توك جۇمىسى مەن قۋاتى
اقتوبە وبلىسى، العا اۋدانى،
قاراقۇدىق ورتا مەكتەبى
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
پايىزوۆا ايساۋلە ءسابيت قىزى
فيزيكا 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: توكتىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى. دجولۋ - لەنس زاڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا توكتىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ جانە فورمۋلاسىن قورىتۋ. ەسەپتەر شىعارۋ ارقىلى بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
دامىتۋشىلىق: وتكەن ساباقتى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، العان بىلىمدەرىن جاڭا ساباقپەن بايلانىستىرا وتىرىپ تولىقتىرۋ. توك جۇمىسى مەن قۋاتى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتا وتىرىپ بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وزدىگىنەن ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ەڭبەككە تاربيەلەۋ. العان تەوريالىق بىلىمدەرىن تەحنيكادا جانە تۇرمىستا پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ، تىرەك - سىزبا.
كورنەكىلىگى: سلايد، باعالاۋ پاراعى، كەسپە قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
1. ترەنينگ
2. وقۋشىلاردى باعالاۋ ءۇشىن توعىزقۇمالاق ويىنىنىڭ تاسىلدەرى قولدانىلادى. توعىزقۇمالاق — قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرلى ويىندارىنىڭ ءبىرى، اقىل - وي ويىنى. سوڭعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، ونىڭ شىعۋ تاريحى 4 مىڭ جىلدىق كەزەڭدى قامتيدى. ال كەيبىر مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ پايدا بولعان كەزى بۇدان دا كوپ ۋاقىت بولۋى ابدەن مۇمكىن. توعىزقۇمالاق وتكەن عاسىرلاردا قازاق دالاسىنداعى ەڭ كەڭ تاراعان ويىن بولاتىن.
توعىزقۇمالاق ەرەجەسى. توعىزقۇمالاق ويىنى ارنايى تاقتادا ەكى ادام اراسىندا وينالادى. ويىن تاقتاسى – 2 قازان، 18 وتاۋ، 162 قۇمالاقتان تۇرادى. ويىن باسىندا ءار ويىنشىعا ءبىر قازان، توعىز وتاۋعا توعىز - توعىزدان سالىنعان سەكسەن ءبىر قۇمالاق تيەسىلى.
ءار توپقا 2 قازان، ءار وقۋشىعا ۇپاي جيناۋ ءۇشىن وتاۋلار تاراتىلادى. ءار دۇرىس جاۋاپ ءۇشىن 1 اسىق الدارىنداعى وتاۋعا سالىنىپ وتىرادى. جالپى توپتىڭ ۇپايى ورتاق قازاندىق ارقىلى ەسەپتەلەدى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى
1. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما «تۇراقتى توك» تاراۋى. «سىيقىرلى قورجىن» ويىنى ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ. ءار وقۋشى سۇراق. دايىنداپ قورجىنعا سالادى. ۇلتتىق قورجىنىمىزدان ءارقايسىمىز سۇراق الىپ جاۋاپ بەرەمىز.
2."كوكپار" ويىنى. ەسەپتەر شىعارۋ. بۇل ويىن ارقىلى ۇيگە بەرىلگەن ەسەپتى قاي توپتىڭ وقۋشىلارى تولىق شىعارسا كوكپار سول توپقا بەرىلەدى. ۇلتتىق ات ويىنى. ەتنوگرافتاردىڭ ايتۋىنشا، اۋەلگى اتاۋى «كوك ءبورى» سوزىنەن شىققان. بۇرىندارى مال باققان كوشپەلى حالىقتار كوك ءبورىنى سوعىپ العاندا ولىگىن ات ۇستىندە سۇيرەلەپ، ءبىر - بىرىنەن الا قاشىپ، ءماز - ءمايرام بولعان. كەيىن ول ۇلتتىق ويىنعا اينالعان. كوكپار ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ دا سۇيىكتى ويىنى. كوكپار جاپپاي تارتىس جانە دودا تارتىس بولىپ ەكىگە بولىنەدى. 1949 جىلى ەلىمىزدە كوكپار جارىسىنىڭ جاڭا ەرەجەسى بەكىتىلدى. الاڭ كولەمى قاتىسۋشىلار سانىنا سايكەس. كوكپاردا باسى كەسىلگەن سەركە تارتىلادى
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. «جەتى قازىنا». قازاقتا 7 سانى كيەلى سانداردىڭ ءبىرى.
