اڭدار مەن مالدار نەمەسە سۇتقورەكتىلەر
تاقىرىبى: اڭدار مەن مالدار نەمەسە سۇتقورەكتىلەر.
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك. وقۋلىقتاعى ءماتىندى وقىتۋ، مازمۇنىن مەڭگەرتۋ. اڭدار مەن مالداردى اجىراتا الىپ، ءۇي حايۋاناتتارىنا نە جاتاتىنىن ءبىلدىرۋ. ولاردىڭ سۇتقورەكتىلەر اتالۋ سەبەبىن ۇعىندىرۋ. ءۇي جانۋارلارى مەن اڭدار اراسىنداعى بايلانىستى بايقاتۋ.
2. دامىتۋشىلىق. اڭدار مەن جانۋارلار، ءۇي حايۋاناتتارى پايداسىن ۇعىنىپ، تولدەرىن اتاي ءبىلۋ. ءتىل، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك. جانۋارلاردىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، ولارعا دەگەن جاعىمدى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ. ءۇي جانۋارلارى مەن ءۇي حايۋاناتتارىنا كۇتىم جاساۋعا باۋلۋ، ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى.
كورنەكىلىگى: اققويان، ءسابىز سۋرەتى، سىزبا، سۋرەتتەر، قيما قاعازدار
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، وي قورىتۋ.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى ساباق باستاۋعا ازىرلەۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
بالالار، ءبىز وسىمدىكتەر تۋرالى تاراۋدى اياقتاي كەلدىك. بۇگىن وسى تاراۋدى قورىتايىق.
سىنىپقا جۇگىرىپ اققويان كىرەدى. كيىمنىڭ قالتاسىندا قاعاز، قولىندا زات سالعان قالتاسى بار.(ەكى كوزى الاقتاپ، اسىپ - ساسىپ، اپتىعا سالەمدەسەدى.)
- سالەمەتسىزدەر مە، بالالار!
كەشىرەرسىزدەر، قاسقىردان قاشىپ، اۋىلعا جاقىنداپ ەدىم، يتتەر مەنى وسىندا قۋىپ تىقتى.
ءمۇعالىم:
- اققويان، مۇندا ءقاۋىپسىز. بۇل مەكتەپ، مۇندا وقۋشىلار ءبىلىم الادى. ساباقتا بىرگە بول، دەمال، جىلىن.
- مەن توڭعان جوقپىن، جۇقا سۇر تونىمدى قالىڭ اق تونعا اۋىستىرعانمىن جانە قاتتى جۇگىرگەن سوڭ ىسسىلاپ تۇرمىن.
ءمۇعالىم:
- بالالار، اققويان بىزبەن بىرگە بولسىن با؟
- بولسىن، بولسىن!
- اققويان، ايىپ ەتپە، قالتاڭداعى نە قاعاز؟
- ا - ا... ءوزىم وسىمدىك اراسىندا ءومىر سۇرسەم دە وسىمدىكتەر تۋرالى جاۋابىن تاپپاعان ساۋالدارىم عوي...
- اققويان، ءبىز وسىمدىكتەر تۋرالى ءبىراز ماعلۇمات جيناپ قالدىق، سۇراقتارىڭىزعا وقۋشىلار جاۋاپ بەرىپ كورسىن، ءسىز جايعاسىپ وتىرىپ، تىڭداپ الىڭىز.
- راقمەت. (جايعاسىپ وتىرادى.)
ءمۇعالىم شيىرشىقتالعان قاعازدى اشىپ، وقىپ، وقۋشىلاردان جاۋاپ الا بەرەدى، قاعاز ابدەن وراۋى جازىلعاندا ءسابىز سۋرەتى بولىپ شىعادى.
1. وسىمدىكتەر قايدا وسەدى؟
2. وسىمدىككە قاجەتتى جاعدايلاردى اتا؟
3. وسىمدىك نەشە توپقا بولىنەدى؟
4. وسىمدىك مۇشەلەرىن اتا؟
5. وسىمدىكتەردىڭ كوكتەمگى وزگەرىستەرىن اتا؟
6. وسىمدىكتەردىڭ جازعى وزگەرىستەرىن اتا؟
7. وسىمدىكتەردىڭ كۇزگى وزگەرىستەرىن اتا؟
8. وسىمدىكتەردىڭ قىسقى وزگەرىستەرىن اتا؟
- بالالار، اققويان جازۋى ناشار ەكەن، زورعا ءتۇسىنىپ تۇرمىن، ءبىز قالاي جازامىز؟
- ادەمى.
