التىن ادام - ۇلى جادىگەر
الماتى وبلىستىق №15 مەكتەپ - ينتەرناتىنىڭ
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى تۇرلىعۇلوۆا جانار راي قىزى
تاقىرىبى: التىن ادام - ۇلى جادىگەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى ءوز وتانىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن بىلۋگە ۇيرەتۋ.
التىن ادام تۋرالى العاشقى تۇسىنىك بەرۋ.
الەمگە ايگىلى قازاق ارحەولوگتارىنان حاباردار ەتۋ.
تاريحتى زەرتتەۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
وتانسۇيگىشتىك، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: التىن ادام تۋرالى بەينە تاسپا، سۋرەتتەر مۋلتيمەديالىق سلايدتار.
ءوتىلۋ ءتۇرى: اقپاراتتى – تانىمدىق، زەرتتەۋ
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى.
1. كىرىسپە. تاريحي شولۋ
2. التىن ادامعا سيپاتتاما
3. ەسىك مەملەكەتتىك تاريحي مادەني قورىق مۇراجايىنا بارعان كەزدەن ءۇزىندى كورسەتۋ
4. زەرتتەۋ جۇمىستارى
5. تۇلعانى تانۋ. التىن ادامداردى زەرتتەگەن ارحەولوگتاردى انىقتاۋ. 6. سىرساندىق قۇپياسى ارقىلى باسقادا تابىلعان التىن ادامدار تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ
7. قورىتىندى.
8. رەفلەكسيا.
1. ساباق كىرىسپە سوزدەن باستالادى
قازاق ارحەولوگتارىنىڭ حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جاڭالىقتارىنىڭ ارقاسىندا بۇكىل الەم 1 - ءشى مىڭجىلدىقتا ورتالىق ازيادا عالامات وزگەرىستەر جۇرگەنىنە كوز جەتكىزدى. سونىڭ ارقاسىندا ەۋرازيالىق ەرەكشە وركەنيەت پەن مادەنيەتتەردىڭ نەگىزى سالىندى.
2. تاريحي شولۋ. سلايد№4 - 5 - 6
1. العاشقى التىن ادام قايدان تابىلدى؟ ەسىك قورعانى
2. جەرلەنگەن ادامنىڭ باسىنان باستاپ اياعىنىڭ ۇشىنا دەيىن قانشا سم؟ 165 سم
3. باس كيىمى قانشاعا جۋىق اشەكەي زاتتارمەن بەزەندىرىلگەن؟ 150 - گە جۋىق
4. ءۇشىنشى التىن ادام قاي جەردەن تابىلدى؟ شىلىكتى قورعانى
5. ەسىك وباسى ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ نەشىنشى عاسىرىڭ قامتيدى؟ ب. ز. V - Ivع. ع.
6. ەسىك قورعانىنىڭ بيىكتىگى قانشا مەتر؟ 6 مەتر
7. ەكىنشى التىن ادام قاي جىلى، قاي جەردەن تابىلدى؟ 1999 جىلى اتىراۋ وبلىسىنىڭ ارالتوبە قورعانى.
8. ءۇشىنشى التىن ادامدى تاپقان ارحەولوگتار قاۋىمى؟ ابدەش تولەبايەۆ باستاعان ارحەولوگتار قاۋىمى
3. التىن ادامعا سيپاتتاما. سلايد№7
ەجەلگى حالىقتاردىڭ ۇعىمى بويىنشا التىن ماڭگى ءومىردى، قۋاتتىلىقتى بىلدىرگەن. ءبىر جاعىنان، التىن بەلگىلى ءبىر توپتىڭ وكىلىن بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، باعالى مەتالل رەتىندە كۇن قۇدايى ۇعىمدارىمەن بايلانىستى بولدى جانە وسىلايشا جەرلەنگەن ادامدى ماڭگىلىك ومىرگە جەتەلەدى.
ساقتار تۇسىنىگىندە ەسكىرمەيتىن، شىرىمەيتىن التىن زات ماڭگىلىكتىڭ سيمۆولى رەتىندە بولعان. عىلىمنان بەلگىلى، ءتىرى كەزىندە التىن بۇيىمدار تەك پاتشالاردىڭ كيىمىنە عانا جاپسىرىلعان. ال و دۇنيەگە التىن اشەكەي زاتتارمەن اتتاندىرۋ ونىڭ ءومىرىن ماڭگىلىك ەتۋ يدەياسىمەن بايلانىستى بولۋ كەرەك.