ولاي بولسا «ەلەكتر توگى» دەپ اتالاتىن فيزيكالىق شامانىڭ 7 ءتۇرلى سيپاتتاماسىن اتاپ وتەيىك.
2. وسى ەلەكتر توگىنىڭ تاعى ەكى سيپاتتاماسىمەن تانىس بولامىز. ول بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز «ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى. دجوۋل - لەنس زاڭى». وقۋشىلارعا جاڭا ساباقتىڭ ءماتىنىن وقۋعا ۋاقىت بەرىلەدى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق ويىنىمىزدىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى «اق سەرەك، كوك سەرەك» ويىنىن قولدانامىز. ونى قىز - جىگىتتەر ەكى توپقا ءبولىنىپ، قاز - قاتار تۇرىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ تۇرىپ وينايدى. ءبىر توپتىڭ ويىن باستاۋشىسى: «اق سەرەك، كوك سەرەك، بىزدەن سىزگە كىم كەرەك؟»، دەپ سۇرايدى. ەكىنشى توپتىڭ ويىن باستاۋشىسى: «اق سەرەك، كوك سەرەك، سىزدەن بىزگە اقەركە كەرەك!»، — دەپ، ءبىر ادامنىڭ اتىن اتاپ شاقىرادى دا، اتى اتالعان ادام بار پارمەنىمەن جۇگىرىپ كەلىپ، شاقىرعان توپتىڭ تىزبەگىن ءۇزىپ كەتۋگە تىرىسادى. تىزبەكتى ءۇزىپ كەتسە، ول توپتان قالاعان ادامىن الىپ كەتەدى، ۇزە الماسا سول توپتا قالىپ قويادى.
ولاي بولسا وسى ويىننىڭ ءىزىمىن ءار توپتان ءبىر وقۋشىنى شاقىرىپ جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بەرسىن.
ءى توپ.
ەلەكتر كەرنەۋى قالاي انىقتالادى؟ جاۋابى: وسى ورنەكتەن جۇمىستى انىقتايىق A=Uq، t ۋاقىتتى وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسى ارقىلى تاسىمالدايتىن زاريادتى انىقتاۋ ءۇشىن قانداي فورمۋلانى پايدالانامىز؟ q=It سوندا جۇمىس مىناعان تەڭ بولادى؟ ا=IUt. سونىمەن ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى نەگە تاۋەلدى؟
جاۋابى: توك كۇشى، كەرنەۋ، ۋاقىت
حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندەگى بىرلىگىنە 1دج=1A*1B*1c
تىزبەك بولىگىنە ارنالعان وم زاڭى نەگىزىندە مىنا فورمۋلالاردى الامىز: A=I2Rt،
مەحانيكادا ءبىز قۋاتتى N دەپ بەلگىلەيمىز. ەندى ەلەكتر تەحنيكاسىندا ر دەپ بەلگىلەپ، ونى بىلايشا انىقتايمىز.
توكتىڭ قۋاتىن تابۋ ءۇشىن وتكىزگىشتەگى توك كۇشىن جانە كەرنەۋدى ولشەپ، ولاردىڭ كوبەيتىندىسىن تابۋ كەرەك. وم زاڭىن پايدالانىپ مىنانى الامىز:
P=I2R
SI جۇيەسىندە قۋات بىرلىگىنە ۆاتت (1ۆت) الىنعان. 1 ۆاتت قۋات بىرلىگىنە 1ۆ كەرنەۋى بار تىزبەك بولىگىندەگى 1ا توك كۇشىنىڭ قۋاتىن الادى. توكتىڭ قۋاتىن ولشەۋگە ارنالعان اسپاپتى ۆاتتمەتر دەپ اتايدى. تولكتىڭ جۇمىسىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال ەلەكتر ساناۋىش دەپ اتالادى. ەلەكتر ساناۋىشتا توك جۇمىسىنىڭ 1كۆت*ساع دەگەن بىرلىگى قولدانىلادى.
تۇرعىن ۇيگە بەرىلەتىن كەرنەۋ U=220 B بولعاندا، وندا تۇتىناتىن توك كۇشى I=10 A - دەن اسپاۋى ءتيىس. ۇيدەگى تۇتىنۋشىلاردىڭ ءبىر مەزگىلدە پايدالانۋ قۋاتىنىڭ شەكتى ءمانى: P=10 A*220 B=2200 Bت=
2، 2 كۆت
1 كۆت*ساع ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى تاريف د. ا. ۇيدە اتا - انالارىڭ اي سايىن ەلەكتر ساناۋىشتاعى سان مانگە قاراپ، توكتىڭ جۇمىسىنا اقشا تولەپ، تۇبىرتەك اكەلەدى. سول تۇبىرتەكتى سىزدەر دە تۇسىنە ءبىلىپ، وزدەرىڭىز تولەپ كەلۋدى ۇيرەنۋلەرىڭىز كەرەك.
