InfoHub Logo

ۆ.ا.سۋحوملينسكيي بىلاي دەگەن ەكەن  «تەك قانا اتا-انالارمەن بىرگە جالپى كۇش – جىگەردى بىرىكتىرۋ ارقاسىندا مۇعالىمدەر بالالارعا ۇلكەن ادامدىق باعىت بەرۋى مۇمكىن» 

مەكتەپ ومىرىندە ونەگەلى ىستەر مەن سىپايىلىق قارىم-قاتىناسقا تاربيەلەنگەن قىزدار، ەرتەڭ ەڭبەك ەتكەندە جاقسى جاقتارىمەن كوپشىلىكتىڭ  قۇرمەتىنە بولەنۋى ءسوزسىز. قىزداردىڭ ءبىرى جاڭادان  بۋىرقانعان بۇلاقتىڭ باستاۋى بولسا، ەكىنشىسى اعىسى قاتتى وزەن سياقتى، ەندى ءبىرى مومىن دا جۋاس، ال ەندى ءبىرى وتكىر دە وجەت.

باستاۋىش سىنىپتاعى قىز بالا ۇقىپتىلىققا، تازالىققا، ۇلكەندى جانە دوستارىن سىيلاۋعا، مەكتەپتە ءوزىن-وزى ۇستاۋعا تاربيەلەنسە، 5-8 سىنىپتار ارالىعىنداعى قىز بالالار العاشقى كەزەڭدەگى تاربيەنى جالعاستىرادى. قىزداردىڭ مىنەز تۇراقتىلىعىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، يناباتتىلىققا، ادەپتىلىككە، ىزەت پەن مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ قاجەتتىلىگى تۋۋدا.  9-11 سىنىپتار اراسىنداعى قىز بالانى قوعامنىڭ بەلسەندى مۇشەسى ەكەنىن ۇعىنۋعا، ادال دوستىقتى، تازا ماحابباتتى تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ. ونەرگە، مادەنيەتكە، وتكەن تاريحقا، وتانشىلدىققا دەگەن ءوز كوزقاراستارىن تاربيەلەي وتىرىپ، وتباسىنىڭ التىن ارقاۋى، نەگىزى بولۋعا ۇيرەتۋ. مەيىرىمدىلىك پەن قامقورلىق قاسيەتتەرىن، ياعني ىزگىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ. قىز بالا الدىندا قوعامنىڭ، ەلدىڭ، ۇلتتىڭ تىنىس-تىرشىلىگى بارىسىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تۇرعانى ولاردىڭ ساناسىنا جاسىنان قۇيىپ، ادەپ پەن سىپايىلىق، تازالىق پەن ادامگەرشىلىك نارىمەن سۋسىنداتىپ، بىلىكتى، ءبىلىمدى، جان-جاقتى جەتىلگەن قىز بالانى تاربيەلەۋىمىز كەرەك.

ادامزات ەس بىلگەلى ءوز ۇرپاعىن تاربيەلەۋمەن كەلەدى، سەبەبى ۇرپاق تاربيەسى – ۇلتتىڭ تاربيەسى. اركىم ءوز بالاسىن ءتارتىپتى، كىشىپەيىل، ءبىلىمدى دە، ەڭبەكقور بولاشاقتا ۇلگىلى اكە مەن شەشە، ياكي باقىتتى اتا مەن اجە رەتىندە كورگىسى كەلەدى. سول سەبەپتى ءاربىر انا قىز بالاسىن ەلگە سىيلى، ونەگەلى بولاتىنداي جاقسى جاعىنان كورسەم دەپ ءوزىنىڭ بويىنداعى ومىردەن العان تالىم-تاربيەسىن ۇيرەتۋمەن كەلەدى. مىنە، انا ەسىمىنە كىر كەلتىرمەيتىن، ماقتانىشى بولام دەگەن قىز بالانىڭ ويىندا اناعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بولۋى قاجەت.

