InfoHub Logo

سوپبەك ارايلىم ابدۋللا قىزى
Silkway حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتى

«اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ، ابايدى وقى، ەرىنبە»، - دەپ سۇلتانماحمۇت ايتقانداي، حاكىم ابايدىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى – حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ماڭىزىن جويمايتىن رۋحاني قازىناسى. ابايدىڭ اقىندىق الەمى ماعىنالىق اۋقىمى وتە كەڭ. اباي پوەزياسى – ءوز زامانىنداعى قوعامدىق ءومىردىڭ ەڭ كوكەيكەستى، ەڭ كۇردەلى جانە ماڭىزدى ماسەلەلەرىن قوزعاعان، تولعاعان پوەزيا. ول ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستى. ونىڭ ولەڭدەرىندە، قارا سوزدەرىندە سول زامانداعى قازاق حالقىنىڭ ءومىرىنىڭ كوركەم بەينەلەنگەن شىندىعى جاتىر. ارتىنا قالدىرىپ كەتكەن اسا قۇندى مۇرالارىندا اباي ادام بويىندا كەزدەسەتىن جامان مىنەز-قۇلىقتاردى سىنادى، ادامدىقتى، اقىل مەن ءبىلىمدى العا قويدى جانە جاستارعا اقىلعا، ەڭبەككە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرۋدى، جاماندىق جاساماۋدى، ادامگەرشىلىكتى ساقتاۋدى وسيەت ەتتى.

اباي شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان تاقىرىپتىڭ ءبىرى – ماسىلدىقپەن كۇرەس. اقىن ۇنەمى ۋايىمسىز، سالعىرتتىققا، ويىن-كۇلكىگە  سالىنباي، سەرگەك بولۋعا ۇندەيدى. ونى ۇدايى ەڭبەك ارقىلى شىڭداپ وتىرۋدى قۇپ كورەدى.  سونىمەن قاتار ورىندى ارەكەتتىڭ ۋايىم-قايعىنى جەڭەتىنىن دالەلدەپ، ماسىلدىقپەن كۇرەستىڭ پسيحولوگيالىق قىرلارىنا تەرەڭ بويلايدى. ماقتان مەن ماسىلدىق پسيحولوگيادان ارىلىپ، قايراتتانىپ ەڭبەك ەتۋدى، تالاپتانىپ ءبىلىم ىزدەۋدى ناسيحاتتاعان. «وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار، ەڭبەگىڭ مەن اقىلىڭ ەكى جاقتاپ» - دەگەن قازىنالى ويلار بارىمىزگە جاقسى تانىس. ءار ادام وسى ءتۇيىندى تۇجىرىمداردى ساناسىنا بەرىك توقىپ، ءوزىنىڭ تىنىمسىز ادال ەڭبەگىمەن اينالاسىنا ۇلگى بولۋى كەرەك.

ابايدى ءوز زامانىندىعى ىسكەرلىكتىڭ ۇيىتقىسى، ەڭبەكقورلىقتىڭ موتيۆاتورى دەۋگە بولادى. ول باستاماشىلدىقتى، كاسىپتەگى ادالدىقتى جوعارى قويادى.  ونىڭ ويىنشا، تابىس تابۋ ءۇشىن قولونەر ۇيرەنۋ كەرەك. سەبەبى «مال جۇتايدى، ونەر جۇتامايدى» (وتىز  ءۇشىنشى قارا ءسوز). اقىننىڭ بۇل ويلارى بۇگىن دە قازاقستان قوعامى ءۇشىن دە وزەكتى دەپ سانايمىز.

