سان ەسىم. دارا جانە كۇردەلى سان ەسىمدەر
قازاق ءتىلى 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سان ەسىم. دارا جانە كۇردەلى سان ەسىمدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سان ەسىم جانە ونىڭ سۇراقتارى جايلى ماعلۇمات بەرۋ. سۇراقتى دۇرىس قويا وتىرىپ، ولاردى ءبىر - بىرىنەن اجىراتا بىلۋگە جانە ماتىننەن دارا، كۇردەلى سان ەسىمدەردى تابا ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىق: تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، وي قورىتىپ ناقتى شەشىم جاساتا ءبىلۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن ارتتىرۋعا ىقپال جاساۋ؛
تاربيەلىگى: سانداردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرە وتىرىپ، ومىرمەن بايلانىس ارقىلى تۋعان حالقىنىڭ ونەرىن ءسۇيىپ وسۋگە باۋلۋ، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنىس، بايانداۋ، تالداۋ، ت. ب.
كورنەكىلىگى: تەست تاپسىرماسى، كەسپە قاعازدارى
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ادەبيەت.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ:
1. امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
2. سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ.
3. ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
100، 104 - جاتتىعۋ. ەرەجە.
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
سان ەسىم - زاتتىڭ سانىن، مولشەرىن، رەتىن بىلدىرەدى. قانشا؟ نەشە؟ نەشەۋ؟ نەشىنشى دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
سان ەسىمدەر قۇرامىنا قاراي دارا سان ەسىم جانە كۇردەلى سان ەسىم بولىپ بولىنەدى.
ءبىر تۇبىردەن قۇرالعان نەگىزگى جانە تۋىندى سان ەسىم دارا سان ەسىم دەپ اتالادى.
مىسالى، ون، ەكى، بەس، مىڭ، ءجۇز، وتىز – نەگىزى سان ەسىمدەر؛
ونداعان، مىڭداعان، التىنشى، ەكەۋ، جەتەۋ – تۋىندى سان ەسىمدەر.
ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ءتۇبىردىڭ تىركەسىنەن نەمەسە قوسارلانۋىنان جاسالعان سان ەسىم كۇردەلى سان ەسىم دەپ اتالادى.
مىسالى، ەكى مىڭ ون ءۇش، جيىرما بەس، بەس - التى، ءۇش - ۇشتەن ت. ب.
سوزدەردىڭ قوسارلانۋ مەن قايتالانۋى ارقىلى جاسالعان كۇردەلى سان ەسىمدەر دەفيس (-) ارقىلى جازىلادى. مىسالى، قىرىق - ەلۋ، الپىس - جەتپىس،
«ارتىق ءبىلىم كىتاپتا». وقۋلىقپەن جۇمىس
105 - جاتتىعۋ. ماتىننەن سان ەسىمدەردى تابىڭدار دا، ولاردى تىركەسكەن سوزىمەن بىرگە سيفرمەن جازىڭدار.
108 - جاتتىعۋ. تومەندەگى سانداردى سوزبەن جازىپ، ولاردى دارا جانە كۇردەلى تۇرىنە اجىراتىڭدار.
«كىم تەز تابادى». دارا سان ەسىمدەردى اتاعاندا وڭ قولدارىڭدى كوتەرەسىڭدەر، كۇردەلى سان ەسىمدەردى اتاعاندا سول قولدارىڭدى كوتەرەسىڭدەر.
ەكىنشى، جيىرما بەس، ءۇش ءبۇتىن وننان بەس، بەس، قىرىق - ەلۋ، توعىز ءجۇز ءبىر، جەتەۋ، جۇزدەگەن، ءۇش - ۇشتەن، بەسەۋ، ون ءبۇتىن جۇزدەن ەلۋ ءبىر، ونداعان، توقسان، ءجۇز شاقتى.
“كيەلى ساندار قاسيەتى” - اۋىزشا جۇمىس ءتۇرى
ساندارعا بايلانىستى حالقىمىزدىڭ ۇعىمىندا 1، 3، 5، 7، 9، 40 سەكىلدى سانداردىڭ ءبارىن ءبىر ىرىمعا نەگىزدەپ، كيەلى دەپ ەسەپتەگەن. سوندىقتان دا مەنىڭ قوياتىن سۇراعىم وسى توڭىرەكتى قامتيدى.
