InfoHub Logo

ءار اقىننىڭ تاعدىرى، پوەزياداعى جولى ءارقالاي. ساكەن يماناسوۆتىڭ تۆورچەستۆوسىنا كەلسەك، ءاۋ باستا اقىندار اۋلەتىنە بىردەن دۇرمەكپەن شۋلى كەلدى دەسەك، اقيقاتقا جاتا قويماس. ول سالقىنقاندى، سابىرلى سالماقپەن قوسىلىپ، كوپ ۇزاماي جاس اقىن اتاندى. اقىندىق اۋىلعا، جىر دۇنيەسىنە ءتاي-تاي باسىپ كەلگەننەن بەرى از ۋاقىت ەتكەن جوق. تۆورچەستۆوسى شىڭدالىپ، قالامى قاتايدى، ويى تولىستى، ءسانا-ورىسى كەڭەيدى، تالانت قارىمى ارتا ءتۇستى. ءبىراق ول سوعان وڭايلىقپەن جەتكەن جوق. تالاي قاعاجۋ كوردى، جانى كۇيزەلدى، ادىلەتسىزدىكتى باسىنان كەشىرۋگە تۋرا كەلدى.

الايدا تاعدىرىن اقىندىققا باعىتتاعان، ونىڭ ىستىق، سۋىعىنا توزىمدىلىكپەن كونۋگە بەرىك بايلام جاساعان تالانت بارىنە توتەپ بەردى. بۇگىن ول شالقار شابىتتىڭ دەر شاعىندا. ونىڭ كوكتەمى ەندى تۋعانداي. تالانتى كوكتەم گۇلىندەي قۇلپىرىپ، جارقىراپ اشىلعانداي. مىنە، ونىڭ "ادىرنا" جىر كىتابىن (1988 ج. "جازۋشى" باسپاسى) وقىعانداعى العاشقى تۇيگەن ويىمىز وسى.

ءقازىر س. يماناسوۆتىڭ ەسىمى، اقىندىعى كەڭىنەن بەلگىلى. ول قارىمىن الىسقا سەرمەپ:

"تىڭداۋعا تۋعان دالا بولسا دايىن،
بەرە تۇر، قورامساققا قول سالايىن".
جەبەنىڭ جەتى اتاسى بار-اۋ مۇندا،
وتكىر مە — قولىڭا الىپ كورشى، اعايىن!" —

دەپ وزىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرە ءۇن تاستايدى، ولەڭ ولكەسىندەگى قۇلشىنىسى بۇرىنعىدان ارتىپ، الۋان سىرلى جىر قاشايتىنىنا مەڭزەيدى.

جىر كىتاپتان بايقاعانىمىز، اقىن ەركىن كوسىلىپ جازعان، كىبىرتىكتەپ، تەك ۇيقاس ءۇشىن ءسوز ىزدەپ جاتپاعان. ءار ولەڭ جولدارى جاتىق كەلىپ، جەڭىل وقىلادى. جىرلارى، نەگىزىنەن ويعا، وقيعالى سيۋجەتتەرگە قۇرىلعان. ءسوزۋارلىققا قۇشتار ەمەس. ونىڭ كرەدوسى — ومىردە كورگەندەرىنەن، كوكىرەگىنە ۇيالاعاندارىنان ءتۇيىن ءتۇيۋ، وي جيناقتاۋ، مىنە، سولاردى پوەزيا تىلىمەن ايتۋ. اسىعىپ، اپتىعۋ، كۇپىلدەپ قۇر داۋرىعۋ جوق. الدىندا ۇلگى تۇتار اعالارى، ارتىڭدا ءۇمىت ارتار ىنىلەرى بولعان سوڭ، ول جامان جازۋدى مۇرات تۇتپاعان. كەرىسىنشە، ولاردىڭ قاي-قايسىسىنا بولسا دا ءوزى ۇلگى-ونەگە بولارلىق قامى كوبىرەك تولعاندىرعان سياقتى. جىر شۋماقتارىنان اقىندىعى مەن ازاماتتىعى توعىسقان ارلى جان بوي كورسەتەدى، بۇگىنگى كۇن ۇدەسىنە ساي شيراقتىق پەن جاۋاپكەرشىلىك سەزىلەدى. ءوز ۇنىمەن، ءوز ارناسىمەن كەلەدى ول.