عۇلاما اباي – قازاق توپىراعىنان شىققان الەمدىك دەڭگەيدەگى كەمەڭگەر. ول كۇللى ادامزات بالاسىنا اقىل-ويدىڭ جەمىسىن سىيلادى.  ابايدىڭ اقىندىق قۋاتىنىڭ تەرەڭ تامىرىنا ۇڭىلگەن زەرتتەۋشىلەرىمىز ونىڭ قازاق فولكلورىنانان، شىعىس پەن باتىس ءسوز ونەرىنەن، ورىس ادەبيەتىنەن جانە تاريحي ەڭبەكتەردەن سارقىلماس ءنار العانىن ايتادى.  ابايدىڭ  رۋحاني ورەسىنە باعا بەرگەن ءدىنتانۋشى فيلوسوف عالىمدار ونىڭ كامىل مۇسىلمان ۇعىمى تەك قازاققا عانا ەمەس، بۇكىل مۇسىلمان الەمىنە قاتىستى ايتىلسا كەرەك. مىنە، ءبىزدىڭ ويشىل اباي، حاكىم اباي – الەمدىك دەڭگەيدە وسى ءدىني كوزقاراسى ارقىلى دا بيىكتەي بەرەتىن تۇلعا. ونىڭ عيبراتتى عۇمىرى مەن شىنايى شىعارماشىلىعى - قازاق حالقىنا عانا ەمەس جاhان جۇرتىنا دا ۇلگى-ونەگە. ابايدىڭ ادام مەن قوعام، ءبىلىم مەن عىلىم، ءدىن مەن ءداستۇر، تابيعات پەن قورشاعان ورتا، مەملەكەت پەن بيلىك، ءتىل مەن قارىم-قاتىناس تۋرالى ايتقان وي-تۇجىرىمدارى عاسىرلار وتسە دە ماڭىزىن جوعالتپايدى. ويتكەنى اقىننىڭ مۇراسى – بۇكىل ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني ازىعى. قازاق ەلى باردا اباي ەسىمى اسقاقتاي بەرەدى. ەڭ الدىمەن ابايدى ۇلتىمىزدىڭ مادەني كاپيتالى رەتىندە ناسيحاتتاۋىمىز كەرەك. ويشىل اقىننىڭ اعارتۋشىلىق تۇرعىداعى پەداگوگيكالىق تۇجىرىمدارى نەگىزىنەن جاستاردى حالقىنا قىزمەت ەتەتىن ناعىز ازامات – «تولىق ادام» ەتىپ تاربيەلەۋ ماقساتىنان تۋىنداعان. «ادامنىڭ ءبىلىمى، ونەرى  - ادامشىلىقتىڭ تارازىسى دەپ ساناعان اباي ءبىلىمدى بارلىق اتاق، قۇرمەت پەن بەدەل، بايلىقتان جوعارى قويادى. اقىن ادامنىڭ ەڭ قىمبات كەزى جاستىق شاقتى وقۋعا، عىلىمعا جۇمساۋ دەپ ەسەپتەيدى. ويىن-ساۋىقتى كەيىن قويا تۇرىپ، الدىمەن عىلىم جولىندا ەڭبەك ەت، ىزدەن، بىلىمدىدەن ۇلگى ال، سولارداي بولۋعا تىرىس دەي كەلە:

«دۇنيە دە ءوزى مال دا ءوزى

عىلىمعا كوڭىل بەرسەڭىز...» - دەگەن تۇجىرىم ۇسىنادى.

ادام بولۋدىڭ ءبىر شارتى – ۇيات دەگەن ۇعىمدى بويعا ءسىڭدىرۋ. ۇيات دەگەنىمىز -ادام بويىنداعى ادامگەرشىلىككە جات، جامان قىلىقتى ءىستى ءوز موينىنا الىپ ءوزىڭدى-وزىڭ دۇرىس، ءادىل، ادال جولعا سالۋ. ار، ۇياتپەن قاتار سانالى قازاقتىڭ تابيعاتىنا سىڭگەن ءبىر ۇعىم – نامىس. ابايدىڭ ادامگەرشىلىك تۋرالى، ادام دەگەن اتقا لايىق سىلتەگەن باعىتتارى، كورسەتكەن جولدارى  اقىندى بىزگە جاقىنداتا تۇسەدى. اباي وتكەننىڭ عانا اباي ەمەس، ءبىزدىڭ قاسىمىزدا جۇرگەن، قازاق حالقىنىڭ باسىنا قيىنشىلىق تۇسكەندە دەم بەرۋشى، رۋح بەرۋشى پايعامبارىمىز، رۋحاني كوسەمىمىز.  اباي Iحح عاسىردىڭ ورتاسىندا دۇنيەگە كەلىپ، حح عاسىردا بۇل دۇنيەدەن كەتىپ قالعان جوق. ول زاتتىڭ ادامى ەمەس، رۋحتىڭ ادامى. ونىڭ ادامگەرشىلىك تۋرالى ەتيكالىق ويلارى، پىكىرلەرى ءوز حالقىنىڭ ۇرپاقتارىنا ءارقاشان قۋات بەرمەك. پوەزيادا، مۋزىكادا، قوعامدىق ازاتتىق وي-پىكىر سالاسىندا ولمەس-وشپەس شىعارمالار قالدىرعان اباي قازاق حالقىنىڭ وتكەن زامانداعى ءومىرىن زەرتتەۋشى ءبىزدىڭ ۇرپاققا تاڭعاجايىپ تۇلعا بولىپ كورىنەدى. اباي شىعارمالارىنىڭ بيىك مۇراتى - ماحابباتپەن ءسۇيۋ، ادامدى ءسۇيۋ، اللانى ءسۇيۋ. كەمەڭگەر اقىننىڭ جاقۇت جىرلارى مەن عيبراتقا تولى تۋىندىلارى جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىندا ماڭگى جاڭعىرادى.

---