InfoHub Logo

1938 جىلدى "رەپرەسسيا" دەگەن ءبىر اۋىز سوزگە سىيعىزىپ ءجۇرمىز. ۇلتىمىزدىڭ بەتكە ۇستار ازاماتتارى، جاقسىلارى مەن جايساڭدارى جاپپاي قۋدالاۋعا تۇسىگى، قولدى بولىپ، كوزى جويىلىپ، ءومىر اتاۋلىنىڭ باسىنا كۇن تۋىپ، ءولىم اتاۋلىنىڭ ەسىرىپ تۇرعان كەزى ەدى عوي ول. ءبىراق، سول جىلى دا ادەتتەگىسىنشە كوكتەم كەلگەن. سول جىلى دا تابيعات انا بار كەرەمەتىن پاش ەتىپ جەر-جاھاندى جاسىل جەلەكپەن وراپ تاستاعان. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە، كوكتەم شىركىننىڭ بولىپ-تولعان شاعى مامىر ايىندا، ايگىلى الاكولدىڭ جاعاسىندا وتىرعان قۇسايىننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە پەرزەنت كەلدى. اۋىل-ايماق جيىلىپ شىلدەحانا وتكىزدى. اتىن ساكەن قويدى. ءسويتىپ، ومىردەن ءبىر ساكەن وتكەنىمەن (ساكەن سەيفۋلليندى ايتامىن)، ونىڭ ورنىن ون ساكەن باسىپ جاتتى...

دانىشپانداردىڭ سوزىنە باقساڭ، بۇل عالامدا كەزدەيسوق ەشنارسە جوق سەكىلدى عوي. ماحاببات پەن عالاۋات مايدانىنىڭ گول تۇستاعى بۇل دا ءبىر كورىنىسى شىعار.

كوپ وتپەي سوعىس باستالدى. سوعىستان سوڭ بۇلىنگەن شارۋاشىلىقتى قالپىنا كەلتىرۋ جىلدارى كەزەك-كەزەگىمەن ءوتىپ جاتتى. سول جىلداردىڭ بارلىق تاۋقىمەتىن ءوزىنىڭ قۇربى-قۇرداستارىمەن بىرگە باسىنان وتكەرىپ بالا ساكەن دە ءوسىپ، ەرجەتە بەردى.

بۇرىنعى كسرو حالىقتارىنىڭ رۋحاني ومىرىندە ايتۋلى سەرپىلىس بولعان الپىسىنشى جىلدارى پوەزيا اتتى سىرلى دا، تىلسىم الەمنىڭ ەسىگىن يمەنە اشقان جاس ساكەن، سودان بىلايعى 40 جىل بويى ءومىردى ولەڭمەن ورنەكتەي ءجۇرىپ، الاشقا اتى ايگىلى اقىن اتاندى.

ماعان ساكەن اعامەن ارالاسۋدىڭ ءساتى سوڭعى جىلدارى عانا تۇسكەنىمەن، پوەزياسى باياعىدان، جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتا شەنىنەن بەرى تانىس بولاتىن. وتىزىنشى جىلداردىڭ اشتىق اپاتى كەزىندە قۇر سۇلدەرىن سۇيرەتىپ جۇڭگو اسقان ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز بەن شەشەلەرىمىز. "قايران الاكول-اي. سەنى دە ءبىر كورەتىن كۇن بولار ما ەكەن!" دەگەندە كوكىرەگى قارس ايرىلاتىن. بالا كەزدەن ساناعا ءسىڭىپ، جادىمىزدا جاتتالعان سول الاكولدى ءبىر كورۋ بىزگە دە اسىل ارمان ەدى. ءبىراق، قىتايدان قازاقستانعا كەلگەن سوڭ دا الاكولگە بارىپ ايدىنىنا شومىلۋدىڭ، اتا-بابا زيراتىنا دۇعا قىلىپ، تاعزىم ەتۋدىڭ ورايى كوپكە دەيىن كەلە قويمادى. بىر-ەكى جىلدى الماتىدا، بىر-ەكى جىلدى كوكشەتاۋدا ەتكىزىپ، ودان كەيىن ماسكەۋگە كەتتىم دە، ول جاقتا ۇزاقتاۋ تۇرىپ قالدىم. ايتايىن دەگەنىم، دۇنيەنىڭ قاي تۇكپىرىندە جۇرسەم دە اكە-شەشەم، اتا-بابام كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان الاكول جان-دۇنيەمنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىندە ساعىنىشتىڭ سازىنا بولەنىپ وزىممەن بىرگە بولدى. سودان دا شىعار ماعان الاكول تۋرالى جازىلعان نارسەنىڭ ءبارى دە قىمبات، ءبارى دە جاقىن بولىپ كورىنەتىن. جەتپىسىنشى جىلدارى ساكەن اعانىڭ پوەزياسىمەن العاش رەت تانىسقانىمدا، ونىڭ ماعان ايرىقشا جىلى سەزىلگەنى سونشا، سودان بىلايعى ۋاقىتتاردا بۇل اقىننىڭ تاعى نەسى بار ەكەن؟ الاكول تۋرالى تاعى قانداي جىرلار جازدى ەكەن؟ دەگەن ءبىر ىنتىق سەزىمنەن ءبىر ساتكە ارىلىپ كورگەن ەمەسپىن.