9. وسىمدىكتەر جانۋارلارعا نە ءۇشىن كەرەك؟
10. وسىمدىك ادامعا نە ءۇشىن كەرەك؟
11. ادامدار وسىمدىككە قانداي قامقورلىق كورسەتەدى؟
ماگنيتتىك تاقتاعا ءسابىز سۋرەتى ىلىنەدى.
- بالالار، ويىما ءبىر جۇمباق ورالدى، شەشىپ كورىڭىزدەرشى.
بۇيرا تۇلىمى
جەلمەن وينايدى.
قىزىل مۇرىنى
جەرگە بويلايدى.
(ءسابىز)
اققويان سۋرەت تە سالا الادى ەكەن، ءوزىنىڭ سۇيىكتى قورەگى – بۇل ءسابىز.
- ءبىز اققويان تۋرالى تاعى نە بىلەمىز؟
- جابايى اڭ، دالادا جۇرەدى، قورقاق، ءسابىزدى جاقسى كورەدى.
3. جاڭا ساباق.
وسىمدىكتەر تاراۋىن باستاعاندا ءتىرى تابيعاتتىڭ ءوزى ۇشكە بولىنەتىنىن بىلدىك.
- كىم اتايدى؟
- وسىمدىكتەر، جانۋارلار، ادامدار.
وسىمدىكتەر
ءتىرى تابيعات جانۋارلار
ادامدار
وسىمدىكتەر ءبولىمىن وقىپ ءبىتىرىپ، قورىتتىق. ەندى ءتىرى تابيعاتتىڭ كەلەسى ءبولىمى جانۋارلار تۋرالى وقيتىن بولامىز. اققوياننان ءوزى تۋرالى دا ماعلۇمات الا وتىرامىز.
جانۋارلار ءتىرى تابيعاتتىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى. جانۋارلار ءتۇرى كوپ، عالىمدار ءدال سانىن ايتا المايدى. وسىمدىك وسكەن جەردىڭ بارلىعىندا دا جانۋارلار مەكەندەيدى. وسىمدىك جانۋارلارعا ءارى باسپانا، ءارى قورەك. جانۋارلار ءوزىن بىرنەشە توپقا ءبولىپ وقيمىز.
(ماگنيتتىك تاقتاعا اڭدار سۋرەتىن جاپسىرىپ، وقۋشىلارعا اتاتىپ تۇرامىن.)
قويان، تۇلكى، قاسقىر، ايۋ.
(اققويان ءوزىن كورگەندە قۋانىپ كەتەدى، ال تۇلكى مەن قاسقىردى كورگەندە قاسىنداعى وقۋشىعا تىعىلادى، ايۋدى تانىمايدى.)
«بۇل ءوزىڭ سالعانداي سۋرەت قوي» - دەپ جۇباتىپ، ايۋدىڭ سۋرەتىمەن تانىستىرامىز.
بالالار، بۇل سۋرەتتەگى جانۋارلاردى اڭدار دەيمىز.
- اڭداردى ادامدار باعىپ كۇتە مە؟
- جوق، وزدىگىنەن تىرشىلىك ەتەدى.
- ولاي بولسا، جابايى اڭدار دەۋگە دە بولادى ەكەن.
- تاعى قانداي اڭداردى بىلەسىڭدەر؟
- جولبارىس، ارىستان، بۇعى، كيىك، ارقار.
- تۋعان ولكەمىزدە قانداي اڭدار كەزدەسەدى؟
- قاسقىر، قويان، تۇلكى.
- ولاردىڭ پايداسى بار ما؟
- تابيعات كوركى، تەرىسى - كيىم، ەتى - قورەك، ءمۇيىزى - ءدارى، سانيتارلار.
- اڭدار وسىمدىكتەرمەن قورەكتەنەدى دەدىك، ءبىراق ءبىرىن - ءبىرى جەپ، ەتپەن قورەكتەنەتىن دە اڭدار بار. ولاردى «جىرتقىش اڭدار»- دەيدى.
