InfoHub Logo

Isa Baızaqov (1900-1946) — qazaqtyń halyq aqyny, ánshi, ártis, dombyrashy, kompozıtor. Pavlodar oblysy Ertis aýdany Úlgili aýylynda týǵan. Semeıdegi jumysshylar fakúltetin, Orynbordaǵy qazaq halyq aǵartý ınstıtýtyn, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen.

Ákesi Baızaq eskishe hat tanyǵan, jasynda án salyp, óleń shyǵarǵan, shaǵyn sharýaly, saýyqqoı kisi bolǵan. Isa 9-ǵa shyqqanda sheshesi qaıtys bolyp, óleńshi, áńgimeshi ájesi Janbalanyń baýyrynda ósedi. Naǵashy aǵasy Rahmet oǵan dombyra tartyp, án salýdy úıretedi. Kishkentaıynan ol «Dombyrashy bala», «Ánshi Isa» atanady. Revolúsıaǵa deıin baılardyń qozysyn baǵady, qoıyn jaıady, shahtada jumysshy bolady. Oqyp júrgen kezinde sýyryp salma aqyndyǵy, ánshiligi, dombyrashylyǵymen erekshe kezge túsedi. Óleńderi baspasózde birinshi ret 1924 jyly jarıalanǵan.

1926 jyly Qyzylordada Qazaqtyń tuńǵysh ulttyq teatry ashylǵanda Ámire Qashaýbaev, Qalybek Qýanyshbaev, Qurmanbek Jandarbekov, Serke Qojamqulov, Elýbaı Ómirzaqov, taǵy basqa akterlarmen birge jańa teatrdyń negizin qalaýshylardyń biri boldy. Jas teatr qoıǵan alǵashqy pesalarda — Muhtar Áýezovtiń «Eńlik-Kebegi» men «Báıbishe-toqalynda» basty rólderde oınaǵan.

Al ózi ınsenırovka jasaǵan «Birjan-Sara» qoıylymynda Birjan bolyp oınap, aqyndyq, ánshilik, dombyrashylyq ónerimen jurtty erekshe súısindiredi. Teatrda spektákl sońynan únemi qoıylatyn konsertterge de belsene at salysqan. Ánshilik, artısik, dombyrashylyq óneriniń ústine, seriktes artıseri Ámire Qashaýbaev, Elýbaı Ómirzaqov, taǵy basqalardyń aıtatyn halyq ánderine jańa mazmundy mátinderin jazyp bergen. Mysaly: «Zaýlatshy-aı», «Qalqa», «İsmet», «Nazqońyr», taǵy basqalardyń sózin Isa Baızaqov qaıtadan jazǵan. Halyqqa keń tarap ketken mundaı án mátinderiniń sany qyryqtan asady.

Qazaqtyń halyq ánderin tuńǵysh jınap bastyrýshy Aleksandr Zataevıch Isa Baızaqovtyń aýzynan birneshe halyq ánderi «Káken», «Bıke», «Jar-jar», taǵy basqalaryn jazyp alyp, notaǵa túsirgen. Isa Baızaqov oryndaıtyn birsypyra halyq ánderi «Aıman-SHolpan», «Er Tarǵyn» operalarynyń mýzykasyna engen.

Al ataqty «Gákký» áni Isa Baızaqovtyń oryndaýymen eshbir óńdeýsiz «Qyz Jibek» operasyna kóshti. Teatrǵa jınalǵan jurttyń qalaǵan taqyrybyna irkilmesten sýyryp salyp, óleń shyǵarýymen «aqyn-artıst» atanǵan Isa Baızaqovtyń aqyndyq daryny da sharyqtap óse berdi. Kún saıyn teatrda sýyryp salyp aıtatyn jańa jyrlary, gazetterde jarıalanyp jatatyn usaq óleńderinen basqa, onyń etnıkalyq shyǵarmalary da jıi-jıi jaryq kórip otyrdy

«Quralaı sulý», «Qoıshynyń ertegisi», «Altaı aıasynda», «Kavkaz», «Qyrmyzy-Janaı» (aıaqtalmaǵan), «Aqbópe» poemalarynda Isa Baızaqov adamgershilikti, adal mahabbatty jyr etedi. Ótken ómirdiń ókinishti, qaıǵyly kezeńderin kóz aldyńa elestetip, qazaq pen qalmaqtyń iri baı-feodaldarynyń zulymdyǵyn áshkereleıdi, tap qaıshylyǵyn kórsetedi.

Isa Baızaqov ómir shyndyǵyna «Nege Alataý shattandy?», «Uly qurylys», «On bir kún, on bir tún» poemalaryn arnaǵan. Sońǵy poemasynda ol Keńes Odaǵynyń Batyry Marına Raskovanyń beınesin jasady.

1932-1940 jyldar aralyǵynda Almaty, Qaraǵandy, Semeı qalalarynda radıoda, fılarmonıada, Jazýshylar odaǵynda qyzmetter atqarǵan. Uly Otan soǵysy jyldarynda Ońtústik Qazaqstan oblystarynda turyp, el aralap, úgitshilik qyzmet atqardy. Halyqty jaýyn jeńýge shaqyrdy. Bul kezderde onyń kompozıtorlyq daryny da keń óristedi. Onyń ataqty «Jeldirmeleri» (bes jeldirme) halyqtyń jan-júregin terbedi.

Isa Baızaqovtyń ómiri men shyǵarmalaryn Esmaǵanbet Ysmaıylov, Mádı Hasenov, Rahmanqul Berdibaev, taǵy basqalar zerttegen. Jazýshy Nıkolaı Anovtyń «Án qanaty» romanynda, osy attas kınofılmde ánshi-aqynnyń kórkem beınesi jasalǵan.

Eńbek Qyzyl Tý ordenimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan. Ánshi-aqynnyń esimi Pavlodar oblysy Ertis aýdanydaǵy aýyldyq okrýgke, Úlgili aýylyndaǵy orta mektepke berilgen.

---