ادام مىنەزىمەن تانىلادى
قۇندىلىق: اقيقات
قاسيەتتەر: قاراپايىمدىلىق
5 سىنىپ
رەسۋرستار: مۋلتيمەديالىق تاقتا، وقۋلىق، داپتەر، ماقال - ماتەل، دايەكسوز، ماركەر، اق قاعاز، گۇل، جۇرەك، كوبەلەك سۋرەتتەرى
ساباق تاقىرىبى: ادام مىنەزىمەن تانىلادى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ادامنىڭ مىنەزى، مىنەزدى جەتىلدىرۋدەگى ادامنىڭ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ مىندەتتەرى:
• جاقسى، جامان مىنەز - قۇلىقتى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ بويىندا جاقسى مىنەز - قۇلىق دامىتۋعا ىقپال ەتۋ؛
• ءوزىن قۇرمەتتەۋ، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
ءا) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ب) تىنىشتىق ءساتى №1.
نۇرعا بولەنۋ.
ىڭعايلانىپ وتىرىڭىزدار، دەنەلەرىڭىزدى ءتۇزۋ ۇستاڭىزدار. اياق - قولىڭىزدى ايقاستىرماڭىز. قولىڭىزدى تىزەڭىزگە نەمەسە ۇستەلگە قويۋعا بولادى. كوزدەرىڭىزدى جۇمۋلارىڭىزدى وتىنەمىن.
ەلەستەتىپ كورىڭىز: كۇن نۇرى ءسىزدىڭ توبەڭىزدەن ءوتىپ، كەۋدەڭىزگە قاراي بويلاپ بارادى. كەۋدەڭىزدىڭ ورتا تۇسىندا گۇل تۇينەگى ورنالاسقان. گۇلدىڭ تۇينەگى نۇردان باياۋ اشىلىپ كەلەدى. بالعىن جانە تازا اسەم گۇل ءسىزدىڭ ءار ويىڭىزدى، ءار سەزىمىڭىزدى، ەموسياڭىز بەن تىلەك - قالاۋىڭىزدى شايىپ، جۇرەگىڭىزدىڭ قاۋىزىن اشتى. نۇر ساۋلەسى ءسىزدىڭ بويىڭىزعا اقىرىن تاراي باستاعانىن ەلەستەتىڭىز. ول بىرتىندەپ كۇشەيە تۇسەدى. ويمەن وسى نۇردى قولدارىڭىزعا ءتۇسىرىڭىز. ءسىزدىڭ قولدارىڭىز نۇرعا بولەنىپ، ساۋلە شاشۋدا. قولىمىز تەك جاقسى، ىزگى ىستەر ىستەيدى جانە بارشاعا كومەكتەسەدى. نۇر اياقتارىڭىزعا تارادى. اياقتارىڭىز نۇر ساۋلەسىن شاشۋدا. ولار ءسىزدى تەك جاقسىلىق جاساۋ ءۇشىن جاقسى جەرلەرگە اپارادى. ولار نۇر مەن ماحاببات قۇرالىنا اينالدى. ودان ءارى نۇر ءسىزدىڭ اۋزىڭىزعا، تىلىڭىزگە تارادى. ءتىلىڭىز تەك شىندىقتى جانە جاقسى، ىزگى سوزدەر عانا ايتادى. نۇردى قۇلاقتارىڭىزعا باعىتتاڭىز، قۇلاقتارىڭىز تەك جاقسى ءسوز بەن اسەم اۋەندى عانا ەستيدى. نۇر كوزدەرىمىزگە دە جەتتى، كوزىمىز تەك جاقسىعا قاراپ، بارىنەن جاقسىلىقتى عانا كورەدى. ءسىزدىڭ باسىنىڭ تۇگەلدەي نۇرعا بولەنىپ، باسىڭىزعا تەك ىزگى، ساۋلەلى وي كەلەدى.
نۇر بىرتە - بىرتە قارقىن جانە شۇعىلانا باستايدى، ءسىزدىڭ دەنەڭىزدەن شىعىپ جان - جاعىڭىزعا ساۋلە شاشادى. وسى نۇردى تۋىسقاندارىڭىزعا، مۇعالىمدەرىڭىزگە، دوستارىڭىزعا، تانىستارىڭىزعا باعىتتاڭىز. نۇردى ۋاقىتشا تۇسىنىسپەي رەنجىپ جۇرگەن ادامدارعا دا باعىتتاڭىز، ولاردىڭ دا جۇرەگى نۇرعا تولسىن.
