التىن كۇز
التىن كۇز
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ كۇزگى تابيعات ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتە ءتۇسۋ، كۇزدىڭ نەگىزى بەلگىلەرىن، اڭگىمەلەپ ايتۋعا ۇيرەتۋ، كۇز بايلىقتارىن - استىق، كوكونىس، جەمىستەر تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ. ەڭبەكتى، تابيعات سۇلۋلىعىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: كۇزدى بەينەلەيتىن سۋرەتتەر، اعاش، جاپىراقتار.
بارىسى:
ءمۇعالىم:
بۇلتتار ءتونىپ، جەرگە شوگىپ،
دىمقىل تۇمان باسادى.
ءشوپ سارعايىپ، ءوڭى تايىپ،
دالا سۇرى قاشادى.
بوي جازا الماي، ويناي الماي،
دەنەڭ مۇزداپ تونادى.
ايتىڭدارشى، بوبەكتەرىم،
بۇل قاي كەزدە بولادى؟
- قاي مەزگىل، كىم ايتادى؟
- كۇز.
- دۇرىس ايتاسىڭدار.
- بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى دا «التىن كۇز» دەپ اتالادى. كۇز – جىل مەزگىلىنىڭ ءبىرى. كۇز-مەرەكەلى، بەرەكەلى اي. بۇلدىرشىندەرىمىز ءبىلىم ورداسىنا العاشقى قادامدارىن جاسايدى. ءاربىر شاڭىراقتا توي تويلانادى. بالالار، وزدەرىڭ بىلەتىن كۇزدە تاعى قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
كۇزدە كۇن سالقىندايدى. جاڭبىر ءجيى جاۋادى. كۇزدە استىق جينالادى. بالالار مەكتەپكە بارادى. قۇستار جىلى جاققا قاراي ۇشادى. شوپتەر، جاپىراقتار التىنداي ساپ-سارى بولىپ سارعايادى. استىق، جەمىس، كوكونىستەر پىسەدى.ادامدار قىسقا دايىندالادى. ءبىز جەمىستەردى، كوكونىستەردى جينايمىز.
ءمۇعالىم: كۇز ايلارى قوناققا كەلىپتى. بالالاردىڭ بىلىمدەرىن تىڭداماقشى.
قىركۇيەك:مەنىڭ اتىم – قىركۇيەك.كۇزدىڭ ءبىرىنشى ايىمىن.مولشىلىقتىڭ، بايلىقتىڭ ايىمىن.ال، بالالار، مەن تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ءبارى: 1 قىركۇيەك –ءبىلىم كۇنى.
وقۋشى: وقۋعا العاش كەلگەندە،
بولسىن دەپ ءبىلىم سەرىگىم.
قيالىم قانات بەرگەندە،
جۇزبەك بوپ عىلىم تەڭىزىن.
قارسى الدى كۇلىپ مەكتەبىم.
تۇر ەكەن دايىن پارتاسى.
باقىتقا مۇنداي جەتكەنىم
التىن كۇزدىڭ ارقاسى.
قازان: مەنىڭ اتىم – قازان. كۇزگى جيىن-تەرىننىڭ سوڭعى ايىمىن، ەڭبەككەر ەلدى توي-دۋمانعا كەنەلتەمىن. مەندە قانداي مەرەكە كۇندەر بار؟
ءبارى:مۇعالىمدەر كۇنى، قارتتار كۇنى.
وقۋشى:
ءمۇعالىم – ۇستازىسىڭ بالالاردىڭ،
بولاشاق عالىمداردىڭ، دانالاردىڭ.
ومىردە سەنىڭ الار ورىنىڭدى
ءبىرى دە جەتكىزە الماس باعالاردىڭ.
وقۋشى:
مەن قاراپايىم قارتتاردى سۇيەم،
نە دەگەن كەرىم ەدى!
نە بىلەدى وسى جۇرت، نە بىلەدى؟!
بابالاردىڭ بالاسى - قاريالار
سيرەپ بارا جاتقانداي كورىنەدى.
قاراشا: مەنىڭ اتىم-قاراشا.كۇزدىڭ سوڭعى ايىمىن.قىستىڭ جاقىنداپ قالعانىن حابارلايمىن.ەندى كەزەكتى كۇز بايلىقتارىنا بەرەيىك. /قولدارىنا سۋرەتتەر/ استىق، جەمىس، كوكونىس/ ۇستاعان وقۋشىلار تاقپاق ايتادى. /ەندەشە ءبىز دە كۇز تۋرالى اڭگىمە قۇراستىرىپ كورەيىك/ استىق، جەمىس، كوكونىس/
1. مىناۋ-باق.وندا ءتۇرلى جەمىس اعاشتارى وسەدى. ولار:الما، المۇرت، شابدالى، الحورى، ءجۇزىم، شيە.جاز بويى اعاشتاردى كۇتىپ، سۋاردىق.كۇزدە جەمىستەرى پىسكەننەن كەيىن جيناپ الامىز. ولار ءارى ءتاتتى، ءارى پايدالى.