1. جەتى اتاڭدى اتا (اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە)
2. حالقىمىزدىڭ كيە تۇتقان ساندارىن اتا (7، 9)
3. ءۇش ارسىزدى اتا (ۇيقى، تاماق، كۇلكى)
4. جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى (ءوز جۇرتى، قايىن جۇرتى، ناعاشى جۇرتى)
5. جەتى كۇن(بۇگىن، ەرتەڭ، بۇرسىگۇنى، ارعى كۇن، اۋىر كۇن، سوڭعى كۇن، ازىنا)
6. ەر قارۋى بەس قارۋ (نايزا، ساداق، شوقپار، قىلىش، ايبالتا)
7. ءتورت قۇبىلا(وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس)
8. ءۇش بايتەرەك (ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەت)
9. بەس ارىس (شاكارىم، احمەت، ماعجان، ءمىرجاقىپ، جۇسىپبەك)
جالعاسىن تاپ
ءبىر دەگەنىم –...
شىقتىق سودان ءوسىپ،
ەكى دەگەن – …
دالام، تاۋىم، كوگىم.
ءۇش دەگەنىم –...
ءۇمىت اپتار جىگىت.
ءتورت دەگەنىم – …
توزە بىلەم ءوزىم.
بەس دەگەنىم –...
باعالايتىن ۋاقىت.
التى دەگەن – …
تىڭداعانىڭ ماقۇل.
جەتى دەگەن – …
جۇرەكتەگى الاۋ.
سەگىز دەگەن – …
سەرت بەرەتىن كەزىڭ.
توعىز دەگەن – …
ەلدىڭ جوعىن جوقتاۋ.
ون دەگەنىم – …
قورعا ونى، بوتام!
«ءبىر جانە مىڭ» كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا سان ەسىمدەردى قويىڭدار. كەرەكتى جالعاۋلارىن وزدەرى قويادى.
1.... كىسى... كىسىگە ولجا سالار.
2. بىلەكتى... جىعار، ءبىلىمدى... جىعار.
3.... جاۋدان... جانسىز جامان.
4.... ءتۇسىنىپ تانىعانشا... اتىن ءبىل. (ماقال.)
5.... ءبىر كىسى...
ءجۇز كىسى سۇمعا
ءالى جەتەر زامان جوق.
جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن... جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا،
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
... جالعىز الىستىم، كىنا قويما. (اباي)
كەرەكتى سوزدەر: ءبىر جانە مىڭ.
ساباقتى قورىتۋ.
تەست تاپسىرماسى
1. سان ەسىم قانداي سۇراققا جاۋاپ بەرەدى؟
ا. قانداي؟ قانشا؟
ءا. نە؟ نەشىنشى؟
ب. قانشا؟ نەشە؟
2. سان ەسىمدى كورسەتىڭدەر
ا. بەلسەندى
ءا. ەسەپتىك
ب. بەس
3. سان ەسىم... بولىپ بولىنەدى؟
ا. ەسەپتىك، رەتتىك، قاتارلىق
ءا. قاتارلىق، كەزەكتىك
ب. ەسەپتىك، رەتتىك
4. سان ەسىمدى كورسەتىڭدەر.
ا. بەس، سانا، ۇيىقتا
ءا. ەلۋ بەس، جاس، كارى
ب. قىرىق، ەلۋ، ءجۇز
5. بەرىلگەن سوزدەر قاي ءسوز تابىنا جاتادى؟ ەكىنشى، بەس، الپىس التى
ا. سىن ەسىم
ءا. سان ەسىم
ب. ەسىمدىك
6. زاتتىڭ سانىن، رەتىن بىلدىرەتىن سوزدەردى... دەيمىز.
ا. سان ەسىم
ءا. سىن ەسىم
ب. زات ەسىم
7. ارتىق ءسوزدى تابىڭدار:
ا. ءجۇز، التى
ءا. ءبىرىنشى، سەگىزىنشى
ب. قىرىق، الپىس
8. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى سان ەسىمدى جازىڭدار: ەر... رەت ولەدى.
قورقاق... رەت ولەدى.
ا. ءبىر، بەسىنشى
ءا. ءبىر، مىڭ
ب. ءبىر، كوپ
9. جۇمباقتى شەشىڭدەر:
باسىندا تاياعى بار،
ءتورت اياعى بار.
سەگىز تۇياعى بار،
يەگىندە ساقالى بار.
ا. ەشكى
ءا. قوي
ب. ارحار
10. ارتىق ءسوزدى تابىڭدار.
