InfoHub Logo

Qazaqtyń zergerlik óneri — tamyryn tereńnen alatyn dástúrli mádenıettiń kórikti jáne kórnekti salasy. Zerger bolý kıeli de qasıetti óner sanalǵan. Oǵan eń aldymen tabıǵattan daryǵan týma talant kerek. Ekinshiden, ol — atadan balaǵa nemese ustazdan shákirtke aýysyp otyratyn tylsym syry bar, halyqtyń dástúrli dúnıetanymymen, tarıhı bolmys-bitimimen, salt-dástúrimen baıyp otyratyn qasterli kásip.

Dástúrli zergerlik ónerde sheberler ár túrli qural-saımandardy ózderi jasap paıdalanǵan. Olarǵa mynalar jatady: kórik, qyshqash, tós, sym tartqysh.

Zergerlerdiń asa kóp jasaıtyny — áıelderdiń áshekeı buıymdary. Qazaq áıelderi keýdelerine alqa, qulaqtaryna syrǵa, shashtaryna sholpy, bilekterine bilezik, saýsaqtaryna júzik taqqan.

Bir-birine úzbelep bekitilgen úlkendi-kishili órnekti alqalardan quralatyn salmaqty da saltanatty óńirjıekter asa kóz tartarlyq ásem bolady. Qatar-qatar tizbektelgen tastar qondyrylyp jasalǵan tamaq alqa asyl matamen ádipteledi Al injý-marjan qadalǵan tamaqshalar — qyzdar jıi taǵatyn buıymdar.

Keýdege taǵylatyn áshekeıler qataryna túrli-tústi, sándi túıreýishterdi, asyl tasty tumarlardy, nebir qymbat tastarmen bezendirilgen tanalar men kúmisten soǵylǵan túımelerdi, ilgeshekterdi jatqyzýǵa bolady.

Syrǵa

Qyz-kelinshekterdiń asa súıip taǵatyn ásemdik buıymynyń biri — syrǵa. Qazaq zergerleri syrǵa jasaýdyń tym kóne syrlaryn meńgergen. Máselen, Qarǵaly arheologıalyq qazbasynan bizdiń zamanymyzǵa deıingi kezeńge jatatyn altyn shekelik pen tas qondyrylǵan syrǵa tabylǵan. Qazaq zergerleri jasaıtyn aı syrǵa, tas kózdi syrǵa, kúmbez syrǵa, qozaly syrǵa, salpynshaq syrǵa, shujyq syrǵa, sabaqty syrǵa, shashaqty syrǵa degen sıaqty ár óńirde alýan atalatyn túrleri óte kóp.

Sholpy men shashbaý

Kelesi zergerlik buıymnyń bir túri — qyz-kelinshekter shashtarynyń ushyna taǵatyn shashteńge, sholpy, shashbaý dep atalatyn áshekeıler. Shashteńgeler men sholpylar kóp jaǵdaıda ásem shıyrshyqtalǵan kúmis úzbe baýlarǵa bekitilgen toǵyz teńgeden turady. Toǵyz — Qazaq uǵymynda kıeli sandardyń biri. Olar bir-birimen uzynnan-uzaq jalǵasyp, shashtyń ushyna deıin birge óriledi. Shashtyń ushynda salbyrap turǵan áshekeıler qyz júrisine ún qosyp, ásem áýen shyǵarady. Shashbaý da bir-birine sym úzbeler arqyly bekitilip, ortalaryna asyl tastardan kóz qondyrylǵan teńgeler tizbeginen quralady. Ushy sándi shashaqpen nemese kúmis áshekeılermen ásemdeledi. Shashbaý shashtyń túbine bekitilip, burymmen birge salbyraı tógilip turady.

Bilezik

Áıel áshekeıleriniń ishinde erteden kele jatqan jáne kúni búginge deıin keń qoldanylatyn ásemdik buıym — bilezik. Bilezik syńar qolǵa da, qos qolǵa da taǵyla beredi. Ony birneshe bólshekten qurap ta, som temirden tutas quıyp jumyr etip te jasaıdy, sondaı-aq ashpaly-jappaly túrleri de bolady. Soǵan oraı olardy som bilezik, jumyr bilezik, qarta bilezik, qaqpaq bilezik, bes bilezik, saǵat bilezik dep ár túrli ataıdy. Olardyń ishinde altyn, kúmis názik shynjyrlarmen shymdalyp jalǵasyp jatatyn birneshe júzigi bar bilezikter de kezdesedi. Zergerler bilezikterge neshe túrli órnekter salyp, tas qondyryp, qarala júrgizip, zerlep, symdardy shırata dánekerlep ásemdegen. Bilezikter, kóbinese, kúmisten soǵylady.

Saqına

Áıelderdiń saýsaqtaryna taǵylatyn zergerlik buıymdardy júzik nemese saqına dep ataıdy. Saqınalar ǵuryptyq dástúrde, negizinen, úılený salty kezinde qoldanylady. Som altynnan quıylatyn mundaı saqınalardy jas jubaılar aty joq (tórtinshi) saýsaǵyna taǵady.
Uzatylǵan qyzdarǵa názik jasalǵan qusmuryn júzik laıyqty. Al úlken kóz ornatyp, aýqymdy etip soǵylǵan salmaqty júzikterdi qudaǵı júzik dep ataǵan. Jasy ulǵaıǵan áıelder, ásirese, jıyn-toılarda ár saýsaǵyna birneshe júzikti qabattap taǵatyn bolǵan.

Zergerler altynnan, kúmisten quıyp, qaqtap, soǵyp, shekimelep, qarala júrgizip, shıyrshyq temirden torlap, nebir tamasha órnekter salyp, asyl tas qondyryp tańǵajaıyp júzikter jasaǵan. Olar jasalý túri men qoldanylý retine qaraı otaý júzik, jımaly júzik, tasbaqa júzik dep atalǵan.

Qapsyrma

Kıimniń eki óńirin bir-birine qosyp túrý úshin taǵatyn áshekeıdiń biri — qapsyrma. Ol bir-birine topsa arqyly bekitiletin eki bólikten turady. Olar úshburysh, súıir, doǵa tárizdes, tórtburysh, sopaqsha sıaqty ár túrli pishinde bolady. Kóbinese, kúmisten quıylyp, taptalyp, shekimelenip jasalady. Qapsyrmanyń betine ań-qustyń, aı men kúnniń beınesi nemese ósimdik tektes órnekter salynyp, asyl tastar qondyrylyp ásemdeledi.

Beldik

Qazaq halqynyń ulttyq kıiminiń sánin keltiretin taǵy bir mańyzdy áshekeıdiń biri — beldik. Kóbinese, batyrlar men ańshylar taǵatyn beldikter qos qabattalǵan bylǵarydan jasalynady. Olar berik bolyp keledi. Beldiktiń kúmis qapsyrmalaryna aı men kúnniń, ań-qustardyń sımvolıkalyq bederleri salynady. Túrli qarýlar men basqa da kerek-jaraqtar ilinetin salpynshaqtary bolady.

Qyz-kelinshekterdiń beldikteri kúmis áshekeılermen sándeledi, biraq erlerdikine qaraǵanda názik, kórkem bolady. Olar terige, asyl matalarǵa (barqyt, maqpal, púlish, t.b.) japsyrylady nemese názik symdarmen úzbelenip bekitilgen qapsyrmalarmen ásemdelip jasalady.
Beldikterdiń kemer beldik, kise beldik dep atalatyn túrleri kezdesedi.

---