قىز بالانىڭ ۇستانار ەرەجەسى:

• قىسقاشا امانداسۋ ءراسىمىن ورىنداۋ؛
• ورىنسىز ەلىكتەپ، الەم-جالەم كيىنىپ ەرسىلەنبەۋ؛
• ادەپسىزدىك پەن ازعىندىق جولعا تۇسپەۋ؛
• ويلى، ۇستامدىلىق جولمەن لايىقتى جار تاڭداۋ، الدانباۋ؛
• ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر ىشۋدەن، تەمەكى تارتۋدان اۋلاق بولۋ؛
• ايەل ادامعا ءتان ونەر تۇرلەرىنىڭ بارلىعىن، ءۇي شارۋاسىن مەڭگەرۋدى ۇيرەنۋ؛
• ۇلدار مەن ەر ازاماتتار تارتىبىنە قىزدار ادەپتىلىگىنىڭ زور ىقپالى بار ەكەنىن دۇرىس ءتۇسىنۋ؛
• ۇلكەندەردىڭ الدىن ورعىتىپ جولىن كەسپەۋ؛
• وتىرىك، وسەك ايتپاۋ؛

ادامنىڭ سىرتقى بەينەسى ونىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىمەن بايلانىستى دەپ ايتادى، ەندەشە ىشكى جان-دۇنيە – مىنەز-قۇلىق. داۋىس كوتەرىپ، ايعايلاي سويلەسەڭ، سىرتقى بەينەڭ قانشا سۇلۋ بولىپ، ادەمى كيىنىپ تۇرساڭ دا جاراسىم تاپپايدى. ءاردايىم اينالاڭنان كۇندەلىكتى ومىردە جاقسى، جانعا جاعىمدى سوزبەن داۋسىڭدى، سويلەۋ مانەرىڭدى تۇزەتىپ، جاقسىلىقتى بويىڭا جينا. اشىق-شاشىق كيىنگەننەن ەشقاشان جاقسى كورىنبەيسىڭ، كەرىسىنشە كورگەن ادام «مىنانى ايتاتىن اتا-اناسى، ۇستازى جوق پا؟» -دەگەن ويعا قالادى. كوپشىلىك ورىنداردا قاتتى كۇلۋ، قاتتى سويلەۋ، كولىك ىشىندە ۇلكەنگە ورىن بەرمەۋ، ەشكىممەن ساناسپاي ءوزى داۋرىعىپ سويلەۋ وتە ۇيات، بۇل ءوزىمشىل، وركوكىرەكتىكتى بىلدىرەدى. ۇلكەننىڭ ايتقان سىن ەسكەرتپەسىن تىڭداماي، «وزىمدىكى دۇرىس» دەگەنشە، وز-وزىڭە تالداۋ جاساعان دۇرىس. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەن بار. رۋحاني بايلىعىمىز ءبىلىم مەن تاربيەنى جاقسى مەڭگەرگەن قىز بالانى اتا-اناسى مەن ۇستازدارى دا ماقتان تۇتادى. ءاربىر وتباسىندا «بالانى باستان....» دەپ باستالاتىن تاربيە قانداي تاعىلىم، دەرسىز؟! ونى سالت-داستۇرىمىزدە قوعامدىق ورتا تاربيەسىمەن قانداي شەبەرلىكتە ۇشتاستىرعان. ادامدى اق جولعا باستايتىن جەتى جەتەكشىسى بار، وسىنى بويىنا سىڭىرە بىلگەن ادام تاربيەلى ادام.

1. ادامنىڭ باسشىسى – اقىلى
2. جەتەكشىسى – تالاپ
3. جولاۋشىسى – وي
4. جولداسى – كاسىپ
5. قورعانى – سابىر
6. قورعاۋشىسى – مىنەز
7. سىناۋشىسى – جولىڭ.

قازىرگى تاڭدا قوعامدا، قىز بالا تاربيەسى جازىلماس دەرتكە ۇشىراپ،  جازا قادام باسۋى، سونىڭ ىشىندە مەكتەپ قابىرعاسىنداعى قىز بالالاردا ءجيى بەلەڭ الۋدا.

قازاق حالقىنىڭ ادەت-عۇرىپ، سالت-داستۇرلەرىن قىز بالانىڭ بويىنا سىڭىرە وتىرىپ، قىز بالاعا كەلەشەكتە انا، اق بوساعانىڭ ارۋى، شاڭىراقتىڭ قۇت – بەرەكەسى ەكەنىن ۇعىندىرىپ، ادەپتىلىككە، سىپايىلىققا، يناباتتىلىققا، مەيىرىدىلىككە، توزىمدىلىككە، شىنشىلدىققا باۋلىپ، ار تازالىعىن جوعارى ۇستايتىن قىلىقتى قىز تاربيەلەسەك، وندا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

باتىس قازاقستان وبلىسى، سىرىم اۋدانى، العاباس اۋىلى
جبب م.قانالييەۆ اتىنداعى العاباس ورتا مەكتەپ-بالاباقشا كەشەنى
مامبەتوۆا گۇلجانات عينايات قىزى
اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى، 10 سىنىپ جەتەكشىسى

---