قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى – سىرتقى جاعدايى
باتىس قازاقستان وبلىسى،
سىرىم اۋدانى، جىمپيتى سەلوسى
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى عاني ەربول
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 37 قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى – سىرتقى جاعدايى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: تاريح ساحناسىنا تۇڭعىش كوتەرىلگەن قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەلى ەل بولۋ جولىنداعى ساياساتى ەل بولۋ جولىنداعى ساياساتى، باسقا حاندىقتارمەن ديپلوماتيالىق – ساياسي بايلانىستارى، ەلدىڭ ىشكى جاعدايىن تۇراقتاندىرۋداعى جەتىستىكتەرى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، ونى نىعايتۋ جولىندا وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەن قازاق حاندارىنىڭ ونەگەلى تاريحي قىزمەتىنە باعا بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ۇلتتىق تاريحىمىزعا قۇرمەتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ساباق كەزەڭدەرىنىڭ ءوزارا بايلانىستىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى مەن نىعايۋىن قازىرگى تاڭداعى تاۋەلسىزدىك يدەيالارىمەن ۇشتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ادىستەرى: وقۋلىقپەن جۇمىس، پورترەت، داپتەرمەن جۇمىس، كەستەمەن جۇمىس.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قازاق حاندىقتارىنىڭ كارتالارى. كەرەي مەن جانىبەك سۇلتانداردىڭ پورترەتتەرى، ءتۇرلى كەستەلەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ:
1) العاشقى قازاق حاندىعىنىڭ الىپ جاتقان اۋماعىن كارتادان كورسەت؟
باتىس جەتىسۋ. قوزىباسى مەن شۋ العاش قونىستانعان جەرى.
2) حاندىق حالقىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى قانداي رۋ – تايپالاردان تۇردى؟
قازاق دالاسىنىڭ نەگىزگى تۇرعىندارى ءۇيسىن، قاڭلى، قوڭىرات، قىپشاق، نايمان، كەرەي، ماڭعىت، تاعى باسقا كوپتەگەن تايپالار بولدى.
3) العاشقى قازاق حاندىعىنىڭ كورشى جاتقان ەلدەرمەن قارىم – قاتىناسى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى قارىم - قاتىناس جاساعان ەلى موعول حاندىعى بولدى. جانىبەك پەن كەرەي حاندار قىرعىز حالقىمەن دە ءوزارا تاتۋ قارىم – قاتىناس ورناتتى.
4) ءحۇ عاسىردىڭ باسىندا ءابىلقايىر حان كىمدەردەن جەڭىلىسكە ۇشىرادى؟
ويراتتاردان
5) قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى قاي تاريحشى جازدى؟
مۇحاممەد حايدار دۋلاتي.
6) موعولستان حانى كىم ەدى؟
ەسەن - بۇعا
جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى.
• حاندىقتىڭ باسقارۋ ءىسى.
• حاندىقتىڭ ىشكى جاعدايى.
• سىرتقى ساياسي جاعداي.
• قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرىلۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى.
حاندىقتى باسقارۋ ءىسى.
جاڭادان قۇرىلعان قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعى بولعاندىقتان، كەرەي، جانىبەك سۇلتانداردىڭ ەكەۋىنىڭ دە وتىرۋعا قۇقىعى بولدى. ءبىراق سول كەزدەگى ورنىققان ءتارتىپ بويىنشا، حان تاعىنا وتىرعىزاردا مۇراگەرلىكپەن قاتار، جاسىنىڭ ۇلكەندىگى دە ەسكەرىلگەن. سوندىقتان حان تاعىنا كەرەي وتىرىپ، بيلىك تىزگىنىن قولعا الدى. اقىلداسار تىرەگى جانىبەك بولدى. جانىبەك حان – باراق حاننىڭ بەل بالاسى، كەرەي حان بولسا، باراق حاننىڭ اعاسى بولات سۇلتاننىڭ بالاسى، ياعني ەكەۋى نەمەرە ەدى. كەرەي حان مەن جانىبەك حاننىڭ شۋداعى قوزىباسىعا وردا تىگۋى ەڭ الدىمەن، كوشپەلى قازاقتاردىڭ ەل بولىپ، ەڭسە كوتەرسەك دەگەن ىنتا – ءۇمىتىن جۇزەگە اسىردى. كەرەي حان حاندىقتىڭ باسقارۋ ءىسىن جانىبەكپەن كەلىسە وتىرىپ ويداعىداي جۇرگىزگەن.
