ادەبيەت مايدانىندا
(پىكىر الىسۋ رەتىندە)
ادەبيەت مايدانىندا كەيبىر جولداستار تالاس-تارتىس قىزۋىمەن بىرنەشە ءىرى ماسەلەلەردە وراسان تەرىس پىكىرلەردى قۇرال قىلىپ ءجۇردى. ءبىراق، سوڭعى كەزدەردە، سول تەرىس پىكىرلەردى قۇرال قىلۋشى جولداستاردىڭ كوبى ويتۋلەرىنەن لاجسىز قايتا باستادى. ونى تومەندە تەكسەرىپ، ەكشەپ قاعىپ كورسەتپەكپىن، اۋەلى بۇل «جاڭا ادەبيەت» جۋرنالىنا پرولەتاريات — قارا شارۋا جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ قاتىسۋ رەتىن ايتىپ وتەيىك.
بىلتىردان بەرى ءبىزدىڭ قازاقستانداعى پرولەتاريات — قارا شارۋا ۇيىمى قىزىلوردادا دا ادەبيەت جۋرنالىن شىعارۋعا تالاپ قىلىپ كەلدى. ۇيىمنىڭ ەركىندە جوق بىرنەشە سەبەپتەردەن جۋرنال بۇل كۇنگە شەيىن شىقپاي كەلدى. ءبىراق ۇيىم اتىنان جۋرنال شىعارا الماساق تا، وكتيابر توڭكەرىسىنىڭ ون جىلدىق تويىنا ارناپ پرولەتاريات — قارا شارۋا جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ اتىنان ادەبيەت جيناعى «جىل قۇسىن» شىعاردىق. جانە سول «جىل قۇسىن» ۇزبەي، ەكى ايدا ءبىر شىعارىپ تۇرماق بولدىق...
سوڭعى كەزدە ادەبيەت، سالت-سانا ماسەلەلەرى قوزعالىپ، ءبىر ادەبيەت جۋرنالى دا شىقپاق بولدى. جانە ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ ادەبيەت جيناعى «جىل قۇسى» دا شىعىپ تۇرماق بولدى.
سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ جولىنا قىزمەت قىلادى دەگەن جازۋشىلاردىڭ بارىنە دە بۇل جۋرنالعا جول اشىق بولاتىن بولدى. ءبىراق ءبىزدىڭ پرولەتاريات — قارا شارۋا جازۋشىلار ۇيىمىنا بۇل جۋرنالدان ورىن بەرىلىپ وتىراتىن بولدى.
ال جانە ۇزىلمەي شىعىپ تۇراتىن ادەبيەت جيناعى «جىل قۇسىن» ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ ءوزى عانا دەربەس شىعارىپ تۇراتىن، بۇعان مەملەكەت باسپاسىنىڭ باسقارماسى قاراجات رەتىندە جاردەم قىلىپ تۇراتىن بولدى.
مىنە، وسى رەتپەن ءبىزدىڭ پرولەتاريات — قارا شارۋا جازۋشىلار ۇيىمى «جاڭا ادەبيەت» جۋرنالىنان دا ءتيىستى كورنەكتى، مول سىباعالى ورنىن الىپ وتىرماق جانە ۇيىم ءوزىنىڭ عانا ادەبيەت شىعارماسىن «جىل قۇسىندا» دەربەس شىعارىپ وتىرماق.
ءبىزدىڭ ۇيىم قاتىسىپ وتىرعان «جاڭا ادەبيەتتە» دە، ءوزى دەربەس شىعاراتىن «جىل قۇسىندا» دا سالت-سانا، ادەبيەت مايدانىنداعى تەرىس باعىتتارمەن تىنباي كۇرەسىپ وتىرماقپىز...
ەندى ادەبيەت مايدانىنداعى تالاس بولىپ كەلگەن ماسەلەلەردى ەكشەپ تاستايىق...
ءبىزدىڭ ادەبيەت مايدانىمىزدا بۇگىنگە شەيىن تالاي تالاس ماسەلەلەر بار. تالاس بولعاندا، جالپى ەڭبەكشى تاپ الەۋمەتشىلىگىنىڭ الدىنا تۇسكەن، ياكي پارتيا الەۋمەتشىلىگىنىڭ الدىنا تالقىسىنا تۇسكەن تالاس ماسەلەلەر بولماسا دا، الەۋمەت، ادەبيەت-ساياسات ىستەرىنە قاتىناسىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ءبىرازدارىنىڭ اراسىندا ءسوز بولىپ، تالاس بولىپ ءجۇر. سول تالاس ماسەلەلەردىڭ بىر-ەكەۋىن، كەيبىر جاستاردىڭ قاتە پىكىرلەرىن تالقىعا سالالىق.
