باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ جولدارى
كۋرمالوۆا اسەل اگيسوۆنا
اقتوبە وبلىسى، اقتوبە قالاسى،
«سىمبات» جەكە مەكتەبى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
پەداگوگيكالىق ءوتىلى: 20 جىل
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ جولدارى
بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتىمىزدىڭ وركەنيەتكە جەتۋ جولىنداعى ءور تالابىنا تۇعىر بولارلىقتاي ۇرپاق وقىتۋ، تاربيەلەۋ ءىسىن جاڭا ساپالىق وزگەرىستەر دەڭگەيىنە كوتەرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. مەكتەپ قۇرىلىمىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر، ءبىلىم بەرۋ ماقساتتارىنىڭ الماسۋى، ونىڭ دامىتۋشىلىق سيپاتتارىنىڭ بەكىتىلۋى، كوپنۇسقالىق وقىتۋعا كوشۋ سياقتى ماسەلەلەر ورىنداۋشىلاردان شىعارماشىلىق باستامالىق، جۇمىستىڭ جوعارى ساپاسىن جانە كاسىبيلىكتى تالاپ ەتەدى.
شىعارماشىلىق — بۇل ادامنىڭ ءومىر شىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋى، ىزدەنۋى. ومىردە دۇرىس جول تابۋ ءۇشىن ادام دۇرىس وي ءتۇيىپ، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەنۋى قاجەت. ادام بويىنداعى قابىلەتتەرىن دامىتىپ، ولاردىڭ وشۋىنە جول بەرمەۋ، ونىڭ رۋحاني كۇشىن نىعايتىپ، ومىردەن ءوز ورنىن تابۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى ادام تۋىندى عانا ەمەس جاراتۋشى دا.
بۇل ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتاتىن كۇردەلى ماقسات. ونى شەشۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن وقىتۋ مازمۇنى جاڭارتىلىپ، ءادىس-تاسىلدىڭ وزىعى ومىرگە كەلۋى، ولار ءاربىر ازاماتتىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتتەرىن دامىتىپ، شىعارماشىلىعىن، تالانتىن ۇشتايتىنداي بولىپ ۇيىمداستىرىلۋى قاجەت. سوندا عانا مەكتەپتەردەن ءوز ومىرىنە وزگەرىس ەنگىزە الاتىن، ءوز بەتىنشە ءومىر ءسۇرۋ جولدارىن تاڭداي الاتىن ازاماتتار تاربيەلەنىپ شىعادى. مەكتەپتىڭ تىرەگى دە، جۇرەگى دە، ءبىلىمنىڭ تۇتقاسى دا – ءمۇعالىم. بالا تاعدىرى قولىنا سەنىپ تاپسىرىلىپ وتىرعان باستى تۇلعا دا ۇستاز ەكەنى دە بارشاعا بەلگىلى.
بالانى باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ شىعارماشىلىق ويلاۋعا، قالىپتان تىس شەشىمدەر قابىلداي الۋعا، پراكتيكالىق ارەكەتتەرگە دايىن بولۋعا اكەلۋدىڭ جولدارىن كورسەتۋ كەرەك. شىعارماشىلىق — بۇكىل تىرشىلىكتىڭ كوزى. ادام بالاسىنىڭ سويلەي باستاعان كەزىنەن باستاپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرى شىعارماشىلىقتىڭ ناتيجەسى. بۇعان بۇكىلحالىقتىق، جالپى جانە جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى كەلدىك. ءار جاڭا ۇرپاق وزىنە دەيىنگى ۇرپاقتىڭ قول جەتكەن جەتىستىكتەرىن مەڭگەرىپ قانا قويماي، ءوز ىس-ارەكەتىندە سول جەتىستىكتەردى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەي، جەتىلدىرە وتىرىپ، بارلىق سالادا تاڭعاجايىپ تابىستارعا قول جەتكىزەدى.
ك.د. ۋشينسكيي پىكىرىن پ.ف. كاپتەريەۆ ودان ءورى دامىتا وتىرىپ، پەداگوگيكالىق ءۇردىس وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ بىرلەسكەن ارەكەتى: ءبىر جاعىنان، بۇل - ءمۇعالىمنىڭ باعىتتاۋشى، ال ەكىنشى جاعىنان - وقۋشىنىڭ وزىندىك ىشكى ارەكەتى. ول وقۋشىنىڭ بەلسەندى ءبىلىم يگەرۋى مەن قىزىعۋشىلىعىنا، تالپىنىسىنا ەرەكشە ءمان بەردى. كاپتەريەۆ وقۋشىنىڭ ءبىلىمدى يگەرۋدەگى ىشكى پروسەستەرىن زەرتتەۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قويدى. ەڭ ماڭىزدىسى، بۇل پروسەستەرگە جاعىمدى جاعدايلار جاساۋ دەيدى.[№ 4، 29بەت]
قازاق مەكتەپتەرىندە ديداكتيكالىق مىندەتتەردى شەشۋدە ى.التىنسارين ۇلكەن ۇلەس قوستى. ءالتىنساريننىڭ ءمۇعالىم مىندەتتەرى تۋرالى، قالاي وقىتۋ كەرەك، قالاي وقۋ كەرەك دەگەن تالاپتارى ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىزدە ماڭىزى بولدى. ى.التىنسارين بويىنشا وقىتۋدىڭ جەكە ءادىس - تاسىلدەرىنە:
ا) وقىتۋ ءادىسى - بۇل بالانىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن وياتاتىن، كەيىننەن ءوز بەتىنشە ءبىلىم كوتەرۋىنە باستايتىن جول؛
ءا) ساباقتا بالانىڭ وي-ارەكەتىن جاتتىقتىرۋ. «ماڭىزدىسى، وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ويلانا ءبىلۋى.».
تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگى – ءبىلىمدى ۇرپاق، وركەنيەت بىتكەننىڭ وزەگى – ءبىلىم، عىلىم، تاربيە دەيتىن بولساق، وسىنىڭ بارلىعىنىڭ باستاۋى – باستاۋىش مەكتەپ. ال باستاۋىش بۋىننىڭ نەگىزگى مىندەتى بالانىڭ جەكە باسىن باستاپقى قالىپتاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ، ونىڭ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ادامزاتتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ.