اقىن وزەگىن جارىپ شىققان ولەڭدەرىنە جۇرەگىن سىزداتقان كوپ جايلار ارقاۋ بولعان. كەي ولەڭى اسقاق سەزىمگە، الابۇرتقان الاۋلى جالىن كۇيگە، ەندى كەيبىرى ويدىڭ تۇڭعيىعىنان شىم-شىمداپ شىققان شىمىر تولعانىسقا، سابىرلى سىرعا تولى. ولەڭدەرىندە ىزعارلى قىس پەن جايدارى جاز، سالقىن كۇز بەن سامالى وسكەن جادىراڭقى كوكتەمدى ەسكە تۇسىرەتىن كوڭىل-كۇيدىڭ ارپالىسقان، تولعاعى جەتكەن تۇستارىنداعى جان تولقىنىسى ورىلگەن. ادالدىقتى، اقيقاتتى اڭسايدى، اق جۇرەك، تازا پەيىلدى ۋاعىزدايدى، جاقسىعا قۋانادى، جامانعا جيرەنە وتىرىپ سىنايدى، وتكىر جەبەسىن تۇيرەيدى.

س. يماناسوۆتىڭ تۋعان جەرگە، اۋىلىما، اتا-اناسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ساعىنىش سەزىمى كوپ ولەڭدەرىندە جەلى تارتقان. ولار ءۇشىن نە قيىنعا سالسا دا، وگىزدەي ورگە تارتار مىنەز كورسەتىپ، باس تىگۋگە بار ازامات. مىنە، ءوزىن تىڭداپ كورەيىكشى:

"باس تارتپايمىن: تۋعان ەلىم ءدال ءقازىر،
تاۋ قوپارتىپ، تاس جارعىزام دەسە دە".

("كۇش" ولەڭىندە).

ەلىنىڭ قاي تالابى بولسا دا ونى ورىنداۋعا دايىن ول. مۇندا پاتريوتتىق سەزىم ەرەكشە سەزىلەدى.

"وت باسىنىڭ رەڭى دە تىرەگى ەڭ،
كوز الدىمدا كەسكىنىڭ تۇر جۇدەگەن.
وكپەلەتىپ الدىم با دەپ،
ءالى دە قابىرىڭە كۇندە بارىپ، گۇل ەگەم"،

— دەگەن جىر جولدارىنان ("انام تۋرالى تريپتيح" ولەڭىنەن) اناعا دەگەن ىڭكار كوڭىل، جۇرەك تۇكپىرىنەن بۇلقىنىپ شىققان بالالىق ساعىنىش سەزىم، جانعا جىلۋ بەرگەندەي اسەردەي بولاسىڭ. انا الدىنداعى بورىشتى وتەۋدىڭ كورىنىسى ءساتتى ايتىلعان.

اۋىلىن ساعىنۋ "اۋىل" ولەڭىندە اسقاق ۇنمەن جىرلانادى.

"قايتەيىن"، ءبىراق اۋىلعا،
بۇردى دا تۇردى جۇرەگىم"، —

دەسە، ءبىر جەرىندە:

"ساعىنا بەرەم تەك سەنى،
ءتۇتىنى تۇگەل ءتاتتى اۋىل"، —

نەمەسە،

"قاعىنىپ ءجۇرمىن كەتەم دەپ
ساعىنىپ شالعى، كەتپەندى"، —

دەيدى.

اۋىلدا تۋىپ، سوندا وسكەن جاننىڭ ادال كوڭىل-كۇيىن بىلدىرمەي مە وسى ولەڭ شۋماقتارى. اقىن مەيىرى، جۇرەك ءلۇپىلى شاپاعاتتى جىلى لەبىزىنەن، كۇنشۋاقتى جان دۇنيەسىنەن سەرگەك سەزىلەدى. اۋىلىندا ەسكىرگەن، توزعان كۇيكى تىرلىككە، باس بۇزار تورەشىل، اكىمشىل قىلىقتارعا كۇيزەلەدى، كوكىرەگى قارس ايرىلىپ، اراشا تۇسەدى. ەندەشە اقىن جاماندىقتىڭ قاندايىنا بولسا دا قارسى.

