InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: «التىن ساقا» تانىمدىق ويىنى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك. وقۋشىلاردى اۋىز ادەبيەتىن وقۋعا ىنتالاندىرۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ.ەرتەگى جەلىسىنە سۇيەنە وتىرىپ كەندەباي بەينەسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق. وي –ءورىسىن كەڭەيتۋ، سويلەۋ ءتىلىن بايىتۋ، ءتىل مادەنيەتىنە كوڭىلدەرىن اۋدارتۋ. ءوز ويلارىن ەركىن، ناقتى جەتكىزە بىلۋگە باۋلۋ.
تاربيەلىك. ءسالت-داستۇرىن، ادەت – عۇرپىن قۇرمەتتەۋگە، قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ. ادامگەرشىلىككە، جيناقىلىققا، ۇقىپتىلىققا باۋلۋ. ءوز ەڭبەگىن باعالاي الۋعا تاربيەلەۋ.

كورنەكىلىگى: قورجىن، اسىق، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق –جاۋاپ، تالداۋ، سيپاتتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: “التىن ساقا” ويىنى نەگىزىندە.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى.ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. «التىن ساقا» ويىنى.
1.تابالدىرىق.
2. اۋدەمجەر.
3. قوزىكوش.
4. بەلاسار.
5. جولايرىق.
6. التىن كومبە.
ءىىى. قورىتىندى.
ءىۇ. ماراپاتتاۋ.

ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى:
- قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار ! بۇگىنگى «التىن ساقا» تانىمدىق ويىنىنا حوش كەلدىڭىزدەر! بۇگىنگى «التىن ساقا» ويىنىندا كەرقۇلا اتتى كەندەباي ەرتەگىسى تالدانباق.
(ويىن شارتتارىمەن تانىستىرۋ)

1 – ءبولىم «تابالدىرىق»
تابالدىرىق كەزەڭىندە جالپى 5 –سىنىپ وقۋشىلارىنا 4 سۇراق قويىلادى. قويىلعان سۇراقتارعا شاپشاڭ ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرگەن 4 وقۋشى «التىن ساقا» ويىنىن ويناۋ قۇقىعىنا يە بولىپ، ورتاعا شىعادى.
1-سۇراق: ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە جانرى.ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن، ويدان شىعارىلعان وقيعالار.
2-سۇراق: ەرتەگىنىڭ بەلگىلى ءبىر اۆتورى بولا ما؟
جاۋاپ: جوق بولمايدى ، ەرتەگىلەر حالىق اۋىز ادەبيەتىنە جاتادى. ول حالىق اۋزىنان تاراعان سەبەپتى بەلگىلى اۆتورى جوق
3-سۇراق: ەرتەگىلەر قالاي باستالادى؟
جاۋاپ: ەرتەگىلەر كوبىنەسە ءقاراسوز تۇرىندە ايتىلادى.كەيدە ولەڭ ءسوز تۇرىندە كەزدەسەدى. ەرتەگىلەردىڭ، ادەتتە، باستالۋلارى ۇقساس: «باياعى وتكەن زاماندا ءبىر كەمپىر مەن شال بولىپتى»، ت.ب باستالادى.
4-سۇراق: ەرتەگىلەردىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
جاۋاپ: ەرتەگىلەردىڭ حايۋاناتتار تۋرال، قيال-عاجايىپ، شىنشىل، ت.ب تۇرلەرى بار.
(«التىن ساقا» ويىنشىلارى بەلگىلى بولعاننان كەيىن، قورجىننان اسىق الىنىپ ويىنشىلاردىڭ رەتتىك سانى بەلگىلەنەدى)

2 – ءبولىم «اۋدەمجەر»

اۋدەمجەر كەزەڭىندە 4 ويىنشىعا 4 سۇراق قويىلادى. سۇراققا جاۋاپ بەرىپ ويىنشىلار قوزىكوشكە وتەدى.

1-سۇراق: كەندەبايدىڭ اكە –شەشەسىنىڭ تۇرمىس – تىرشىلىگى قانداي ەدى؟
جاۋاپ: كەندەبايدىڭ اكەسى قازانعاپ قاراتاۋدىڭ ويىندا، قاراسۋدىڭ بويىندا قۇس ۇستاپ، بالىق اۋلاپ كۇن كورىپ وتىرعان كەدەي بولعان.
2-سۇراق: كەندەباي قانداي بالا بولىپ وسەدى؟
جاۋاپ: كەندەباي اي سايىن ەمەس، كۇن سايىن ءوسىپ، التى كۇندە كۇلىپتى، الپىس كۇندە ءجۇرىپتى. التى جىلدا الىپ جىگىت بولىپتى.كۇشتىلىگى سونداي الىسقانىن الىپ ۇرىپ، كۇرەسكەنىن جىعا بەرىپتى.شىڭىراۋ قۇدىققا قۇلاعان اتتاردى جالعىز ءوزى تارتىپ شىعارا بەرىپتى.اڭ اۋلاپ، قۇلان اتىپ اكەسىنە جاردەم بەرگەن.ارقار، كيىك، قۇلان، مارالداردى مايا-مايا ءۇيىپ قاراسۋدىڭ بويىنداعى كەدەيلەرگە كومەك بەرىپتى.

