اباي قۇنانبايەۆ «قىس» ولەڭى
بالقاش قالاسى جالپى ءبىلىم بەرەتىن
№16 لينگۆيستيكالىق باعىتتاعى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان ءمۇعالىمى
سكاكوۆا ايزات بورانبايەۆنا
قازاق ءتىلى 5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ «قىس» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى: ۇلى اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى العان بىلىمدەرىن ناقتىلاۋ، كەڭەيتۋ جانە قازاق پوەزياسىنىڭ اسقار بيىگى ابايدىڭ شىعارماشىلىعىن قۇرمەتتەۋ.
بىلىمدىلىك: اباي ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىس تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولەڭنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ بايلانىستىرىپ سويلەۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ، ەلەستەۋ، ەستە ساقتاۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساۋ قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورىن، ءتىلىن، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: اباي ولەڭدەرى ارقىلى تابيعاتتى سۇيۋگە، ايالاۋعا، سۇلۋلىقتى باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ. كورنەكىلىگى: اباي قۇنانبايەۆ سۋرەتى، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، تالداۋ، وي قوزعاۋ. توپتاستىرۋ، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ. جۇپپەن جۇمىس
ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ.
- امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. «شىلدە» ولەڭىن جالپى سىنىپقا جاتقا وقۋ.
1 - توپ. «تۋعان جەر» تاقىرىبىندا شاعىن اڭگىمە
2 - توپ. «تۋعان جەر» تاقىرىبىنا ولەڭ شىعارۋ.
3 - توپ. «س. تورايعىروۆقا حات»
2. «شىلدە» ولەڭى جىلدىڭ قاي مەزگىلىنە ارنالعان؟
قانداي جىل مەزگىلدەرىن بىلەسىڭدەر؟ جىل مەزگىلدەرىنە ارناپ قانداي اقىندارىمىز ولەڭ جازدى؟ ەندەشە، بالالار، بۇگىنگى وتەتىن ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى دا وسى جىل مەزگىلىنە بايلانىستى بولماق. ول اباي اتامىزدىڭ «قىس» ولەڭى.
3. جاڭا ساباق
اباي اتامىز تۋرالى نە بىلەمىز؟ وقۋشىلار بىرتىندەپ شىعىپ جازادى.
اباي
↓
اقىن، اۋدارماشى، ويشىل، سازگەر، ۇستاز، كەمەڭگەر، ءقاراسوز شەبەرى، سىنشى، قوعام قايراتكەرى، تابيعات، جىرشىسى
قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، شىڭعىستاۋ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. اباي جاس كەزىندە - اق ەرەكشەلەنىپ، اۋىز ادەبيەتىن ەرتەگى - اڭىزداردى، ەسكى اڭگىمەلەردى، جىر - قيسسالاردى ەرەكشە دەن قويىپ تىڭدايتىن بولعان. اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجان - جاس ابايدىڭ ادەبيەتكە قۇمارلىعىن وياتقان جاندار.
اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان اباي 10 جاسىندا سەمەيگە وقۋعا كەلەدى. باسىندا عابۋل - جاپپار، كەيىن احمەت - ريزانىڭ مەدرەسەسىندە ءبىلىم العان اباي وتە ۇزدىك وقيدى. ول وسىندا ءدىن ساباقتارىمەن بىرگە اراب، پارسى تىلدەرىن ۇيرەنىپ، مۇمكىندىگىنشە مول ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىپ، شىعىستىڭ ۇلى اقىندارى نيزامي، ساعدي، فەردوۋسي، حافيز، فيزۋلي شىعارمالارىمەن تانىسادى.
بۇگىن ءبىز ابايدىڭ تابيعات ليريكاسى جايىندا ءسوز ەتپەكپىز. ەڭ الدىمەن «ليريكا»دەگەن سوزگە تۇسىنىكتەمە بەرىپ الايىق. ليريكا - ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، قۋانىش - رەنىش سەزىمىن بىلدىرەتىن پوەزيا. ليريكانىڭ 4 ءتۇرى بار.
ليريكا
↓
فيلوسوفيالىق
ساياسي
ماحاببات
تابيعات
ولەڭنىڭ شىعۋ تاريحىنان. - 1884 جىلى سەمەي وڭىرىندە قىس قاتتى بولىپ ەل جۇتاعان، مال قىرىلعان كەز ەكەن. قىستا جاۋعان قار ءساۋىر ايىندا ءبىر - اق ەرىگەن. اباي اتامىز بۇل ولەڭدى سول كەزەڭدە جازعان.
سوندىقتان اقىن قىستى «اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى” زور تۇلعالى ادام رەتىندە سيپاتتاعان.