حاندىقتىڭ ىشكى جاعدايى.
ءحۇ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا قازاق حاندىعى قونىس تەۋىپ، وردا تىككەن جەتىسۋ جەرىنە ەكى ءجۇز مىڭ جان سانى بار كوشپەلى تايپالاردىڭ جينالۋى كەڭ ءورىس – قونىستى كەرەك ەتتى. كوشپەلى قازاق تايپالارى وتىرىقشى ەگىنشىلىگى دامىعان اۋداندارمەن، قولونەرى مەن ساۋداسى وركەندەگەن ورتالىقتار مەن تىكەلەي بايلانىسقا ۇمتىلدى. اسىرەسە، سىرداريا بويىنداعى قالالارمەن ساۋدا – ساتتىق قاتىناستارىنا قولايلى جاعداي جاساۋ حالىق تۇرمىسىنداعى ماڭىزدى ماسەلەگە اينالدى. ءومىر تالابىنا اينالىپ وتىرعان بۇل ماسەلەنىڭ دۇرىس شەشىلۋىنە تەك قانا كوشپەلى حالىقتار عانا ەمەس، وتىرىقشى ايماقتاعى ەگىنشىلىك ونىمدەرىن وتكىزۋدى اڭساعان ەگىنشىلەر دە مۇددەلى ەدى. قولونەر ونىمدەرىن وتكىزىپ، شيكىزات – ءجۇن، تەرى ت. ب. الۋدى اڭساعان قولونەرشىلەر دە، تاۋارلارىن وتكىزىپ، پايدا تابۋدى كوزدەگەن ساۋداگەرلەر دە مۇددەلى بولدى. باي ايماقتاردى جانە قالالاردى ءوز قول استىنا قاراتۋعا فەودالدار ءتىپتى ىنتالى ەدى.
جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن قازاق حاندىعى ءوز الدىنا مىنانداي تاريحي مىندەتتەر قويدى: 1) كوشپەلى شارۋالاردىڭ جايىلىمداردى پايدالانۋداعى دەشتى قىپشاق دالاسىندا بۇرىننان قالىپتاسقان ءتارتىبىن قالپىنا كەلتىرۋ؛ 2) شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ساۋدا كەرۋەن جولى ۇستىنە ورنالاسقان سىرداريا بويىنداعى سىعاناق، سوزاق، وتىرار، ياسى ( تۇركىستان) ت. ب. قالالاردى قازاق حاندىعىنا قاراتۋ؛ 3) قازاق تايپالارىنىڭ باسىن قوسىپ قازاقتىڭ ەتنيكالىق اۋماعىن كەڭەيتۋ. حانداردىڭ سىرداريا بويىنداعى قالالاردى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق جانە اسكەري تىرەگىنە اينالدىرۋى دەشتى قىپشاق دالاسىن بيلەۋدىڭ باستى شارتى بولىپ كەلگەن.
سىرتقى ساياسي جاعدايى.
ءحۇ عاسىردىڭ اياعىندا – ءحۇى عاسىردىڭ باسىندا ورتا ازيا مەن قازاقستان جەرىندەگى ساياسي ومىردە ايتارلىقتاي تاريحي وقيعالار بولدى. تەمىر اۋلەتى مۇحاممەد شايبانيمەن كۇرەستە جەڭىلىس تاپتى. موعولستان حاندىعى ءىس جۇزىندە بىرنەشە يەلىكتەرگە ىدىراي ءتۇستى. شىعىس دەشتى قىپشاقتا ءابىلقايىر بيلىگى جويىلدى. قازاقستان جەرىندەگى ءبىر كەزدە الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن التىن وردا حاندىعى ىدىراپ، جاڭا مەملەكەتتەر – ءسىبىر حاندىعى، قازان حاندىعى، استراحان حاندىقتارى تاريح ساحناسىنان ورىن الدى.