تۇبىرتەكتە مىسالى مىناداي كەستە جازۋلى تۇرادى:
ولاي بولسا ەندىگى كۇندە سىزدەر قالاي جانە قانشا تولەۋ كەرەك ەكەندىگىن بىلەسىزدەر.
ءىى توپ. وتكىزگىش بويىمەن توك وتكەندە، وتكىزگىش قىزادى، ياعني ەلەكتر ەنەرگياسى ىشكى ەنەرگياعا اينالادى.
بۇل مەتالدارداعى ەركىن ەلەكتروندار ەلەكتر ءورىسى ارەكەتىنەن ورىن اۋىستىرعاندا، كريستالدىق تور تۇيىندەرىندە ورنالاسقان يوندارمەن سوقتىعىسىپ جانە ولارعا ءوز ەنەرگياسىنىڭ ءبىر بولىگىن بەرۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە يوندار ۇلكەن جىلدامدىقپەن تەربەلە باستايدى، وتكىزگىشتىڭ ىشكى ەنەرگياسى ارتادى جانە ونىڭ تەمپەراتۋراسى كوتەرىلەدى.
وتكىزگىشتەردىڭ قىزۋى تەك قانا توق كۇشىنە بايلانىستى ما؟
بۇل سۇراققا جاۋاپ الۋ ءۇشىن مىناداي تاجىريبە جۇرگىزىلگەن. كەدەرگىلەرى ءار ءتۇرلى مىس، بولات جانە نيكەليننەن جاسالعان ءۇش وتكىزگىشتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تىزبەكتەي جالعاعان. تىزبەكتى تۇيىقتاپ، ونداعى توك كۇشىن بىرتىندەپ ارتتىرعان. تىزبەكتەي جالعانعان وتكىزگىشتەگى توك بىردەي بولادى. وتكىزگىشتەردە بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى ءار ءتۇرلى: العاشىندا نيكەلين وتكىزگىش، سونداي – اق توكتى ارتتىرعاندا نيكەلين جانە تەمىر وتكىزگىشتەر قىزا باستايدى، ال مىس سىم بىلىنەر – بىلىنبەس قانا جىلىنادى.
بۇل تاجىريبە وتكىزگىشتەردىڭ جىلۋى ولاردىڭ كەدەرگىلەرىنە تاۋەلدى بولادى دەگەن قورىتىندى شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
تاجىريبە جۇزىندە توكتىڭ جىلۋلىق ارەكەتىن اعىلشىن عالىمى دج. دجوۋل مەن ورىس عالىمى ە. لەنس زەرتتەدى. ولار ءبىر - بىرىنە تاۋەلسىز دجولۋ - لەنس زاڭى دەپ اتالاتىن زاڭدى تاعايىندادى.
وتكىزگىش بويىمەن توك جۇرگەن كەزدە وتكىزگىشتە بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى توك كۇشىنىڭ كۆادراتىنا، وتكىزگىش كەدەرگىسىنە جانە توكتىڭ ءجۇرۋ ۋاقىتىنا تۋرا پروپورسيونال:
«ساقينا سالۋ» ويىنى. 20 - جاتتىعۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ. بۇل ويىنعا قاتىسۋشىلار قاتار وتىرادى. ويىن باستاۋشى ادامنىڭ قولىندا ساقينا بولادى.
ول ساقينانى قولدان قولعا، جۇگىرتىپ وتىرعانداردىڭ بىرەۋىنىڭ قولىنا سالۋ كەرەك. الاقانىنا ساقينا تۇسكەن ادام مۇنى قاسىنداعى كورشىسىنە بىلدىرمەي ورنىنان شاپشاڭ تۇرۋ كەرەك. ەگەر ول تۇرا الماي قالسا ايىپ تولەيدى. ال ءبىز ويىن رەتىندە ورنىنان تۇرا الماي قالعان وقۋشىعا سۇراق قويامىز. ال ساقينا قولىنا تۇسكەن وقۋشى قولىنا تۇسكەن ساقيناداعى تاپسىرمانى ورىندايدى. «شارتتى بەلگىلەر»
شارتتى بەلگىلەر بويىنشا سۇلبادان (سحەمادان) قۇرالداردى اتاۋ
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
Vءىى. باعالاۋ
قاراقۇدىق ورتا مەكتەبى
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
پايىزوۆا ايساۋلە ءسابيت قىزى
فيزيكا 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: توكتىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى. دجولۋ - لەنس زاڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا توكتىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ جانە فورمۋلاسىن قورىتۋ. ەسەپتەر شىعارۋ ارقىلى بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
دامىتۋشىلىق: وتكەن ساباقتى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، العان بىلىمدەرىن جاڭا ساباقپەن بايلانىستىرا وتىرىپ تولىقتىرۋ. توك جۇمىسى مەن قۋاتى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتا وتىرىپ بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وزدىگىنەن ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ەڭبەككە تاربيەلەۋ. العان تەوريالىق بىلىمدەرىن تەحنيكادا جانە تۇرمىستا پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ، تىرەك - سىزبا.