وسى نۇر بۇكىل الەمگە: بارلىق ادامدارعا، جان - جانۋارلارعا وسىمدىكتەرگە بارلىق ءتىرى جانعا تارالسىن.... عالامنىڭ بارلىق تۇپكىر - تۇپكىرىنە نۇر باعىتتاڭىز. ويشا ايتىڭىز: “مەن نۇرلىمەن... نۇر مەنىڭ ىشىمدە... مەن نۇرمىن”.
وسىنداي نۇر، ماحاببات جانە تىنىشتىق كۇيىندە وتىرا تۇرىڭىز...
ەندى وسى نۇردى جۇرەگىڭىزگە ورنالاستىرىڭىز. نۇرعا تولى بۇكىل الەم ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىزدە. ونى وسىنداي اسەم قالىپتا ساقتاڭىز.
جايمەن كوزىڭىزدى اشۋعا بولادى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. ءبىز «ءوزىن - ءوزى تانۋ» پانىنەن نە ۇيرەندىك؟
2. ءوزىن - ءوزى تانۋدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى قانداي؟
3. ءوزىن - ءوزى تانۋدى «سارقىلماس قازىنا» دەۋگە بولا ما؟ نەلىكتەن؟
اڭگىمەلەسۋ:
1. مىنەز دەگەنىمىز نە؟
2. ادامنىڭ مىنەزى قايدا جانە قالاي تانىلادى؟
3. مىنەز - قۇلىق ادامداردىڭ قارىم - قاتىناسىنا اسەر ەتەدى مە؟ قالايشا؟
4. ادام ءوز مىنەزىن وزگەرتە الا ما؟ قالاي؟
ماتىنمەن جۇمىس:
ءالىم مەن جانار
توسەكتەن تۇرعان ءالىمنىڭ كوزى الدىمەن تەرەزەدەگى ادەمى اشەكەيگە ءتۇستى. بۇتاقتارىن جايعان شىرشا اعاشتارى ما، الدە ءۇستىن كار باسقان توعايداعى بيىك تالداردىڭ سۋرەتى سياقتى ما، ايتەۋىر، اينەككە ەدەمى ورنەك ءتۇسىپتى.
- اجە، تەرەزەگە قىراۋ تۇرىپتى عوي. دالا سۋىق پا؟ - دەپ سۇرادى ءالىم كيىنىپ جاتىپ.
- قار جاۋىپتى، سىرت اياز،- دەدى اجەسى. ءالىم قۋانعانىنان كۇلىمدەپ:
- قار! قار! دالادا قار!.. - دەدى اسىعا كيىنىپ...
ءالىم دالاعا شىقتى. اۋلا ءىشى اپپاق. ەسىكتىڭ الدىنداعى تەمىر شارباق تا، شارباق ىشىندەگى قاتار تۇزەپ تۇرعان اعاشتار دا قار جامىلىپ، ادەمى تۇرگە ەنىپتى. بۇتاعى قوزعالسا، ۇستىندەگى قار سۋسىپ جەرگە تۇسەدى. كۇننىڭ ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ جالت - جۇلت ەتىپ كوز قىتىقتاعانداي بولادى.
سارايداعى اعاش كۇرەكتى الىپ، ەسىك الدىنىڭ قارىن كۇرەپ، قورانىڭ قاقپاسىنا دەيىن جول سالعىسى كەلدى. ەرتەڭگى ايازدان ونىڭ كۇرەك ۇستاعان جالاڭاش قولى توڭىپ، ەكى بەتىنىڭ ۇشى قىزارا باستادى.
- جولدىڭ قارىن كۇرەپ جاتىرسىڭ با؟ بارەكەلدى، تازا اۋا جۇتىپ، بۇلاي جۇمىس ىستەۋ دەنساۋلىققا وتە پايدالى، - دەدى قۇدىقتان سۋ الىپ كەلە جاتقان كورشىسى قاديشا اپاي.
- جانار شىعا ما، اپاي؟ - دەدى ءالىم كۇرەگىن ۇيىلگەن قارعا قاداپ، قولعاپ كيگەلى ۇيگە قاراي كەتىپ بارا جاتىپ.
- ءقازىر شىعادى، - دەدى قاديشا اپاي.
ءالىم قولعابىن كيىپ سىرتقا قايتا شىققاندا، الگى كۇرەگەن قاردى شاشىپ جاتقان كىشكەنتاي قىزدى كوردى. قوڭىر ءتۇبىت بوركىنىڭ توبەسىندەگى جاس بالانىڭ جۇدىرىعىنداي تۇيمەسى قوزعالسا، بۇلعاقتاپ ءالىمدى مازاقتاعانداي بولادى. ءالىم ونىڭ قاسىنا جۇگىرىپ كەلدى.
- ولاي كۇرەمەيدى. بىلاي تۇر، ءوزىم كۇرەيمىن.
- مەن شە؟ مەن دە كۇرەيمىن! - دەدى جانار كۇرەگىن ىڭعايلاپ.
- بۇل قىز بالا ىستەيتىن جۇمىس ەمەس، قولىڭنان كەلمەيدى.
- جوق، كۇرەيمىن! نەگە قولىمنان كەلمەيدى؟
جانار اشۋلانىپ، الىمگە قاباعىن تۇيە قارادى. وسى كەزدە ونىڭ قيىلعان جىڭىشكە قاستارىنىڭ اراسىنان ۇزىنشا سىزىق پايدا بولا قالدى. تاناۋى قۋسىرىلىپ، ۇستىڭگى ەرنى قايقايىپ كەتتى. ءالىمدى كەيىن قاراي يتەردى دە، ءوزى ونىڭ ناق الدىنا بارىپ تۇردى. جاناردىڭ بۇل مىنەزىن جاراتپاعان ءالىم اۋزىن بۇرتيتىپ:
- ەرەگىسە بەرسەڭ، ءتىپتى دە كۇرەتپەيمىن! - دەدى.
- ماقتانشاق! - دەدى جانار وعان اشۋلانىپ، - جولدىڭ قارىن ءوزىم كۇرەدىم دەپ، ماقتانعالى ءجۇرسىن عوي. ماقتانشاق! ماقتانشاق!
جاناردىڭ ۇيگە قايتىپ كەلگەنىن كورگەن شەشەسى:
- نەگە وينامادىڭ؟ - دەپ سۇراپ ەدى، قىزى:
- اپا، ءالىم جامان بالا. مەن ونىمەن وينامايمىن، - دەدى ءسوزىن ءبولىپ سويلەپ. كوزى جاساۋراپ كەتتى.
- نەگە جامان؟ - دەدى ءالىمنىڭ بۇرىن - سوڭدى ورىنسىز ىستەرىن كورمەگەن قاديشا اپاي قىزىنا تاڭدانا قاراپ.
جانار اپاسىنىڭ قاسىنا كەلدى.
- اپا، ول ماعان قار كۇرەتپەيدى! ول - ماقتانشاق. ءوزى عانا كۇرەگىسى كەلەدى.
جانار تەرەزەدەن الىمگە قاراپ:
- ماقتانشاق! - دەپ ايقايلادى.
- قوي، جامان بالالارشا مازاقتاعاندى قايدان شىعاردىڭ؟ - دەدى قاديشا اپاي. - ءالىم - جاقسى بالا. ول وزدىگىنەن كەلىپ ەشكىمگە تيىسپەيدى.
- ءيا، تيىسپەيدى. ماعان قار كۇرەتپەيمىن دەدى عوي. مەن ونى جەك كورەمىن.
- كەشە ساعان كىتابىن اكەلىپ بەرگەندە، جاقسى ەدى، بۇگىن جەك كورىپ قالدىڭ با؟
- ەندى ونى ەش ۋاقىتتا دا جاقسى كورمەيمىن!
جانار رەنجىپ كەتتى مە دەگەندەي، ءالىم ونىڭ تەرەزەسىنە قايتا - قايتا قاراپ تۇر ەدى. اينەكتەن سىعالاپ تۇرعان جاناردى كورىپ:
- جانار، جانار! كەل، ەكەۋىمىز كۇرەيىك، كەل! - دەدى قولىن بۇلعاپ.
- انە، شاقىرىپ جاتىر، - دەدى اپاسى قىزىنا. - جامان بالا بولسا، شاقىرماس ەدى، كورمەيسىڭ بە، بار، ويناي عوي. جانار تەرەزەنىڭ اينەگىنە جاقىنداي ءتۇسىپ:
- بارمايمىن. ماقتانشاق! ماقتانشاق! - دەپ، ءتىلىن شىعارىپ، تاعى دا مازاقتادى.
ءالىم مەكتەپتەن قايتقان سوڭ، شاناسىن سۇيرەتىپ ەسىك الدىنداعى سىرعاناق تەۋىپ جۇرگەن بالالارعا كەلدى. ءارقايسىسى ءبىر - ءبىر شاناعا وتىرىپ الىپ، بيىكتەن ويعا قاراي سىرعاناي جونەلدى.
- ءالىم، كەل، كەل! - دەدى جولداستارى قۋانىپ. - كەل، ءالىم، كىمنىڭ شاناسى الىسقا سىرعانار ەكەن، جارىساي
دايەكسوز:
«جاقسى مىنەز – بۇكىل ءومىرىڭنىڭ سارقىلماس بايلىعى»
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق تۋرالى ويلارىن تۇيىندەۋ ماقساتىندا وقۋلىقتاعى مىنەز تۋرالى ناقىل ءسوزدى ءتۇسىندىرۋ.
شىعارماشىلىق جۇمىس:
«ادامنىڭ مىنەزى ونىڭ باسقا ادامدارعا، قورشاعان ورتاعا دەگەن قارىم - قاتىناسىنان، ءىس - ارەكەتتەرىنەن بايقالادى. ادام ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلقىن تانىپ، وزىنە سىني كوزبەن قاراي الاتىنداي قابىلەتكە يە بولۋى كەرەك. ءار ادام ءوز بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى تاربيەلەپ، ءوز مىنەزىن جەتىلدىرە الادى».
داپتەردە بەرىلگەن كريپتوگراممانى شەشىپ، «ءوزىن - ءوزى تانۋ»تۋرالى سوكراتتىڭ ناقىل سوزىنە پايىمداۋ جاساۋ.
توپپەن ءان ايتۋ: ەردەن اتايدىڭ ءانى
ءسوزى: ءا. اسىلبەكوۆتىكى
ءانى: ە. حاسانعالييەۆتىكى
كەل، بالالار، تۇرماڭدار
بىزدە قىزىق دۋمان بار.
اتامىزدىڭ الۋان
ەرتەگىسىن تىڭداڭدار
قايىرماسى:
ەرتە، ەرتە، ەرتە، ەكەن،
ەشكى - اي ءجۇنى بورتە ەكەن.
ەرتەگى ءسوز قاشاندا
تاماشانىڭ كوركى ەكەن
ءتۇرلى - ءتۇرلى ەرتەگى،
تۇلا بويدى ەرتەدى.
ەرتە وتكەن ەرلەردىڭ،
ەرلىك ءىسىن شەرتەدى.
داپتەرمەن جۇمىس: داپتەردە تاپسىرمالاردى ءوز بەتتەرىنشە ورىندايدى.
ءۇي تاپسىرماسى: ءماتىندى وقىپ تۇسىنىك ايتۋ
سوڭعى تىنىشتىق ءساتى:
- بالالار، تىنىشتىق ساقتاپ، ءۇنسىز، قولىمىزدى جۇرەگىمىزگە قويىپ، جۇرەگىمىزدى تىڭداپ كورەيىكشى. جۇرەك ءار ءتۇرلى سەزىمدەرگە تولى. ولاردىڭ اراسىندا جاناشىرلىق، قامقورلىق، اياۋشىلىق سەزىمدەرى باسىم ەكەنىن سەزىنىڭدەر. سەزدىڭدەر مە، سەزگەن بولساڭدار، سەندەردىڭ جۇرەكتەرىڭ جىلى دا مەيىرىمدى. ولاي بولسا، سەندەر دە كوپ قايىرىمدى ىستەر جاساپ، قامقورلىق كورسەتە الاسىڭدار.
ءمۇعالىم: وماروۆا ساگدات باكەنوۆنا
قاسيەتتەر: قاراپايىمدىلىق
5 سىنىپ
رەسۋرستار: مۋلتيمەديالىق تاقتا، وقۋلىق، داپتەر، ماقال - ماتەل، دايەكسوز، ماركەر، اق قاعاز، گۇل، جۇرەك، كوبەلەك سۋرەتتەرى
ساباق تاقىرىبى: ادام مىنەزىمەن تانىلادى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ادامنىڭ مىنەزى، مىنەزدى جەتىلدىرۋدەگى ادامنىڭ مۇمكىندىكتەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ مىندەتتەرى:
• جاقسى، جامان مىنەز - قۇلىقتى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ بويىندا جاقسى مىنەز - قۇلىق دامىتۋعا ىقپال ەتۋ؛
• ءوزىن قۇرمەتتەۋ، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
ءا) وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ب) تىنىشتىق ءساتى №1.
نۇرعا بولەنۋ.
ىڭعايلانىپ وتىرىڭىزدار، دەنەلەرىڭىزدى ءتۇزۋ ۇستاڭىزدار. اياق - قولىڭىزدى ايقاستىرماڭىز. قولىڭىزدى تىزەڭىزگە نەمەسە ۇستەلگە قويۋعا بولادى. كوزدەرىڭىزدى جۇمۋلارىڭىزدى وتىنەمىن.
ەلەستەتىپ كورىڭىز: كۇن نۇرى ءسىزدىڭ توبەڭىزدەن ءوتىپ، كەۋدەڭىزگە قاراي بويلاپ بارادى. كەۋدەڭىزدىڭ ورتا تۇسىندا گۇل تۇينەگى ورنالاسقان. گۇلدىڭ تۇينەگى نۇردان باياۋ اشىلىپ كەلەدى. بالعىن جانە تازا اسەم گۇل ءسىزدىڭ ءار ويىڭىزدى، ءار سەزىمىڭىزدى، ەموسياڭىز بەن تىلەك - قالاۋىڭىزدى شايىپ، جۇرەگىڭىزدىڭ قاۋىزىن اشتى. نۇر ساۋلەسى ءسىزدىڭ بويىڭىزعا اقىرىن تاراي باستاعانىن ەلەستەتىڭىز. ول بىرتىندەپ كۇشەيە تۇسەدى. ويمەن وسى نۇردى قولدارىڭىزعا ءتۇسىرىڭىز. ءسىزدىڭ قولدارىڭىز نۇرعا بولەنىپ، ساۋلە شاشۋدا. قولىمىز تەك جاقسى، ىزگى ىستەر ىستەيدى جانە بارشاعا كومەكتەسەدى. نۇر اياقتارىڭىزعا تارادى. اياقتارىڭىز نۇر ساۋلەسىن شاشۋدا. ولار ءسىزدى تەك جاقسىلىق جاساۋ ءۇشىن جاقسى جەرلەرگە اپارادى. ولار نۇر مەن ماحاببات قۇرالىنا اينالدى. ودان ءارى نۇر ءسىزدىڭ اۋزىڭىزعا، تىلىڭىزگە تارادى. ءتىلىڭىز تەك شىندىقتى جانە جاقسى، ىزگى سوزدەر عانا ايتادى. نۇردى قۇلاقتارىڭىزعا باعىتتاڭىز، قۇلاقتارىڭىز تەك جاقسى ءسوز بەن اسەم اۋەندى عانا ەستيدى. نۇر كوزدەرىمىزگە دە جەتتى، كوزىمىز تەك جاقسىعا قاراپ، بارىنەن جاقسىلىقتى عانا كورەدى. ءسىزدىڭ باسىنىڭ تۇگەلدەي نۇرعا بولەنىپ، باسىڭىزعا تەك ىزگى، ساۋلەلى وي كەلەدى.
نۇر بىرتە - بىرتە قارقىن جانە شۇعىلانا باستايدى، ءسىزدىڭ دەنەڭىزدەن شىعىپ جان - جاعىڭىزعا ساۋلە شاشادى. وسى نۇردى تۋىسقاندارىڭىزعا، مۇعالىمدەرىڭىزگە، دوستارىڭىزعا، تانىستارىڭىزعا باعىتتاڭىز. نۇردى ۋاقىتشا تۇسىنىسپەي رەنجىپ جۇرگەن ادامدارعا دا باعىتتاڭىز، ولاردىڭ دا جۇرەگى نۇرعا تولسىن.
وسى نۇر بۇكىل الەمگە: بارلىق ادامدارعا، جان - جانۋارلارعا وسىمدىكتەرگە بارلىق ءتىرى جانعا تارالسىن.... عالامنىڭ بارلىق تۇپكىر - تۇپكىرىنە نۇر باعىتتاڭىز. ويشا ايتىڭىز: “مەن نۇرلىمەن... نۇر مەنىڭ ىشىمدە... مەن نۇرمىن”.
وسىنداي نۇر، ماحاببات جانە تىنىشتىق كۇيىندە وتىرا تۇرىڭىز...
ەندى وسى نۇردى جۇرەگىڭىزگە ورنالاستىرىڭىز. نۇرعا تولى بۇكىل الەم ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىزدە. ونى وسىنداي اسەم قالىپتا ساقتاڭىز.
جايمەن كوزىڭىزدى اشۋعا بولادى.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. ءبىز «ءوزىن - ءوزى تانۋ» پانىنەن نە ۇيرەندىك؟
2. ءوزىن - ءوزى تانۋدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى قانداي؟
3. ءوزىن - ءوزى تانۋدى «سارقىلماس قازىنا» دەۋگە بولا ما؟ نەلىكتەن؟
اڭگىمەلەسۋ:
1. مىنەز دەگەنىمىز نە؟
2. ادامنىڭ مىنەزى قايدا جانە قالاي تانىلادى؟
3. مىنەز - قۇلىق ادامداردىڭ قارىم - قاتىناسىنا اسەر ەتەدى مە؟ قالايشا؟
4. ادام ءوز مىنەزىن وزگەرتە الا ما؟ قالاي؟
ماتىنمەن جۇمىس:
ءالىم مەن جانار
توسەكتەن تۇرعان ءالىمنىڭ كوزى الدىمەن تەرەزەدەگى ادەمى اشەكەيگە ءتۇستى. بۇتاقتارىن جايعان شىرشا اعاشتارى ما، الدە ءۇستىن كار باسقان توعايداعى بيىك تالداردىڭ سۋرەتى سياقتى ما، ايتەۋىر، اينەككە ەدەمى ورنەك ءتۇسىپتى.
- اجە، تەرەزەگە قىراۋ تۇرىپتى عوي. دالا سۋىق پا؟ - دەپ سۇرادى ءالىم كيىنىپ جاتىپ.
- قار جاۋىپتى، سىرت اياز،- دەدى اجەسى. ءالىم قۋانعانىنان كۇلىمدەپ:
- قار! قار! دالادا قار!.. - دەدى اسىعا كيىنىپ...
ءالىم دالاعا شىقتى. اۋلا ءىشى اپپاق. ەسىكتىڭ الدىنداعى تەمىر شارباق تا، شارباق ىشىندەگى قاتار تۇزەپ تۇرعان اعاشتار دا قار جامىلىپ، ادەمى تۇرگە ەنىپتى. بۇتاعى قوزعالسا، ۇستىندەگى قار سۋسىپ جەرگە تۇسەدى. كۇننىڭ ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ جالت - جۇلت ەتىپ كوز قىتىقتاعانداي بولادى.
سارايداعى اعاش كۇرەكتى الىپ، ەسىك الدىنىڭ قارىن كۇرەپ، قورانىڭ قاقپاسىنا دەيىن جول سالعىسى كەلدى. ەرتەڭگى ايازدان ونىڭ كۇرەك ۇستاعان جالاڭاش قولى توڭىپ، ەكى بەتىنىڭ ۇشى قىزارا باستادى.
- جولدىڭ قارىن كۇرەپ جاتىرسىڭ با؟ بارەكەلدى، تازا اۋا جۇتىپ، بۇلاي جۇمىس ىستەۋ دەنساۋلىققا وتە پايدالى، - دەدى قۇدىقتان سۋ الىپ كەلە جاتقان كورشىسى قاديشا اپاي.
- جانار شىعا ما، اپاي؟ - دەدى ءالىم كۇرەگىن ۇيىلگەن قارعا قاداپ، قولعاپ كيگەلى ۇيگە قاراي كەتىپ بارا جاتىپ.
- ءقازىر شىعادى، - دەدى قاديشا اپاي.
ءالىم قولعابىن كيىپ سىرتقا قايتا شىققاندا، الگى كۇرەگەن قاردى شاشىپ جاتقان كىشكەنتاي قىزدى كوردى. قوڭىر ءتۇبىت بوركىنىڭ توبەسىندەگى جاس بالانىڭ جۇدىرىعىنداي تۇيمەسى قوزعالسا، بۇلعاقتاپ ءالىمدى مازاقتاعانداي بولادى. ءالىم ونىڭ قاسىنا جۇگىرىپ كەلدى.
- ولاي كۇرەمەيدى. بىلاي تۇر، ءوزىم كۇرەيمىن.
- مەن شە؟ مەن دە كۇرەيمىن! - دەدى جانار كۇرەگىن ىڭعايلاپ.
- بۇل قىز بالا ىستەيتىن جۇمىس ەمەس، قولىڭنان كەلمەيدى.
- جوق، كۇرەيمىن! نەگە قولىمنان كەلمەيدى؟
جانار اشۋلانىپ، الىمگە قاباعىن تۇيە قارادى. وسى كەزدە ونىڭ قيىلعان جىڭىشكە قاستارىنىڭ اراسىنان ۇزىنشا سىزىق پايدا بولا قالدى. تاناۋى قۋسىرىلىپ، ۇستىڭگى ەرنى قايقايىپ كەتتى. ءالىمدى كەيىن قاراي يتەردى دە، ءوزى ونىڭ ناق الدىنا بارىپ تۇردى. جاناردىڭ بۇل مىنەزىن جاراتپاعان ءالىم اۋزىن بۇرتيتىپ:
- ەرەگىسە بەرسەڭ، ءتىپتى دە كۇرەتپەيمىن! - دەدى.
- ماقتانشاق! - دەدى جانار وعان اشۋلانىپ، - جولدىڭ قارىن ءوزىم كۇرەدىم دەپ، ماقتانعالى ءجۇرسىن عوي. ماقتانشاق! ماقتانشاق!
جاناردىڭ ۇيگە قايتىپ كەلگەنىن كورگەن شەشەسى:
- نەگە وينامادىڭ؟ - دەپ سۇراپ ەدى، قىزى:
- اپا، ءالىم جامان بالا. مەن ونىمەن وينامايمىن، - دەدى ءسوزىن ءبولىپ سويلەپ. كوزى جاساۋراپ كەتتى.
- نەگە جامان؟ - دەدى ءالىمنىڭ بۇرىن - سوڭدى ورىنسىز ىستەرىن كورمەگەن قاديشا اپاي قىزىنا تاڭدانا قاراپ.
جانار اپاسىنىڭ قاسىنا كەلدى.
- اپا، ول ماعان قار كۇرەتپەيدى! ول - ماقتانشاق. ءوزى عانا كۇرەگىسى كەلەدى.
جانار تەرەزەدەن الىمگە قاراپ:
- ماقتانشاق! - دەپ ايقايلادى.
- قوي، جامان بالالارشا مازاقتاعاندى قايدان شىعاردىڭ؟ - دەدى قاديشا اپاي. - ءالىم - جاقسى بالا. ول وزدىگىنەن كەلىپ ەشكىمگە تيىسپەيدى.
- ءيا، تيىسپەيدى. ماعان قار كۇرەتپەيمىن دەدى عوي. مەن ونى جەك كورەمىن.
- كەشە ساعان كىتابىن اكەلىپ بەرگەندە، جاقسى ەدى، بۇگىن جەك كورىپ قالدىڭ با؟
- ەندى ونى ەش ۋاقىتتا دا جاقسى كورمەيمىن!
جانار رەنجىپ كەتتى مە دەگەندەي، ءالىم ونىڭ تەرەزەسىنە قايتا - قايتا قاراپ تۇر ەدى. اينەكتەن سىعالاپ تۇرعان جاناردى كورىپ:
- جانار، جانار! كەل، ەكەۋىمىز كۇرەيىك، كەل! - دەدى قولىن بۇلعاپ.
- انە، شاقىرىپ جاتىر، - دەدى اپاسى قىزىنا. - جامان بالا بولسا، شاقىرماس ەدى، كورمەيسىڭ بە، بار، ويناي عوي. جانار تەرەزەنىڭ اينەگىنە جاقىنداي ءتۇسىپ:
- بارمايمىن. ماقتانشاق! ماقتانشاق! - دەپ، ءتىلىن شىعارىپ، تاعى دا مازاقتادى.
ءالىم مەكتەپتەن قايتقان سوڭ، شاناسىن سۇيرەتىپ ەسىك الدىنداعى سىرعاناق تەۋىپ جۇرگەن بالالارعا كەلدى. ءارقايسىسى ءبىر - ءبىر شاناعا وتىرىپ الىپ، بيىكتەن ويعا قاراي سىرعاناي جونەلدى.
- ءالىم، كەل، كەل! - دەدى جولداستارى قۋانىپ. - كەل، ءالىم، كىمنىڭ شاناسى الىسقا سىرعانار ەكەن، جارىساي
دايەكسوز:
«جاقسى مىنەز – بۇكىل ءومىرىڭنىڭ سارقىلماس بايلىعى»
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق تۋرالى ويلارىن تۇيىندەۋ ماقساتىندا وقۋلىقتاعى مىنەز تۋرالى ناقىل ءسوزدى ءتۇسىندىرۋ.
شىعارماشىلىق جۇمىس:
«ادامنىڭ مىنەزى ونىڭ باسقا ادامدارعا، قورشاعان ورتاعا دەگەن قارىم - قاتىناسىنان، ءىس - ارەكەتتەرىنەن بايقالادى. ادام ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلقىن تانىپ، وزىنە سىني كوزبەن قاراي الاتىنداي قابىلەتكە يە بولۋى كەرەك. ءار ادام ءوز بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى تاربيەلەپ، ءوز مىنەزىن جەتىلدىرە الادى».
داپتەردە بەرىلگەن كريپتوگراممانى شەشىپ، «ءوزىن - ءوزى تانۋ»تۋرالى سوكراتتىڭ ناقىل سوزىنە پايىمداۋ جاساۋ.
توپپەن ءان ايتۋ: ەردەن اتايدىڭ ءانى
ءسوزى: ءا. اسىلبەكوۆتىكى
ءانى: ە. حاسانعالييەۆتىكى
كەل، بالالار، تۇرماڭدار
بىزدە قىزىق دۋمان بار.
اتامىزدىڭ الۋان
ەرتەگىسىن تىڭداڭدار
قايىرماسى:
ەرتە، ەرتە، ەرتە، ەكەن،
ەشكى - اي ءجۇنى بورتە ەكەن.
ەرتەگى ءسوز قاشاندا
تاماشانىڭ كوركى ەكەن
ءتۇرلى - ءتۇرلى ەرتەگى،
تۇلا بويدى ەرتەدى.
ەرتە وتكەن ەرلەردىڭ،
ەرلىك ءىسىن شەرتەدى.
داپتەرمەن جۇمىس: داپتەردە تاپسىرمالاردى ءوز بەتتەرىنشە ورىندايدى.
ءۇي تاپسىرماسى: ءماتىندى وقىپ تۇسىنىك ايتۋ
سوڭعى تىنىشتىق ءساتى:
- بالالار، تىنىشتىق ساقتاپ، ءۇنسىز، قولىمىزدى جۇرەگىمىزگە قويىپ، جۇرەگىمىزدى تىڭداپ كورەيىكشى. جۇرەك ءار ءتۇرلى سەزىمدەرگە تولى. ولاردىڭ اراسىندا جاناشىرلىق، قامقورلىق، اياۋشىلىق سەزىمدەرى باسىم ەكەنىن سەزىنىڭدەر. سەزدىڭدەر مە، سەزگەن بولساڭدار، سەندەردىڭ جۇرەكتەرىڭ جىلى دا مەيىرىمدى. ولاي بولسا، سەندەر دە كوپ قايىرىمدى ىستەر جاساپ، قامقورلىق كورسەتە الاسىڭدار.
ءمۇعالىم: وماروۆا ساگدات باكەنوۆنا
You Might Also Like