ونىڭ سالتاناتتى بيىك باس كيىمى، بەشپەنتى، شالبارى مەن ەتىگىنە دەيىن 200 - دەن استام اڭ، قۇس سيپاتتى التىن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. قارۋ - جاراعى، ساقيناسى دا التىن. ونىڭ "التىن ادام" اتالۋى دا سوندىقتان.
4. ەسىك مەملەكەتتىك تاريحي مادەني قورىق مۇراجايىنا بارعان كەزدەن ءۇزىندى كورسەتۋ
5. زەرتتەۋ جۇمىسى. وقۋشىلار پوستەردە التىن ادامنىڭ بولشەكتەرىن قۇراستىرادى، دالەلدەيدى. سلايد№8 - 12
ەسىك وباسى ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىن V - IV عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن ساق تايپالارىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنەن حابار بەرەتىن اسا كورنەكتى ەسكەرتكىش. وبادان تابىلعان 4 مىڭنان استام بۇيىمداردىڭ كوبى التىننان جاسالعان.
باس كيىم 150 - گە جۋىق اشەكەي زاتتارمەن بەزەندىرىلگەن. بيىك، شوشاق توبەلى، ۇزىندىعى 70سم شاماسىنداعى باس كيىمى اشەكەيلەردىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى ءۇش بولىكتەن تۇرادى: كوك الەمى، جەر الەمى جانە جەر استى الەمى. ارقاردىڭ التىن ستاتۋەتكاسى باس كيىمنىڭ ەڭ ۇشىندا ورنالاسقان. ول تاۋدىڭ ماڭگىلىك قار - مۇز باسقان شىڭ قۇزدارىن مەكەندەۋشى جانۋار تاڭىرگە ءبىر تابان جاقىن، «كىرشىكسىز» دەپ ەسەپتەلگەن. اسەمدىكتى كورسەتىپ تۇرعان جان - جاعىنداعى ءتورت جەبە، الەمنىڭ ءتورت جاعىن بەينەلەيدى. ولار سابى جىڭىشكە التىن لەنتامەن سپيرال سياقتاندىرىپ ورالعان جانە جوعارى جاعى جاپىراق تارىزدەنىپ، ورتاسى قۋىس بولىپ كەلگەن. بۇل باس كيىمدەگى جەبە ءتارىزدى اشەكەيلەر الەمنىڭ ءتورت جاعىن بەينەلەيدى. ال قۇستىڭ قاناتتارى جوعارعى بيلىكتى، جوعارعى الەمدى بىلدىرەدى.
بەينە تاسپادان ءۇزىندى كورۋ
ۇستىندە ءۇشبۇرىشتى التىن جاپسىرمالارمەن تاعىلعان قىسقا قامزول، كوكىرەگىنىڭ تۇسى، جەڭى التىن تاعالارمەن ورنەكتەلگەن. بۇل جاپسىرمالارداعى باستى يدەيا – كوك اسپان يدەياسى، ياعني كۇن نىشانى مەن كۋلميناسياسى. پلاستينالاردىڭ كيىمگە تىگۋگە ارنالعان تەسىكتەرى بار. بۇل كيىمدى ۇساق، جۇقا شىتىرالارمەن بەزەندىرۋ، كۇندەلىكتى تۇرمىستا كيۋگە ارنالماعان. مۇنداي ۇساق بۇيىمدار جەرلەۋ عۇرپىنا ارنايى دايىندالعان.
قىسقا قامزول — قۇراستىرمالى اۋىر بەلبەۋمەن بۋىلعان. بەلبەۋگە اڭعا ۇقساس بەينەلەر، سونىمەن قاتار 16 توعا بۇعى بەينەسىندە جاپسىرىلعان. بەلدىكتى بەزەندىرگەن شىعىرشىق جانە التىن بەلدىك باس. وعان بارىس بەينەسى جانە ءيىرىلىپ جاتقان قاسقىردى بەينەلەگەن. قاسقىر مەن بارىس باسقا الەمدى بەينەلەيتىن جانە جەندەتتىك جاسايتىن جىرتقىش بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان دا جاۋىنگەر يدەالىن كەيىپتەيتىن قاسقىر وبرازى ەر جۇرەكتىلىكتىڭ، تاكاپپارلىقتىڭ، ەركىندىكتىڭ جانە پاتشا تۇقىمىنىڭ نىشانى رەتىندە سانالعان. شەكسىز دالانىڭ جاۋىنگەرلەرى وزدەرى قاسقىرعا «ەلىكتەي» وتىرىپ، ولاردىڭ ساربازعا قاجەتتى قاسيەتتەرىن «بويىنا جۇقتىرىپ»، وزدەرىن «قاسقىر»، «بارىس» تۇرىندە سەزىنەتىن بولعان.