كەيبىر زەرتتەۋلەردە وقۋشىنىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگى – بۇل ينتەللەكتۋالدى جانە كاسىپتىك دايىندىققا باعىتتالعان ۇزدىكسىز وقۋ ءۇردىسى، وقۋ تيىمدىلىگى مەن وقىتۋدىڭ عىلىميلىعى دەڭگەيىن وپتيمالداندىرۋ رەتىندە تۇسىندىرەدى.[№ 1، 10بەت]
بالانىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتتەرىن، ۇلتتىق مادەنيەت پەن رۋحاني قۇندىلىقتارىن تاربيەلەۋ انا ءتىلى ارقىلى جۇزەگە اسادى. وسى ءپاننىڭ ماڭىزى تۋرالى ج.ايماۋىتوۆ بىلاي دەيدى: «وقىتاتىن پاندەردىڭ بارىنە بىردەي كەرەكتى، ءبارىن قاۋسىرىپ، وراپ الاتىن ءپان - انا ءتىلى ەكەنى داۋسىز. انا ءتىلىن جاقسى مەڭگەرىپ الماي، وزگە پاندەردى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. انا ءتىلىن ۇيرەنۋ – سوزدەردى جاتتاۋ، ولاردىڭ جۇيەسىن، وزگەرۋ زاڭدارىن ءبىلۋ عانا ەمەس، ءتىل ۇيرەنۋمەن قاتار، بالا ءتىلدىڭ سانسىز كوپ ۇعىمدارىن، ويلارىن، سەزىمدەرىن، سۇلۋ ۇلگىلەرىن ويلاۋ جۇيەسىن، وي ءپالسافاسىن دا مەڭگەرەدى». ال انا ءتىلىن وقىتۋ ارقىلى شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتتى قالىپتاستىرۋ دەگەنىمىز - ءومىر شىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋ، ىزدەنۋ. وسىعان وراي ۆ.ۆ.داۆىدوۆ: «باستاۋىش مەكتەپتە شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىكتەردى وقۋ ارەكەتىندە كورىنەدى، دامۋ ءونىمى - وقۋعا قۇشتارلىق، ىنتالىلىق» - دەيدى. ال شىعارماشىلىق قابىلەت ءار بالانىڭ تابيعاتىندا بولۋى مۇمكىن.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز وقۋشىعا ونىڭ بويىندا كورىنبەي تۇرعان مۇمكىنشىلىكتەرىن اشىپ كورسەتۋ. وسى مىندەتتەردى ورىنداۋعا مۇعالىمگە بىردەن-بىر كەرەگى – دۇرىس، ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەردى تاڭداپ پايدالانۋ.مەن ءوز تاجىريبەمدە جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى ءبىراز ناتيجەگە جەتتىم. بۇل جۇمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرعان جاعدايدا وقۋشىنىڭ ءوز دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس ويى شىڭدالىپ، بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتەرى ءسوزسىز. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءوزىن ىزدەنۋگە جەتەلەيدى، ويلاۋعا ۇيرەتەدى، ءتۇرلى ىس-ارەكەتكە باعىتتايدى.
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان شاقتار تۇرلەرى تورتكە بولىنەدى: «تانىمدىق، كوممۋنيكاتيۆتىك، شىعارماشىلىق ، ءادىسنامالىق».
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعى ارتتىرۋدا شىعارماشىلىق سيپاتتاعى ساباقتار تۇرلەرىن وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور.
مۇنداي تۇردەگى ساباقتارداعى ءتۇرلى وقۋ جۇمىستارى وقۋشىنىڭ شىندىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، وقۋ مەن ويلاۋ ارەكەتىنىڭ ءتيىمدى امال-تاسىلدەرىن، ياعني ماتەريالىنىڭ نەگىزگى ۇعىمدارى مەن تۇجىرىمدارىن ايىرۋ، جاڭا ماتەريالدى وتكەن ماتەريالمەن سالىستىرۋ ولاردى بەلگىلى جۇيەگە توپتاستىرادى جانە قورىتىندىلاۋ جاساۋ سياقتى امالداردى دايىنداۋعا ۇيرەنەدى.
شىعارماشىلىق ساباقتاردىڭ جوسپارىن جاساۋدا وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىنىڭ باعدارىنا سايكەستەندىرىپ، ولاردىڭ قابىلەتتەرى، ەسكەرىلۋى ءتيىس. وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىن تۋدىراتىن ساباقتاردى وتكىزۋ جوسپارى مەن كەزەڭدەرىن قاراستىرامىز.[№ 6، 17بەت]
شىعارماشىلىق سيپاتتاعى ساباقتاردىڭ جوسپارىن جاساۋ ءۇشىن
تاقىرىبى، ماقساتى، ارەكەت ءتۇرى جانە ناتيجەلەرى بىر-بىرىنە جۋىق
بايلانىستى ساباقتاردى توپتاستىرىپ، تاڭداپ الۋعا بولادى. جالپى باعدارلامادا كورسەتىلگەن پاندىك ساباقتاردىڭ ءار تاراۋىندا جەتەتىن جەتىستىكتەرى نەگىزىندە وقۋشىلار ءبىلىم الۋدا ناتيجەگە جەتەدى.
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن كوتەرۋدى ءمۇعالىم الدىنا
ماقسات ەتىپ قويادى. ءمۇعالىم وقۋشى كۇيىنە كىرىپ، ولاردىڭ تاقىرىپقا قاتىناس ارەكەتىن ويلايدى، وتىلەتىن ساباقتىڭ پروبلەماسىنا قاجەت جاعدايدا جوسپارلانعان ساباق مازمۇنى مەن وقىتۋ ادىستەرىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى.
ساباق تاقىرىبى بويىنشا ءمۇعالىم وقۋلىقتار، كىتاپتار، ادىستەمەلىك كىتاپتار، باسقا دا ماتەريالدارمەن تانىسادى. ءمۇعالىم وزىنە، وقۋشىلارعا مىقتى بولاتىن ماسەلەلەردى ىزدەستىرەدى. وسى ماسەلەلەر جونىندە كوپتەگەن ماتەريالداردى قاراستىرىپ، مامانداردىڭ پىكىرلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، تابۋ قاجەت.
وقۋشىلاردى شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتكە باۋلىپ، ولاردىڭ بەلسەندىلىكتەرىن، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى قولدانۋعا بولادى:
1. بالالارعا بەلگىلى تاقىرىپتا اڭگىمە وقىپ، وقۋشىلارعا باسقاشا اياقتاۋعا كىلت بولارلىق سيۋجەت ۇسىنۋ؛
2. اڭگىمەنىڭ، ەرتەگىنىڭ سيۋجەتىن باستاپ بەرۋ، اياقتاۋدى وقۋشىلارعا تاپسىرۋ؛
3. ەرتەگىنى ۇجىم بولىپ تىڭداۋ؛
4. ۇناتقان كەيىپكەرلەرىنە مىنەزدەمە بەرۋ؛
5. قيالداۋ ارقىلى سۋرەت سالعىزۋ، رولمەن ويناتۋ؛
6. ارنايى تاقىرىپتا پىكىرتالاس تۋدىرۋ.
سىنىبىمىزداعى ءار وقۋشىنىڭ ءپان بويىنشا ىزدەنىمپازدىق دەڭگەيلەرى انىقتايمىن. سونىمەن قاتار پانگە قابىلەتتىلىگى، قىزىعۋشىلىعى انىقتالادى. شىعارماشىلىق ءار وقۋشىنىڭ جەكە قابىلەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن، تانىمدىق ىس-ارەكەتتەرى مەن داعدىلارىنىڭ دارەجەسىن كورسەتىپ بەرەدى.[№ 3، 8بەت]
شىعارماشىلىق جۇمىستاردى تاجىريبەمدە مىناداي تارتىپپەن ورىندايمىن: ماقساتى جۇمىس بارىسى، الىنعان ناتيجەلەرى بويىنشا وزىندىك ۇستاۋى، سونداي-اق وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى ەنگىزىلەدى، تاڭداۋلى جۇمىستاردىڭ اۆتورلارىنا قورعاۋ قورىتىندىسى بويىنشا ماراپاتتاۋ ءراسىمى جۇرگىزەمىن، جۇمىس مەكتەپ كورمەسىنە قويىلادى نەمەسە شىعارماشىلىق جۇمىس جيناقتا جاريالانادى ت.ب.