مىسالى قاسقىردى الايىق، ول ەتپەن قورەكتەنەدى، ءبىراق جىرتقىش ەكەن دەپ جويىپ جىبەرۋگە بولمايدى. قويدىڭ وتانى اۆستراليادا قاسقىردى قۇرتقان، ەلگە جۇقپالى اۋرۋ تاراعان. قاسقىر اۋرۋ اڭدارمەن مالداردى جەيدى ەكەن. ءسويتىپ، اۋرۋدىڭ تارالۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى.
اققويان، سەنىڭ تەرىڭنەن باس كيىم، ەتىڭنەن قۋىرداق دايىندالادى، ءبىراق ءبىز ساعان تيىسپەيمىز، قوناقتى سىيلايمىز.
سەنىڭ قۇرمەتىڭە «سۇر قويان» ءانىن ورىنداپ، سەرگىتۋ ءساتىن جاسايمىز، الداعى جاڭا جىلدىق «شىرشا تويىنا» شاقىرامىز.
ماگنيتتىك تاقتاعا وتە وتىرىپ، تۇيە، جىلقى، سيىر، قوي، ەشكى سۋرەتتەرىن جاپسىرامىن.
- ءبىز بۇل جانۋارلاردى قايدان كەزدەستىرەمىز؟
- ۇيدە ۇستايمىز.
جانۋارلاردىڭ بۇل تۇرلەرى ۇيدە وسىرىلەتىن بولعاندىقتان – ءۇي جانۋارلارى نەمەسە مالدار دەپ اتالادى. قوي مەن ەشكى ءبىر جۇرەتىندىكتەن ەكەۋىن ءبىر دەپ ساناپ، ءتورت بولەك جايىلاتىن مالداردى ءتورت تۇلىك دەپ اتاعان.
- مالداردى نە ءۇشىن وسىرەمىز؟
- ەتىن، ءسۇتىن، تەرىسىن، ءجۇنىن، كۇشىن پايدالانامىز.
- ءجۇنى الىنبايتىن مالدار بار ما؟
- جىلقى، سيىر
جىلقى قىلىن ارقان ەسكەندە قوسادى.
ەسەك دەگەن دە جانۋار بار. ونىڭ كۇشى ادال، ەتى ارام. مىناۋ – شوشقا. ونى كوبىنەسە ورىس حالقى وسىرگەن، قازاقتار «دوڭىز» دەپ جاقتىرماعان.
- ۇيدە بۇلاردان باسقا تاعى نەلەر وسىرىلەدى؟
- يت، مىسىق، اسىراندى اڭدار. (ءۇي قوياندارى، اڭدار تولدەرى)
بۇلاردى «ءۇي حايۋاناتتارى» دەپ اتايدى. ولاردىڭ دا وزىندىك پايداسى بار. اۋەلدە مالدار دا، ءۇي حايۋاناتتارى دا جابايى اڭدار بولعان. ولاردى يتتەن باستاپ قولعا ۇيرەتكەن، يت جەتى قازىنانىڭ ءبىرى. وسىلاردىڭ بارلىعى دا بالالارىن سۇتپەن اسىرايدى، سوندىقتان ولاردى «سۇتقورەكتىلەر» دەپ اتايدى.
اڭدار
(جابايى اڭدار)
مالدار
(ءۇي جانۋارلارى، سۇتقورەكتىلەر
ءتورت تۇلىك)
ءۇي حايۋاناتتارى
- اققويان، سىزدەر بالالارىڭىزدى قانشا ۋاقىت سۇتپەن اسىرايسىڭدار؟
- ءبىز بار بولعانى ءۇش كۇن ەمىزىپ، اۋىزداندىرامىز دا، ماڭدايىنا ءبىر تەۋىپ تاستاپ كەتەمىز. كەز كەلگەن انا قويان ەمىزىپ كەتە بەرەدى. ونىڭ ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى بار. اتا - اناعا ارقا سۇيەمەي، قورەگىن تاۋىپ جەۋگە، جاۋىنان قورعانۋعا، ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە ۇيرەنسىن دەيمىز. اكە - شەشەسىنىڭ جاۋى كوپ، ۇنەمى بىرگە بولۋدى بىزگە جازباعان.