1884 - 1890 جىلدارداعى تابيعاتتىڭ ءتورت مەزگىلىنە ارنالعان «قىس»، «جاز»، «كۇز»، «جازعىتۇرىم» ولەڭدەرىن جازادى.
ابايدىڭ 45 قارا سوزدەرى بار. ابايدىڭ اندەرىنىڭ ءبارى - ءقازىر نوتاعا تۇسكەن، ورىندالىپ جۇرگەن كلاسسيكالىق تۋىندىلار.
4. پوەزيا مينۋتى.
بالالارعا قىس ولەڭىن ينتەربەلسەندى تاقتادان تىڭداتامىن. 1 وقۋشى «قىس» ولەڭىن مانەرلەپ وقيدى. ولەڭدى تىڭداپ بولعان سوڭ، وقۋشىلارعا مىنانداي سۇراق قويىلادى.
5. زەردەلى سۇراق - دالەلدى جاۋاپ
1. ولەڭدە اقىن قىستى كىمگە تەڭەگەن؟
2. شالدىڭ كيىمدەرى قانداي؟
3. اقىن سۋرەتتەپ وتىرعان شالدى كىمگە ۇقساتۋعا بولادى؟
4. ءتۇسى سۋىق،
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى ولەڭ جولدارىنداعى ءتۇسى سۋىق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
5. ولەڭدەگى شالدىڭ مىنەزى قانداي؟ (ول قاتال، سوقىر - مىلقاۋ ادام سياقتى)
6. ولەڭدەگى كارى قۇدانى قالاي سيپاتتايدى؟
7. اقىن قىستى قالاي سۋرەتتەگەن؟ ولەڭنەن تاۋىپ وقى.
8. ولەڭ جولدارىنان كەيىپتەۋدى تاۋىپ وقى
مىنە، وسىنداي سۇراقتارعا جاۋاپ العاننان كەيىن اقىننىڭ قىستى قالاي سۋرەتتەگەنى جانە وسى ولەڭىندە نەنى ايتپاق بولعاندىعى انىقتالادى.«ءۇستى - باسى - اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق، دەم الىسى - ۇسكىرىك، اياز بەن قار» بالاما ماعىناسىندا قولدانىلىپ تۇرعان سوزدەر. «دەم الىسى - ۇسكىرىك، اياز بەن قار» دەگەن سوزدەر قىستىڭ قىتىمىر ايازىن سۋرەتتەپ تۇر. بۇل جەردە اباي قىستى «كارى قۇدا» كەيپىندە سۋرەتتەي وتىرىپ، ءولى تابيعاتتى جانداندىرا، قيمىل - ارەكەت ۇستىندە كورسەتۋ ارقىلى جاڭاشا وبراز جاساپ وتىر. قىستىڭ جاڭا وبرازى -«كارى قۇدا».
6. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ ولارعا تاپسىرما بەرەمىن. وقۋشىلار ءوز تاپسىرمالارىن قورعايدى جانە توپتارىنا ات قويادى.
1 - توپ. قىس تۋرالى ولەڭ شىعارادى.
2 - توپ. «قىس كەلبەتى» تاقىرىبىندا سۋرەت سالادى.
3 - توپ. قىس تۋرالى شاعىن اڭگىمە جازۋ.
7. سەرگىتۋ ءساتى: قارا جورعا
8. تالداۋ - تابىس كىلتى
ءى توپ. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ
1. اۆتورى - ا. قۇنانبايەۆ - قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، ويشىل - فيلوسوفى، كومپوزيتور ءارى اۋدارماشى
2. تاقىرىبى - تابيعات قۇبىلىسى
3. جانر ءتۇرى - ولەڭ. بۇل ولەڭ تابيعات ليريكاسىنا جاتادى. سەبەبى، اقىن تابيعاتتىڭ قىتىمىر قاتالدىعىنا قارسى تۇرۋىن ءوز كوڭىلى، سەزىمى ارقىلى بىلدىرەدى.
4. يدەياسى دەگەنىمىز - اقىننىڭ ايتار ويى مەن ماقساتى. ولەڭنىڭ يدەياسى - قىس مەزگىلىنىڭ ەرەكشەلىگى.
5. سوزدىكپەن جۇمىس. ۇشپا - بۇلت (جەكە، شوق بۇلت)، بۋراداي — تۇيەنىڭ دولدانىپ، اشۋلانۋى
ءىى توپ. ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
اق كيىمدى دەنەلى، اق ساقالدى، ا
سوقىر، مىلقاۋ، تانىماس ءتىرى جاندى. ا
ءۇستى - باستى - اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق. ب
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى. ا
ءبىز ولەڭنىڭ 1شۋماعىن تالداپ وتىرمىز. 4 تارماقتى، 3 بۋناق، 11 بۋىندى. قارا ولەڭ ۇيقاسى.