وقۋشىلار وزدەرى تاڭداعان شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ىقىلاسپەن تىڭدايدى. كەيبىر وقۋشىلار جىل بويىنا ءار ءتۇرلى پاننەن 10-15 شىعارماشىلىق جۇمىس ورىنداعانىن تاجىريبەمدە كەزدەستى.
شىعارماشىلىق جۇمىستى مىنا جوسپار بويىنشا كوركەمدەيمىن:
1. تاقىرىپ، وقۋشىنىڭ جانە جەتەكشىنىڭ اتى - ءجونى، سىنىبى، مەكتەبى، جىلى.
2. تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى.
3. نەگىزگى يدەياسى، ماقساتى.
4. جۇمىس مازمۇنى، جوسپارى.
5. جۇمىس ورىنداۋدا تۋىندالعان پروبلەمالار، قيىندىقتار جانە ونىڭ شەشىلۋى.
6. جۇمىس قورىتىندىسى جانە ونىڭ پراكتيكالىق ءمانى.
7. جۇمىسقا وزىندىك تالداۋ، وزىندىك باعا بەرۋى.
شىعارماشىلىق اي قورىتىندىسى بويىنشا عىلىمي جۇمىسقا قابىلەتتى وقۋشىلار ىرىكتەلىپ، بەلگىلى ءبىر تاقىرىپ بويىنشا عىلىمي جۇمىستار بەرىلەدى.
وسىنداي شىعارماشىلىق جۇمىس بارىسىندا وقۋشىنىڭ بۇرىننان بىلەتىنىنە جاڭا مالىمەتتەر قوسىلىپ، تاجىريبەسىن پراكتيكادا قولدانۋ بىلىگى قالىپتاسادى. 4-سىنىپتا اسقار الپىسبايدىڭ «جەلتوقساندا ۇزىلگەن جاۋقازىن» اڭگىمەسىن وقىتقاندا «ەكى ءتۇرلى سيپاتتاما» ءادىسىن قولدانۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، تىلدىك قورى دامىدى. ومىرگە دەگەن كوزقاراسى، وزىندىك وي-پىكىرى قالىپتاستى.
ەكىنشى سىنىپتا ب.سوكپاقبايەۆتىڭ «بۋرىل ات» اڭگىمەسىن وتكەندە جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي اتالۋىن جانە ات ابزەلدەرىنىڭ اتاۋلارىن مىناداي كەستەگە تولتىرۋعا بولادى.
جىلقى جاسىنا،
تۇرىنە قاراي:
قۇلىن، جاباعى، تاي، قۇنان، بايتال، سويتال، دونەن، بەستى، قۋلىق، بيە، ات، ساۋرىك قۇنان - ەكى جاسقا تولىپ، ءۇش جاسقا اياق باسقان ەركەك جىلقى مال
دونەن – ءۇش جاسقا تولىپ، ءتورت جاسقا اياق باسقان جىلقى
ات ابزەلدەرى:
جۇگەن، قامشى، تىزگىن، تارتپا، ۇزەڭگى، ەر، توقىم، قۇيىسقان، ومىلدىرىك ۇزەڭگى – اتقا ءمىنۋ ءۇشىن ەر-تۇرمان ابزەلىنىڭ اياق سالاتىن بولىگى
تارتپا – ەر-توقىمدى ۇستاپ تۇراتىن بەل تارتپا
ومىلدىرىك – اتتىڭ ومىراۋىندا بەل تارتپانى ۇستاپ تۇراتىن ابزەل
وقۋشىلار جىلقىنىڭ جاسىنا، تۇرىنە قاراي قالاي اجىراتىلاتىنىمەن، ات ابزەلدەرىمەن تانىسادى جانە سوزدىك جۇمىسى دا قوسا جۇرگىزىلىپ كەتەدى. ءار سوزگە ءمۇعالىم كومەگىمەن تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى.
بالانىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا بالا ءوزىنىڭ بۇعان دەيىنگى بىلەتىن امال-تاسىلدەرىنىڭ جاڭا ماسەلەنى شەشۋگە جەتكىلىكسىز ەكەنىن سەزەتىندەي جاعدايعا ءتۇسۋى كەرەك. سودان بارىپ ونىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى ارتادى، ءبىلىم الۋعا ارەكەتتەنەدى.
4ء-شى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ تانىمدىق قاجەتسىنۋىن انىقتاۋ
ماقساتىندا تومەنگىدەي تەست پايدالاندىم:
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قاجەتسىنۋىن انىقتاۋ.تەست № 1
5- ءيا
4 - كوبىنەسە
3- كەيدە، سيرەك
2 - بىلمەيمىن
1 - جوق، سايكەس كەلمەيدى.
1. مەن بىلۋگە تىرىسامىن.
2. مەن ءوز مۇمكىندىگىمە، قابىلەتىمە سەنەمىن.
3. جۇمىسىم كوپ بولماسا دا، ءوزىمدى دامىتۋعا كوپ ۋاقىت ارنايمىن.
4. ءوز پىكىرىمدى، كوزقاراسىمدى جەتكىزۋگە تىرىسامىن، .
5. تانىمدىق سۇراقتار تۋىنداعاندا كەڭىنەن وتىرىپ پىكىرلەسەمىن.
6. ساباقتا كەزدەسەتىن كەيبىر كەدەرگىلەر مەنىڭ بەلسەندىلىگىمدى رەتتەيدى.
7. پروبلەمالىق جاعداياتتار تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعىمدى ارتتىرادى.
8. ءوزىمنىڭ جانە جولداسىمنىڭ ارەكەتىن سالىستىرامىن.
9. اقىل-وي ەڭبەگىمەن ۇزاق ۋاقىت اينالىسا الامىن.
10. كەرى بايلانىستى ىزدەيمىن، بۇل ءوزىمدى ءبىلۋ مەن باعالاۋعا كومەكتەسەدى.
11. ءوز ءبىلىمىمدى، تاجىريبەلەردى ومىردە ىسكە اسىرامىن دەپ ويلايمىن.
12. ءوزىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىما بايلانىستى دوستار ىزدەيمىن.
13. مەن ماماندىق تاڭداۋعا ءوز ءبىلىمىمنىڭ دارەجەسىن ەسكەرەمىن.
14. مەن تانىمدىق ءوي-ورىسىمدى دامىتىپ وتىرامىن جانە جاقسى ناتيجەلەرگە
جەتەمىن.
15. جاۋاپكەرشىلىكتەن قورىقپايمىن.
وقۋشىلار وزدەرىنىڭ جالپى ۇپاي سانىن ەسەپتەپ شىعارادى.
ەگەر سىزدە 45 ۇپايدان جوعارى بولسا، وندا ءسىز قاجەتتىلىكتەرىڭىزدى بەلسەندى ورىندايسىز؛36-44 ءۇپايوزىڭىزدىدامىتۋعا قۇلشىنبايسىز، تانىمدىق ىزدەنىمپازدىقتى قالىپتاستىرۋجولعاقويىلماعان؛ 14-35 ۇپاي - ءوزىڭىزدى مۇلدەم دامىتپايسىز، وقۋعا جاۋاپكەرشىلىكپەن، سانالىلىقپەن قاراڭىز. ءوزىڭىزدىڭ جەكە تۇلعاڭىزدىڭ
دامۋىنا كوپ كوڭىل بولگەنىڭىز دۇرىس. جوعارىدا كورسەتىلگەن 15 كريتەريي
بويىنشا ارەكەت ەتۋگە تىرىسىڭىز.