- رۇقسات بولسا مەن مەكەنىمە قايتايىن، وقۋشىلارعا ريزاشىلىعىمدى ءبىلدىرىپ، «قوياندار ءبيىن» بيلەپ بەرەيىن.
مۋزىكاعا بي بيلەيدى.
جاڭا جىلدا «قوياندار ءبيىن» ۇيرەنىپ، بيلەڭدەر. مىناۋ مەنىڭ قىسقى ساقتاعان سۇيىكتى قورەگىم ءسابىز ەدى، سەندەرگە سىيعا تارتامىن.
- راقمەت، بالالار! ساۋ بولىڭدار.
- امان ءجۇر، اققويان!
- سونىمەن، بالالار، جانۋارلارعا نە جاتادى؟
- وسىمدىكتەر مەن ادامداردان باسقا ءتىرى تابيعاتتىڭ ءبارى - جانۋارلار.
كىتاپپەن جۇمىس. كىتاپ سۋرەتتەرىمەن تانىسۋ.
مىناۋ بەيمالىم اڭ - بارىس. ن: ءا: نازاربايەۆتىڭ حالقىمىزعا بەرگەن مىنانداي مىنەزدەمەسى بار.
«ءبىز بارىس مىنەز حالىقپىز. بۇل – وزىنە ءتان تەكتىلىگىمەن، بۇلالىعىمەن، العىرلىعىمەن، جاسقانۋدى بىلمەيتىن تاكاپپارلىعىمەن، باتىلدىعىمەن، ايلالىعىمەن دارالانادى. قازاق حالقىنىڭ بويىندا بارىس تەكتىلىگىندەي تەكتىلىك بار.»
ءماتىندى شىنجىرلاپ وقىتۋ. سۇراقتار مەن تاپسىرمالارعا جاۋاپ الۋ.
ويىن. «ۇقساسىن تاپ»
جىلقى - قۇلانعا، سيىر - قوداسقا، شوشقا - قابانعا، يت - قاسقىرعا، مىسىق - مالىنگە، قوي - ارقارعا، ەشكى - تاۋەشكىسىنە ۇقسايدى.
4. قورىتۋ.
- ءقازىر قاي مەزگىل؟
- قىس.
- قىستا قانداي ويىندار وينالادى؟
- شانا، كونكي، شاڭعى تەبەمىز، قاردان اققالا تۇرعىزامىز.
ءبىز دە اققالا تۇرعىزايىق.
1. اڭداردى اتا؟ ولاردى قايدان كورەمىز؟
2. اڭدار ءتولىن اتاي الاسىڭ با؟ (بولتىرىك، جاۋتاڭ، كوجەك، قونجىق)
3. مالداردى اتا؟
4. تولدەرىن اتا؟
5. ءۇي حايۋاناتتارىنا نە جاتادى؟
6، تولدەرىن اتا؟ (كۇشىك، مىشىم)
7. تولدەر تۋرالى ءان بىلەمىز بە؟
ءان «تولدەر» ءانى
اققالا تۇرعىزدىق. ءۇي ماڭىندا قاردان اققالا تۇرعىزىپ ويناڭدار. ساناۋلى كۇندەردە جاڭا جىلدى قارسى الامىز.
- بيىلعى جىل قاي جىل؟
- قوي جىلى.
جىل اتاۋلارى جانۋارلار اتاۋلارىمەن اتالادى، كەلەر جىلدى جاقسى بىلىمىمىزبەن قارسى الايىق.
داپتەرمەن جۇمىس.
كۇننىڭ جادى.
تاقىرىپ.
ۇيگە تاپسىرما: اڭدار، مالدار، حايۋاناتتار اتتارىن سانامالاپ جازۋ.
5. باعالاۋ. بۇگىنگى ساباققا وتە جاقسى قاتىستىڭدار، ريزامىن. سەندەرگە اققويان دا ريزا بولىپ كەتتى. راقمەت!
6. ۇيگە تاپسىرما: تاقىرىپتى وقۋ، سۇراققا جاۋاپ بەرە الۋ.
قوڭىراۋعا شىققاندا اققوياندى قاراڭدار، مۇمكىن يتتەن قورقىپ كەتە الماي تۇرعان شىعار، كومەكتەسىپ شىعارىپ سالىڭدار. ساباق اياقتالدى.