كورنەكىلىگى: سلايد، باعالاۋ پاراعى، كەسپە قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
1. ترەنينگ
2. وقۋشىلاردى باعالاۋ ءۇشىن توعىزقۇمالاق ويىنىنىڭ تاسىلدەرى قولدانىلادى. توعىزقۇمالاق — قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرلى ويىندارىنىڭ ءبىرى، اقىل - وي ويىنى. سوڭعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، ونىڭ شىعۋ تاريحى 4 مىڭ جىلدىق كەزەڭدى قامتيدى. ال كەيبىر مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ پايدا بولعان كەزى بۇدان دا كوپ ۋاقىت بولۋى ابدەن مۇمكىن. توعىزقۇمالاق وتكەن عاسىرلاردا قازاق دالاسىنداعى ەڭ كەڭ تاراعان ويىن بولاتىن.
توعىزقۇمالاق ەرەجەسى. توعىزقۇمالاق ويىنى ارنايى تاقتادا ەكى ادام اراسىندا وينالادى. ويىن تاقتاسى – 2 قازان، 18 وتاۋ، 162 قۇمالاقتان تۇرادى. ويىن باسىندا ءار ويىنشىعا ءبىر قازان، توعىز وتاۋعا توعىز - توعىزدان سالىنعان سەكسەن ءبىر قۇمالاق تيەسىلى.
ءار توپقا 2 قازان، ءار وقۋشىعا ۇپاي جيناۋ ءۇشىن وتاۋلار تاراتىلادى. ءار دۇرىس جاۋاپ ءۇشىن 1 اسىق الدارىنداعى وتاۋعا سالىنىپ وتىرادى. جالپى توپتىڭ ۇپايى ورتاق قازاندىق ارقىلى ەسەپتەلەدى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى
1. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما «تۇراقتى توك» تاراۋى. «سىيقىرلى قورجىن» ويىنى ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ. ءار وقۋشى سۇراق. دايىنداپ قورجىنعا سالادى. ۇلتتىق قورجىنىمىزدان ءارقايسىمىز سۇراق الىپ جاۋاپ بەرەمىز.
2."كوكپار" ويىنى. ەسەپتەر شىعارۋ. بۇل ويىن ارقىلى ۇيگە بەرىلگەن ەسەپتى قاي توپتىڭ وقۋشىلارى تولىق شىعارسا كوكپار سول توپقا بەرىلەدى. ۇلتتىق ات ويىنى. ەتنوگرافتاردىڭ ايتۋىنشا، اۋەلگى اتاۋى «كوك ءبورى» سوزىنەن شىققان. بۇرىندارى مال باققان كوشپەلى حالىقتار كوك ءبورىنى سوعىپ العاندا ولىگىن ات ۇستىندە سۇيرەلەپ، ءبىر - بىرىنەن الا قاشىپ، ءماز - ءمايرام بولعان. كەيىن ول ۇلتتىق ويىنعا اينالعان. كوكپار ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ دا سۇيىكتى ويىنى. كوكپار جاپپاي تارتىس جانە دودا تارتىس بولىپ ەكىگە بولىنەدى. 1949 جىلى ەلىمىزدە كوكپار جارىسىنىڭ جاڭا ەرەجەسى بەكىتىلدى. الاڭ كولەمى قاتىسۋشىلار سانىنا سايكەس. كوكپاردا باسى كەسىلگەن سەركە تارتىلادى
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. «جەتى قازىنا». قازاقتا 7 سانى كيەلى سانداردىڭ ءبىرى.
ولاي بولسا «ەلەكتر توگى» دەپ اتالاتىن فيزيكالىق شامانىڭ 7 ءتۇرلى سيپاتتاماسىن اتاپ وتەيىك.