3-سۇراق: كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى كەندەباي اڭ اۋلاپ جۇرسە قاراتۋدىڭ ويىندا، تەرەڭ قۇزدىڭ بويىندا ارىستانداي كوكجال ءبورى ءبىر بۋاز بيەنى جاڭا عانا جارىپ، جەگەلى جاتىر ەكەن. سول كەزدە كەندەباي نە ىستەيدى؟
جاۋاپ: كەندەباي جۇگىرىپ بارىپ، كوكجالدى قۇيرىعىنان ۇستاپ الىپ لاقتىرىپ جىبەرىپ ولتىرەدى دە، قاسقىردىڭ تەرىسىن سويىپ الادى. قاسقىر جارعالى جاتقان بيەنىڭ قاسىنا كەلسە، بيە جانتالاسىپ ولگەلى جاتىر ەكەن. كەندەباي الماس قانجارىمەن بيەنىڭ قارنىن جارىپ، قۇلىنىن سۋىرىپ الادى.ونى ۇيىنە اپارىپ قۇلاننىڭ سۇتىمەن اسىرايدى.

4-سۇراق: كەندەباي اڭ اۋلاپ ءجۇرىپ ءبىر بالاعا كەزدەسەدى. بالا كوزىنىڭ جاسىن كول قىلىپ جىلاپ وتىر ەكەن. كەندەباي ودان نە ءۇشىن جىلاپ وتىرعانىن سۇرايدى. بالا نە دەپ جاۋاپ بەرەدى؟
جاۋاپ: بالانىڭ باسى تاز، كيىمى ءورىم
- ءورىم ەكەن.ول «ارداقتاعان اناڭدى السا، توگىلمەي مە ىرىسىڭ. اسقار تاۋداي اكەڭدى السا، كورگەن كۇنىڭ قۇرىسىن!مەن مەرگەنباي دەگەن باتىردىڭ جالعىز بالاسى ەدىم.ءقازىر التىعا شىقتىم.بيىل ەلىمىزگە جاۋ ءتيىپ جىلقى اتاۋلىنى ايداپ كەتتى.اكەم الىپ ۇيقىلى باتار ەدى. ۇزاق جورتۋىلدان كەلگەندە ، التى كۇن قاتارىنان ۇيىقتايتىن. وسى ۇيقىدا جاتقان اكەمدى جاۋ اسكەرى باي لاپ اكەتتى. اكەمدى اراشالاماقشى بولعان شەشەمدى قايىرىمسىز جاۋ اتىنا وڭگەرىپ اكەتتى. مەن جەتىم قالدىم. ىشەرگە اسىم، كيەرگە كيىمىم بولماعان سوڭ، امالسىزدان تاسقارا بايدىڭ قوزىسىن باعىپ ءجۇرمىن. ارىدىم، توزدىم، ەرىنىم جالاق، باسىم تاز بولدى. سودان بەرى كوزىمدە جاس، كوڭىلىمدە قايعى. مەن اكە-شەشەمە جىلايمىن، باي جىلقىسىنا جىلايدى.»

(سۇراققا جاۋاپ بەرە الماعان نەمەسە اسىعى بۇك تۇسكەن ويىنشى ويىننان شىعارىلادى.ءار كەزەڭدە وسىلاي ويىنشى ازايىپ وتىرادى.)

3 – ءبولىم “قوزى كوش”

“قوزىكوش” كەزەڭىندە اسىقتار ءيىرىلىپ ، كونۆەرتتەر تاڭدالادى. ەندىگى جەردە 3 وقۋشى 3 سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.