تەست ناتيجەسىنەن وقۋشىلاردىڭ 20%ء-ى 45 ۇپايدان جوعارى، 48 %ء-ى 36-44
ۇپاي جيناسا، 32%ء-ى 14-35 ۇپاي جينالدى.
تانىمدىق قاجەتسىنۋ ىزدەنىمپازدىققا اپاراتىن جول ەكەندىگىن، وقۋشى
شىعارماشىلىق ارەكەتكە قاجەتسىنبەيىنشە ساپالى ءبىلىم الۋ مۇمكىن ەمەستىگى
بەلگىلى بولعاندىقتان، وقۋشىلاردىڭ ءوزىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق، جەكە دامۋىنا
كەدەرگى كەلەتىن فاكتورلاردى انىقتاۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي تەست
پايدالاندىم:
تەست №2
تومەندەگى فاكتورلاردى 5 بالدىق شكالا بويىنشا باعالاڭىزدار:
5ء-يا
4-كوبىنەسە
3-كەيدە
2-بىلمەيمىن
1-جوق، قوسىلمايتىن.
ىنتالاندىراتىن فاكتورلار:
1. بولاشاقتى جوسپارلاۋ
2. الدىنا ماقساتتار قويۋ
3. ءوزىڭنىڭ جەكە دامۋىنا تالاپتانۋشىلىق
4. ءوز بەتىنشە ءبىلىم كوتەرۋ
5. دەربەستىگى مەن سانالىلىعىنىڭ ارتۋى
6. پىكىرتالاستارعا قاتىسۋ، ءوزىنىڭ پىكىرىن ايتۋى
7. ءمۇعالىمدى ۇلگى ەتۋ
8. وقۋ تاپسىرماسىن ورىنداۋعا ءاردايىم دايىن بولۋ
9. سىنىپتاستارىنىڭ ءوزى جايىندا پىكىرلەرى اسەر ەتەدى
«انا ءتىلى» پانىنەن ورىنداعان شىعارماشىلىق جۇمىستارى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ءماتىن قۇراستىرۋ قابىلەتىنىڭ، ولەڭ شىعارۋعا دا توسەلىپ قالعاندىقتان سوزىدىك قورىنىڭ مولدىعىن كورسەتتى. ءوز تاجىريبەمدە شىعارماشىلىعىن امىتۋدا مىناداي ماسەلەلەرگە كوزىم جەتتى.
● وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىعى وياندى؛
● شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندى؛
● وقۋعا ىنتا-ىقىلاسى ارتتى؛
● ءبىر-بىرىنىڭ ويىن، پىكىرىن سىيلاۋعا ۇيرەندى؛
● ءوز بويلارىنا جاقسى قاسيەتتەردى جيناۋعا ۇيرەندى؛
● ءوز ويىن قاعازعا ءتۇسىرۋدى ۇيرەندى؛
● وقۋشىنىڭ جەكە باسىن، ۇجىمدى سىيلاۋعا ۇيرەندى.
كورسەتىلگەن ادىس-تاسىلدەر باستاۋىش سىنىپتارعا ءتيىمدى ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى. وسىلاردى پايلانۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا بولادى. بۇعان دەيىن وقۋشى ءمۇعالىم مەن وقۋلىققا عانا باعىناتىن بولسا، ەندى ول سىني تۇرعىدان ويلانىپ، ءوز ويىن دالەلدەي الاتىن تۇلعاعا اينالدى. وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن، ويىن، ەركىن سويلەۋىن دامىتىپ، توپپەن جۇمىس ىستەۋ كەزىندە ءبىر-بىرىن تىڭداي بىلۋگە ۇيرەتەدى.
ءاربىر ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى وقۋشىنىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتتەرىن دامىتىپ، تالانتىن، شىعارماشىلىعىن اشۋ. ۇلى عالىم د.ي.مەندەلەيەۆ مۇعالىمدەردىڭ عىلىمنىڭ سارقىلماس كوزىن اشۋداعى ەڭبەكتەرىن جوعارى باعالاعان. «عىلىمدى سۇيگەن جانە جاقسى مەڭگەرە بىلگەن ءمۇعالىم عانا وقۋشىلارىنا تەرەڭ دە ماعىنالى ءبىلىم بەرە الادى» دەگەن. بولاشاقتا وركەنيەتتى ەلدەردىڭ جوعارى تەحنولوگياسىن مەڭگەرتۋ، دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە شىعۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ ماقساتى.[№ 7، 32بەت]
ءىس- تاجىرەبيەلەردى قورىتىندىلاي كەلىپ، مىناداي ءتۇيىن تۇيۋگە بولادى:
1. وسى شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى پاندەرگە بەيىمدەپ قولدانۋدان، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
2. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسى كوتەرىلەدى.
3. وقۋشىنىڭ دارىندى تۇلعا، شىعارماشىلىق شەبەرلىكتەرى شىڭدالعاندىعىنىڭ ناتيجەسىن كورۋگە بولادى.
4. قازىرگى زامان تالابىنا ساي تۇلعا قالىپتاسادى.
5. وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋى، شىعارماشىلىق ءىس- ارەكەتكە قابىلەتتەرى ارتادى.
6. ءار ءمۇعالىم بولاشاق ءۇشىن قىزمەت ىستەيدى. ول ءار وقۋشىنى جەكە تۇلعا رەتىندە كورىپ، ونىڭ ومىرىندەگى ءوز ورنىن تابۋىنا، سىنىپ ۇعىمىن قالىپتاستىرۋعا، اتا- انالارمەن ىنتىماقتاسۋعا كومەگى تيەرى ءسوزسىز.
بۇل شىعارماشىلىق جۇمىستا مەنىڭ جەتكەن جەتىستىگىمە توقتالاتىن بولسام:
1. باستاۋىش كلاسس مۇعالىمدەرىنە ارنالعان جاقىن ماڭدا ورنالاسقان مەكتەپتەر اراسىنداعى قالالىق سەمينارىندا:«ادەبيەتتىك وقۋ ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ» اتتى كىتاپشاعا عىلىمي جۇمىسىم جاريالاندى.
2. «ۆنەدرەنيە PR-تەحنولوگيي ۆ وبرازششۆاتەلنىي پروسەسس:پروبلەمى ي پەرسپەكتيۆى» وبلىستىق كونفەرەنسيادا «ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندەگى PR-تەحنولويانى پايدالانۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى» اتتى بايانداماسى تىڭدالدى ءارى جيناققا ەندىم.
3. «مەملەكەتتىك ءتىل-ۇلت تىرەگى» اتتى وبلىستىق فەستيۆالىندەگى جەتىستىگى ءۇشىن العىس حاتپەن ماراپاتتالدىم.
4. «وتباسى جانە مەملەكەتتىك ءتىل» بايقاۋىندا جۇلدەلى ءىورىنعا يە بولدىم.
5. «ءتىلدارىن-2012» وليمپياداسىنا قاتىسقانى ءۇشىن العىس حاتپەن ماراپاتتالدىم.
اقتوبە وبلىسى، اقتوبە قالاسى،
«سىمبات» جەكە مەكتەبى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
پەداگوگيكالىق ءوتىلى: 20 جىل
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋ جولدارى
بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتىمىزدىڭ وركەنيەتكە جەتۋ جولىنداعى ءور تالابىنا تۇعىر بولارلىقتاي ۇرپاق وقىتۋ، تاربيەلەۋ ءىسىن جاڭا ساپالىق وزگەرىستەر دەڭگەيىنە كوتەرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. مەكتەپ قۇرىلىمىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر، ءبىلىم بەرۋ ماقساتتارىنىڭ الماسۋى، ونىڭ دامىتۋشىلىق سيپاتتارىنىڭ بەكىتىلۋى، كوپنۇسقالىق وقىتۋعا كوشۋ سياقتى ماسەلەلەر ورىنداۋشىلاردان شىعارماشىلىق باستامالىق، جۇمىستىڭ جوعارى ساپاسىن جانە كاسىبيلىكتى تالاپ ەتەدى.
شىعارماشىلىق — بۇل ادامنىڭ ءومىر شىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋى، ىزدەنۋى. ومىردە دۇرىس جول تابۋ ءۇشىن ادام دۇرىس وي ءتۇيىپ، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەنۋى قاجەت. ادام بويىنداعى قابىلەتتەرىن دامىتىپ، ولاردىڭ وشۋىنە جول بەرمەۋ، ونىڭ رۋحاني كۇشىن نىعايتىپ، ومىردەن ءوز ورنىن تابۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى ادام تۋىندى عانا ەمەس جاراتۋشى دا.
بۇل ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتاتىن كۇردەلى ماقسات. ونى شەشۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن وقىتۋ مازمۇنى جاڭارتىلىپ، ءادىس-تاسىلدىڭ وزىعى ومىرگە كەلۋى، ولار ءاربىر ازاماتتىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتتەرىن دامىتىپ، شىعارماشىلىعىن، تالانتىن ۇشتايتىنداي بولىپ ۇيىمداستىرىلۋى قاجەت. سوندا عانا مەكتەپتەردەن ءوز ومىرىنە وزگەرىس ەنگىزە الاتىن، ءوز بەتىنشە ءومىر ءسۇرۋ جولدارىن تاڭداي الاتىن ازاماتتار تاربيەلەنىپ شىعادى. مەكتەپتىڭ تىرەگى دە، جۇرەگى دە، ءبىلىمنىڭ تۇتقاسى دا – ءمۇعالىم. بالا تاعدىرى قولىنا سەنىپ تاپسىرىلىپ وتىرعان باستى تۇلعا دا ۇستاز ەكەنى دە بارشاعا بەلگىلى.
بالانى باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ شىعارماشىلىق ويلاۋعا، قالىپتان تىس شەشىمدەر قابىلداي الۋعا، پراكتيكالىق ارەكەتتەرگە دايىن بولۋعا اكەلۋدىڭ جولدارىن كورسەتۋ كەرەك. شىعارماشىلىق — بۇكىل تىرشىلىكتىڭ كوزى. ادام بالاسىنىڭ سويلەي باستاعان كەزىنەن باستاپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرى شىعارماشىلىقتىڭ ناتيجەسى. بۇعان بۇكىلحالىقتىق، جالپى جانە جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى كەلدىك. ءار جاڭا ۇرپاق وزىنە دەيىنگى ۇرپاقتىڭ قول جەتكەن جەتىستىكتەرىن مەڭگەرىپ قانا قويماي، ءوز ىس-ارەكەتىندە سول جەتىستىكتەردى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەي، جەتىلدىرە وتىرىپ، بارلىق سالادا تاڭعاجايىپ تابىستارعا قول جەتكىزەدى.
ك.د. ۋشينسكيي پىكىرىن پ.ف. كاپتەريەۆ ودان ءورى دامىتا وتىرىپ، پەداگوگيكالىق ءۇردىس وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ بىرلەسكەن ارەكەتى: ءبىر جاعىنان، بۇل - ءمۇعالىمنىڭ باعىتتاۋشى، ال ەكىنشى جاعىنان - وقۋشىنىڭ وزىندىك ىشكى ارەكەتى. ول وقۋشىنىڭ بەلسەندى ءبىلىم يگەرۋى مەن قىزىعۋشىلىعىنا، تالپىنىسىنا ەرەكشە ءمان بەردى. كاپتەريەۆ وقۋشىنىڭ ءبىلىمدى يگەرۋدەگى ىشكى پروسەستەرىن زەرتتەۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قويدى. ەڭ ماڭىزدىسى، بۇل پروسەستەرگە جاعىمدى جاعدايلار جاساۋ دەيدى.[№ 4، 29بەت]
قازاق مەكتەپتەرىندە ديداكتيكالىق مىندەتتەردى شەشۋدە ى.التىنسارين ۇلكەن ۇلەس قوستى. ءالتىنساريننىڭ ءمۇعالىم مىندەتتەرى تۋرالى، قالاي وقىتۋ كەرەك، قالاي وقۋ كەرەك دەگەن تالاپتارى ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىزدە ماڭىزى بولدى. ى.التىنسارين بويىنشا وقىتۋدىڭ جەكە ءادىس - تاسىلدەرىنە:
ا) وقىتۋ ءادىسى - بۇل بالانىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن وياتاتىن، كەيىننەن ءوز بەتىنشە ءبىلىم كوتەرۋىنە باستايتىن جول؛
ءا) ساباقتا بالانىڭ وي-ارەكەتىن جاتتىقتىرۋ. «ماڭىزدىسى، وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ويلانا ءبىلۋى.».
تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگى – ءبىلىمدى ۇرپاق، وركەنيەت بىتكەننىڭ وزەگى – ءبىلىم، عىلىم، تاربيە دەيتىن بولساق، وسىنىڭ بارلىعىنىڭ باستاۋى – باستاۋىش مەكتەپ. ال باستاۋىش بۋىننىڭ نەگىزگى مىندەتى بالانىڭ جەكە باسىن باستاپقى قالىپتاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ، ونىڭ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ادامزاتتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ.