2. ءبىزدىڭ باقشادا كارتوپ، ءسابىز، ورامجاپىراق پياز، قيار، قىزاناق وسەدى.ءبىز جازدا ولاردى كۇتەمىز كۇزدە جيناپ الامىز.
3. بيداي-استىق.بيدايدى كومباينشى ورادى. بيداي مول بولسا، نان دا مول بولادى. اس اتاسى-نان.
بالالار، بۇل جاي اعاش ەمەس، «سيقىرلى» اعاش. سەندەرگە كوپتەگەن تاپسىرمالار بەرگىسى كەلىپ تۇر.
قىركۇيەك: بالالار، كۇزگە بايلاناستى كىم ماقال-ماتەل بىلەدى؟
كۇز دانىمەن كورىكتى
قىس قارىمەن كورىكتى
قار كوپ بولسا، ءدان كوپ
قىس قارىمەن كورىكتى
قار كوپ بولسا، ءدان كوپ
سۋ كوپ بولسا، نۋ كوپ
قازان: بالالار، سەندەر ماقال-ماتەلدى دە جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر، ال جۇمباق شەشىپ كورەيىكشى.
1. التىن سارى تونى بار
قويىندا ءدانى بار
نە ەكەنىن تاۋىپ ال (بيداي)
2. قىزىل، سارى كەمەلەر،
سۋ بەتىندە قالقيدى،
سوقسا ەگەر سالقىن جەل
ىرعالادى تولعيدى. /جاپىراق /
3. ۇستىندە تىگىپ ءداۋ شاتىر، استىندا قىزعىلت ءدان جاتىر /قىزىلشا/
4. جازداي ىنگە تىعىلىپ،
جاتقان قىزىل تۇلكىنى
قۇيرىعىنان سۋىرىپ،
اكەلدى اكەم ءبىر كۇنى./ءسابىز/
5. اسپاي پىسكەن، قايناماي تۇسكەن./جەمىس/
6. سىرتى جاسىل، قىزىل شار،ءىشى قىزىل ءتاپ-تاتتى./قاربىز/
قورىتىندى: مىنە، بالالار، ءار مەزگىلدىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى بار. ەڭبەكتى تالاپ ەتەتىن كۇز مەزگىلى ءبىزدى ءتاتتى تاعامدارمەن بايىتادى. «ەڭبەك ەتسەڭ ەمەرسىڭ» دەگەن وسى.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ كۇزگى تابيعات ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتە ءتۇسۋ، كۇزدىڭ نەگىزى بەلگىلەرىن، اڭگىمەلەپ ايتۋعا ۇيرەتۋ، كۇز بايلىقتارىن - استىق، كوكونىس، جەمىستەر تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ. ەڭبەكتى، تابيعات سۇلۋلىعىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: كۇزدى بەينەلەيتىن سۋرەتتەر، اعاش، جاپىراقتار.
بارىسى:
ءمۇعالىم:
بۇلتتار ءتونىپ، جەرگە شوگىپ،
دىمقىل تۇمان باسادى.
ءشوپ سارعايىپ، ءوڭى تايىپ،
دالا سۇرى قاشادى.
بوي جازا الماي، ويناي الماي،
دەنەڭ مۇزداپ تونادى.
ايتىڭدارشى، بوبەكتەرىم،
بۇل قاي كەزدە بولادى؟
- قاي مەزگىل، كىم ايتادى؟
- كۇز.
- دۇرىس ايتاسىڭدار.
- بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى دا «التىن كۇز» دەپ اتالادى. كۇز – جىل مەزگىلىنىڭ ءبىرى. كۇز-مەرەكەلى، بەرەكەلى اي. بۇلدىرشىندەرىمىز ءبىلىم ورداسىنا العاشقى قادامدارىن جاسايدى. ءاربىر شاڭىراقتا توي تويلانادى. بالالار، وزدەرىڭ بىلەتىن كۇزدە تاعى قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
كۇزدە كۇن سالقىندايدى. جاڭبىر ءجيى جاۋادى. كۇزدە استىق جينالادى. بالالار مەكتەپكە بارادى. قۇستار جىلى جاققا قاراي ۇشادى. شوپتەر، جاپىراقتار التىنداي ساپ-سارى بولىپ سارعايادى. استىق، جەمىس، كوكونىستەر پىسەدى.ادامدار قىسقا دايىندالادى. ءبىز جەمىستەردى، كوكونىستەردى جينايمىز.
ءمۇعالىم: كۇز ايلارى قوناققا كەلىپتى. بالالاردىڭ بىلىمدەرىن تىڭداماقشى.
قىركۇيەك:مەنىڭ اتىم – قىركۇيەك.كۇزدىڭ ءبىرىنشى ايىمىن.مولشىلىقتىڭ، بايلىقتىڭ ايىمىن.ال، بالالار، مەن تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ءبارى: 1 قىركۇيەك –ءبىلىم كۇنى.
