امانباي-اتا، كەشىر مەنى
1964 جىلدىڭ كۇزىندە قۇلسارى پوسەلكەسىنەن اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، الماتى قالاسىنا بارىپ، زووتەحنيكالىق-مالدارىگەرلىك ينستيتۋتىنا تۇسە الماي اۋىلعا كەلسەم، ءبىزدىڭ ءۇي جەم بويىنداعى التىنتاپقان جايلاۋىندا وتىر ەكەن. كەلە «كوممۋنيزم تاڭى» كەڭشارىنا كومەكشى شوپان بولىپ ورنالاستىم. كاكەم وسپان (اكەمدى وسىلاي اتايتىنمىن) وتاردى تاڭەرتەڭ ورگىزىپ، تۇسكە دەيىن جايىپ كەلەدى دە، مەن ءتۇس قايتا سۋاتقا ايدايتىنمىن. بىردە كوكەم ورىستە قونىپ وتىرعان قاراقۇستىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا، قاراقۇس كەنەتتەن جالپ ەتىپ ۇشىپ، استىنداعى اساۋلاۋ اتى ۇركىپ كەتەدى دە ابايسىز وتىرعاندىقتان اتىنان قۇلاپ تۇسەدى. ءبىراق جۇگەنىنەن ايىرىلماي، شىعىپ كەتكەن قولىن موينىنا اسىپ الىپ، اتىنا ءوزى ءمىنىپ اۋىلعا كەلەدى.
ول مەنى قازىبەكتەگى فەرما ورتالىعىنا جۇمساپ: «فەرما مەڭگەرۋشىسى ابدىرگە جاعدايدى ايتىپ، ماشينا سۇراپ، سىنىق سالاتىن قايشىباي قارتتى الىپ كەل» – دەدى. مەن الگى كاكەمدى جىعاتىن ۇركەك اساۋ اتقا مىنە ساپ قامشى باستىم. التىنتاپقان مەن قازىبەكتىڭ اراسى جيىرما شاقىرىمنان كەم ەمەس. جاستايىمنان تاي قۇناندارعا باس بىلدىرگەن، الامان بايگەگە شاۋىپ «بايگە بالا» اتانعان مەن بار اشۋىمدى اكەمدى قۇلاتىپ قولىن شىعارعان شابدار اتتان الىپ، شاۋىپ كەلەمىن. قارا تەرگە مالشىنعان ات تەڭسەلىپ كەلەدى. التىنتاپقان جالىنان تەمەن قۇلاعان كەزدە جولداعى امانباي توعايىنان شي تارتىپ جۇرگەن كىسىنى كوردىم. قاسىندا تۇيەسى جايىلىپ ءجۇر. تۇسىنان وتە بەرگەن مەنى قولىن بۇلعاپ شاقىرسا دا مەن وعان قاراماي ءوز جونىممەن شابا بەردىم. اسىعىس ەدىم. سويتكەنشە بولماي «امانباي جەرتولەسى» اتالاتىن شۇڭقىردىڭ جانىنا كەلىپ قالعانمىن. جەرتولە جانىنان وتەتىن جول تاقتايداي تەگىس بولاتىن. جيىرما قادامداي جەردەن وسى تۇستا جاعاسى جارقاباقتاۋ بولىپ كەلەتىن جەم وزەنى سىلدىراپ اعىپ جاتىر. جاز مەزگىلىندە ءۇزىلىپ، بولەك-بولەك قاراسۋلارعا اينالاتىن وزەننىڭ ارناسى بۇل تۇستا ۇزىلمەيدى.
الگى جەرتولەنىڭ ءدال تۇسىنا كەلگەندە شاۋىپ كەلە جاتقان اتىم ءسۇرىنىپ كەتتى دە وماقاسا قۇلادى. ول جەردە سۇرىنەتىن دە ەش نارسە جوق ەدى. مەن قۇلاماي اتتىڭ ۇستىندە وتىرىپ قالدىم. ات تۇمسىعىمەن جەر ءسۇزدى دە مىنەر قاپتالعا اۋىپ ءتۇستى. ەردىڭ ۇستىندە وتىرىپ قالعاندىقتان سول اياعىم اتتىڭ استىندا قالدى. اتتىڭ بار سالماعى اياعىما ءتۇسىپ اۋىرسىنىپ كەتتىم. اياعىم اتتىڭ استىندا قالعاندىقتان ات تۇرعان سوڭ بارىپ مەن دە تۇردىم. ءبىراق جۇگەننەن ايىرىلىپ قالعان ەدىم. شىدەرلەمەسەڭ تۇساۋىمەن دە ۇستاتپايتىن قاشاعان شابدار سىلكىنىپ-سىلكىنىپ جىبەرىپ، الگى شي تارتىپ جۇرگەن ادامعا قاراي ءجۇردى. ول الدىنان شىققانىمەن وعان دا ۇستاتپاي كەتتى.
— سالاۋماعالايكۇم اعا، – دەدىم. ءبىراق ول كىسى سالەمىمدى الۋدىڭ ورنىنا جاقسىلاپ تۇرىپ شەشەمدى ءبىر بوقتاپ الدى دا: «نە بولعانىن ءبىلىپ تۇرسىڭ با؟ اۋليەنىڭ تۇسىنان نەگە شاۋىپ وتەسىڭ. سەنى قۇلاتقان امانباي اۋليەنىڭ ءارۋاعى» – دەدى دە ءوز جونىنە جۇرە بەردى. مەن ءوز جونىممەن اتىمنىڭ سوڭىنا ەردىم. ءبىر كەزدە جۇگەن شۇباتىلىپ كەتتى دە تالعا وراتىلىپ قالدى. اتىمدى ۇستاپ ءمىنىپ الىپ، قايتا شاپقانمىن...