كەيبىر زەرتتەۋلەردە وقۋشىنىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگى – بۇل ينتەللەكتۋالدى جانە كاسىپتىك دايىندىققا باعىتتالعان ۇزدىكسىز وقۋ ءۇردىسى، وقۋ تيىمدىلىگى مەن وقىتۋدىڭ عىلىميلىعى دەڭگەيىن وپتيمالداندىرۋ رەتىندە تۇسىندىرەدى.[№ 1، 10بەت]
بالانىڭ شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتتەرىن، ۇلتتىق مادەنيەت پەن رۋحاني قۇندىلىقتارىن تاربيەلەۋ انا ءتىلى ارقىلى جۇزەگە اسادى. وسى ءپاننىڭ ماڭىزى تۋرالى ج.ايماۋىتوۆ بىلاي دەيدى: «وقىتاتىن پاندەردىڭ بارىنە بىردەي كەرەكتى، ءبارىن قاۋسىرىپ، وراپ الاتىن ءپان - انا ءتىلى ەكەنى داۋسىز. انا ءتىلىن جاقسى مەڭگەرىپ الماي، وزگە پاندەردى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. انا ءتىلىن ۇيرەنۋ – سوزدەردى جاتتاۋ، ولاردىڭ جۇيەسىن، وزگەرۋ زاڭدارىن ءبىلۋ عانا ەمەس، ءتىل ۇيرەنۋمەن قاتار، بالا ءتىلدىڭ سانسىز كوپ ۇعىمدارىن، ويلارىن، سەزىمدەرىن، سۇلۋ ۇلگىلەرىن ويلاۋ جۇيەسىن، وي ءپالسافاسىن دا مەڭگەرەدى». ال انا ءتىلىن وقىتۋ ارقىلى شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتتى قالىپتاستىرۋ دەگەنىمىز - ءومىر شىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋ، ىزدەنۋ. وسىعان وراي ۆ.ۆ.داۆىدوۆ: «باستاۋىش مەكتەپتە شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىكتەردى وقۋ ارەكەتىندە كورىنەدى، دامۋ ءونىمى - وقۋعا قۇشتارلىق، ىنتالىلىق» - دەيدى. ال شىعارماشىلىق قابىلەت ءار بالانىڭ تابيعاتىندا بولۋى مۇمكىن.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز وقۋشىعا ونىڭ بويىندا كورىنبەي تۇرعان مۇمكىنشىلىكتەرىن اشىپ كورسەتۋ. وسى مىندەتتەردى ورىنداۋعا مۇعالىمگە بىردەن-بىر كەرەگى – دۇرىس، ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەردى تاڭداپ پايدالانۋ.مەن ءوز تاجىريبەمدە جاڭا تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى ءبىراز ناتيجەگە جەتتىم. بۇل جۇمىستى دۇرىس ۇيىمداستىرعان جاعدايدا وقۋشىنىڭ ءوز دامۋ دەڭگەيىنە سايكەس ويى شىڭدالىپ، بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە جەتەرى ءسوزسىز. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءوزىن ىزدەنۋگە جەتەلەيدى، ويلاۋعا ۇيرەتەدى، ءتۇرلى ىس-ارەكەتكە باعىتتايدى.
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان شاقتار تۇرلەرى تورتكە بولىنەدى: «تانىمدىق، كوممۋنيكاتيۆتىك، شىعارماشىلىق ، ءادىسنامالىق».
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعى ارتتىرۋدا شىعارماشىلىق سيپاتتاعى ساباقتار تۇرلەرىن وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور.
مۇنداي تۇردەگى ساباقتارداعى ءتۇرلى وقۋ جۇمىستارى وقۋشىنىڭ شىندىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، وقۋ مەن ويلاۋ ارەكەتىنىڭ ءتيىمدى امال-تاسىلدەرىن، ياعني ماتەريالىنىڭ نەگىزگى ۇعىمدارى مەن تۇجىرىمدارىن ايىرۋ، جاڭا ماتەريالدى وتكەن ماتەريالمەن سالىستىرۋ ولاردى بەلگىلى جۇيەگە توپتاستىرادى جانە قورىتىندىلاۋ جاساۋ سياقتى امالداردى دايىنداۋعا ۇيرەنەدى.
شىعارماشىلىق ساباقتاردىڭ جوسپارىن جاساۋدا وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىنىڭ باعدارىنا سايكەستەندىرىپ، ولاردىڭ قابىلەتتەرى، ەسكەرىلۋى ءتيىس. وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىن تۋدىراتىن ساباقتاردى وتكىزۋ جوسپارى مەن كەزەڭدەرىن قاراستىرامىز.[№ 6، 17بەت]
شىعارماشىلىق سيپاتتاعى ساباقتاردىڭ جوسپارىن جاساۋ ءۇشىن
تاقىرىبى، ماقساتى، ارەكەت ءتۇرى جانە ناتيجەلەرى بىر-بىرىنە جۋىق
بايلانىستى ساباقتاردى توپتاستىرىپ، تاڭداپ الۋعا بولادى. جالپى باعدارلامادا كورسەتىلگەن پاندىك ساباقتاردىڭ ءار تاراۋىندا جەتەتىن جەتىستىكتەرى نەگىزىندە وقۋشىلار ءبىلىم الۋدا ناتيجەگە جەتەدى.
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن كوتەرۋدى ءمۇعالىم الدىنا
ماقسات ەتىپ قويادى. ءمۇعالىم وقۋشى كۇيىنە كىرىپ، ولاردىڭ تاقىرىپقا قاتىناس ارەكەتىن ويلايدى، وتىلەتىن ساباقتىڭ پروبلەماسىنا قاجەت جاعدايدا جوسپارلانعان ساباق مازمۇنى مەن وقىتۋ ادىستەرىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى.
ساباق تاقىرىبى بويىنشا ءمۇعالىم وقۋلىقتار، كىتاپتار، ادىستەمەلىك كىتاپتار، باسقا دا ماتەريالدارمەن تانىسادى. ءمۇعالىم وزىنە، وقۋشىلارعا مىقتى بولاتىن ماسەلەلەردى ىزدەستىرەدى. وسى ماسەلەلەر جونىندە كوپتەگەن ماتەريالداردى قاراستىرىپ، مامانداردىڭ پىكىرلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، تابۋ قاجەت.
وقۋشىلاردى شىعارماشىلىق ىس-ارەكەتكە باۋلىپ، ولاردىڭ بەلسەندىلىكتەرىن، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى قولدانۋعا بولادى:
1. بالالارعا بەلگىلى تاقىرىپتا اڭگىمە وقىپ، وقۋشىلارعا باسقاشا اياقتاۋعا كىلت بولارلىق سيۋجەت ۇسىنۋ؛
2. اڭگىمەنىڭ، ەرتەگىنىڭ سيۋجەتىن باستاپ بەرۋ، اياقتاۋدى وقۋشىلارعا تاپسىرۋ؛
3. ەرتەگىنى ۇجىم بولىپ تىڭداۋ؛
4. ۇناتقان كەيىپكەرلەرىنە مىنەزدەمە بەرۋ؛
5. قيالداۋ ارقىلى سۋرەت سالعىزۋ، رولمەن ويناتۋ؛
6. ارنايى تاقىرىپتا پىكىرتالاس تۋدىرۋ.
سىنىبىمىزداعى ءار وقۋشىنىڭ ءپان بويىنشا ىزدەنىمپازدىق دەڭگەيلەرى انىقتايمىن. سونىمەن قاتار پانگە قابىلەتتىلىگى، قىزىعۋشىلىعى انىقتالادى. شىعارماشىلىق ءار وقۋشىنىڭ جەكە قابىلەتتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن، تانىمدىق ىس-ارەكەتتەرى مەن داعدىلارىنىڭ دارەجەسىن كورسەتىپ بەرەدى.[№ 3، 8بەت]
شىعارماشىلىق جۇمىستاردى تاجىريبەمدە مىناداي تارتىپپەن ورىندايمىن: ماقساتى جۇمىس بارىسى، الىنعان ناتيجەلەرى بويىنشا وزىندىك ۇستاۋى، سونداي-اق وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى ەنگىزىلەدى، تاڭداۋلى جۇمىستاردىڭ اۆتورلارىنا قورعاۋ قورىتىندىسى بويىنشا ماراپاتتاۋ ءراسىمى جۇرگىزەمىن، جۇمىس مەكتەپ كورمەسىنە قويىلادى نەمەسە شىعارماشىلىق جۇمىس جيناقتا جاريالانادى ت.ب.
وقۋشىلار وزدەرى تاڭداعان شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ىقىلاسپەن تىڭدايدى. كەيبىر وقۋشىلار جىل بويىنا ءار ءتۇرلى پاننەن 10-15 شىعارماشىلىق جۇمىس ورىنداعانىن تاجىريبەمدە كەزدەستى.
