InfoHub Logo

ءتىلىمىزدىڭ قىمباتتىعىنا قايران قالاسىڭ؛ ءار دىبىسى - سىيلىق؛ ءبارى ءداندى، ءىنجۋدىڭ وزىندەي ءىرى، راسىندا دا ءقايسىبىر اتاۋلار سول زاتتىڭ وزىنەن دە قىمبات، باعالى.

گوگول

بالاۋسا ورمانداعى تۇما

قىمبات باعالى اسىل تاستار تىلسىم سىرلى ءبىر نۇر ساۋلەنى شاشىپ تۇراتىنى سياقتى، كوپتەگەن ورىس سوزدەرى دە وزىنەن-وزى پوەزيانى تامىلجىتىپ توگىپ تۇرادى.

ولاردىڭ نۇر ساۋلەسىندە ەشقانداي تىلسىم سىر جوق ەكەنىن، كەز كەلگەن فيزيك بۇل قۇبىلىستى وپتيكانىڭ زاڭدارىمەن وپ-وڭاي تۇسىندىرەتىنىن، مەن، ارينە، بىلەمىن.

ءبىراق، دەگەنمەن دە، تاستاردىڭ نۇر ساۋلەسىندە ءبىر قۇپيا سىر جاتقانداي بولىپ سەزىلەدى. سول نۇر ساۋلە قۇيىلىپ تۇرعان اسىل تاس ىشىندە ءوز جارىعىن شىعاراتىن كەزى جوق دەگەن ويمەن كەلىسۋ قيىن-اق.

بۇنىڭ كوپتەگەن تاستارعا، ءتىپتى اكۆامارين سياقتى، قاراپايىم تاسقا دا قاتىسى بار. ونىڭ ءتۇر-تۇسىن ءدال انىقتاۋعا بولمايدى. ول ءۇشىن ءالى دە قولايلى ءسوزدى تاپقان جوق.

اكۆامارين ءوزىنىڭ اتىمەن-اق (اكۆامارين — تەڭىز سۋى) تەڭىز تولقىنىنىڭ ءتۇسىن بىلدىرەتىن تاس. بۇل ءبىراق ونشا ءدال ەمەس. ونىڭ ءمولدىر تەرەڭىندە جۇمساق جاسىلداۋ ءتۇسى مەن اقشىل كوكتىڭ رەڭكى بار. دەگەنمەن اكۆاماريننىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى، ونىڭ ءىشى كۇمىس ءتۇستى (تەك قانا كۇمىستىڭ ءتۇسى، مۇلدە اق ەمەس) وتپەن سامالاداي جارىق بولىپ تۇرادى.

ەگەر اكۆامارينگە ءۇڭىلىپ قاراساڭ، وندا سۋىنىڭ ءتۇسى جۇلدىز تۇسىنەن اينىمايتىن تىپ-تىنىش تەڭىزدى كورەسىڭ.

اكۆاماريننىڭ جانە باسقا دا اسىل تاستاردىڭ وسىناۋ ءتۇر-تۇستى جانە جارىقتى ەرەكشەلىكتەرى ءبىزدىڭ كوڭىل-كوكىرەگىمىزدە ءبىر قۇپيا سىرلى سەزىمدى تۋدىراتىنى انىق. دەسەك تە ولرادىڭ سۇلۋلىعى بىزگە تۇسىندىرۋگە كەلمەيتىندەي بولىپ كورىنەدى.

ءبىزدىڭ كوپتەگەن سوزدەردىڭ "پوەتيكالىق ساۋلە شاشىپ تۇرۋىن" ءتۇسىندىرۋ ونشا قيىن ەمەس. ەگەر ءسوز ءبىز ءۇشىن پوەتيكالىق ءمان-مازمۇنعا تولى دەگەن ۇعىمدى بىلدىرگەن جايتتا عانا ول بىزگە سولاي بولىپ كورىنۋى عاجاپ ەمەس.

الايدا ءسوزدىڭ ءوزىنىڭ، ماسەلەنكي، وتە قاراپايىم "جارقىل" ءسوزىنىڭ (تۇسىنىك ەمەس) ءبىزدىڭ قيالىمىزعا اسەر-ارەكەتىن ءتۇسىندىرۋ الدەقايدا قيىن. وسى ءبىر ءسوزدىڭ دىبىستالۋىنىڭ ءوزى شالعايداعى تۇنگى نايزاعايدىڭ باياۋ جارقىلىن بەرەدى.

ارينە، ءسوزدى وسىلاي سەزىنۋ تىم سۋبەكتيۆتى نارسە. وسىلاي ىستەۋگە اقىل بەرىپ، ونى جالپىعا ورتاق ەرەجەگە اينالدىرۋعا بولمايدى. بۇل ءسوزدى مەن وسىلاي ەسىتىپ، قابىل الادى ەكەنمىن. ەندەشە ءداپ وسىلاي قابىلداۋدى مەن وزگەلەرگە تاڭاتىن ويدان مۇلدە اۋلاقپىن.