شىنىمدى ايتسام، ماعان ساكەن اعانىڭ بارلىق جىرلارى تەك الاكول جايىندا، الاكولدىكتەر جايىندا جازىلعانداي بولىپ سەزىلەدى. باقسام، ونىڭ ەكى ءتۇرلى سەبەبى بار ءتارىزدى. ءبىرىنشى سەبەپ، الاكولدە تۋىپ-وسكەن اقىن دۇنيەنى الاكولدىك بولمىسپەن، الاكولدىك جاراتىلىسپەن قابىلداپ، پوەزيا ءتىلىم كەستەلەگەندە، وعان ءوزىنىڭ سول بولمىسىنا ءتان بەلگىلەردى ءتۇسىرىپ وتىرادى ەكەن. ەكىنشى سەبەپ، وقىرمانعا، مىنا ماعان بايلانىستى ەكەن. مەن ساكەن اعانىڭ باسقا ورتادا تۋىپ-وسكەن، تۇلا بويىن الاكول-ارمان بيلەگەن تاعدىرى وزگەشە وقىرمانى ەكەنمىن. ولەڭدەرىن ءسۇيىپ وقيتىن اقىنىمەن مەن قۇساپ تابىسقان وقىرماننىڭ قاي-قايسىسى دا مەن كەشكەن كۇيدى باستارىنان كەشىرەتىن شىعار دەپ ويلايمىن.

اقىندىق شابىتى اعىل-تەگىل تاسىعان كەزدە ساكەننىڭ الاكولى شەكسىز كەڭەيىپ، وعان كۇللى دۇنيە تۇتاس سىيىپ تۇرعانداي بولادى. اقىن كۇللى دۇنيەنى الاكولدىڭ ايدىنىنا توعىتىپ قويىپ شايقاپ، تازارتىپ وتىرعان ءتارىزدى.

الاكول ساكەن ءۇشىن جانىنداي جاقىن، ارمانىنداي اسەم، ەرتەگىدەي تىلسىم بولماسا، دوستارىن قوناققا شاقىرعان اقىن كوڭىلدەن:

ايدىننىڭ ومىراۋىن سوككىزەيىن،
ارجاققا "سىرعامەنەن ەتكىزەيىن"
"مىڭ ءبىر ءتۇن" مىسىرىندا جۇرگەندەي-اق،
كوزىڭدى كەرەمەتكە جەتكىزەيىن، —

دەگەن ءتارىزدى جىر جولدارى تۋماعان بولار ەدى. ساكەن يماناسوۆتىڭ باسپادان جاڭا شىققان، ءالى سياسى كەبە قويماعان جىر جيناعىنىڭ اتىن "الاكولىم-ايدىنىم" دەپ اتاعانى دا وسىندايدان بولسا كەرەك. ونى وقىپ وتىرعاندا ايدىننىڭ ومىراۋىن سوككىزەتىنىنە دە، ارجاققا سىرعامەنەن وتكىزەتىنىنە دە، كوزىڭدى كەرەمەتكە جەتكىزەتىنىنە دە سەنەسىڭ، يلاناسىڭ.

"الاكولىم — ايدىنىمدى" وقىپ بولعان ساتتە ماعان مىناداي ءبىر وي تۋدى. ادامنىڭ جان دۇنيەسىن جاڭارتۋدا پوەزيادان اسقان قۇدىرەتى كۇش ءاي، ءسىرا، جوق-اق شىعار، دەيمىن مەن وزىمە-وزىم ىشتەي ءتىل قاتىپ. ۇلتتىڭ رۋحىن ءوسىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە وتكىر قويىلىپ وتىرعان قازىرگى كەزدە پوەزيانىڭ ءمان-ماڭىزى بۇرىنعى قاي زامانداعىدان دا ارتا تۇسەتىن ءتارىزدى. حالقىمىز بۇرىن دا تالاي-تالاي قيىن كەزەڭدەردى باستان كەشىرگەن عوي. كەيدە مەن حالىقتى سول كيىن كەزەڭدەردەن الىپ شىققان پوەزيا ما دەپ تە قالامىن. قازتۋعان، دوسپانبەت، اقتامبەردى، شالكيىز، دۋلات، ماحامبەت، اباي، ماعجاندارسىز قازاق جۇرتىنىڭ رۋحى ۇستەم بولا الار ما ەدى؟!

ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم،
ءبورىلى بايراق كوتەرسەم،
قوزىپ تا كەتەر قايداعىم، —

دەپ ءسۇيىنباي اقىن ايتقانداي، قانىندى قوزدىرىپ، جانىڭدى جانيتىن رۋحتى ولەڭ جوق جەردە ەرلىك تە جوق. ەرلىگى جوق ەلدىڭ ەركىن، تاۋەلسىز بولۋى ەكىتالاي.

ومىردە نە بولمايدى. ادام بالاسى ءبىر تەرىنىڭ ىشىندە سان سەمىرىپ، سان ارىقتاماي ما؟ ال ەگەر سول ادامىڭىز اقىن بولسا، وندا دا ساكەن بولسا قايتەر ەدى؟ نە سەبەپتەن دەيتىن ەمەس، تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىنا تارتىپ تۋعان اقىننىڭ مىنەزى قۇبىلمالى. تولۋى دا، سولۋى دا دەمدە "الاكول — ايدىنىمدى" وقىپ شىققانشا وقىرمان ەكەش وقىرمان ءبىز دە سان تولىپ، سان سولىپ وتىردىق.

اقىن قالا تىرلىگىنەن شارشاپ-شالدىققان شاعىندا، كۇلازىعان، تورىققان ساتتەرىندە الاكولىن اڭسايدى

تولقىنىڭا ورانىپ ادىر، ادىر،
اداسايىن ەسىمنەن تاعى دا ءبىر
اۋىق-اۋىق السام دەپ ماۋقىن باسىپ،
اناسىنىڭ قۇشاعىن ساعىنادى ۇل.

نەمەسە:

الاكول عۇمىر دەيىن بە،
الاكول ارمان دەيىن بە.
ءبارىن دە سىرىپ بارادى،
باسپاقشىل تىرلىك كەيىنگە.

نەمەسە:

ساعان دا ءجيى بارا الماي،
سامالىڭمەن شاشىم تارالماي...

ساكەن اقىن ءوزىنىڭ سۇيىكتى كولىن اڭساپ، ساعىنعاندا جاي ءبىر دەمالىپ قايتاتىن كۋرورت رەتىندە اڭساپ، ساعىنبايدى. ونى "عۇمىر دۇنيە"، "ارمان دۇنيە" دەپ اڭساپ، ساعىنادى. ويتكەنى ول الاكولدەن تانگە قۋات، جانعا ءدارۋ الادى.

ساكەڭنىڭ سىرى سان قىرلى "قارقارالى باسىنان بۇلت كەتپەس" دەگەن سياقتى، اقىن جانىنان مۇڭ ارىلىپ كورگەن ەمەس

حايۋانى كىم، كىمى ادام،
ارىلدىق، پا دەي تۇرساق تا كۇنادان
الدە نەلەر جەتپەي تۇر-اۋ ءالى دە،
كەتپەي تۇر-اۋ كوڭىلىمنەن ءبىر الاڭ.

ءيا، اقىن كوڭىلى ىلعي دا الاڭ. اقىن الاڭسىز بولعان كۇنى پوەزيا ءتامام.

ورتەنىپ ءىشىم تۇر انىق،
جازعىرا كورمە مەنى سەن.
ءۇنىڭدى سىرتقا شىعارىپ،
مۇڭىمدى جۇرتپەن بولىسەم.

"كوكىرەگىندە كوزى بار" وقىرمانداردىڭ جاقسى جىردى وقىعان كەزدە تۋاتىن ءبىر قىزعانىش سەزىمى بولادى. ءوزىم شەكسىز راحاتقا بولەگەن ادەمى دۇنيەنى مىنا جۇرت ءدال وزىندەي تۇسىنە، سەزىنە الماي قور قىلار ما ەكەن دەگەن ءبىر كۇمان تۋادى ونىڭ ساناسىندا ساكەن يماناسوۆتىڭ جىرلارىن وقىعاندا ءوز باسىم مىنانداي ءبىر كۇي كەشكەن ساتتەرىم بولعانىن دا ايتا كەتكىم كەلەدى.

كەشكە قاراي تەلەديداردان بيولوگ-عالىمدار ءبىر ەرەكشە قاسيەتى بار جالبىز تۋرالى ايتىپ جاتتى. الگى جالبىزدى لاستانعان سۋعا سالىپ وسىرسە، سۋ ءبىرازدان سوڭ تازارىپ سالا بەرەتىن كورىنەدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، بالكىم ساكەن اعانى وقىپ جۇرگەن كوڭىل كۇيىمە ورايلاس كەلگەندىكتەن شىعار، مەنىڭ ەسىمە پوەزيا ءتۇستى. رۋحاني ايدىنىمىزدى تازارتىپ وتىراتىن قۇدىرەتتى كۇش وسى پوەزيادا جاتقان جوق پا ەكەن دەيمىن مەن وزىمە-وزىم.

ايتان ءنۇسىپحان

---