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك. وقۋلىقتاعى ءماتىندى وقىتۋ، مازمۇنىن مەڭگەرتۋ. اڭدار مەن مالداردى اجىراتا الىپ، ءۇي حايۋاناتتارىنا نە جاتاتىنىن ءبىلدىرۋ. ولاردىڭ سۇتقورەكتىلەر اتالۋ سەبەبىن ۇعىندىرۋ. ءۇي جانۋارلارى مەن اڭدار اراسىنداعى بايلانىستى بايقاتۋ.
2. دامىتۋشىلىق. اڭدار مەن جانۋارلار، ءۇي حايۋاناتتارى پايداسىن ۇعىنىپ، تولدەرىن اتاي ءبىلۋ. ءتىل، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك. جانۋارلاردىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، ولارعا دەگەن جاعىمدى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ. ءۇي جانۋارلارى مەن ءۇي حايۋاناتتارىنا كۇتىم جاساۋعا باۋلۋ، ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى.
كورنەكىلىگى: اققويان، ءسابىز سۋرەتى، سىزبا، سۋرەتتەر، قيما قاعازدار
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، وي قورىتۋ.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى ساباق باستاۋعا ازىرلەۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
بالالار، ءبىز وسىمدىكتەر تۋرالى تاراۋدى اياقتاي كەلدىك. بۇگىن وسى تاراۋدى قورىتايىق.
سىنىپقا جۇگىرىپ اققويان كىرەدى. كيىمنىڭ قالتاسىندا قاعاز، قولىندا زات سالعان قالتاسى بار.(ەكى كوزى الاقتاپ، اسىپ - ساسىپ، اپتىعا سالەمدەسەدى.)
- سالەمەتسىزدەر مە، بالالار!
كەشىرەرسىزدەر، قاسقىردان قاشىپ، اۋىلعا جاقىنداپ ەدىم، يتتەر مەنى وسىندا قۋىپ تىقتى.
ءمۇعالىم:
- اققويان، مۇندا ءقاۋىپسىز. بۇل مەكتەپ، مۇندا وقۋشىلار ءبىلىم الادى. ساباقتا بىرگە بول، دەمال، جىلىن.
- مەن توڭعان جوقپىن، جۇقا سۇر تونىمدى قالىڭ اق تونعا اۋىستىرعانمىن جانە قاتتى جۇگىرگەن سوڭ ىسسىلاپ تۇرمىن.
ءمۇعالىم:
- بالالار، اققويان بىزبەن بىرگە بولسىن با؟
- بولسىن، بولسىن!
- اققويان، ايىپ ەتپە، قالتاڭداعى نە قاعاز؟
- ا - ا... ءوزىم وسىمدىك اراسىندا ءومىر سۇرسەم دە وسىمدىكتەر تۋرالى جاۋابىن تاپپاعان ساۋالدارىم عوي...
- اققويان، ءبىز وسىمدىكتەر تۋرالى ءبىراز ماعلۇمات جيناپ قالدىق، سۇراقتارىڭىزعا وقۋشىلار جاۋاپ بەرىپ كورسىن، ءسىز جايعاسىپ وتىرىپ، تىڭداپ الىڭىز.
- راقمەت. (جايعاسىپ وتىرادى.)
ءمۇعالىم شيىرشىقتالعان قاعازدى اشىپ، وقىپ، وقۋشىلاردان جاۋاپ الا بەرەدى، قاعاز ابدەن وراۋى جازىلعاندا ءسابىز سۋرەتى بولىپ شىعادى.
1. وسىمدىكتەر قايدا وسەدى؟
2. وسىمدىككە قاجەتتى جاعدايلاردى اتا؟
3. وسىمدىك نەشە توپقا بولىنەدى؟
4. وسىمدىك مۇشەلەرىن اتا؟
5. وسىمدىكتەردىڭ كوكتەمگى وزگەرىستەرىن اتا؟
6. وسىمدىكتەردىڭ جازعى وزگەرىستەرىن اتا؟
7. وسىمدىكتەردىڭ كۇزگى وزگەرىستەرىن اتا؟
8. وسىمدىكتەردىڭ قىسقى وزگەرىستەرىن اتا؟
- بالالار، اققويان جازۋى ناشار ەكەن، زورعا ءتۇسىنىپ تۇرمىن، ءبىز قالاي جازامىز؟
- ادەمى.