2. وسى ەلەكتر توگىنىڭ تاعى ەكى سيپاتتاماسىمەن تانىس بولامىز. ول بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز «ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى. دجوۋل - لەنس زاڭى». وقۋشىلارعا جاڭا ساباقتىڭ ءماتىنىن وقۋعا ۋاقىت بەرىلەدى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق ويىنىمىزدىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى «اق سەرەك، كوك سەرەك» ويىنىن قولدانامىز. ونى قىز - جىگىتتەر ەكى توپقا ءبولىنىپ، قاز - قاتار تۇرىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ تۇرىپ وينايدى. ءبىر توپتىڭ ويىن باستاۋشىسى: «اق سەرەك، كوك سەرەك، بىزدەن سىزگە كىم كەرەك؟»، دەپ سۇرايدى. ەكىنشى توپتىڭ ويىن باستاۋشىسى: «اق سەرەك، كوك سەرەك، سىزدەن بىزگە اقەركە كەرەك!»، — دەپ، ءبىر ادامنىڭ اتىن اتاپ شاقىرادى دا، اتى اتالعان ادام بار پارمەنىمەن جۇگىرىپ كەلىپ، شاقىرعان توپتىڭ تىزبەگىن ءۇزىپ كەتۋگە تىرىسادى. تىزبەكتى ءۇزىپ كەتسە، ول توپتان قالاعان ادامىن الىپ كەتەدى، ۇزە الماسا سول توپتا قالىپ قويادى.
ولاي بولسا وسى ويىننىڭ ءىزىمىن ءار توپتان ءبىر وقۋشىنى شاقىرىپ جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرىپ بەرسىن.
ءى توپ.
ەلەكتر كەرنەۋى قالاي انىقتالادى؟ جاۋابى: وسى ورنەكتەن جۇمىستى انىقتايىق A=Uq، t ۋاقىتتى وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسى ارقىلى تاسىمالدايتىن زاريادتى انىقتاۋ ءۇشىن قانداي فورمۋلانى پايدالانامىز؟ q=It سوندا جۇمىس مىناعان تەڭ بولادى؟ ا=IUt. سونىمەن ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى نەگە تاۋەلدى؟
جاۋابى: توك كۇشى، كەرنەۋ، ۋاقىت
حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندەگى بىرلىگىنە 1دج=1A*1B*1c
تىزبەك بولىگىنە ارنالعان وم زاڭى نەگىزىندە مىنا فورمۋلالاردى الامىز: A=I2Rt،
مەحانيكادا ءبىز قۋاتتى N دەپ بەلگىلەيمىز. ەندى ەلەكتر تەحنيكاسىندا ر دەپ بەلگىلەپ، ونى بىلايشا انىقتايمىز.
توكتىڭ قۋاتىن تابۋ ءۇشىن وتكىزگىشتەگى توك كۇشىن جانە كەرنەۋدى ولشەپ، ولاردىڭ كوبەيتىندىسىن تابۋ كەرەك. وم زاڭىن پايدالانىپ مىنانى الامىز:
P=I2R
SI جۇيەسىندە قۋات بىرلىگىنە ۆاتت (1ۆت) الىنعان. 1 ۆاتت قۋات بىرلىگىنە 1ۆ كەرنەۋى بار تىزبەك بولىگىندەگى 1ا توك كۇشىنىڭ قۋاتىن الادى. توكتىڭ قۋاتىن ولشەۋگە ارنالعان اسپاپتى ۆاتتمەتر دەپ اتايدى. تولكتىڭ جۇمىسىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال ەلەكتر ساناۋىش دەپ اتالادى. ەلەكتر ساناۋىشتا توك جۇمىسىنىڭ 1كۆت*ساع دەگەن بىرلىگى قولدانىلادى.
تۇرعىن ۇيگە بەرىلەتىن كەرنەۋ U=220 B بولعاندا، وندا تۇتىناتىن توك كۇشى I=10 A - دەن اسپاۋى ءتيىس. ۇيدەگى تۇتىنۋشىلاردىڭ ءبىر مەزگىلدە پايدالانۋ قۋاتىنىڭ شەكتى ءمانى: P=10 A*220 B=2200 Bت=
2، 2 كۆت
1 كۆت*ساع ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى تاريف د. ا. ۇيدە اتا - انالارىڭ اي سايىن ەلەكتر ساناۋىشتاعى سان مانگە قاراپ، توكتىڭ جۇمىسىنا اقشا تولەپ، تۇبىرتەك اكەلەدى. سول تۇبىرتەكتى سىزدەر دە تۇسىنە ءبىلىپ، وزدەرىڭىز تولەپ كەلۋدى ۇيرەنۋلەرىڭىز كەرەك.
