21 اقپان – انا ءتىلىنىڭ حالىقارالىق كۇنىنە بايلانىستى وي-پىكىر
جىل سايىن 21 اقپاندا الەم حالىقتارى انا ءتىلى كۇنىن اتاپ وتەدى. انا ءتىلىنىڭ حالىقارالىق كۇنى 1999 جىلى 17 قاراشادا يۋنەسكو-نىڭ باس كونفەرەنسياسىنىڭ 30-شى سەسسياسىندا بەكىتىلگەن. ءتىل جانە مادەني الۋانتۇرلىلىكتى ساقتاۋ ماقساتىندا 2000 جىلعى 21 اقپاننان باستاپ اتاپ وتىلەدى. بۇل كۇننىڭ داتاسى بانگلادەشتىڭ قازىرگى استاناسى داككادا بولىپ وتكەن وقيعاعا بايلانىستى تاڭداپ الىنعان. 1952 جىلى 21 اقپاندا ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى رەتىندە وزدەرىنىڭ انا ءتىلى بەنگال ءتىلىن ەنگىزۋدى تالاپ ەتكەنى ءۇشىن ستۋدەنتتەر پوليسەيلەردىڭ وعىنان قازا تاپقان ەكەن. بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسى ءوز كەزەگىندە ءوزىنىڭ قارارى بويىنشا 2008 جىلدى حالىقارالىق تىلدەر جىلى دەپ جاريالادى.
ءتىل – تەك قاتىناس قۇرالى عانا ەمەس. ءتىل – حالىقتىڭ تاريحى. ءتىل – وركەنيەتكە بارار جول. ول مادەنيەت، تابيعات، تاريح، ادامزاتتىڭ شىعۋ تەگىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بارلىق تىلدەردى مويىنداۋ جانە قۇرمەتتەۋ الەمدە بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋدىڭ كىلتى بولىپ تابىلادى. ءاربىر ءتىلدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. ونىڭ حالىقتىڭ ءدىلى مەن ادەت-عۇرىپتارىن قامتىپ كورسەتەتىن وزىندىك الپەتى بار. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءاتى-جونىمىز سياقتى انا ءتىلىمىزدى بالا كەزىمىزدە ءوز انالارىمىزدان قابىلدايمىز. ول ءبىزدىڭ سانا-سەزىمىمىزدى قالىپتاستىرادى، ونداعى بەينەلەنگەن مادەنيەتپەن سۋسىندايمىز.
«انا ءتىلىڭ ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!»، - دەپ قازاقتىڭ اقيىق اقىنى قادىر مىرزالى بەكەر جىرلاماعان بولار. ءتىل – تاۋسىلمايتىن بايلىق. قانشا ءتىل بىلسەڭ، وزگەدەن سونشا كەز بيىكسىڭ. دەگەنمەن، الدىمەن تۋعان ەلىڭنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتىسىڭ. ياعني، ءوز ءتىلىڭ – بىرلىك ءۇشىن، وزگە ءتىلىڭ – تىرلىك ءۇشىن.
قازاق ءتىلىن وقىپ-ۇيرەنۋ جانە كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ ومىرلىك قاجەتتىلىك. جاقسى جازۋ ءۇشىن ءوز انا ءتىلىڭدى جاقسى ءبىلۋىڭ كەرەك. احمەت بايتۇرسىنوۆ ايتقان: «ءوز تىلىمەن سويلەسكەن، ءوز تىلىمەن جازعان جۇرتتىڭ ۇلتتىعى ەش ۋاقىتتا جوعالمايدى» دەپ. وتان دەگەنىمىز نە؟ ول بۇكىل حالقىمىز. ول ونىڭ مادەنيەتى، ونىڭ ءتىلى. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز – باي، كوركەم، قۋاتتى. انا ءتىلى – ەڭ باستى بايلىعىمىز. ول حالقىمىزدىڭ وتكەنى، بۇگىنگىسى، بولاشاعى.
الەمدە 3 مىڭنان 5 مىڭعا دەيىن ءارتۇرلى تىلدەر بار. سونىڭ ىشىندە بۇۇ-ندا رەسمي بولىپ سانالاتىن حالىقارالىق تىلدەرگە اعىلشىن، اراب، يسپان، جۇڭگو، ورىس، فرانسۋز تىلدەرى جاتادى. مەملەكەتتىك نەمەسە رەسمي تىلدەر بار، مىسالى، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى، پولشادا – پولياك، موڭعوليادا – موڭعول، رەسەيدە – ورىس ءتىلى، شۆەسيادا – شۆەد ءتىلى. ال، كوپ تىلدەر رەسمي بولىپ تابىلمايدى، ولاردا ادامداردىڭ بەلگىلى ءبىر توپتارى عانا سويلەيدى.
انا ءتىلىنىڭ حالىقارالىق كۇنى جويىلىپ بارا جاتقان تىلدەردى قورعاۋ ءۇشىن بەلگىلەنگەن. ول وتە ماڭىزدى، سەبەبى بۇگىنگى كۇنى ءار اي سايىن الەمدە ەكى ءتىل جويىلىپ وتىرادى ەكەن. ال، ءتىلى ولگەن حالىقتىڭ ءوزى دە ولەدى. ءتىلى ولگەن ەل – ءتىرى ولگەن ەل. اقىن، الاش قوزعالىسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى عۇمار قاراش ايتقان: «ءتىل بولماسا، ۇلت تا بولمايدى، ياعني، ول ۇلت بۇتىندەي ولگەن، جوعالعان ۇلت بولادى».
سابىرحان سماعۇلوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
You Might Also Like
-
قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلدارىنىڭ ءبىرى مۇقاعالي ماقاتايەۆ وسىدان 90 جىل بۇرىن، قاقاعان قىستا، اقپان ايىنىڭ 9-شى جۇلدىزىندا الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانى، قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ازان شاقىرىپ قويع...
-
1934 جىلى ەلىمىزدىەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورنى - ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ىرگەتاسى قالاندى. قازۇۋ - ساپالى ءبىلىمنىڭ قارا شاڭىراعى، باسەكەگە قابىلەتتى، QS رەيتينگى بو...