ەسەيگەندە ەسكە تۇسكەن سول ورەسكەل وقيعا ءۇشىن امانباي اتانىڭ ءارۋاعىنان كەشىرىم سۇرايمىن. كەيىن بىلسەم الگى جەرتولە اتانىڭ جايلاۋدان قىستاققا كوشكەن ەلدەن قالىپ، ءبىر جىل قىستاپ شىققان باسپاناسى ەكەن. جاز شىعا ەل جايلاۋعا قايتا كەلسە امانباي اتامىز ولاردى قىزىل شىرايلى كۇيىندە كۇلىپ قارسى الىپتى. جالعىز ءوزى قىستا نەنى ازىق قىلعانىن ەشكىم بىلمەيدى. باسىنداعى سايعاق اعاشتا قىزىل-جاسىلدى شۇبەرەك، ورامالدار جالاۋداي جەلبىرەپ تۇراتىن. ول ارى-بەرى وتكەن جولاۋشىلاردىڭ، نە سىرقاتىنان ارىلۋعا كەلىپ تۇنەگەن ادامداردىڭ امانبايعا دەگەن ىقىلاس-نيەتتەرىنىڭ بەلگىسى بولاتىن...
كەشىر مەنى امانباي!
ول كەزدە مەن جاس ەدىم،
قايراتىما ماس ەدىم.
ماقتاعانمەن دوس ەدىم،
بوقتاعانمەن قاس ەدىم.
قۇلاعىمدا اسەم ءۇن:
«باقىت كولىن كەشەمىن،
جۇمباعىڭدى شەشەمىن.
جالبارىنباي ەشكىمگە،
ءوزىم ءوز بوپ وسەمىن» –
دەيتىنمىن.
قيال-جەمىس جەيتىنمىن.
ەلىگىپ تە جەلىگىپ،
ءلاززاتىنا كەي ءتۇننىڭ.
كەزىم جوقتى جاسقانعان،
تىلسىم كۇش كەپ اسپاننان،
كوككە الىپ كەتەردەي،
ەرەكشە بوپ باسقاڭنان،
جۇرەتىنمىن.
پەرىشتە ءومىر سۇرەتىنمىن،
پەندەلەرگە كۇلەتىنمىن،
مەنسىنبەي.
ال بۇگىندە مازاقتايمىن ءوزىمدى،
ار الدىندا ازاپتايمىن ءوزىمدى،
دەپ: «سول پەرىشتە سەنسىڭ بە، ەي؟!»
...جەرگە ءتۇستىم
تال بەسىك بوپ تەربەتەر،
ادام ءۇشىن بارلىق قىزىق جەردە ەكەن...
باعىندىرار ءومىر قاتال زاڭىنا،
وتكەن كۇندەر ەندى ۇستاتپاس ساعىم، ءا؟!
بىلمەيتىندەر قارسى ءجۇزىپ وپات بوپ،
بىلەتىندەر ۇتادى ەكەن باعىنا.
ەشكىم ماڭگى وتىرا الماس پاتشا بوپ،
دۇنيەنىڭ تاعىنا.
قالسا بولدى وزگە ەسىمدى ۇناتىپ،
كەتە بەرەر سەنى تاقتان قۇلاتىپ،
كەتە بەرەر اياماستان جىلاتىپ.
سوسىن سولا بەرەدى،
تۇرعان باعىڭ گۇل اتىپ.
...دۇنيەنىڭ جالعاندىعىن تۇسىنبەي،
جاتامىز عوي، جاتامىز.
بۇل ومىرگە ءتاي-تاي باسقان بوتامىز.
ۇرپاقتارى بوسكەندىكتەن تەك قانا،
بولعانداردىڭ كەيبىرىنىڭ اتى اڭىز.
بيلىكتەگى قاتىگەزدىك پاتشا اتىن شىعارعان.
ويلانامىن، ويلانعانمەن مەن وسىنى ۇعا المان.
بيلىكتەگى جۇمساقتىعىڭ ەلدى ەركىنە جىبەرگەن،
بۇعان، بۇعان جىلار ما ەدىڭ، كۇلەر مە ەڭ؟!
«قۇلدى جىبەرسەڭ ەركىنە،
كۇندە تىشار بوركىڭە».
سانا-سەزىم بيىك بولىپ، دەپ ويلايمىن بۇگىن مەن،
دۇرىس بولار، دۇرىس بولار زاڭعا عانا جۇگىنگەن.
ءومىر زاڭى تۋامىز دا، ولەمىز،
ءناپسىمىزدى ءبىراق ءالى بيلەي الماي كەلەمىز.
بايلىق قانا ادامزاتتى شىعارا الماس ۇشپاققا،
تابيعاتپەن ۇندەس بولۋ
ءسىزدى جالعىز جەم بويىنا قىستاتقان.
...باس قاتىرىپ نە قىلامىن،
ءبارى پەندە ءوز جەمساۋىن كۇيتكەننىڭ،
ءسىز ءتارىزدى اۋليەلەر بىرەن-ساران ويتكەنى.
كەشىر مەنى، امانباي!
25.09.2010 جىل.
You Might Also Like
-
كىلتتىك سوزدەر: «جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ»، «ءداستۇرلى ءبىلىم بەرۋ»، «ءۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتى»، «تاربيە»، «ءبىلىم بەرۋ»، «ەلباسى»، ...