مۇنداي پوەتيكالىق سوزدەردىڭ كوپشىلىگى تەك تابيعاتپەن عانا بايلانىستى ەكەنى داۋسىز.

ورىس ءتىلى ءوزىنىڭ شىن مانىندەگى سيقىرلى قاسيەتتەرى مەن بايلىعىن ءوز حالقىن قانىمەن-جانىمەن جاقسى كورىپ، جەرىمىزدىڭ اياۋلى اسىل قازىناسىن تەرەڭ سەزىنەتىن ادامعا عانا اقىرىنا دەيىن اشىلادى.

تابيعاتتا تىرشىلىك ەتەتىن كۇللى نارسە: سۋ مەن اۋانىڭ، اسپان مەن بۇلتتاردىڭ، كۇن مەن جاڭبىردىڭ، ورمان-توعاي، باتپاقتاردىڭ، وزەندەر مەن كولدەردىڭ، شالعىندار مەن ەگىندەر، شوپتەر مەن گۇلدەردىڭ — ورىس تىلىندە قىرۋار كوپ جاقسى سوزدەرى مەن اتاۋلارى بار.

بۇعان كوزىمىزدى انىق جەتكىزۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ سىيىمدى دا مەرگەن سوزدىگىمىزدى وقىپ ۇيرەنۋ ءۇشىن، كىتاپتان وزگە بىزدە كايگورودوۆ، پريشۆين، گوركيي، الەكسەي تولستوي، اكساكوۆ، لەسكوۆ، بۋنين سياقتى تابيعات پەن حالىق ءتىلىنىڭ بىلگىرلەرى جانە كوپتەگەن باسقا دا جازۋشىلار بار، ءتىلىمىزدىڭ ەڭ باستى جانە سارقىلمايتىن بۇلاعى — حالىقتىڭ ءوزى: شارۋالار، پارومشىلار، قويشىلار، ومارتاشىلار، اڭشىلار، بالىقشىلار، قارت جۇمىسشىلار، ورمان كۇزەتشىسى، باكەنشىلەر، قولونەرشىلەرى، سەلو سۋرەتشىلەرى، كاسىپشىلەر سەكىلدى ءاربىر ءسوزى التىنمەن بىردەي بولىپ كەلەتىن كوپتى كورگەن كونەكوزدەر.

وسىنداي وي-پىكىرلەرىم، مەن ءۇشىن، ءبىر ورمانشىمەن كەزدەسكەننەن كەيىن بۇرىنعىدان بەتەر ايقىندالا ءتۇستى.

مەن ول كىسى تۋرالى بۇرىن دا ءبىر جەردە ايتقان سياقتى ەدىم. ەگەر، ول راس بولسا، كەشىرىم سۇرايمىن، ءبىراق ەسكى گاپتى تاعى دا قايتالاۋعا تۋرا كەلەدى.

ءبىز، ول ورمانشى ەكەۋمىز، بالاۋسا ورمانمەن كەلە جاتقانبىز. قادىم زامانداردا بۇل ارادا قول تابان باتپاق بولىپتى، سوسىن ول قۇرعاپ قالادى دا، ونى توعاي باسادى، ەندى سونى عاسىرلىق قالىڭ مۇك پەن ويماقتاي-ويماقتاي مولدىرەگەن سۋ كوزدەرى، قاۋلاي وسكەن قازاناق قانا ەسكە تۇسىرەدى.

مەن ەل اراسىنا كەڭىنەن تاراپ كەتكەن بالاۋسا ورماندى كوزگە ىلمەۋدى قۇپتامايمىن. بالاۋسا ورماننىڭ وزىنە ءتان اسەمدىكتەرى تولىپ جاتىر. الۋان تۇقىمدى جاس اعاشتار-شىرشا مەن قاراعاي، كوكتەرەك پەن قايىڭ - ءيىن تىرەسىپ، مامىراجاي ءوسىپ جاتادى. ولاردىڭ اراسى ءار-قاشاندا مەرەكە الدىندا ىقتياتتى جينالعان شارۋا ءۇيىنىڭ مەيمانجايىنداي، تاپ-تازا، جاپ-جارىق بولىپ تۇرادى.