ا. ەلۋ سەگىز
ءا. التى ادام
ب. كوركەم سۋرەت
ۇيگە تاپسىرما:
107، 109 - جاتتىعۋ. قۇرامىندا سان ەسىمى بار جۇمباقتار، ماقال - ماتەلدەر جازۋ
باعالاۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سان ەسىم. دارا جانە كۇردەلى سان ەسىمدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سان ەسىم جانە ونىڭ سۇراقتارى جايلى ماعلۇمات بەرۋ. سۇراقتى دۇرىس قويا وتىرىپ، ولاردى ءبىر - بىرىنەن اجىراتا بىلۋگە جانە ماتىننەن دارا، كۇردەلى سان ەسىمدەردى تابا ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىق: تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، وي قورىتىپ ناقتى شەشىم جاساتا ءبىلۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن ارتتىرۋعا ىقپال جاساۋ؛
تاربيەلىگى: سانداردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرە وتىرىپ، ومىرمەن بايلانىس ارقىلى تۋعان حالقىنىڭ ونەرىن ءسۇيىپ وسۋگە باۋلۋ، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنىس، بايانداۋ، تالداۋ، ت. ب.
كورنەكىلىگى: تەست تاپسىرماسى، كەسپە قاعازدارى
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، ادەبيەت.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ:
1. امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
2. سىنىپ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ.
3. ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
100، 104 - جاتتىعۋ. ەرەجە.
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
سان ەسىم - زاتتىڭ سانىن، مولشەرىن، رەتىن بىلدىرەدى. قانشا؟ نەشە؟ نەشەۋ؟ نەشىنشى دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
سان ەسىمدەر قۇرامىنا قاراي دارا سان ەسىم جانە كۇردەلى سان ەسىم بولىپ بولىنەدى.
ءبىر تۇبىردەن قۇرالعان نەگىزگى جانە تۋىندى سان ەسىم دارا سان ەسىم دەپ اتالادى.
مىسالى، ون، ەكى، بەس، مىڭ، ءجۇز، وتىز – نەگىزى سان ەسىمدەر؛
ونداعان، مىڭداعان، التىنشى، ەكەۋ، جەتەۋ – تۋىندى سان ەسىمدەر.
ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ءتۇبىردىڭ تىركەسىنەن نەمەسە قوسارلانۋىنان جاسالعان سان ەسىم كۇردەلى سان ەسىم دەپ اتالادى.
مىسالى، ەكى مىڭ ون ءۇش، جيىرما بەس، بەس - التى، ءۇش - ۇشتەن ت. ب.
سوزدەردىڭ قوسارلانۋ مەن قايتالانۋى ارقىلى جاسالعان كۇردەلى سان ەسىمدەر دەفيس (-) ارقىلى جازىلادى. مىسالى، قىرىق - ەلۋ، الپىس - جەتپىس،
«ارتىق ءبىلىم كىتاپتا». وقۋلىقپەن جۇمىس
105 - جاتتىعۋ. ماتىننەن سان ەسىمدەردى تابىڭدار دا، ولاردى تىركەسكەن سوزىمەن بىرگە سيفرمەن جازىڭدار.
108 - جاتتىعۋ. تومەندەگى سانداردى سوزبەن جازىپ، ولاردى دارا جانە كۇردەلى تۇرىنە اجىراتىڭدار.
«كىم تەز تابادى». دارا سان ەسىمدەردى اتاعاندا وڭ قولدارىڭدى كوتەرەسىڭدەر، كۇردەلى سان ەسىمدەردى اتاعاندا سول قولدارىڭدى كوتەرەسىڭدەر.
ەكىنشى، جيىرما بەس، ءۇش ءبۇتىن وننان بەس، بەس، قىرىق - ەلۋ، توعىز ءجۇز ءبىر، جەتەۋ، جۇزدەگەن، ءۇش - ۇشتەن، بەسەۋ، ون ءبۇتىن جۇزدەن ەلۋ ءبىر، ونداعان، توقسان، ءجۇز شاقتى.
“كيەلى ساندار قاسيەتى” - اۋىزشا جۇمىس ءتۇرى
ساندارعا بايلانىستى حالقىمىزدىڭ ۇعىمىندا 1، 3، 5، 7، 9، 40 سەكىلدى سانداردىڭ ءبارىن ءبىر ىرىمعا نەگىزدەپ، كيەلى دەپ ەسەپتەگەن. سوندىقتان دا مەنىڭ قوياتىن سۇراعىم وسى توڭىرەكتى قامتيدى.
1. جەتى اتاڭدى اتا (اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە)
2. حالقىمىزدىڭ كيە تۇتقان ساندارىن اتا (7، 9)
3. ءۇش ارسىزدى اتا (ۇيقى، تاماق، كۇلكى)
4. جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى (ءوز جۇرتى، قايىن جۇرتى، ناعاشى جۇرتى)
5. جەتى كۇن(بۇگىن، ەرتەڭ، بۇرسىگۇنى، ارعى كۇن، اۋىر كۇن، سوڭعى كۇن، ازىنا)
6. ەر قارۋى بەس قارۋ (نايزا، ساداق، شوقپار، قىلىش، ايبالتا)
7. ءتورت قۇبىلا(وڭتۇستىك، سولتۇستىك، باتىس، شىعىس)
8. ءۇش بايتەرەك (ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەت)
9. بەس ارىس (شاكارىم، احمەت، ماعجان، ءمىرجاقىپ، جۇسىپبەك)
جالعاسىن تاپ
ءبىر دەگەنىم –...