اسىرەسە سوڭعى كەزدەردەگى تالاس پىكىرلەردىڭ ءبىرى: قازاقستاندا پرولەتاريات باعىتىندا جازۋشىلار ۇيىمى بولۋعا مۇمكىن بە، جوق پا؟ — دەگەندە كەيبىر جاستاردىڭ — ونداي ۇيىم ءقازىر قازاقستاندا بولۋعا مۇمكىن ەمەس، تۇبىندە بولسا بولار دەيتىن. قاشان قازاقستاندا ونەركاسىپ ورىندارى كۇشەيسە، زورايسا، قاشان سول ونەركاسىپ ورىندارىنداعى جۇمىسكەرلەردىڭ وزدەرىنەن ادەبيەتشىلەر شىقسا، سوندا عانا پرولەتاريات جازۋشىلار ۇيىمى بولۋعا مۇمكىن، سوندا عانا پرولەتاريات ادەبيەتى بولۋعا مۇمكىن دەيتىن. ايتپەسە—دەيتىن — سەندەر پرولەتاريات باعىتىنداعى جازۋشىلار ۇيىمىن اشامىز دەيسىندەر، پرولەتاريات دەگەن ءسوز، قازاقشا ايتقاندا، جۇمىسكەر دەگەن ءسوز. جۇمىسكەر تابىنىڭ جازۋشىلار ۇيىمىن اشاتىن، ادەبيەتتى جۇمىسكەر تابىنىڭ باعىتىمەن اپاراتىن سەندەر قايدان شىققان ەدىڭدەر؟.. قايسىڭ جۇمىسكەر ەدىڭدەر؟.. ءبارىڭ اۋىلدان شىققان عانا ادامدار ەمەسسىڭدەر مە؟.. دەپ كۇلەتىن. كۇلگەندە... «جاماندى» كەلەمەج قىلعان «جاقسىلارشا» كۇلەتىن.
ارينە، بۇل كۇلكىگە ءبىز قارسى بولاتىنبىز. قازاقستاندا قازىردەن-اق پرولەتاريات باعىتىمەن جازۋعا بەت العان جانە بەت الماق جازۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋعا مۇمكىن. قازىردە-اق ادەبيەت مايدانىندا، سالت-سانا مايدانىندا پرولەتاريات ىقپالىن جۇرگىزۋگە ۇيىمداسىپ، ءىس قىلۋعا مۇمكىن دەيتىنبىز. ادەبيەت — تاپ قۇرالىنىڭ ءبىرى. ولاي بولسا، قازىرگى ۇستەمدىك جۇرگىزىپ وتىرعان پرولەتاريات تابىنىڭ باعىتىنا، تۇپكى ماقساتىنا ادەبيەت مايدانىنداعى قارسى باعىتتارمەن، زياندى باعىتتارمەن قاتتىراق كۇرەسۋگە مۇمكىن دەيتىنبىز. ادەبيەتتەگى، ادەبيەت مايدانىنداعى تەرىس باعىتتارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن پرولەتاريات باعىتىن قولداناتىن جازۋشىلاردىڭ ۇيىمىن جاساۋعا مۇمكىن دەيتىنبىز.
مىنە ونداي ۇيىمدى ءبىز جاساي باستادىق دەيتىنبىز. بۇل ماسەلە تاياۋدا ءبىراز ورتاعا ءتۇسىپ، تالقىعا سالىنىپ، ءبىزدىڭ پىكىردىڭ دۇرىس ەكەنى ايقىن كەرىندى. بۇرىن ءبىزدىڭ پىكىرگە قارسى بولاتىن جولداستار ەندى قارسى بولۋدان قاشتى. بۇرىن كۇلەتىن جولداستار ەندى كۇلە المايتىن بولدى.
پرولەتاريات — جۇمىسكەر تابىنىڭ باعىتىن قولداناتىن جازۋشىلار ۇيىمىن اشاتىن جانە ادەبيەتتى پرولەتاريات، جۇمىسكەر تابىنىڭ باعىتىمەن جەتەكتەيتىن، قاقپالايتىن، سول باعىتپەن جازاتىن سەندەر قايدان شىققان جۇمىسكەرلەر ەدىڭدەر؟.. — دەپ كۇلگەندەرگە ءبىز مىنا تومەندەگىدەي جاۋاپ بەردىك.
ءوزى جۇمىسكەر ەمەس ادامدار دا جۇمىسكەر-پرولەتاريات تابىنىڭ تىلەگىنە قوسىلۋعا مۇمكىن، سول تاپتىڭ نەگىزگى تۇپكى ماقساتىنا جەتۋ جولىندا ءوز باسىنىڭ راقاتىن، ءوز قارا باسىن اياماي قۇربان قىلۋعا دايار بولىپ، بەلسەنىپ مايدانعا شىعۋعا مۇمكىن. ماسەلەن، كوممۋنيست پارتياسى — پرولەتاريات جۇمىسكەر تابىنىڭ پارتياسى. ال كوممۋنيست پارتياسىنىڭ ىشىندەگى ادامداردىڭ ءبارى تەپ-تەگىس جۇمىسكەرلەر مە؟.. اسىرەسە ءبىزدىڭ قازاق كوممۋنيستەرىنىڭ ويازدىقتان جوعارعى قىزمەتتەردە جۇرگەندەردىڭ قايسىسى: «مەن جۇمىسكەرمىن!» دەي الادى ەكەن؟.. قاي زاۋىتتا، قانداي جۇمىس ىستەدى ەكەن؟..
— سەندەر پرولەتاريي—جۇمىسكەر ەمەسسىڭدەر، — سول سەبەپتى ادەبيەتتى پرولەتاريات باعىتىمەن قاقپالاي المايسىڭدار، پرولەتاريات باعىتىمەن اپارا المايسىڭدار، — دەپ كەلەتىن كوممۋنيست بولىپ جۇرگەن جولداستاردىڭ بىردە-بىرەۋى «مەن جۇمىسكەرمىن!» دەپ ايتا المايتىن شىعار؟..
ءوزى جۇمىسكەر بولماعان كوممۋنيست جازۋشى ادەبيەتكە پرولەتاريات باعىتىن كىرگىزۋگە مۇمكىن ەمەس بولسا، ولاي بولعاندا، ءوزى جۇمىسكەر ەمەس كوممۋنيستەردىڭ ءبارى دە ەشنارسەگە پرولەتاريات باعىتىن كىرگىزە الماۋى ءتيىس قوي؟.. ولاي بولعاندا، پرولەتاريات جازۋشىلار ۇيىمىن، پرولەتاريات ادەبيەتىن جۇمىسكەردىڭ وزدەرىنەن عانا جازۋشىلار شىققاندا جاساۋعا مۇمكىن دەۋشى كوممۋنيستەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءبىزدىڭ قازاقستان ءتارىزدى ونەركاسىپ ورىندارى جوققا تاندىك، ونەركاسىپ دۇكەندەرىندە ۇيىمداسقان جۇمىسكەرلەرى وتە از، ونىڭ ءوزىنىڭ كوپشىلىگى ساۋاتسىز، نەمەسە شالا ساۋاتتى ايماقتاردا ەشبىر ءىستى پرولەتاريات باعىتىمەن، پرولەتاريات رۋحىمەن اپارۋعا مۇمكىن ەمەس بولادى عوي.
قازاقستان ءتارىزدى جەرلەردەگى جاسالماق بولىپ جاتقان زور ىستەردى، جاڭا تۇرمىستى پرولەتاريات باعىتىمەن جاساۋعا مۇمكىن بولماسقا كەرەك قوي... پرولەتاريات جازۋشىلار ۇيىمىن، پرولەتاريات ادەبيەتىن جۇمىسكەرلەردەن جازۋشىلار شىققاندا عانا جاساۋعا مۇمكىن دەۋشى تەرىس، قاتە پىكىرلى كوممۋنيستەردىڭ ىشىندە وزدەرىنىڭ سانالارىندا، قۇلىقتارىندا پرولەتاريات رۋحى، پرولەتاريات باعىتى شامالى بولۋعا مۇمكىن. «اركىم ءوز كوڭىلىنەن حابار بەرەدى» — دەيدى.
مىنە، قازاقستاندا پرولەتاريات جازۋشىلار ۇيىمىن، پرولەتاريات ادەبيەتىن «قويا تۇرىندار» دەۋشى قاتە پىكىرلى كوممۋنيست جولداستارعا ءبىزدىڭ بەرگەن جاۋابىمىز وسى.
جانە، بۇدان بىلاي دا جوعارعى ايتقانداي، قاتە دالەلدەرىنە بەرەتىن دە جاۋابىمىز وسى. ءبىراق، جوعارعى ايتقانداي، قايسىڭ جۇمىسكەرلەردەن شىققان جازۋشىسىڭ، قايسىڭ پرولەتاريات جازۋشىسى بولعىڭ كەلەدى دەپ شولاق كوزدەپ، ۇشقالاق ايتقان جەڭىل ءسوزدى ەندى ەشكىم ايتا قويماس.
«شوتتىڭ باسىن باسساڭ، سابى ماڭدايىڭا سوعادى...»
ەكىنشى ءبىر تالاس پىكىر: ادەبيەت مايدانىنداعى «جولبيكەلەر» تۋرالى. «جولبيكەلەر كىم؟..» دەگەندە، ادەبيەتكە قاتىسىپ جۇرگەن، قاتىسپاق بولىپ جۇرگەن كوممۋنيست جولداستاردىڭ كوبى، «جولبيكەلەر» دەپ بۇرىن «الاشورداشىل»، ۇلتشىل جازۋشىلاردى اتاۋشى ەدى.
«جولبيكەلەر» ايماۋىت ۇلى، جۇماباي ۇلى جانە باسقالار دەيتىن ەدى.
ەندى سوڭعى كەزدە، جاقىندا بۇلاردى «جولبيكە» (ورىسشا پوپۋچيك) دەپ اتاۋدان جولداستاردىڭ قايتپاعانى جوق ءتارىزدى. تەك بىرەن-ساران جولداستار عانا ايماۋىتۇلىن عانا «جولبيكە» دەيتىن بولىپتى. بۇل ايتىلعان جازۋشىلاردى «جولبيكە» دەپ اتاۋدان قايتقان جولداستاردىڭ ويتپەسكە لاجدارى بولمادى، ويتكەنى پرولەتاريات باعىتىنا، پرولەتاريات ماقساتىنا ماقساتتارى قارسى جازۋشىلاردى «جولبيكە» دەپ ايتۋ ۇلكەن قاتە پىكىر. «جولبيكە» دەپ جولدان قوسىلعانداردى ايتادى. جولدان قوسىلعان جولداستى ايتادى. ال ولاي بولعاندا پرولەتاريات تىلەگىنە تىلەگى قوسىلمايتىن جازۋشىلاردى، پرولەتارياتتىڭ جولىنا جولى قايشى كەلەتىن جازۋشىلاردى «جولدان قوسىلعان «جولبيكەلەر»، «جولشىباي قوسىلعان جولداس» دەپ ايتۋعا بولا ما؟.. ارينە... بولمايدى...
مىنە، سول سەبەپتى ۇلتشىل، «الاشورداشىل» جازۋشىلاردى «جولبيكەلەر» دەپ ايتۋدان سوڭعى كەزدە تالاي جولداستار لاجسىز عانا قايتىپ وتىر. ەندى «جولبيكەلەردى» جاڭادان ىزدەپ وتىر. بۇرىن كوزدەرىنە ىلىنبەگەن، ىلىنبەيتىن جازۋشىلاردىڭ ەتەكتەرىنەن قارمالاپ ءجۇر.
قازىرگى ورىستىڭ ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىندەگى «جولبيكەلەر» (پوپۋچيكي) دەگەندەردىڭ كوبى ۇلى مايداندا، وكتيابر توڭكەرىسىندە پرولەتاريات — جۇمىسكەر تابىنىڭ شوقپارىن سوققاندار. ەردىڭ ەرى سىنالاتىن ۇلى مايداندا ورىس ادەبيەتىنىڭ «جولبيكەلەرىنىڭ» كوبى پرولەتاريات جاعىنا شىققاندار.
ال، ءبىزدىڭ ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىندەگى «جولبيكەلەر» دەگەندەرى كىمدەر ەدى؟.. ۇلى مايداندا، وكتيابر توڭكەرىسىندە كىمنىڭ شوقپارىن سوققاندار ەدى؟.. قاي جاققا شىققاندار ەدى... كىمگە وق اتقاندار ەدى...
ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىندەگى «جولبيكەلەر» دەگەندەرىنىڭ كوبى وكتيابر توڭكەرىسىندە، ۇلى مايداندا پرولەتارياتقا قارسى وق اتقاندار، وكتيابر توڭكەرىسىنە قارسى شىققاندار. بىردە-بىرەۋى وكتيابر توڭكەرىسىنە ات سالىسپاعاندار... كوبى وسى كۇنگە شەيىن ەسكى تىلەكتەرىن بۇركەپ، كۇركەلەپ مايدانعا سالىپ كەلە جاتقاندار.
مىنە، ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىندەگى «جولبيكەلەر» دەگەندەرى وسىندايلار ەدى.
ءسويتىپ، ەندى، لاجسىز، ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىندەگى «جولبيكەلەر» دەلىنىپ جۇرگەندەردەن جولداستاردىڭ كوبى جاڭادا عانا قايتا باستادى...
ارينە، ەڭبەكشى تاپ ادەبيەتىندە «جولبيكەلەر» بولۋعا ءتيىس. ءبىراق، «جولبيكەلەر» — «الاشوردا» كەسەلى جۇقپاعان جاڭا جازۋشىلاردان، جاس جازۋشىلاردان شىعۋعا ءتيىس. جانە، بۇرىن «الاشوردا» كەسەلىنە شومىلا بىلعانباعان شورە-شورە جازۋشىلاردان شىعۋعا ءتيىس. مۇنداي «جولبيكەلەر» پرولەتاريات اكىمشىلىگى نىعايعان سايىن، بارا-بارا، پرولەتاريات باعىتىنداعى جازۋشىلارعا قوسىلىپ كەتۋگە ءتيىس. ايتپەسە، «الاشوردا» كەسەلى سۇيەگىنە سىڭگەن، «الاشوردانىڭ» «شاۋىلدەگى»، «تاپباسارى» بولعان ادامدار ەڭبەكشى تاپقا ەش ۋاقىتتا شىن جولداس بولىپ كەتۋى قيىنىراق بولار... ونداي ادامداردىڭ، جولدان قوسىلىپ، شىن سەنىمدى «جولبيكە» بولۋى قيىن بولار. باباجان ايتقانداي «مۇندا ءبىر گاپ بولۋى» كەرەك. ارينە، ءقازىر سوۆەت وكىمەتىنە، وكىمەتتىڭ يەسى ەڭبەكشى تاپقا جولبيكە بولايىن، جولداس بولايىن دەۋشىلەر از بولماس.
اكىمشىلىگىن جۇرگىزىپ تۇرعان تاپقا قۇيرىعىن بۇلاڭداتىپ جاعىنۋشىلار ءار ءداۋىر بولعان. وزىنەن شىعار ەشتەڭە جوق، ءپىسىپ تۇرعان دايار مايلى اسقا كىم تابىلمايدى؟.. ۇلكەن قازاننىڭ جىلۋىنان كىم قاشادى؟.. ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ جاتقان زامان جوق. دايىندالعان اس ءپىسىپ تۇرعان ۇلكەن قازاننىڭ مايلى شومىشىنەن كىم قاشادى؟..
ءبىراق ەڭبەكشى تاپ قيىندىق كورگەن كەزىندە تاس اتىپ، توپىراق شاشقان بيلىكتى جەڭىپ الىپ، باۋىرىنا قازان كوتەرگەن كەزىندە، سول ءپىسىپ جاتقان دايار اس ءۇشىن عانا ەڭبەكشى تاپقا جاعىنعان ادامدارعا لايىقتى عانا باعا بەرىلۋ ءجون بولار...
1928 جىل
You Might Also Like
-
سونداعى شوجەنىڭ ولەڭى: اقىلمەن جەڭىپ الدىڭ ايلالانى، قامشىمەن ۇرىپ الدىڭ نايزالىنى. اتادان ارتىق تۋعان باتىر ەردەن، جەڭىپ الدىڭ اققوشقار، سايدالىنى.
-
ادەبيەت — تاپ قۇرالىنىڭ ءبىرى. ءار تاپ وزىنە قۇرال بولۋعا جارايتىن ادەبيەت شىعارماسىن عانا قاستەرلەيدى. «قۇرال» دەگەنىم، تەك قانا ۇگىت-ناسيحات ەمەس. تاپتىڭ تولىپ جاتقان كەرەگىن ايتا...