1-سۇراق: كەندەباي بالانىڭ اكەسىن ىزدەپ جولعا شىققاندا كەرقۇلا اتقا ءتىل بىتەدى . كەرقۇلا كەندەبايعا نە ايتادى؟
جاۋاپ: دوسىم كەندەباي، ىزدەگەن جوعىڭ الىستا ەمەس، وسى ارادا. مىناۋ تاۋدان ءارى اسساڭ، اعىپ جاتقان وزەندى كورەسىڭ. وزەننىڭ ورتاسىندا ءبىر ارال بار. سول ارالدا حان تۇرادى.قويشى بالانىڭ اكە-شەشەسى سول حاننىڭ قولىندا.ولار تەرەڭ زىنداندا جاتىر. زىنداننىڭ اۋزى قۇلىپتاۋلى.تاۋدىڭ ارعى بەتكەيىندە سيىر باعىپ وتىرعان زور دەنەلى ءبىر ادام بار.ول – جورىقتا قولعا تۇسكەن ادام. ءقازىر حاننىڭ ق ۇلى. سول ادامعا بار دا، جولىنا جەتەرلىك پۇل بەر. ونىڭ كيىمىن ءوزىڭ كي دە، وعان ءوز كيىمىڭدى كيگىز. ءسويتىپ الگى ادامدى ازات ەت تە، ءوزىڭ سيىردى باعىپ قال. ءقازىر قۇيرىعىمنان ءبىر تال قىل ال دا، مەنى قويا بەر. ساۋىت-سايمان، قۇرال – جابدىقتارىڭدى مەنىڭ ۇستىمە سال.ازىرگە ساعان مەنىڭ دە ، قۇرالدىڭ دا كەرەگى جوق. ەگەر كەرەك بولا قالسام، قۇيرىعىمنان العان قىلدى تۇتات.سوندا مەن دايىن بولامىن. ەندىگى اڭگىمەنى بارعان سوڭ كورەرسىڭ، - دەيدى.
2-سۇراق: - وي وڭباعان – اۋ. قىراسىڭ عوي مالدى. كۇندەگىدەي : «اىرىلعىردىڭ سۋى، ايىرىل» دەپ، نەگە ايتپايسىڭ؟ – دەگەن كىم؟
جاۋاپ: سۋدىڭ ارعى جيەگىندە تۇرعان حاننىڭ قىزى.
3-سۇراق: كەندەباي التىن قۇيرىقتى قولعا قالاي تۇسىرەدى؟
جاۋاپ: حاننىڭ قارا بيەسىنىڭ توعىزىنشى قۇلىنداۋىن اڭدىپ جاتقان حاننىڭ بالدارى ۇيىقتاپ قالادى. ال كەندەباي ۇيىقتاماي كۇتەدى. بيە تاڭ بىلىنە بەرگەن كەزدە التىن قۇيرىقتى قۇلىن تۋادى.سول كەزدە اسپاننان ءبىر بولت ءتۇيىلىپ كەلەدى دە، تۋعان بيەنىڭ قۇلىنىن الا جونەلگەندە كەندەباي قۇلىننىڭ قۇيرىعىنان شاپ بەرىپ ۇستاي العاندا قۇيرىق جۇلىنىپ كەندەبايدىڭ قولىندا قالادى.

دۇرىس جاۋاپ بەرمەگەن نەمەسە اسىعى بۇك تۇسكەن وقۋشى ويىننان شىعادى.

4- ءبولىم «بەلاسار»
“بەلاسار” كەزەڭىندە قالعان ەكى وقۋشىعا سۇراق وزدەرىنە ۇناعان كونۆەرتتەر بويىنشا قويىلادى.

1-سۇراق: حان كەندەبايعا قانداي شارت ايتادى؟
جاۋاپ: دۇنيەدە جەتى باستى ءداۋ بار، اقىرعان ارىستان بار.وسىلاردى ءولتىرىپ باستارىن الىپ كەل.وسىنى ورىنداساڭ باتىرىڭدى بوساتىپ بەرەمىن، - دەيدى.
2-سۇراق: كەندەباي قولىنا شوقپارىن الىپ كىمگە قارسى شىعادى؟
جاۋاپ: كەندەباي قولىنا ءجۇز باتپان شوقپارىن الىپ، كەرقۇلا اتتىڭ بارلىق شابىسىمەن درۋگە قارسى شابا جونەلەدى.

قاتە جاۋاپ بەرگەن ءبىر وقۋشى ويىننان شىعادى.

5ء-بولىم “جولايرىق”
جولايرىقتا قالعان وقۋشىدان «التىن كومبەنى» ويناۋ – وينامايتىندىعىن سۇرالادى. ەگەر ويناماسا كەزەڭدەردە جيناعان اسىقتارىنىڭ سانىنا قاراي 24 اسىققا يە بولادى. ال ەگەر دە ويىنشى «التىن كومبەنى» ويناپ، سۇراققا جاۋاپ بەرە الماcا دا «التىن كومبەنىڭ » سىيلىعىنا يە بولادى.

6ء-بولىم «التىن كومبە»
“التىن كومبە” سۇراعى - كەرقۇلا اتتى كەندەباي ەرتەگىسى قانداي ەرتەگىلەرگە جاتادى؟
جاۋاپ: قيال – عاجايىپ ەرتەگىسىنە جاتادى.
جەڭىمپاز ماراپاتتالىپ سىيلىقتار بەرىلەدى.

سلايدىن جۇكتەۋ