9. وسىمدىكتەر جانۋارلارعا نە ءۇشىن كەرەك؟
10. وسىمدىك ادامعا نە ءۇشىن كەرەك؟
11. ادامدار وسىمدىككە قانداي قامقورلىق كورسەتەدى؟
ماگنيتتىك تاقتاعا ءسابىز سۋرەتى ىلىنەدى.
- بالالار، ويىما ءبىر جۇمباق ورالدى، شەشىپ كورىڭىزدەرشى.
بۇيرا تۇلىمى
جەلمەن وينايدى.
قىزىل مۇرىنى
جەرگە بويلايدى.
(ءسابىز)
اققويان سۋرەت تە سالا الادى ەكەن، ءوزىنىڭ سۇيىكتى قورەگى – بۇل ءسابىز.
- ءبىز اققويان تۋرالى تاعى نە بىلەمىز؟
- جابايى اڭ، دالادا جۇرەدى، قورقاق، ءسابىزدى جاقسى كورەدى.
3. جاڭا ساباق.
وسىمدىكتەر تاراۋىن باستاعاندا ءتىرى تابيعاتتىڭ ءوزى ۇشكە بولىنەتىنىن بىلدىك.
- كىم اتايدى؟
- وسىمدىكتەر، جانۋارلار، ادامدار.
وسىمدىكتەر
ءتىرى تابيعات جانۋارلار
ادامدار
وسىمدىكتەر ءبولىمىن وقىپ ءبىتىرىپ، قورىتتىق. ەندى ءتىرى تابيعاتتىڭ كەلەسى ءبولىمى جانۋارلار تۋرالى وقيتىن بولامىز. اققوياننان ءوزى تۋرالى دا ماعلۇمات الا وتىرامىز.
جانۋارلار ءتىرى تابيعاتتىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى. جانۋارلار ءتۇرى كوپ، عالىمدار ءدال سانىن ايتا المايدى. وسىمدىك وسكەن جەردىڭ بارلىعىندا دا جانۋارلار مەكەندەيدى. وسىمدىك جانۋارلارعا ءارى باسپانا، ءارى قورەك. جانۋارلار ءوزىن بىرنەشە توپقا ءبولىپ وقيمىز.
(ماگنيتتىك تاقتاعا اڭدار سۋرەتىن جاپسىرىپ، وقۋشىلارعا اتاتىپ تۇرامىن.)
قويان، تۇلكى، قاسقىر، ايۋ.
(اققويان ءوزىن كورگەندە قۋانىپ كەتەدى، ال تۇلكى مەن قاسقىردى كورگەندە قاسىنداعى وقۋشىعا تىعىلادى، ايۋدى تانىمايدى.)
«بۇل ءوزىڭ سالعانداي سۋرەت قوي» - دەپ جۇباتىپ، ايۋدىڭ سۋرەتىمەن تانىستىرامىز.
بالالار، بۇل سۋرەتتەگى جانۋارلاردى اڭدار دەيمىز.
- اڭداردى ادامدار باعىپ كۇتە مە؟
- جوق، وزدىگىنەن تىرشىلىك ەتەدى.
- ولاي بولسا، جابايى اڭدار دەۋگە دە بولادى ەكەن.
- تاعى قانداي اڭداردى بىلەسىڭدەر؟
- جولبارىس، ارىستان، بۇعى، كيىك، ارقار.
- تۋعان ولكەمىزدە قانداي اڭدار كەزدەسەدى؟
- قاسقىر، قويان، تۇلكى.
- ولاردىڭ پايداسى بار ما؟
- تابيعات كوركى، تەرىسى - كيىم، ەتى - قورەك، ءمۇيىزى - ءدارى، سانيتارلار.
- اڭدار وسىمدىكتەرمەن قورەكتەنەدى دەدىك، ءبىراق ءبىرىن - ءبىرى جەپ، ەتپەن قورەكتەنەتىن دە اڭدار بار. ولاردى «جىرتقىش اڭدار»- دەيدى.