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى تۇرلىعۇلوۆا جانار راي قىزى
تاقىرىبى: التىن ادام - ۇلى جادىگەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى ءوز وتانىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن بىلۋگە ۇيرەتۋ.
التىن ادام تۋرالى العاشقى تۇسىنىك بەرۋ.
الەمگە ايگىلى قازاق ارحەولوگتارىنان حاباردار ەتۋ.
تاريحتى زەرتتەۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
وتانسۇيگىشتىك، ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: التىن ادام تۋرالى بەينە تاسپا، سۋرەتتەر مۋلتيمەديالىق سلايدتار.
ءوتىلۋ ءتۇرى: اقپاراتتى – تانىمدىق، زەرتتەۋ
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى.
1. كىرىسپە. تاريحي شولۋ
2. التىن ادامعا سيپاتتاما
3. ەسىك مەملەكەتتىك تاريحي مادەني قورىق مۇراجايىنا بارعان كەزدەن ءۇزىندى كورسەتۋ
4. زەرتتەۋ جۇمىستارى
5. تۇلعانى تانۋ. التىن ادامداردى زەرتتەگەن ارحەولوگتاردى انىقتاۋ. 6. سىرساندىق قۇپياسى ارقىلى باسقادا تابىلعان التىن ادامدار تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ
7. قورىتىندى.
8. رەفلەكسيا.
1. ساباق كىرىسپە سوزدەن باستالادى
قازاق ارحەولوگتارىنىڭ حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جاڭالىقتارىنىڭ ارقاسىندا بۇكىل الەم 1 - ءشى مىڭجىلدىقتا ورتالىق ازيادا عالامات وزگەرىستەر جۇرگەنىنە كوز جەتكىزدى. سونىڭ ارقاسىندا ەۋرازيالىق ەرەكشە وركەنيەت پەن مادەنيەتتەردىڭ نەگىزى سالىندى.
2. تاريحي شولۋ. سلايد№4 - 5 - 6
1. العاشقى التىن ادام قايدان تابىلدى؟ ەسىك قورعانى
2. جەرلەنگەن ادامنىڭ باسىنان باستاپ اياعىنىڭ ۇشىنا دەيىن قانشا سم؟ 165 سم
3. باس كيىمى قانشاعا جۋىق اشەكەي زاتتارمەن بەزەندىرىلگەن؟ 150 - گە جۋىق
4. ءۇشىنشى التىن ادام قاي جەردەن تابىلدى؟ شىلىكتى قورعانى
5. ەسىك وباسى ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ نەشىنشى عاسىرىڭ قامتيدى؟ ب. ز. V - Ivع. ع.
6. ەسىك قورعانىنىڭ بيىكتىگى قانشا مەتر؟ 6 مەتر
7. ەكىنشى التىن ادام قاي جىلى، قاي جەردەن تابىلدى؟ 1999 جىلى اتىراۋ وبلىسىنىڭ ارالتوبە قورعانى.
8. ءۇشىنشى التىن ادامدى تاپقان ارحەولوگتار قاۋىمى؟ ابدەش تولەبايەۆ باستاعان ارحەولوگتار قاۋىمى
3. التىن ادامعا سيپاتتاما. سلايد№7
ەجەلگى حالىقتاردىڭ ۇعىمى بويىنشا التىن ماڭگى ءومىردى، قۋاتتىلىقتى بىلدىرگەن. ءبىر جاعىنان، التىن بەلگىلى ءبىر توپتىڭ وكىلىن بىلدىرسە، ەكىنشىدەن، باعالى مەتالل رەتىندە كۇن قۇدايى ۇعىمدارىمەن بايلانىستى بولدى جانە وسىلايشا جەرلەنگەن ادامدى ماڭگىلىك ومىرگە جەتەلەدى.
ساقتار تۇسىنىگىندە ەسكىرمەيتىن، شىرىمەيتىن التىن زات ماڭگىلىكتىڭ سيمۆولى رەتىندە بولعان. عىلىمنان بەلگىلى، ءتىرى كەزىندە التىن بۇيىمدار تەك پاتشالاردىڭ كيىمىنە عانا جاپسىرىلعان. ال و دۇنيەگە التىن اشەكەي زاتتارمەن اتتاندىرۋ ونىڭ ءومىرىن ماڭگىلىك ەتۋ يدەياسىمەن بايلانىستى بولۋ كەرەك.