اقىندىقتىڭ نارقىن باعالاي الماعان كەي اقىن، ارينە، ونىڭ قيىننان قيىستىرىلاتىن ءمان-ماعىناسىن تۇسىنە الماسا كەرەك. وسى ورايدا دا س. يماناسوۆ قاتتى تولعانادى، ءبىراز ولەڭدەرىندە ويلى-ورامدى سىر شەرتەدى. اسقار شىڭ اتاسى ابايعا تابىنىپ، جۇگىنەدى، ونى ارقا تۇتادى، ولەڭ ءسوزدىڭ جايى ارزانداپ بارا جاتقانى تۋرالى ءۋاج ەتەدى. جامبىلدى اقىن ەمەس دەگەندەرگە كۇيىنەدى، ابايعا ءتىل تيگىزدىك دەپ رەنىش بىلدىرەدى.

"كوڭىلگە كەلە جاتقان تولماي ءالى،
ايتارىم ولەڭ قامى سول باياعى، —
ءبۇلىنىپ جۇرگەندەر بار جۇلدە دەسە،
جۇگىرىپ جەرگە تيمەي قولدى اياعى" —

دەي كەلىپ ("اباي ەسكەرتكىشى الدىندا" ولەڭىنەن)، اقىن باستىقتىڭ "باقىرباس بالاسىنا" ولەڭ ارناپ، "وڭەش سوزعان"، تاتىمسىز ولەڭ بۋىمەن وزدەرىن ەلگە ايگىلەپ، قاتارىنداعىلارعا ميىعىنان كۇلە قاراپ جۇرەتىن كەيبىر اقىنسىماقتاردى سىناي وتىرىپ:

"بىلمەيسىڭ: اقىنى كىم، اقىماعى،
بىلىعىپ باياعىداي جاتىر ءالى،
قۇلقىنىن تىعىندايتىن "سيتات" ىزدەپ،
ءسىزدىڭ دە باسىڭىزدى قاتىرادى"، —

دەپ باتىل پىكىر قوزعايدى، شىمبايعا باتىرا ايتادى، وسىلاردىڭ ۇنامايتىنىن اشىنا ايتادى. وسى وي اقىندى كوپ مازالاعان بولۋى كەرەك، "جىر وبالى"، "ولەڭ جولى"، "اۋىلداسپەن اڭگىمە"، "جاۋاپ"، "ەسەيۋ"، تاعى باسقا ولەڭدەرىندە سوعان ورالىپ وتىرادى. وپا كەرمەي، تالاي سوققى ءتيىپ جاپا شەككەن جۇرەگى جارالى، كوڭىلى جاداۋ تارتىپ كەلگەن اقىن شەمەن-شەرىن اعىتىپ، ءتۇر-تۇسى سان وزگەرىپ تۇراتىن جادىگەيلەردى نىساناعا الادى. ازاپ، بەينەت تارتقىزعان كىنالىلەردى جەرىنە جەتكىزە، قابىرعاسىن قايىستىرا ايىپتايدى، بۇگىنگى كۇن تۇرعىسىنان ءوز ءۇنىن قوسادى. "اقىن دەگەن — باياعىدان ار ق ۇلى" — مىنە س. يماناسوۆ پوزيسياسى. سوندىقتان اقىندىق ار-نامىستى ءوزىنىڭ ەتالونى ەسەپتەگەن ول ولەڭ جولىنىڭ "قيلى"، "قيىن" ەكەنىن بىلە كەلىپ، ءتۇنى بويى ءتۇڭىلىپ، تۇنەرىپ، ءوزىن-وزى قايراپ، شابىتىن شيرىقتىرىپ تىنىمسىز تىرلىك كەشىپ ءجۇرىپ جازدى. توتەننەن تاۋىپ العان ولجاسى دا جوق، بايگەسى دە جوق، ۇلەسى دە جوق. جىلپوستىق تا جات ارەكەت وعان. تالاي جۇرەگى شايىلىپ، تۇرشىگىپ جۇرسە دە ومىردەن تۇڭىلمەدى، ءۇمىتىن ۇزبەدى، ەشكىمگە ەمىنبەدى، تەلمىرىپ، تەلىنبەي، ءوز پارىزىن وتەپ جۇرە بەردى.