№16 لينگۆيستيكالىق باعىتتاعى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان ءمۇعالىمى
سكاكوۆا ايزات بورانبايەۆنا
قازاق ءتىلى 5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ «قىس» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى: ۇلى اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى العان بىلىمدەرىن ناقتىلاۋ، كەڭەيتۋ جانە قازاق پوەزياسىنىڭ اسقار بيىگى ابايدىڭ شىعارماشىلىعىن قۇرمەتتەۋ.
بىلىمدىلىك: اباي ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىس تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولەڭنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ بايلانىستىرىپ سويلەۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ، ەلەستەۋ، ەستە ساقتاۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساۋ قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورىن، ءتىلىن، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن دامىتۋ.
تاربيەلىگى: اباي ولەڭدەرى ارقىلى تابيعاتتى سۇيۋگە، ايالاۋعا، سۇلۋلىقتى باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ. كورنەكىلىگى: اباي قۇنانبايەۆ سۋرەتى، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، تالداۋ، وي قوزعاۋ. توپتاستىرۋ، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ. جۇپپەن جۇمىس
ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ.
- امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. «شىلدە» ولەڭىن جالپى سىنىپقا جاتقا وقۋ.
1 - توپ. «تۋعان جەر» تاقىرىبىندا شاعىن اڭگىمە
2 - توپ. «تۋعان جەر» تاقىرىبىنا ولەڭ شىعارۋ.
3 - توپ. «س. تورايعىروۆقا حات»
2. «شىلدە» ولەڭى جىلدىڭ قاي مەزگىلىنە ارنالعان؟
قانداي جىل مەزگىلدەرىن بىلەسىڭدەر؟ جىل مەزگىلدەرىنە ارناپ قانداي اقىندارىمىز ولەڭ جازدى؟ ەندەشە، بالالار، بۇگىنگى وتەتىن ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى دا وسى جىل مەزگىلىنە بايلانىستى بولماق. ول اباي اتامىزدىڭ «قىس» ولەڭى.
3. جاڭا ساباق
اباي اتامىز تۋرالى نە بىلەمىز؟ وقۋشىلار بىرتىندەپ شىعىپ جازادى.
اباي
↓
اقىن، اۋدارماشى، ويشىل، سازگەر، ۇستاز، كەمەڭگەر، ءقاراسوز شەبەرى، سىنشى، قوعام قايراتكەرى، تابيعات، جىرشىسى
قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، شىڭعىستاۋ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. اباي جاس كەزىندە - اق ەرەكشەلەنىپ، اۋىز ادەبيەتىن ەرتەگى - اڭىزداردى، ەسكى اڭگىمەلەردى، جىر - قيسسالاردى ەرەكشە دەن قويىپ تىڭدايتىن بولعان. اجەسى زەرە مەن اناسى ۇلجان - جاس ابايدىڭ ادەبيەتكە قۇمارلىعىن وياتقان جاندار.
اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان اباي 10 جاسىندا سەمەيگە وقۋعا كەلەدى. باسىندا عابۋل - جاپپار، كەيىن احمەت - ريزانىڭ مەدرەسەسىندە ءبىلىم العان اباي وتە ۇزدىك وقيدى. ول وسىندا ءدىن ساباقتارىمەن بىرگە اراب، پارسى تىلدەرىن ۇيرەنىپ، مۇمكىندىگىنشە مول ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىپ، شىعىستىڭ ۇلى اقىندارى نيزامي، ساعدي، فەردوۋسي، حافيز، فيزۋلي شىعارمالارىمەن تانىسادى.
بۇگىن ءبىز ابايدىڭ تابيعات ليريكاسى جايىندا ءسوز ەتپەكپىز. ەڭ الدىمەن «ليريكا»دەگەن سوزگە تۇسىنىكتەمە بەرىپ الايىق. ليريكا - ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، قۋانىش - رەنىش سەزىمىن بىلدىرەتىن پوەزيا. ليريكانىڭ 4 ءتۇرى بار.
ليريكا
↓
فيلوسوفيالىق
ساياسي
ماحاببات
تابيعات
ولەڭنىڭ شىعۋ تاريحىنان. - 1884 جىلى سەمەي وڭىرىندە قىس قاتتى بولىپ ەل جۇتاعان، مال قىرىلعان كەز ەكەن. قىستا جاۋعان قار ءساۋىر ايىندا ءبىر - اق ەرىگەن. اباي اتامىز بۇل ولەڭدى سول كەزەڭدە جازعان.
سوندىقتان اقىن قىستى «اق كيىمدى، دەنەلى، اق ساقالدى” زور تۇلعالى ادام رەتىندە سيپاتتاعان.
1884 - 1890 جىلدارداعى تابيعاتتىڭ ءتورت مەزگىلىنە ارنالعان «قىس»، «جاز»، «كۇز»، «جازعىتۇرىم» ولەڭدەرىن جازادى.