وقۋشى: وقۋعا العاش كەلگەندە،
بولسىن دەپ ءبىلىم سەرىگىم.
قيالىم قانات بەرگەندە،
جۇزبەك بوپ عىلىم تەڭىزىن.
قارسى الدى كۇلىپ مەكتەبىم.
تۇر ەكەن دايىن پارتاسى.
باقىتقا مۇنداي جەتكەنىم
التىن كۇزدىڭ ارقاسى.
قازان: مەنىڭ اتىم – قازان. كۇزگى جيىن-تەرىننىڭ سوڭعى ايىمىن، ەڭبەككەر ەلدى توي-دۋمانعا كەنەلتەمىن. مەندە قانداي مەرەكە كۇندەر بار؟
ءبارى:مۇعالىمدەر كۇنى، قارتتار كۇنى.
وقۋشى:
ءمۇعالىم – ۇستازىسىڭ بالالاردىڭ،
بولاشاق عالىمداردىڭ، دانالاردىڭ.
ومىردە سەنىڭ الار ورىنىڭدى
ءبىرى دە جەتكىزە الماس باعالاردىڭ.
وقۋشى:
مەن قاراپايىم قارتتاردى سۇيەم،
نە دەگەن كەرىم ەدى!
نە بىلەدى وسى جۇرت، نە بىلەدى؟!
بابالاردىڭ بالاسى - قاريالار
سيرەپ بارا جاتقانداي كورىنەدى.
قاراشا: مەنىڭ اتىم-قاراشا.كۇزدىڭ سوڭعى ايىمىن.قىستىڭ جاقىنداپ قالعانىن حابارلايمىن.ەندى كەزەكتى كۇز بايلىقتارىنا بەرەيىك. /قولدارىنا سۋرەتتەر/ استىق، جەمىس، كوكونىس/ ۇستاعان وقۋشىلار تاقپاق ايتادى. /ەندەشە ءبىز دە كۇز تۋرالى اڭگىمە قۇراستىرىپ كورەيىك/ استىق، جەمىس، كوكونىس/
1. مىناۋ-باق.وندا ءتۇرلى جەمىس اعاشتارى وسەدى. ولار:الما، المۇرت، شابدالى، الحورى، ءجۇزىم، شيە.جاز بويى اعاشتاردى كۇتىپ، سۋاردىق.كۇزدە جەمىستەرى پىسكەننەن كەيىن جيناپ الامىز. ولار ءارى ءتاتتى، ءارى پايدالى.
2. ءبىزدىڭ باقشادا كارتوپ، ءسابىز، ورامجاپىراق پياز، قيار، قىزاناق وسەدى.ءبىز جازدا ولاردى كۇتەمىز كۇزدە جيناپ الامىز.
3. بيداي-استىق.بيدايدى كومباينشى ورادى. بيداي مول بولسا، نان دا مول بولادى. اس اتاسى-نان.
بالالار، بۇل جاي اعاش ەمەس، «سيقىرلى» اعاش. سەندەرگە كوپتەگەن تاپسىرمالار بەرگىسى كەلىپ تۇر.
قىركۇيەك: بالالار، كۇزگە بايلاناستى كىم ماقال-ماتەل بىلەدى؟
كۇز دانىمەن كورىكتى
قىس قارىمەن كورىكتى
قار كوپ بولسا، ءدان كوپ
قىس قارىمەن كورىكتى
قار كوپ بولسا، ءدان كوپ
سۋ كوپ بولسا، نۋ كوپ
قازان: بالالار، سەندەر ماقال-ماتەلدى دە جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر، ال جۇمباق شەشىپ كورەيىكشى.
1. التىن سارى تونى بار
قويىندا ءدانى بار
نە ەكەنىن تاۋىپ ال (بيداي)
2. قىزىل، سارى كەمەلەر،
سۋ بەتىندە قالقيدى،
سوقسا ەگەر سالقىن جەل
ىرعالادى تولعيدى. /جاپىراق /
3. ۇستىندە تىگىپ ءداۋ شاتىر، استىندا قىزعىلت ءدان جاتىر /قىزىلشا/
4. جازداي ىنگە تىعىلىپ،
جاتقان قىزىل تۇلكىنى
قۇيرىعىنان سۋىرىپ،
اكەلدى اكەم ءبىر كۇنى./ءسابىز/
5. اسپاي پىسكەن، قايناماي تۇسكەن./جەمىس/
6. سىرتى جاسىل، قىزىل شار،ءىشى قىزىل ءتاپ-تاتتى./قاربىز/
قورىتىندى: مىنە، بالالار، ءار مەزگىلدىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى بار. ەڭبەكتى تالاپ ەتەتىن كۇز مەزگىلى ءبىزدى ءتاتتى تاعامدارمەن بايىتادى. «ەڭبەك ەتسەڭ ەمەرسىڭ» دەگەن وسى.
You Might Also Like