تۇبىرتەكتە مىسالى مىناداي كەستە جازۋلى تۇرادى:
ولاي بولسا ەندىگى كۇندە سىزدەر قالاي جانە قانشا تولەۋ كەرەك ەكەندىگىن بىلەسىزدەر.
ءىى توپ. وتكىزگىش بويىمەن توك وتكەندە، وتكىزگىش قىزادى، ياعني ەلەكتر ەنەرگياسى ىشكى ەنەرگياعا اينالادى.
بۇل مەتالدارداعى ەركىن ەلەكتروندار ەلەكتر ءورىسى ارەكەتىنەن ورىن اۋىستىرعاندا، كريستالدىق تور تۇيىندەرىندە ورنالاسقان يوندارمەن سوقتىعىسىپ جانە ولارعا ءوز ەنەرگياسىنىڭ ءبىر بولىگىن بەرۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە يوندار ۇلكەن جىلدامدىقپەن تەربەلە باستايدى، وتكىزگىشتىڭ ىشكى ەنەرگياسى ارتادى جانە ونىڭ تەمپەراتۋراسى كوتەرىلەدى.
وتكىزگىشتەردىڭ قىزۋى تەك قانا توق كۇشىنە بايلانىستى ما؟
بۇل سۇراققا جاۋاپ الۋ ءۇشىن مىناداي تاجىريبە جۇرگىزىلگەن. كەدەرگىلەرى ءار ءتۇرلى مىس، بولات جانە نيكەليننەن جاسالعان ءۇش وتكىزگىشتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تىزبەكتەي جالعاعان. تىزبەكتى تۇيىقتاپ، ونداعى توك كۇشىن بىرتىندەپ ارتتىرعان. تىزبەكتەي جالعانعان وتكىزگىشتەگى توك بىردەي بولادى. وتكىزگىشتەردە بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى ءار ءتۇرلى: العاشىندا نيكەلين وتكىزگىش، سونداي – اق توكتى ارتتىرعاندا نيكەلين جانە تەمىر وتكىزگىشتەر قىزا باستايدى، ال مىس سىم بىلىنەر – بىلىنبەس قانا جىلىنادى.
بۇل تاجىريبە وتكىزگىشتەردىڭ جىلۋى ولاردىڭ كەدەرگىلەرىنە تاۋەلدى بولادى دەگەن قورىتىندى شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
تاجىريبە جۇزىندە توكتىڭ جىلۋلىق ارەكەتىن اعىلشىن عالىمى دج. دجوۋل مەن ورىس عالىمى ە. لەنس زەرتتەدى. ولار ءبىر - بىرىنە تاۋەلسىز دجولۋ - لەنس زاڭى دەپ اتالاتىن زاڭدى تاعايىندادى.
وتكىزگىش بويىمەن توك جۇرگەن كەزدە وتكىزگىشتە بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى توك كۇشىنىڭ كۆادراتىنا، وتكىزگىش كەدەرگىسىنە جانە توكتىڭ ءجۇرۋ ۋاقىتىنا تۋرا پروپورسيونال:
«ساقينا سالۋ» ويىنى. 20 - جاتتىعۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ. بۇل ويىنعا قاتىسۋشىلار قاتار وتىرادى. ويىن باستاۋشى ادامنىڭ قولىندا ساقينا بولادى.
ول ساقينانى قولدان قولعا، جۇگىرتىپ وتىرعانداردىڭ بىرەۋىنىڭ قولىنا سالۋ كەرەك. الاقانىنا ساقينا تۇسكەن ادام مۇنى قاسىنداعى كورشىسىنە بىلدىرمەي ورنىنان شاپشاڭ تۇرۋ كەرەك. ەگەر ول تۇرا الماي قالسا ايىپ تولەيدى. ال ءبىز ويىن رەتىندە ورنىنان تۇرا الماي قالعان وقۋشىعا سۇراق قويامىز. ال ساقينا قولىنا تۇسكەن وقۋشى قولىنا تۇسكەن ساقيناداعى تاپسىرمانى ورىندايدى. «شارتتى بەلگىلەر»
شارتتى بەلگىلەر بويىنشا سۇلبادان (سحەمادان) قۇرالداردى اتاۋ
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
Vءىى. باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