مىسالى قاسقىردى الايىق، ول ەتپەن قورەكتەنەدى، ءبىراق جىرتقىش ەكەن دەپ جويىپ جىبەرۋگە بولمايدى. قويدىڭ وتانى اۆستراليادا قاسقىردى قۇرتقان، ەلگە جۇقپالى اۋرۋ تاراعان. قاسقىر اۋرۋ اڭدارمەن مالداردى جەيدى ەكەن. ءسويتىپ، اۋرۋدىڭ تارالۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى.
اققويان، سەنىڭ تەرىڭنەن باس كيىم، ەتىڭنەن قۋىرداق دايىندالادى، ءبىراق ءبىز ساعان تيىسپەيمىز، قوناقتى سىيلايمىز.
سەنىڭ قۇرمەتىڭە «سۇر قويان» ءانىن ورىنداپ، سەرگىتۋ ءساتىن جاسايمىز، الداعى جاڭا جىلدىق «شىرشا تويىنا» شاقىرامىز.
ماگنيتتىك تاقتاعا وتە وتىرىپ، تۇيە، جىلقى، سيىر، قوي، ەشكى سۋرەتتەرىن جاپسىرامىن.
- ءبىز بۇل جانۋارلاردى قايدان كەزدەستىرەمىز؟
- ۇيدە ۇستايمىز.
جانۋارلاردىڭ بۇل تۇرلەرى ۇيدە وسىرىلەتىن بولعاندىقتان – ءۇي جانۋارلارى نەمەسە مالدار دەپ اتالادى. قوي مەن ەشكى ءبىر جۇرەتىندىكتەن ەكەۋىن ءبىر دەپ ساناپ، ءتورت بولەك جايىلاتىن مالداردى ءتورت تۇلىك دەپ اتاعان.
- مالداردى نە ءۇشىن وسىرەمىز؟
- ەتىن، ءسۇتىن، تەرىسىن، ءجۇنىن، كۇشىن پايدالانامىز.
- ءجۇنى الىنبايتىن مالدار بار ما؟
- جىلقى، سيىر
جىلقى قىلىن ارقان ەسكەندە قوسادى.
ەسەك دەگەن دە جانۋار بار. ونىڭ كۇشى ادال، ەتى ارام. مىناۋ – شوشقا. ونى كوبىنەسە ورىس حالقى وسىرگەن، قازاقتار «دوڭىز» دەپ جاقتىرماعان.
- ۇيدە بۇلاردان باسقا تاعى نەلەر وسىرىلەدى؟
- يت، مىسىق، اسىراندى اڭدار. (ءۇي قوياندارى، اڭدار تولدەرى)
بۇلاردى «ءۇي حايۋاناتتارى» دەپ اتايدى. ولاردىڭ دا وزىندىك پايداسى بار. اۋەلدە مالدار دا، ءۇي حايۋاناتتارى دا جابايى اڭدار بولعان. ولاردى يتتەن باستاپ قولعا ۇيرەتكەن، يت جەتى قازىنانىڭ ءبىرى. وسىلاردىڭ بارلىعى دا بالالارىن سۇتپەن اسىرايدى، سوندىقتان ولاردى «سۇتقورەكتىلەر» دەپ اتايدى.
اڭدار
(جابايى اڭدار)
مالدار
(ءۇي جانۋارلارى، سۇتقورەكتىلەر
ءتورت تۇلىك)
ءۇي حايۋاناتتارى
- اققويان، سىزدەر بالالارىڭىزدى قانشا ۋاقىت سۇتپەن اسىرايسىڭدار؟
- ءبىز بار بولعانى ءۇش كۇن ەمىزىپ، اۋىزداندىرامىز دا، ماڭدايىنا ءبىر تەۋىپ تاستاپ كەتەمىز. كەز كەلگەن انا قويان ەمىزىپ كەتە بەرەدى. ونىڭ ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى بار. اتا - اناعا ارقا سۇيەمەي، قورەگىن تاۋىپ جەۋگە، جاۋىنان قورعانۋعا، ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە ۇيرەنسىن دەيمىز. اكە - شەشەسىنىڭ جاۋى كوپ، ۇنەمى بىرگە بولۋدى بىزگە جازباعان.
- رۇقسات بولسا مەن مەكەنىمە قايتايىن، وقۋشىلارعا ريزاشىلىعىمدى ءبىلدىرىپ، «قوياندار ءبيىن» بيلەپ بەرەيىن.