ءحۇ عاسىردىڭ 70 – جىلدارىندا قازاق حاندارى سىرداريا بويى مەن وعان جالعاس جاتقان قاراتاۋ ءوڭىرىن باسىپ الدى. ناتيجەسىندە قازاق حاندىعىنىڭ جەر كولەمى الدەقايدا ۇلعايدى، وعان تۇس – تۇستان قازاق تايپالارى كەلىپ قوسىلىپ جاتتى. قازاق حاندارىنىڭ سىر بويىنداعى قالالار ءۇشىن ءابىلقايىردىڭ نەمەرەسى مۇحاممەد شايباني حانمەن سوعىسى وتىز جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى.
قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرىلۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى.
قازاق مەملەكەتى قۇرىلۋىنىڭ قانداي تاريحي ماڭىزى بولدى؟
بىرىنشىدەن، ءار حاندىقتىڭ بيلىگىندە ەل بولۋدى اڭساپ جۇرگەن، رۋ – تايپالاردىڭ قازاق ۇلتى بولىپ قالىپتاسۋى اياقتالدى. قازاقتىڭ ەتنيكالىق اۋماعىن بىرىكتىرۋدە، قازاقتىڭ ەرتە زاماننان باستالعان ءوز الدىنا جەكە، تاۋەلسىز ەل بولىپ قالىپتاسۋىن ءبىرجولاتا اياقتاۋدا اسا ماڭىزدى جانە تۇبەگەيلى شەشۋشى ءرول اتقاردى.
ەكىنشىدەن، وسى قالىپتاسقان ۇلتتى باسقارۋ، ونى سىرت جاۋدان قورعاۋ ءۇشىن قازاق مەملەكەتىنىڭ ءبىرتۇتاس ۇلتتىق ساياسي – اكىمشىلىك جۇيەسى قۇرىلدى.
ۇشىنشىدەن، بۇل قۇرىلعان مەملەكەت ءوزىنىڭ شاڭىراق كوتەرگەن جەرىندە وتىرىپ قالماي، بۇگىنگى تاڭداعى شەكارامىزعا دەيىن جەر اۋماعىن كەڭەيتتى.
تورتىنشىدەن، ءوزىن قورشاپ جاتقان ۇلكەندى – كىشىلى مەملەكەتتەر مەن تەرەزەسى تەڭ دارەجەدە قارىم – قاتىناس ورناتتى.
بەسىنشىدەن، الەۋمەت – ەكونوميكالىق جانە مادەني جاعىنان وزىندىك سالت – ءداستۇرى مەن ادەت – عۇرپى، ءدىلى، ءدىنى، بار ەل ساناتىندا دامۋ جولىنا ازات، ەركىنە ەلگە اينالدى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. قازاق مەملەكەتى قۇرىلۋىنىڭ قانداي تاريحي ماڭىزى بولدى؟
2. قازاق حاندارى سىرداريا بويى مەن وعان جالعاس جاتقان قاراتاۋ ءوڭىرىن قاشان باسىپ الدى؟
3.. قازاقستان جەرىندەگى ءبىر كەزدە الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن التىن وردا حاندىعى ىدىراپ، ورنىنا قانداي جاڭا مەملەكەتتەر كەلدى؟
4. جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن قازاق حاندىعى ءوز الدىنا قانداي تاريحي مىندەتتەر قويدى؟
5. جاسىنىڭ ۇلكەندىگىنە بايلانىستى حان تاعىنا كىم ءبىرىنشى وتىردى؟
باعالاۋ:
ۇيگە تاپسىرما: § 37 قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى – سىرتقى جاعدايى تۋرالى وقىپ كەلۋ. تەست قۇراپ كەلۋ.
سىرىم اۋدانى، جىمپيتى سەلوسى
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى عاني ەربول
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 37 قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى – سىرتقى جاعدايى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: تاريح ساحناسىنا تۇڭعىش كوتەرىلگەن قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەلى ەل بولۋ جولىنداعى ساياساتى ەل بولۋ جولىنداعى ساياساتى، باسقا حاندىقتارمەن ديپلوماتيالىق – ساياسي بايلانىستارى، ەلدىڭ ىشكى جاعدايىن تۇراقتاندىرۋداعى جەتىستىكتەرى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، ونى نىعايتۋ جولىندا وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەن قازاق حاندارىنىڭ ونەگەلى تاريحي قىزمەتىنە باعا بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردى ۇلتتىق تاريحىمىزعا قۇرمەتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ساباق كەزەڭدەرىنىڭ ءوزارا بايلانىستىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى مەن نىعايۋىن قازىرگى تاڭداعى تاۋەلسىزدىك يدەيالارىمەن ۇشتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ادىستەرى: وقۋلىقپەن جۇمىس، پورترەت، داپتەرمەن جۇمىس، كەستەمەن جۇمىس.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قازاق حاندىقتارىنىڭ كارتالارى. كەرەي مەن جانىبەك سۇلتانداردىڭ پورترەتتەرى، ءتۇرلى كەستەلەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ:
1) العاشقى قازاق حاندىعىنىڭ الىپ جاتقان اۋماعىن كارتادان كورسەت؟
باتىس جەتىسۋ. قوزىباسى مەن شۋ العاش قونىستانعان جەرى.
2) حاندىق حالقىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى قانداي رۋ – تايپالاردان تۇردى؟
قازاق دالاسىنىڭ نەگىزگى تۇرعىندارى ءۇيسىن، قاڭلى، قوڭىرات، قىپشاق، نايمان، كەرەي، ماڭعىت، تاعى باسقا كوپتەگەن تايپالار بولدى.
3) العاشقى قازاق حاندىعىنىڭ كورشى جاتقان ەلدەرمەن قارىم – قاتىناسى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى قارىم - قاتىناس جاساعان ەلى موعول حاندىعى بولدى. جانىبەك پەن كەرەي حاندار قىرعىز حالقىمەن دە ءوزارا تاتۋ قارىم – قاتىناس ورناتتى.
4) ءحۇ عاسىردىڭ باسىندا ءابىلقايىر حان كىمدەردەن جەڭىلىسكە ۇشىرادى؟
ويراتتاردان
5) قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى قاي تاريحشى جازدى؟
مۇحاممەد حايدار دۋلاتي.
6) موعولستان حانى كىم ەدى؟
ەسەن - بۇعا
جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى.
• حاندىقتىڭ باسقارۋ ءىسى.
• حاندىقتىڭ ىشكى جاعدايى.
• سىرتقى ساياسي جاعداي.
• قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرىلۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى.
حاندىقتى باسقارۋ ءىسى.
جاڭادان قۇرىلعان قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاعى بولعاندىقتان، كەرەي، جانىبەك سۇلتانداردىڭ ەكەۋىنىڭ دە وتىرۋعا قۇقىعى بولدى. ءبىراق سول كەزدەگى ورنىققان ءتارتىپ بويىنشا، حان تاعىنا وتىرعىزاردا مۇراگەرلىكپەن قاتار، جاسىنىڭ ۇلكەندىگى دە ەسكەرىلگەن. سوندىقتان حان تاعىنا كەرەي وتىرىپ، بيلىك تىزگىنىن قولعا الدى. اقىلداسار تىرەگى جانىبەك بولدى. جانىبەك حان – باراق حاننىڭ بەل بالاسى، كەرەي حان بولسا، باراق حاننىڭ اعاسى بولات سۇلتاننىڭ بالاسى، ياعني ەكەۋى نەمەرە ەدى. كەرەي حان مەن جانىبەك حاننىڭ شۋداعى قوزىباسىعا وردا تىگۋى ەڭ الدىمەن، كوشپەلى قازاقتاردىڭ ەل بولىپ، ەڭسە كوتەرسەك دەگەن ىنتا – ءۇمىتىن جۇزەگە اسىردى. كەرەي حان حاندىقتىڭ باسقارۋ ءىسىن جانىبەكپەن كەلىسە وتىرىپ ويداعىداي جۇرگىزگەن.
حاندىقتىڭ ىشكى جاعدايى.
ءحۇ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا قازاق حاندىعى قونىس تەۋىپ، وردا تىككەن جەتىسۋ جەرىنە ەكى ءجۇز مىڭ جان سانى بار كوشپەلى تايپالاردىڭ جينالۋى كەڭ ءورىس – قونىستى كەرەك ەتتى. كوشپەلى قازاق تايپالارى وتىرىقشى ەگىنشىلىگى دامىعان اۋداندارمەن، قولونەرى مەن ساۋداسى وركەندەگەن ورتالىقتار مەن تىكەلەي بايلانىسقا ۇمتىلدى. اسىرەسە، سىرداريا بويىنداعى قالالارمەن ساۋدا – ساتتىق قاتىناستارىنا قولايلى جاعداي جاساۋ حالىق تۇرمىسىنداعى ماڭىزدى ماسەلەگە اينالدى. ءومىر تالابىنا اينالىپ وتىرعان بۇل ماسەلەنىڭ دۇرىس شەشىلۋىنە تەك قانا كوشپەلى حالىقتار عانا ەمەس، وتىرىقشى ايماقتاعى ەگىنشىلىك ونىمدەرىن وتكىزۋدى اڭساعان ەگىنشىلەر دە مۇددەلى ەدى. قولونەر ونىمدەرىن وتكىزىپ، شيكىزات – ءجۇن، تەرى ت. ب. الۋدى اڭساعان قولونەرشىلەر دە، تاۋارلارىن وتكىزىپ، پايدا تابۋدى كوزدەگەن ساۋداگەرلەر دە مۇددەلى بولدى. باي ايماقتاردى جانە قالالاردى ءوز قول استىنا قاراتۋعا فەودالدار ءتىپتى ىنتالى ەدى.
جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن قازاق حاندىعى ءوز الدىنا مىنانداي تاريحي مىندەتتەر قويدى: 1) كوشپەلى شارۋالاردىڭ جايىلىمداردى پايدالانۋداعى دەشتى قىپشاق دالاسىندا بۇرىننان قالىپتاسقان ءتارتىبىن قالپىنا كەلتىرۋ؛ 2) شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ساۋدا كەرۋەن جولى ۇستىنە ورنالاسقان سىرداريا بويىنداعى سىعاناق، سوزاق، وتىرار، ياسى ( تۇركىستان) ت. ب. قالالاردى قازاق حاندىعىنا قاراتۋ؛ 3) قازاق تايپالارىنىڭ باسىن قوسىپ قازاقتىڭ ەتنيكالىق اۋماعىن كەڭەيتۋ. حانداردىڭ سىرداريا بويىنداعى قالالاردى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق جانە اسكەري تىرەگىنە اينالدىرۋى دەشتى قىپشاق دالاسىن بيلەۋدىڭ باستى شارتى بولىپ كەلگەن.
سىرتقى ساياسي جاعدايى.
ءحۇ عاسىردىڭ اياعىندا – ءحۇى عاسىردىڭ باسىندا ورتا ازيا مەن قازاقستان جەرىندەگى ساياسي ومىردە ايتارلىقتاي تاريحي وقيعالار بولدى. تەمىر اۋلەتى مۇحاممەد شايبانيمەن كۇرەستە جەڭىلىس تاپتى. موعولستان حاندىعى ءىس جۇزىندە بىرنەشە يەلىكتەرگە ىدىراي ءتۇستى. شىعىس دەشتى قىپشاقتا ءابىلقايىر بيلىگى جويىلدى. قازاقستان جەرىندەگى ءبىر كەزدە الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن التىن وردا حاندىعى ىدىراپ، جاڭا مەملەكەتتەر – ءسىبىر حاندىعى، قازان حاندىعى، استراحان حاندىقتارى تاريح ساحناسىنان ورىن الدى.
ءحۇ عاسىردىڭ 70 – جىلدارىندا قازاق حاندارى سىرداريا بويى مەن وعان جالعاس جاتقان قاراتاۋ ءوڭىرىن باسىپ الدى. ناتيجەسىندە قازاق حاندىعىنىڭ جەر كولەمى الدەقايدا ۇلعايدى، وعان تۇس – تۇستان قازاق تايپالارى كەلىپ قوسىلىپ جاتتى. قازاق حاندارىنىڭ سىر بويىنداعى قالالار ءۇشىن ءابىلقايىردىڭ نەمەرەسى مۇحاممەد شايباني حانمەن سوعىسى وتىز جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى.
قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرىلۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى.
قازاق مەملەكەتى قۇرىلۋىنىڭ قانداي تاريحي ماڭىزى بولدى؟
بىرىنشىدەن، ءار حاندىقتىڭ بيلىگىندە ەل بولۋدى اڭساپ جۇرگەن، رۋ – تايپالاردىڭ قازاق ۇلتى بولىپ قالىپتاسۋى اياقتالدى. قازاقتىڭ ەتنيكالىق اۋماعىن بىرىكتىرۋدە، قازاقتىڭ ەرتە زاماننان باستالعان ءوز الدىنا جەكە، تاۋەلسىز ەل بولىپ قالىپتاسۋىن ءبىرجولاتا اياقتاۋدا اسا ماڭىزدى جانە تۇبەگەيلى شەشۋشى ءرول اتقاردى.
ەكىنشىدەن، وسى قالىپتاسقان ۇلتتى باسقارۋ، ونى سىرت جاۋدان قورعاۋ ءۇشىن قازاق مەملەكەتىنىڭ ءبىرتۇتاس ۇلتتىق ساياسي – اكىمشىلىك جۇيەسى قۇرىلدى.
ۇشىنشىدەن، بۇل قۇرىلعان مەملەكەت ءوزىنىڭ شاڭىراق كوتەرگەن جەرىندە وتىرىپ قالماي، بۇگىنگى تاڭداعى شەكارامىزعا دەيىن جەر اۋماعىن كەڭەيتتى.
تورتىنشىدەن، ءوزىن قورشاپ جاتقان ۇلكەندى – كىشىلى مەملەكەتتەر مەن تەرەزەسى تەڭ دارەجەدە قارىم – قاتىناس ورناتتى.
بەسىنشىدەن، الەۋمەت – ەكونوميكالىق جانە مادەني جاعىنان وزىندىك سالت – ءداستۇرى مەن ادەت – عۇرپى، ءدىلى، ءدىنى، بار ەل ساناتىندا دامۋ جولىنا ازات، ەركىنە ەلگە اينالدى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. قازاق مەملەكەتى قۇرىلۋىنىڭ قانداي تاريحي ماڭىزى بولدى؟
2. قازاق حاندارى سىرداريا بويى مەن وعان جالعاس جاتقان قاراتاۋ ءوڭىرىن قاشان باسىپ الدى؟
3.. قازاقستان جەرىندەگى ءبىر كەزدە الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن التىن وردا حاندىعى ىدىراپ، ورنىنا قانداي جاڭا مەملەكەتتەر كەلدى؟
4. جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن قازاق حاندىعى ءوز الدىنا قانداي تاريحي مىندەتتەر قويدى؟
5. جاسىنىڭ ۇلكەندىگىنە بايلانىستى حان تاعىنا كىم ءبىرىنشى وتىردى؟
باعالاۋ:
ۇيگە تاپسىرما: § 37 قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى – سىرتقى جاعدايى تۋرالى وقىپ كەلۋ. تەست قۇراپ كەلۋ.
You Might Also Like