شىعارماشىلىق جۇمىستى مىنا جوسپار بويىنشا كوركەمدەيمىن:
1. تاقىرىپ، وقۋشىنىڭ جانە جەتەكشىنىڭ اتى - ءجونى، سىنىبى، مەكتەبى، جىلى.
2. تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى.
3. نەگىزگى يدەياسى، ماقساتى.
4. جۇمىس مازمۇنى، جوسپارى.
5. جۇمىس ورىنداۋدا تۋىندالعان پروبلەمالار، قيىندىقتار جانە ونىڭ شەشىلۋى.
6. جۇمىس قورىتىندىسى جانە ونىڭ پراكتيكالىق ءمانى.
7. جۇمىسقا وزىندىك تالداۋ، وزىندىك باعا بەرۋى.
شىعارماشىلىق اي قورىتىندىسى بويىنشا عىلىمي جۇمىسقا قابىلەتتى وقۋشىلار ىرىكتەلىپ، بەلگىلى ءبىر تاقىرىپ بويىنشا عىلىمي جۇمىستار بەرىلەدى.
وسىنداي شىعارماشىلىق جۇمىس بارىسىندا وقۋشىنىڭ بۇرىننان بىلەتىنىنە جاڭا مالىمەتتەر قوسىلىپ، تاجىريبەسىن پراكتيكادا قولدانۋ بىلىگى قالىپتاسادى. 4-سىنىپتا اسقار الپىسبايدىڭ «جەلتوقساندا ۇزىلگەن جاۋقازىن» اڭگىمەسىن وقىتقاندا «ەكى ءتۇرلى سيپاتتاما» ءادىسىن قولدانۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، تىلدىك قورى دامىدى. ومىرگە دەگەن كوزقاراسى، وزىندىك وي-پىكىرى قالىپتاستى.
ەكىنشى سىنىپتا ب.سوكپاقبايەۆتىڭ «بۋرىل ات» اڭگىمەسىن وتكەندە جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي اتالۋىن جانە ات ابزەلدەرىنىڭ اتاۋلارىن مىناداي كەستەگە تولتىرۋعا بولادى.
جىلقى جاسىنا،
تۇرىنە قاراي:
قۇلىن، جاباعى، تاي، قۇنان، بايتال، سويتال، دونەن، بەستى، قۋلىق، بيە، ات، ساۋرىك قۇنان - ەكى جاسقا تولىپ، ءۇش جاسقا اياق باسقان ەركەك جىلقى مال
دونەن – ءۇش جاسقا تولىپ، ءتورت جاسقا اياق باسقان جىلقى
ات ابزەلدەرى:
جۇگەن، قامشى، تىزگىن، تارتپا، ۇزەڭگى، ەر، توقىم، قۇيىسقان، ومىلدىرىك ۇزەڭگى – اتقا ءمىنۋ ءۇشىن ەر-تۇرمان ابزەلىنىڭ اياق سالاتىن بولىگى
تارتپا – ەر-توقىمدى ۇستاپ تۇراتىن بەل تارتپا
ومىلدىرىك – اتتىڭ ومىراۋىندا بەل تارتپانى ۇستاپ تۇراتىن ابزەل
وقۋشىلار جىلقىنىڭ جاسىنا، تۇرىنە قاراي قالاي اجىراتىلاتىنىمەن، ات ابزەلدەرىمەن تانىسادى جانە سوزدىك جۇمىسى دا قوسا جۇرگىزىلىپ كەتەدى. ءار سوزگە ءمۇعالىم كومەگىمەن تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى.
بالانىڭ شىعارماشىلىق ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا بالا ءوزىنىڭ بۇعان دەيىنگى بىلەتىن امال-تاسىلدەرىنىڭ جاڭا ماسەلەنى شەشۋگە جەتكىلىكسىز ەكەنىن سەزەتىندەي جاعدايعا ءتۇسۋى كەرەك. سودان بارىپ ونىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى ارتادى، ءبىلىم الۋعا ارەكەتتەنەدى.
4ء-شى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ تانىمدىق قاجەتسىنۋىن انىقتاۋ
ماقساتىندا تومەنگىدەي تەست پايدالاندىم:
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قاجەتسىنۋىن انىقتاۋ.تەست № 1
5- ءيا
4 - كوبىنەسە
3- كەيدە، سيرەك
2 - بىلمەيمىن
1 - جوق، سايكەس كەلمەيدى.
1. مەن بىلۋگە تىرىسامىن.
2. مەن ءوز مۇمكىندىگىمە، قابىلەتىمە سەنەمىن.
3. جۇمىسىم كوپ بولماسا دا، ءوزىمدى دامىتۋعا كوپ ۋاقىت ارنايمىن.
4. ءوز پىكىرىمدى، كوزقاراسىمدى جەتكىزۋگە تىرىسامىن، .
5. تانىمدىق سۇراقتار تۋىنداعاندا كەڭىنەن وتىرىپ پىكىرلەسەمىن.
6. ساباقتا كەزدەسەتىن كەيبىر كەدەرگىلەر مەنىڭ بەلسەندىلىگىمدى رەتتەيدى.
7. پروبلەمالىق جاعداياتتار تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعىمدى ارتتىرادى.
8. ءوزىمنىڭ جانە جولداسىمنىڭ ارەكەتىن سالىستىرامىن.
9. اقىل-وي ەڭبەگىمەن ۇزاق ۋاقىت اينالىسا الامىن.
10. كەرى بايلانىستى ىزدەيمىن، بۇل ءوزىمدى ءبىلۋ مەن باعالاۋعا كومەكتەسەدى.
11. ءوز ءبىلىمىمدى، تاجىريبەلەردى ومىردە ىسكە اسىرامىن دەپ ويلايمىن.
12. ءوزىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىما بايلانىستى دوستار ىزدەيمىن.
13. مەن ماماندىق تاڭداۋعا ءوز ءبىلىمىمنىڭ دارەجەسىن ەسكەرەمىن.
14. مەن تانىمدىق ءوي-ورىسىمدى دامىتىپ وتىرامىن جانە جاقسى ناتيجەلەرگە
جەتەمىن.
15. جاۋاپكەرشىلىكتەن قورىقپايمىن.
وقۋشىلار وزدەرىنىڭ جالپى ۇپاي سانىن ەسەپتەپ شىعارادى.
ەگەر سىزدە 45 ۇپايدان جوعارى بولسا، وندا ءسىز قاجەتتىلىكتەرىڭىزدى بەلسەندى ورىندايسىز؛36-44 ءۇپايوزىڭىزدىدامىتۋعا قۇلشىنبايسىز، تانىمدىق ىزدەنىمپازدىقتى قالىپتاستىرۋجولعاقويىلماعان؛ 14-35 ۇپاي - ءوزىڭىزدى مۇلدەم دامىتپايسىز، وقۋعا جاۋاپكەرشىلىكپەن، سانالىلىقپەن قاراڭىز. ءوزىڭىزدىڭ جەكە تۇلعاڭىزدىڭ
دامۋىنا كوپ كوڭىل بولگەنىڭىز دۇرىس. جوعارىدا كورسەتىلگەن 15 كريتەريي
بويىنشا ارەكەت ەتۋگە تىرىسىڭىز.