ونىڭ سالتاناتتى بيىك باس كيىمى، بەشپەنتى، شالبارى مەن ەتىگىنە دەيىن 200 - دەن استام اڭ، قۇس سيپاتتى التىن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. قارۋ - جاراعى، ساقيناسى دا التىن. ونىڭ "التىن ادام" اتالۋى دا سوندىقتان.
4. ەسىك مەملەكەتتىك تاريحي مادەني قورىق مۇراجايىنا بارعان كەزدەن ءۇزىندى كورسەتۋ
5. زەرتتەۋ جۇمىسى. وقۋشىلار پوستەردە التىن ادامنىڭ بولشەكتەرىن قۇراستىرادى، دالەلدەيدى. سلايد№8 - 12
ەسىك وباسى ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىن V - IV عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن ساق تايپالارىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنەن حابار بەرەتىن اسا كورنەكتى ەسكەرتكىش. وبادان تابىلعان 4 مىڭنان استام بۇيىمداردىڭ كوبى التىننان جاسالعان.
باس كيىم 150 - گە جۋىق اشەكەي زاتتارمەن بەزەندىرىلگەن. بيىك، شوشاق توبەلى، ۇزىندىعى 70سم شاماسىنداعى باس كيىمى اشەكەيلەردىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى ءۇش بولىكتەن تۇرادى: كوك الەمى، جەر الەمى جانە جەر استى الەمى. ارقاردىڭ التىن ستاتۋەتكاسى باس كيىمنىڭ ەڭ ۇشىندا ورنالاسقان. ول تاۋدىڭ ماڭگىلىك قار - مۇز باسقان شىڭ قۇزدارىن مەكەندەۋشى جانۋار تاڭىرگە ءبىر تابان جاقىن، «كىرشىكسىز» دەپ ەسەپتەلگەن. اسەمدىكتى كورسەتىپ تۇرعان جان - جاعىنداعى ءتورت جەبە، الەمنىڭ ءتورت جاعىن بەينەلەيدى. ولار سابى جىڭىشكە التىن لەنتامەن سپيرال سياقتاندىرىپ ورالعان جانە جوعارى جاعى جاپىراق تارىزدەنىپ، ورتاسى قۋىس بولىپ كەلگەن. بۇل باس كيىمدەگى جەبە ءتارىزدى اشەكەيلەر الەمنىڭ ءتورت جاعىن بەينەلەيدى. ال قۇستىڭ قاناتتارى جوعارعى بيلىكتى، جوعارعى الەمدى بىلدىرەدى.
بەينە تاسپادان ءۇزىندى كورۋ
ۇستىندە ءۇشبۇرىشتى التىن جاپسىرمالارمەن تاعىلعان قىسقا قامزول، كوكىرەگىنىڭ تۇسى، جەڭى التىن تاعالارمەن ورنەكتەلگەن. بۇل جاپسىرمالارداعى باستى يدەيا – كوك اسپان يدەياسى، ياعني كۇن نىشانى مەن كۋلميناسياسى. پلاستينالاردىڭ كيىمگە تىگۋگە ارنالعان تەسىكتەرى بار. بۇل كيىمدى ۇساق، جۇقا شىتىرالارمەن بەزەندىرۋ، كۇندەلىكتى تۇرمىستا كيۋگە ارنالماعان. مۇنداي ۇساق بۇيىمدار جەرلەۋ عۇرپىنا ارنايى دايىندالعان.
قىسقا قامزول — قۇراستىرمالى اۋىر بەلبەۋمەن بۋىلعان. بەلبەۋگە اڭعا ۇقساس بەينەلەر، سونىمەن قاتار 16 توعا بۇعى بەينەسىندە جاپسىرىلعان. بەلدىكتى بەزەندىرگەن شىعىرشىق جانە التىن بەلدىك باس. وعان بارىس بەينەسى جانە ءيىرىلىپ جاتقان قاسقىردى بەينەلەگەن. قاسقىر مەن بارىس باسقا الەمدى بەينەلەيتىن جانە جەندەتتىك جاسايتىن جىرتقىش بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان دا جاۋىنگەر يدەالىن كەيىپتەيتىن قاسقىر وبرازى ەر جۇرەكتىلىكتىڭ، تاكاپپارلىقتىڭ، ەركىندىكتىڭ جانە پاتشا تۇقىمىنىڭ نىشانى رەتىندە سانالعان. شەكسىز دالانىڭ جاۋىنگەرلەرى وزدەرى قاسقىرعا «ەلىكتەي» وتىرىپ، ولاردىڭ ساربازعا قاجەتتى قاسيەتتەرىن «بويىنا جۇقتىرىپ»، وزدەرىن «قاسقىر»، «بارىس» تۇرىندە سەزىنەتىن بولعان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