مۋزىكاعا بي بيلەيدى.
جاڭا جىلدا «قوياندار ءبيىن» ۇيرەنىپ، بيلەڭدەر. مىناۋ مەنىڭ قىسقى ساقتاعان سۇيىكتى قورەگىم ءسابىز ەدى، سەندەرگە سىيعا تارتامىن.
- راقمەت، بالالار! ساۋ بولىڭدار.
- امان ءجۇر، اققويان!
- سونىمەن، بالالار، جانۋارلارعا نە جاتادى؟
- وسىمدىكتەر مەن ادامداردان باسقا ءتىرى تابيعاتتىڭ ءبارى - جانۋارلار.
كىتاپپەن جۇمىس. كىتاپ سۋرەتتەرىمەن تانىسۋ.
مىناۋ بەيمالىم اڭ - بارىس. ن: ءا: نازاربايەۆتىڭ حالقىمىزعا بەرگەن مىنانداي مىنەزدەمەسى بار.
«ءبىز بارىس مىنەز حالىقپىز. بۇل – وزىنە ءتان تەكتىلىگىمەن، بۇلالىعىمەن، العىرلىعىمەن، جاسقانۋدى بىلمەيتىن تاكاپپارلىعىمەن، باتىلدىعىمەن، ايلالىعىمەن دارالانادى. قازاق حالقىنىڭ بويىندا بارىس تەكتىلىگىندەي تەكتىلىك بار.»
ءماتىندى شىنجىرلاپ وقىتۋ. سۇراقتار مەن تاپسىرمالارعا جاۋاپ الۋ.
ويىن. «ۇقساسىن تاپ»
جىلقى - قۇلانعا، سيىر - قوداسقا، شوشقا - قابانعا، يت - قاسقىرعا، مىسىق - مالىنگە، قوي - ارقارعا، ەشكى - تاۋەشكىسىنە ۇقسايدى.
4. قورىتۋ.
- ءقازىر قاي مەزگىل؟
- قىس.
- قىستا قانداي ويىندار وينالادى؟
- شانا، كونكي، شاڭعى تەبەمىز، قاردان اققالا تۇرعىزامىز.
ءبىز دە اققالا تۇرعىزايىق.
1. اڭداردى اتا؟ ولاردى قايدان كورەمىز؟
2. اڭدار ءتولىن اتاي الاسىڭ با؟ (بولتىرىك، جاۋتاڭ، كوجەك، قونجىق)
3. مالداردى اتا؟
4. تولدەرىن اتا؟
5. ءۇي حايۋاناتتارىنا نە جاتادى؟
6، تولدەرىن اتا؟ (كۇشىك، مىشىم)
7. تولدەر تۋرالى ءان بىلەمىز بە؟
ءان «تولدەر» ءانى
اققالا تۇرعىزدىق. ءۇي ماڭىندا قاردان اققالا تۇرعىزىپ ويناڭدار. ساناۋلى كۇندەردە جاڭا جىلدى قارسى الامىز.
- بيىلعى جىل قاي جىل؟
- قوي جىلى.
جىل اتاۋلارى جانۋارلار اتاۋلارىمەن اتالادى، كەلەر جىلدى جاقسى بىلىمىمىزبەن قارسى الايىق.
داپتەرمەن جۇمىس.
كۇننىڭ جادى.
تاقىرىپ.
ۇيگە تاپسىرما: اڭدار، مالدار، حايۋاناتتار اتتارىن سانامالاپ جازۋ.
5. باعالاۋ. بۇگىنگى ساباققا وتە جاقسى قاتىستىڭدار، ريزامىن. سەندەرگە اققويان دا ريزا بولىپ كەتتى. راقمەت!
6. ۇيگە تاپسىرما: تاقىرىپتى وقۋ، سۇراققا جاۋاپ بەرە الۋ.
قوڭىراۋعا شىققاندا اققوياندى قاراڭدار، مۇمكىن يتتەن قورقىپ كەتە الماي تۇرعان شىعار، كومەكتەسىپ شىعارىپ سالىڭدار. ساباق اياقتالدى.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: اليۋمينيي سىمداردى پرەستەۋ جانە دانەكەرلەۋ ارقىلى جالعاۋ