تەست ناتيجەسىنەن وقۋشىلاردىڭ 20%ء-ى 45 ۇپايدان جوعارى، 48 %ء-ى 36-44
ۇپاي جيناسا، 32%ء-ى 14-35 ۇپاي جينالدى.
تانىمدىق قاجەتسىنۋ ىزدەنىمپازدىققا اپاراتىن جول ەكەندىگىن، وقۋشى
شىعارماشىلىق ارەكەتكە قاجەتسىنبەيىنشە ساپالى ءبىلىم الۋ مۇمكىن ەمەستىگى
بەلگىلى بولعاندىقتان، وقۋشىلاردىڭ ءوزىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق، جەكە دامۋىنا
كەدەرگى كەلەتىن فاكتورلاردى انىقتاۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي تەست
پايدالاندىم:
تەست №2
تومەندەگى فاكتورلاردى 5 بالدىق شكالا بويىنشا باعالاڭىزدار:
5ء-يا
4-كوبىنەسە
3-كەيدە
2-بىلمەيمىن
1-جوق، قوسىلمايتىن.
ىنتالاندىراتىن فاكتورلار:
1. بولاشاقتى جوسپارلاۋ
2. الدىنا ماقساتتار قويۋ
3. ءوزىڭنىڭ جەكە دامۋىنا تالاپتانۋشىلىق
4. ءوز بەتىنشە ءبىلىم كوتەرۋ
5. دەربەستىگى مەن سانالىلىعىنىڭ ارتۋى
6. پىكىرتالاستارعا قاتىسۋ، ءوزىنىڭ پىكىرىن ايتۋى
7. ءمۇعالىمدى ۇلگى ەتۋ
8. وقۋ تاپسىرماسىن ورىنداۋعا ءاردايىم دايىن بولۋ
9. سىنىپتاستارىنىڭ ءوزى جايىندا پىكىرلەرى اسەر ەتەدى
«انا ءتىلى» پانىنەن ورىنداعان شىعارماشىلىق جۇمىستارى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ءماتىن قۇراستىرۋ قابىلەتىنىڭ، ولەڭ شىعارۋعا دا توسەلىپ قالعاندىقتان سوزىدىك قورىنىڭ مولدىعىن كورسەتتى. ءوز تاجىريبەمدە شىعارماشىلىعىن امىتۋدا مىناداي ماسەلەلەرگە كوزىم جەتتى.
● وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىعى وياندى؛
● شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندى؛
● وقۋعا ىنتا-ىقىلاسى ارتتى؛
● ءبىر-بىرىنىڭ ويىن، پىكىرىن سىيلاۋعا ۇيرەندى؛
● ءوز بويلارىنا جاقسى قاسيەتتەردى جيناۋعا ۇيرەندى؛
● ءوز ويىن قاعازعا ءتۇسىرۋدى ۇيرەندى؛
● وقۋشىنىڭ جەكە باسىن، ۇجىمدى سىيلاۋعا ۇيرەندى.
كورسەتىلگەن ادىس-تاسىلدەر باستاۋىش سىنىپتارعا ءتيىمدى ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى. وسىلاردى پايلانۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا بولادى. بۇعان دەيىن وقۋشى ءمۇعالىم مەن وقۋلىققا عانا باعىناتىن بولسا، ەندى ول سىني تۇرعىدان ويلانىپ، ءوز ويىن دالەلدەي الاتىن تۇلعاعا اينالدى. وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن، ويىن، ەركىن سويلەۋىن دامىتىپ، توپپەن جۇمىس ىستەۋ كەزىندە ءبىر-بىرىن تىڭداي بىلۋگە ۇيرەتەدى.
ءاربىر ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى وقۋشىنىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتتەرىن دامىتىپ، تالانتىن، شىعارماشىلىعىن اشۋ. ۇلى عالىم د.ي.مەندەلەيەۆ مۇعالىمدەردىڭ عىلىمنىڭ سارقىلماس كوزىن اشۋداعى ەڭبەكتەرىن جوعارى باعالاعان. «عىلىمدى سۇيگەن جانە جاقسى مەڭگەرە بىلگەن ءمۇعالىم عانا وقۋشىلارىنا تەرەڭ دە ماعىنالى ءبىلىم بەرە الادى» دەگەن. بولاشاقتا وركەنيەتتى ەلدەردىڭ جوعارى تەحنولوگياسىن مەڭگەرتۋ، دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە شىعۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ ماقساتى.[№ 7، 32بەت]
ءىس- تاجىرەبيەلەردى قورىتىندىلاي كەلىپ، مىناداي ءتۇيىن تۇيۋگە بولادى:
1. وسى شىعارماشىلىق تاپسىرمالاردى پاندەرگە بەيىمدەپ قولدانۋدان، وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
2. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسى كوتەرىلەدى.
3. وقۋشىنىڭ دارىندى تۇلعا، شىعارماشىلىق شەبەرلىكتەرى شىڭدالعاندىعىنىڭ ناتيجەسىن كورۋگە بولادى.
4. قازىرگى زامان تالابىنا ساي تۇلعا قالىپتاسادى.
5. وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋى، شىعارماشىلىق ءىس- ارەكەتكە قابىلەتتەرى ارتادى.
6. ءار ءمۇعالىم بولاشاق ءۇشىن قىزمەت ىستەيدى. ول ءار وقۋشىنى جەكە تۇلعا رەتىندە كورىپ، ونىڭ ومىرىندەگى ءوز ورنىن تابۋىنا، سىنىپ ۇعىمىن قالىپتاستىرۋعا، اتا- انالارمەن ىنتىماقتاسۋعا كومەگى تيەرى ءسوزسىز.
بۇل شىعارماشىلىق جۇمىستا مەنىڭ جەتكەن جەتىستىگىمە توقتالاتىن بولسام:
1. باستاۋىش كلاسس مۇعالىمدەرىنە ارنالعان جاقىن ماڭدا ورنالاسقان مەكتەپتەر اراسىنداعى قالالىق سەمينارىندا:«ادەبيەتتىك وقۋ ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ» اتتى كىتاپشاعا عىلىمي جۇمىسىم جاريالاندى.
2. «ۆنەدرەنيە PR-تەحنولوگيي ۆ وبرازششۆاتەلنىي پروسەسس:پروبلەمى ي پەرسپەكتيۆى» وبلىستىق كونفەرەنسيادا «ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندەگى PR-تەحنولويانى پايدالانۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى» اتتى بايانداماسى تىڭدالدى ءارى جيناققا ەندىم.
3. «مەملەكەتتىك ءتىل-ۇلت تىرەگى» اتتى وبلىستىق فەستيۆالىندەگى جەتىستىگى ءۇشىن العىس حاتپەن ماراپاتتالدىم.
4. «وتباسى جانە مەملەكەتتىك ءتىل» بايقاۋىندا جۇلدەلى ءىورىنعا يە بولدىم.
5. «ءتىلدارىن-2012» وليمپياداسىنا قاتىسقانى ءۇشىن العىس حاتپەن ماراپاتتالدىم.
You Might Also Like
-
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بولاشاق ومىردەن ءوز جولدارىن دۇرىس تابا ءبىلۋى ءۇشىن الدىنا ماقسات قويىپ، جوسپار قۇرا بىلۋگە ۇيرەتۋ، بەلگىلى ءبىر ماماندىق يەسى بولۋ ءۇشىن تالماي ەڭبەكتەنىپ، بەلگىلى ءبىر جەتىستىككە ...