ابايدىڭ 45 قارا سوزدەرى بار. ابايدىڭ اندەرىنىڭ ءبارى - ءقازىر نوتاعا تۇسكەن، ورىندالىپ جۇرگەن كلاسسيكالىق تۋىندىلار.
4. پوەزيا مينۋتى.
بالالارعا قىس ولەڭىن ينتەربەلسەندى تاقتادان تىڭداتامىن. 1 وقۋشى «قىس» ولەڭىن مانەرلەپ وقيدى. ولەڭدى تىڭداپ بولعان سوڭ، وقۋشىلارعا مىنانداي سۇراق قويىلادى.
5. زەردەلى سۇراق - دالەلدى جاۋاپ
1. ولەڭدە اقىن قىستى كىمگە تەڭەگەن؟
2. شالدىڭ كيىمدەرى قانداي؟
3. اقىن سۋرەتتەپ وتىرعان شالدى كىمگە ۇقساتۋعا بولادى؟
4. ءتۇسى سۋىق،
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى ولەڭ جولدارىنداعى ءتۇسى سۋىق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
5. ولەڭدەگى شالدىڭ مىنەزى قانداي؟ (ول قاتال، سوقىر - مىلقاۋ ادام سياقتى)
6. ولەڭدەگى كارى قۇدانى قالاي سيپاتتايدى؟
7. اقىن قىستى قالاي سۋرەتتەگەن؟ ولەڭنەن تاۋىپ وقى.
8. ولەڭ جولدارىنان كەيىپتەۋدى تاۋىپ وقى
مىنە، وسىنداي سۇراقتارعا جاۋاپ العاننان كەيىن اقىننىڭ قىستى قالاي سۋرەتتەگەنى جانە وسى ولەڭىندە نەنى ايتپاق بولعاندىعى انىقتالادى.«ءۇستى - باسى - اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق، دەم الىسى - ۇسكىرىك، اياز بەن قار» بالاما ماعىناسىندا قولدانىلىپ تۇرعان سوزدەر. «دەم الىسى - ۇسكىرىك، اياز بەن قار» دەگەن سوزدەر قىستىڭ قىتىمىر ايازىن سۋرەتتەپ تۇر. بۇل جەردە اباي قىستى «كارى قۇدا» كەيپىندە سۋرەتتەي وتىرىپ، ءولى تابيعاتتى جانداندىرا، قيمىل - ارەكەت ۇستىندە كورسەتۋ ارقىلى جاڭاشا وبراز جاساپ وتىر. قىستىڭ جاڭا وبرازى -«كارى قۇدا».
6. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ ولارعا تاپسىرما بەرەمىن. وقۋشىلار ءوز تاپسىرمالارىن قورعايدى جانە توپتارىنا ات قويادى.
1 - توپ. قىس تۋرالى ولەڭ شىعارادى.
2 - توپ. «قىس كەلبەتى» تاقىرىبىندا سۋرەت سالادى.
3 - توپ. قىس تۋرالى شاعىن اڭگىمە جازۋ.
7. سەرگىتۋ ءساتى: قارا جورعا
8. تالداۋ - تابىس كىلتى
ءى توپ. ساتىلاي كەشەندى تالداۋ
1. اۆتورى - ا. قۇنانبايەۆ - قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، ويشىل - فيلوسوفى، كومپوزيتور ءارى اۋدارماشى
2. تاقىرىبى - تابيعات قۇبىلىسى
3. جانر ءتۇرى - ولەڭ. بۇل ولەڭ تابيعات ليريكاسىنا جاتادى. سەبەبى، اقىن تابيعاتتىڭ قىتىمىر قاتالدىعىنا قارسى تۇرۋىن ءوز كوڭىلى، سەزىمى ارقىلى بىلدىرەدى.
4. يدەياسى دەگەنىمىز - اقىننىڭ ايتار ويى مەن ماقساتى. ولەڭنىڭ يدەياسى - قىس مەزگىلىنىڭ ەرەكشەلىگى.
5. سوزدىكپەن جۇمىس. ۇشپا - بۇلت (جەكە، شوق بۇلت)، بۋراداي — تۇيەنىڭ دولدانىپ، اشۋلانۋى
ءىى توپ. ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
اق كيىمدى دەنەلى، اق ساقالدى، ا
سوقىر، مىلقاۋ، تانىماس ءتىرى جاندى. ا
ءۇستى - باستى - اق قىراۋ، ءتۇسى سۋىق. ب
باسقان جەرى سىقىرلاپ كەلىپ قالدى. ا
ءبىز ولەڭنىڭ 1شۋماعىن تالداپ وتىرمىز. 4 تارماقتى، 3 بۋناق، 11 بۋىندى. قارا ولەڭ ۇيقاسى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