شىقتىق سودان ءوسىپ،
ەكى دەگەن – …
دالام، تاۋىم، كوگىم.
ءۇش دەگەنىم –...
ءۇمىت اپتار جىگىت.
ءتورت دەگەنىم – …
توزە بىلەم ءوزىم.
بەس دەگەنىم –...
باعالايتىن ۋاقىت.
التى دەگەن – …
تىڭداعانىڭ ماقۇل.
جەتى دەگەن – …
جۇرەكتەگى الاۋ.
سەگىز دەگەن – …
سەرت بەرەتىن كەزىڭ.
توعىز دەگەن – …
ەلدىڭ جوعىن جوقتاۋ.
ون دەگەنىم – …
قورعا ونى، بوتام!
«ءبىر جانە مىڭ» كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا سان ەسىمدەردى قويىڭدار. كەرەكتى جالعاۋلارىن وزدەرى قويادى.
1.... كىسى... كىسىگە ولجا سالار.
2. بىلەكتى... جىعار، ءبىلىمدى... جىعار.
3.... جاۋدان... جانسىز جامان.
4.... ءتۇسىنىپ تانىعانشا... اتىن ءبىل. (ماقال.)
5.... ءبىر كىسى...
ءجۇز كىسى سۇمعا
ءالى جەتەر زامان جوق.
جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن... جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا،
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
... جالعىز الىستىم، كىنا قويما. (اباي)
كەرەكتى سوزدەر: ءبىر جانە مىڭ.
ساباقتى قورىتۋ.
تەست تاپسىرماسى
1. سان ەسىم قانداي سۇراققا جاۋاپ بەرەدى؟
ا. قانداي؟ قانشا؟
ءا. نە؟ نەشىنشى؟
ب. قانشا؟ نەشە؟
2. سان ەسىمدى كورسەتىڭدەر
ا. بەلسەندى
ءا. ەسەپتىك
ب. بەس
3. سان ەسىم... بولىپ بولىنەدى؟
ا. ەسەپتىك، رەتتىك، قاتارلىق
ءا. قاتارلىق، كەزەكتىك
ب. ەسەپتىك، رەتتىك
4. سان ەسىمدى كورسەتىڭدەر.
ا. بەس، سانا، ۇيىقتا
ءا. ەلۋ بەس، جاس، كارى
ب. قىرىق، ەلۋ، ءجۇز
5. بەرىلگەن سوزدەر قاي ءسوز تابىنا جاتادى؟ ەكىنشى، بەس، الپىس التى
ا. سىن ەسىم
ءا. سان ەسىم
ب. ەسىمدىك
6. زاتتىڭ سانىن، رەتىن بىلدىرەتىن سوزدەردى... دەيمىز.
ا. سان ەسىم
ءا. سىن ەسىم
ب. زات ەسىم
7. ارتىق ءسوزدى تابىڭدار:
ا. ءجۇز، التى
ءا. ءبىرىنشى، سەگىزىنشى
ب. قىرىق، الپىس
8. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى سان ەسىمدى جازىڭدار: ەر... رەت ولەدى.
قورقاق... رەت ولەدى.
ا. ءبىر، بەسىنشى
ءا. ءبىر، مىڭ
ب. ءبىر، كوپ
9. جۇمباقتى شەشىڭدەر:
باسىندا تاياعى بار،
ءتورت اياعى بار.
سەگىز تۇياعى بار،
يەگىندە ساقالى بار.
ا. ەشكى
ءا. قوي
ب. ارحار
10. ارتىق ءسوزدى تابىڭدار.
ا. ەلۋ سەگىز
ءا. التى ادام
ب. كوركەم سۋرەت
ۇيگە تاپسىرما:
107، 109 - جاتتىعۋ. قۇرامىندا سان ەسىمى بار جۇمباقتار، ماقال - ماتەلدەر جازۋ
باعالاۋ
You Might Also Like
-
استانا قالاسى،№64 مەكتەپ - ليسەيىنىڭباستاۋىش سىنىپ مۇعالىمىارپابايەۆا بايان گابباسوۆناادەبيەتتىك وقۋساباقتىڭ اتاۋى ى. التىنسارين ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار
