InfoHub Logo

قازاق ادەبيەتى سان عاسىرلاردان بەرى ءوزىنىڭ قۇندىلىعىن جويماي، جاس ۇرپاققا ۇلكەن ۇلگى، ونەگە - كورسەتىپ كەلەدى. ونىڭ باستاۋى قازاق اۋىز ادەبيەتىنەن بەرى سارقىلماس قازىنا بولىپ جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. قازاق اۋىز ادەبيەتى - قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتۇپ تامىرى. سوناۋ ىقىلىم زاماننان بەرى اۋىزشا تارالىپ، وسى زامانعا دەيىن ۇمىتىلماي جەتۋىنىڭ ءوزى، ونىڭ قۇندىلىعىندا. قازاق حالقىنىڭ وقيعاسىن شىندىق ومىردەن الىپ اۋىزشا شىعارعان كوركەم شىعارمالارىنىڭ ءبىر سالاسى - اڭىز اڭگىمەلەر. اڭىز بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ اتىنا، ءىس - ارەكەتىنە بايلانىستى تۋادى. كەيدە اڭىز اڭگىمەدە دە شىندىق وقيعا مەن قيال - عاجايىپ وقيعا ارالاس كەلىپ وتىرادى.

بۇل جاعىنان العاندا اڭىز بەن ەرتەگى ەكەۋىنىڭ اراسى جاقىن. نەگىزگى ايىرماسى – اڭىز اڭگىمە كوبىنەسە تاريحتا بولعان ادامنىڭ باسىنا قۇرالادى. اۋەلدە تاريحتا شىن بولعان، كەيىن سونداي ادام بولىپتى- مىس دەپ، ەل اۋزىندا لاقاپقا اينالعان ادام تۋرالى اڭگىمە ەتىلەدى. اڭىز اڭگىمەلەردىڭ تاريحي ادامنىڭ توڭىرەگىندە تۋۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى، سول ادامنىڭ ءوز باسىنا ىستەگەن ىسىنە بەلگىلى ءبىر تاريحي كەزەڭدە اتقارعان رولىنە، الەۋمەتتىك ءمانى زور ەڭبەگىنە بايلانىستى. ول ادام باتىر، نە ەل باسشىسى، «ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن » شەشەن بي نەمەسە ادىلەتتىك ىزدەۋشى، حالىق مۇڭىن جىرلاۋشى كۇرەسكەر بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ول ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتتەرىمەن بايلانىستى ايتىلعان اۋەلگى شىندىققا قوسپالار قوسىلىپ، سول ىستەپتى - ءمىس، ايتىپتى - مىس دەگەن ءار ءتۇرلى لاقاپ بىرتىندەپ اڭىزعا اينالا- دى. ونى اڭگىمە، جىر ەتىپ، بىرەۋدەن جاتتاپ الىپ، كەيىنگى ۇرپاققا قالدىرادى. اڭىز اڭگىمەلەرگە قيال ەلەمەنتى قانشاما كوپ ارالاسسا دا، الگى اڭىزعا اينالعان ادامنىڭ ءوزى كادىمگى قاراپايىم ادامنىڭ قاتارىندا قالا بەردى. دانالىقتىڭ ءمان - جايىن العاش زەرتتەپ، اشىپ بەرۋگە فيلوسوفيا تالپىنعان. دانالىق ادامگەرشىلىكتى تانۋداعى قۇرال. دەمەك، دانالىقتىڭ تاريحي باستاۋى، قاينار كوزى - اۋىز ادەبيەتى نۇسقالارىندا، اڭىزدار مەن ءدىني ءاپسانالاردىڭ جەلىلەرىندە، ونەر تۋىندىلارى مەن ادەبي، فيلوسوفيالىق شىعارمالاردا جاتىر. قورقىت اتا، اسان قايعى،تولاعاي ميفتىك تۇلعالاردىڭ وي تولعام، ءىس - ارەكەتتەرىندە ءومىردىڭ وتكىنشىلىگىنە قارسى كۇرەس، ماڭگىلىك ورىنە – دانالىق تالىمىنە تالپىنىس بار. اۋىز ادەبيەتىندە اڭىز اڭگىمەلەر ەلەۋلى ورىن الادى ويتكەنى اۋەل باستا جازۋ، باسپا ءسوز شىقپاي، دامىماي تۇرعاندا ەل باسىنان وتكەن تاريحي ۋاقيعالار، ەل باسقارعان ادامدار، اينالا قورشاعان تابيعات قۇبىلىستارى جايىنداعى مالىمەتتەر مەن ۇعىمداردى اۋىزەكى سوزبەن باياندايتىن بۇل حالىق شىعارمالارىنىڭ ءبىلىم بەرەرلىك، ءومىر تانىتارلىق ءمانى، ماڭىزى ۇلكەن. وندا الدەنەشە ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ باستان كەشكەنى، كورگەنى مەن ەستىگەنى، ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا، تاجىريبەسى جيناقتالعان، قورىتىلعان. الدىڭعى بۋىننىڭ كەيىنگى بۋىنعا ايتار اقىل - ويلارى، امانات وسيەتتەرى ساقتالعان جانە ولار ونداعان، جۇزدەگەن اقىل - وي يەلەرىنىڭ، ءتىل - ءسوز شەبەرلەرىنىڭ سىنى مەن وڭدەۋىنەن وتكەن. سوندىقتان جالپى حالىق شىعارمالارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە اڭىز - اڭگىمەلەرىنىڭ مالىمەتتىك ماڭىزىمەن بىرگە عيبراتتىق،ەستەتيكالىق ءمانى دە زور.

توقانوۆا اياۋجان

---