"قولداۋى ماعان دا كوپ ءبىر باقىتتىڭ،
بولماۋى ءبىر جاقسىلىق مۇمكىن ەمەس"، —

دەپ ("سەنىم" ولەڭىنەن) سەنىممەن قارادى بولاشاعىنا. كەشەگى توقىراۋ زامانىنىڭ جاڭاراتىنىنا، كۇن كوزىنىڭ جارقىراپ اشىلاتىنىنا، ءبارى وزگەرەتىنىنە سەنەدى ول. سوندىقتان ول:

"وزگەرەدى،
ءبارى دە وزگەرەدى،
قۇلاعىڭ ەستىگەندى — كوز كورەدى.
كەشە عانا كۇندەگەن كوپ پىسىقتار
ماعان دا ءبىر مىنبەدەپ ءسوز بەرەدى"،

— دەپ ەدى ("جاڭارادى" ولەڭىنەن).

سول ايتقانداي، س. يماناسوۆ ءار مىنبەدەن ءجيى كورىنە باستادى. ول قوشەمەتكە، قولپاشقا، كوتەرمەلەگەنگە قارسى، ەل ىقىلاسى بولسا، سول جەتەدى وعان. سوندىقتان ول باسىن تاسقا دا، تاۋعا دا ۇرىپ سان قاتەلەسكەنىن دە، ءوز بويىندا كەمشىلىكتەردىڭ، دە بولعانىن اعىنان جارىلىپ مويىندايدى. ەندىگى ماقساتىن:

"تۋعان جەرمەن ءبىر ەدىم بار تىنىسىم، بار تىنىسىم،
بازارلى القىنىسىم.
ۇناسام دا ەلىمە، جىلاسام دا،
قۇلاسام دا — بارلىعى حالقىم ءۇشىن! —

دەپ ("ارداگەر ءسوزى" ولەڭىنەن) تۇيەدى.

سونىمەن، ولەڭدەرىنە قاڭداي دا ءبىر ولشەمدەرمەن، زور تالاپپەن قاراساق تا، س. يماناسوۆتىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى كۇشتى اقىن ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەمىز. ول اقىندىق جاۋاپكەرشىلىكتى، پوەزيانىڭ اۋىر جۇگىن، ساپا-سالماعىن قاتتى سەزىنەدى. سوندىقتان جۇرەك كورىگى مەن وي ورداسىنان سارالانىپ، سىعىمدالىپ قورعاسىننان قۇيعانداي سالماقتى، قۇنارلى ءار ءسوز، ءار ولەڭ اقىننىڭ بۇلقىنعان، بۋىرقانعان ىشكى الەمىن، مازالاعان جان دۇنيەسىن اقتارىپ الدىمىزعا جايىپ سالادى.

اقىن ەردىڭ جاسى ەلۋدەن استى. قىزۋ قاندى جاستىعى ەتتى. ەندى وعان قارا باسىنا تۇسكەن ءجايتتاردى كوبىرەك جىرلاي بەرۋدەن گورى، وزەكتى، كۇردەلى تاقىرىپتارعا الەۋمەتتىك، قوعامدىق سالماعى قوماقتى وي-پىكىر قوزعاۋىن تىلەك رەتىندە ايتار ەدىك. حالىقتىڭ ءومىر تىنىسىنا تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ وي تولعاۋ، جىر جازۋ — ەندىگى تولعاناتىن تۇسى وسى بولسا كەرەك. ايتپەسە، "ادىرنانى" وقىپ وتىرىپ، ءوز كۇي-جايىن كوبىرەك جىرلاپتى دەگەن وي دا تۋىپ كەتەتىن سياقتى. ءبارىن قويعاندا بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ ماسەلەسىنە، قارۋ-جاراقتى جويۋ ىسىنە ساكەن سياقتى ەڭبەگىمەن بەدەلگە يە بولعان اقىننىڭ جىرلارىمەن ءۇن قوسۋى ءلازىم.

"سوڭعى ءسوز ورنىنا" دەگەن كىتاپتىڭ اقىرعى بەتىندەگى ولەڭىندە اقىن ءالى كوپ جازاتىنىن پاش ەتەدى. سوندا تىلەگىمىز ەسكەرىلەر دەپ بىلەمىز. ولاي بولسا س. يماناسوۆتىڭ:

"جازام ءبارىن سولاردىڭ، قازام ءبارىن،
دەنساۋلىق بەر، ەي ءومىر، مۇرشا بەر تەك!" —

دەگەن وتىنىش-تىلەگىنىڭ ورىندالۋىن قالاي وتىرىپ، ودان ءالى دە تاماشا ولەڭدەر كۇتەمىز.

"جەتىسۋ " گازەتى، قىركۇيەك، 1989 جىل

---