بالاۋسا ورمانعا كەز بولعان سايىن، مەن، سۋرەتشى نەستەروۆ ءوز پەيزاجدارىنىڭ كوپتەگەن بەلگىلەرىن ءداپ سو جەرلەردە تاپقان شىعار دەپ ويلايمىن. مۇندا وسىمدىكتىڭ ءاربىر ساباعى مەن بۇتاعى ءوزىنىڭ ايرىقشا كورىكتى تىرشىلىگىن باسىنان وتكەرىپ جاتادى جانە سول سەبەپتى دە ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ، قۇلپىرا تۇسەدى. جوعارىدا ايتقانىمداي، ءقايسىبىر مۇكتى جەردەن كىشكەنە دوپ-دوڭگەلەك سۋ كوزدەرى - قاينارلار كەزدەسىپ قالادى. ولاردىڭ سۋى مۇلدە قوزعالمايتىن ءتارىزدى. ءبىراق ءۇنىلىپ ءبىراز وتىرساڭىز، سول كوزدەن ۇدايى ءبىر تىنىش اعىستىڭ جوعارى كوتەرىلىپ جاتقانىن جانە سونىڭ ىشىندە قىزامىقتىڭ جاپىراقشالارى مەن قاراعايدىڭ سارى قىلقاندارى ءۇيىرىلىپ ءجۇزىپ جۇرەدى.

ءبىز سونداي ءبىر قايناردىڭ قاسىنا كەلىپ توقتاپ، سۋعا قانىپ الدىق. ودان سكيپيداردىڭ ءيىسى شىعادى.

— تۇما! — دەدى ورمانشى سۋ كوزىنەن ءجۇزىپ شىعىپ، سو ساتتە قايتادان تارباڭداپ سۋ تۇبىنە باتىپ كەتكەن قوڭىزعا قاراپ. اسىلىندە، ەدىل دە تاپ وسىنداي ويماقتاي تۇمادان باستالاتىن شىعار.

— ءيا، سولاي شىعار، — دەدىم مەن ونى قوستاپ.

— مەن ءسوزدى تالعاپ، ايىرۋعا تىم اۋەس اداممىن، — دەدى كەنەت ورمانشى ۇيالا مىرس ەتىپ. — ءوزىڭ-اق ايتا قويشى. كەيدە قايداعى ءبىر ءسوز كوكەيىڭە قونىڭ الادى دا مازاڭدى كەتىرەدى.

ورمانشى ۇندەمەي قالدى دا، يىعىنا ىلگەن مىلتىعىن ءبىر جوندەپ قويىپ:

— ءسىزدى جۇرت كىتاپ جازادى دەي مە، قالاي؟ — دەپ سۇرادى.

— ءيا، جازامىن.

— دەمەك، سوندا ءسىز ءسوزدى ابدەن ويلانىپ بارىپ، ۇعاسىز با؟ ال مەن قانشا ويلانىپ، تولعانسام دا، ءقايسىبىر سوزگە تۇسىنىك تابا قويۋىم وتە سيرەك. ورمانمەن ءجۇرىپ كەلە جاتاسىڭ دا ويىڭمەن ءبىر سوزدەن سوڭ ءبىر ءسوزدى تاڭداپ الىپ، ونى اقىلعا سالىپ: وسىلار قايدان شىقتى؟ - دەپ ولاي دا ويلايسىڭ، بىلاي دا ويلايسىڭ. ءبىراق ەشتەڭە دە شىقپايدى. مەن بىلىمنەن جۇردايمىن. وقىماعانمىن. ال كەيدە ءبىر سوزگە تۇسىنىك تاپساڭ قۋاناسىڭ كەلىپ. ءبىراق نەمە جەتىسىپ قۋانامىن؟ مەن بالا وقىتپايمىن عوي. مەن ورمان ادامىمىن -قاراپايىم كۇزەتشىمىن.

ال تاپ ءقازىر سىزگە قانداي ءسوز بايلانىپ قالدى؟ — دەدىم مەن.

— الگى ءبىر "تۇما" دەگەن ءسوز. بۇل ءسوزدى مەن باياعىدا كوكەيىمدە ساقتاپ قالعانمىن. ونى ءالى سىلاپ-سيپاپ ءجۇرمىن. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ءسوز وسى ارادا تۇما سۋى تۋدى دەگەننەن شىققان. تۇمادان وزەن تۋادى، ال وزەن تولقىپ-تاسىپ، بۇكىل جەر-انا ارقىلى، بۇكىل وتان ارقىلى اعىپ، حالىقتى اسىرايدى. ءوزىڭىز بايقاپ قاراڭىزشى، وسى ءبىر تۇما، وتان، حالىق دەگەن سوزدەر ىشتەي ۇيلەسىپ-اق تۇر ەمەس پە. وسىناۋ سوزدەر ءوزارا بىر-بىرىمەن تۋىس ءتارىزدى. تۋىسقان ءتارىزدى! — دەپ قايتالادى دا كۇلىپ جىبەردى.

سو ءبىر قاراپايىم سوزدەر ماعان ءتىلىمىزدىڭ تەرەڭدە جاتقان تامىرلارىن اشىپ كورسەتكەندەي بولدى.

حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق تاجىريبەسى، ونىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ كۇلدى پوەتيكالىق ءمانى وسى ءبىر سوزدەردە جاتقان سياقتى ەدى.

---