InfoHub Logo

بالالار الەمى – وزىندىك ەرەكشەلiتەرى مول، كۇردەلى دە قىزىقتى الەم. سول الەمگە ەركىن ەنىپ، نەبىر نازىك  سيپاتتاردى سەزىمتالدىقپەن تانىپ، زەردەلىلىكپەن زەىن سالۋ، زەرگەرلىكپەن بەينەلەۋ – قالامگەرلەر قاۋىمى ءۇشىن ۇلكەن سىن. ودان ءوتۋ ءۇشىن بالالار جازۋشىسى بولىپ تۋۋ كەرەك. ويتكەنى بالالاردىڭ ويلاۋىندا، دۇنيەنى تانۋى مەن ارالاسۋىندا وزگەشە سيپات بار. سونى ءتۇسىنۋ ءارى بالعىندار ريزا بولاتىنداي بەينەلەۋ – شەبەرلىك.

كوزى جاڭا اشىلعان قايناردىڭ قاي ارناعا بەت الۋى – اعىستىڭ ءمولدىر وزەنگە ۇلاسۋى، نەمەسە سۋ اياعى قۇردىمعا كەتۋى تابيعاتتىڭ ىقپالىنا بايلانىستى. وڭ سولىن تانىپ ۇلگەرمەگەن، ءومىردىڭ ۇزاق جولىنا ءتۇسىپ، جان - جاعىنا اڭ-تاڭ بولىپ قارايلاپ كەلە جاتقان بالا ءۇشىن دە ادەبيەتتىڭ رۋحاني- ەموسيونالدىق اسەرى سول سەكىلدى ەرەكشە. قالىپتاسقان ىرگەلى ءداستۇردىڭ تاريحي تاجىريبەسىنەن تامىر العان ادەبيەتتىڭ، رەا- ليزم، رومانتيزم ادەبيەتىنىڭ ۋاقىت سىرىنىڭ ناقتى دا ءتىرى كۋاسىندەي وبرازدارى بالالار ءۇشىن شىندىقتىڭ وزىندەي نانىمدى ءارى ەرلىكتىڭ، پاتريوتتىق پەن ادامگەرشىلىكتىڭ جان سۇيسىنەر جايساڭ ونەگەسىندەي. ءومىردىڭ وزىنەن الىنعان ونەگە قاشان دا ورەندەردى ورگە باستاسا كەرەك. بالالار ءۇشىن ادەبيەت تەك قانا رۋحاني ازىق - بازارلىق بولىپ قانا قويماي، رۋحاني تاربيەشى دە بولسا، ءقادىرى ارتا تۇسپەك. حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىندا بالالارعا ارنالعان شىعارمالاردىڭ نەگىزىنەن - اشىق جارقىن ماندەردە جازىلىپ، ويىن كۇلكى قىزىققا تولى بولۋى كوزدەلگەنى ءمالىم. بۇل كەزەڭدە ادەبيەت بەللەتريستيكالىق فورمادا قانداي دا ءبىر يدەيالاردى ءسىڭىرۋ ءادىسى رەتىندە قاراستىرىلادى. بۇل ۇستانىمدى « پەداگوگيكالىق » سىن دا قۋاتتاعان ەدى. ول كەزگى شىعارمالار كەيىپكەرلەرىنىڭ بويىندا كەمشىلىك جوققا ءتان بولاتىن. شىعارما ايشىقتى، تولىققاندى ناقىشتا جازىلاتىن. ءتىلى اسا كۇردەلى بولماعان. ول كەزەڭدە بالالار ادەبيەتى ەستەتيكالىق رەڭكتەر، نازىك پسيحولوگيالىق تالداۋ اتاۋلىدان ادا بولدى تەرەڭ پايىم، ەرەسەكتەرگە ءتان مۇڭلى سارىن جات ەدى. 

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بالالار ادەبيەتى قاراپايىم مازمۇن، تۇسىنىككە جەڭىل تىلگە قۇرىلاتىن ەدى. 30-50 جىلدارى دا وسىنداي جاعداي ورىن الىپ كەلدى. سوعان قاراماستان، سول XX عاسىردىڭ باسىندا - اق گوركيي، مارشاك، لۋناچارسكيي سياقتى قالامگەر قايراتكەرلەر جاس وقىرمانداردىڭ ۇلكەن ادەبيەتپەن جاقىنداسۋىن قۇپتاپ، ەرەسەكتەرگە ارنالعان ادەبيەتتى بالالاردىڭ وقۋىنا تىيىم سالۋعا، جالپى ادەبيەتتى بۇلايشا ءبولىپ قاراۋعا قارسى بولدى. سول زاماننىڭ وزىندە بۇل ءۇردىس اۋقىمنان شىعا العان شىعارمالار بولعان جانە ولار شىنايى كوركەم تۋىندى دەڭگەيىنە كوتەرىگەن، ال ايتىلعان قالىپتان شىعا الماعاندارى ۇمىت قالعان. ارينە، بالالارعا ارنالعان ادەبيەتتىڭ وزىندىك بەينەسى، ادەسى، باعدارى، بار. مەكتەپكە دەيىنگى، مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا ارنالعان شىعارماالاردىڭ بەلگىلىرى، ولشەمدەرى ايقىندالعان. ايتسە دە « وتپەلى» كەزەڭ جاسىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەگى ارنالعان ادەبيەتتەگiت كەيبىر شىعارمالاردىڭ شەتى مەن شەگى، اۋقىمى ماسەلەسى ارا - تۇرا كۇمان، داۋ تۋعىزاتىنى بار. عالىم ب.اقىش ءوزىنىڭ جۇماسىندا «..... جازۋشىنىڭ كوركەمدىك يدەيالىق نەگىزگى كرەدولارىنىڭ ءبىرى – ادام بويىنداعى ەڭ تازا قاسيەتتەردى، ناعىز ادەبيەتتىڭ نەگىزگى كرەدولارىنىڭ ءبىرى - ادام بويىنداعى ەڭ تازا قاسيەتەردى، ناعىز ادەبيەتتىڭ نەگىزىندە جاتاتىن شىندىقتى تيتتەي دە - بۇرمالاۋ كەرەك، ويتكەنى بالا اسا سەزىمتال كەلەدى سول سەبەپتى ونى ادەبيەتكە دەگەن، ونەرگە دەگەن ۇلكەندەرگە دە گەن سەنىمنەن ايىرۋدان قورقۋ كەرەك. بالالار مەن ەرەسەكتەرگە ارنالعان ادەبيەتتى كۇشتىرەك بايلانىستىراتىن رومانتيكالىق شىعارمالاردىڭ ورنى بولەك. رومانتيكالىق شىعارمالاردىڭ نەگىزگى - ەركىندىك، رۋح ازاتتىعى. ولار قالىپتاستىرعان جانارلىق قۇرىلىمداردىڭ ىشىندە ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە تاريحي رومان،ليريكالىق-ەپيكالىق پوەما جانە ادەبي ەرتەگىنى اتاۋ كەرەك.

توقانوۆا اياۋجان

---