اق ەرتىس
ورتا ءجۇز كەرەي ىشىندەگى ون ەكى اتا اباقتىڭ ءبىر بۇتاعى — جانتەكەي دەپ اتالادى. جانتەكەيلەر وسىپ-ونگەن ىرگەلى ەل. ول جونىندە ەل ىشىندە «ءبىر جانتەكەي اۋسا بۇكىل اباق-كەرەيگە سىيمايدى، بۇكىل اباق-كەرەي اۋسا، ءبىر جانتەكەيگە ءسىڭىپ كەتەدى» دەگەن ءسوز بار. مۇنىسى، جانتەكەيلەر سانىنىڭ كوپتىگىن ايتقانى.
مىنە، وسى جانتەكەي ەلىنىڭ ىشىندە ەلدىڭ ءقادىرلى ءبىر ادامىنا اڭدىگەر اس بەرىلىپتى دەيدى. اياق جەتەر جەرگە ساۋىن ايتىلىپ، قارا ەرتىستىڭ باتىس قاپتالىنان قۇياتىن ءبىر وزەننىڭ شۇيگىن القابىندا اس بەرۋ بەلگىلەنەدى.
مەجەلى كۇن دە كەلىپ جەتەدى. كوشپەلى ەلدىڭ قۋانىش پەن قايعىنى ءبولىپ كوتەرىسەتىن قاشانعى ادەتى عوي، اس بەرەتىن القاپ اقتىلى قوي، الالى جىلقىعا تولادى. ءار ۇيدەن، ءار اۋىلدان ارنايى اكەلىنگەن ەمىزدىكتى قارا سابالاردىڭ سارى قىمىزى بىجىلداپ، وزەن جاعاسىنداعى سالقىن شىمعا قاز-قاتار باۋىر باسادى.
ارينە، اس پەن تويدىڭ وكپە-نازسىز وتپەيتىن ادەتى تاعى بار. وسى استا اباقتىڭ نوقتا اعاسى — يتەلى ەلىنىڭ ءبىر ادامى «ماعان ارنايى ءۇي تىگىلمەدى» دەپ جاتىپ اشۋلانادى. نوقتا اعاسى رۋلارعا وزگەدەن بولەكتەۋ قۇرمەت كورسەتىلىپ، الدىمەن جول بەرىلىپ، تورەلىگىنە توقتايتىن ءداستۇردىڭ بارى راس. سول ءداستۇر يتەلىنىڭ ادامىنا كوڭىلدەگىدەي بولىپ جاسالماعان عوي.
سودان بۇرق ەتكەن اشۋ وڭايلىقپەن باسىلا ما، يتەلىنىڭ ادامى اشۋ ۇستىندە وزەن جاعاسىندا قازداي تىزىلگەن قارا سابالاردى ءبىر-بىر توڭكەرىپ، قىمىزدىڭ ءبارىن سۋعا اعىزىپ جىبەرسە كەرەك. اسقا اكەلىنگەن قىمىزدىڭ كوپتىگى سونداي — وزەن ارناسى كوتەرىلىپ، اق تولقىن كوبىك شاشىپ ەدى دەيدى. سودان بەرى قارا ەرتىستىڭ بۇل ساعاسىن اق ەرتىس دەپ اتايتىن بولىپتى.
وسى وقيعانى اسقا قاتىسقان ءبىر ونەرپاز كۇي تىلىنە ءتۇسىرىپ، ونى «اق ەرتىس» دەپ اتاعان ەكەن.
كۇنى بۇگىنگە دەيىن يتەلى رۋى مونعول حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ بايان-ولگيي ايماعىنداعى قوبدا الابىن، اق ەرتىس بويىن مەكەندەيدى. يتەلى ءوز ىشىندە اقباقتى، كۇيىك، بەسشال بولىپ ءۇش اتاعا بولىنەدى. ۇراندارى — بۇقارباي، كۇيىك پەن بەسشال ۇرپاعى وسى عاسىردىڭ 30-50 جىلدارىنداعى الاساپىران اۋىرتپالىقتا ەۋروپاعا اۋىپ كەتتى. ءبىراق اتا جۇرتىندا قىزىق داۋرەننىڭ بەلگىسىندەي بولىپ كۇي قالدى.
«اق ەرتىس» كۇيىنىڭ ەل ىشىندە ايتىلاتىن ەكىنشى ءبىر اڭىزى بار. بۇل اڭىز بويىنشا، ءتورت تۇلىك مالدى تىرشىلىك تىرەگى ەتكەن ەل اق ەرتىستىڭ قوس قاپتالىنا كەزەك اۋناپ كوشىپ، مۇڭسىز-قامسىز عۇمىر كەشەدى ەكەن دەيدى. ياعني وزەننىڭ ءبىر بەتى قىستاۋ، ءبىر بەتى جايلاۋ بولعان عوي.
ءبىر جىل كوكتەم ەرتە بەلگى بەرىپ، قار اياق استىنان كۇرت ەرىپ، اق ەرتىستىڭ سۋى كوتەرىلىپ كەتەدى دە، قالىڭ ەل جايلاۋعا شىعىپ ۇلگەرە الماي قالادى. قىس بويى اياقتى مالدىڭ تەبىنىندە بولعان قىستاۋ ماڭىنىڭ ورىسىنە قامالۋعا ءماجبۇر بولادى. سول جى- لى ءتورت تۇلىك مال قوڭ جيناي الماي ءبىراز شىعىن بولىپ، ەلدىڭ بەرەكەسى كەتىڭكىرەسە كەرەك.
ەل بەيعام بولماسىن، اق ەرتىستىڭ دە اق وركەش تولقىنى بولاتىنىن ۇمىتپاسىن دەگەن نيەتپەن ءبىر ونەرپاز «اق ەرتىس» كۇيىن شىعارىپتى دەيدى.
بۇل كۇيدى ەل ىشىندە «ەرتىس تولقىنى» دەپ تارتاتىندار دا بار.
You Might Also Like
-
ءبىر بايدىڭ ماپەلەپ وسىرگەن ەگىز ۇلى بولادى. اتا-انانىڭ تىلەگىنە ساي ەگىز ۇلدىڭ ەكەۋى دە جۇرت اۋزىنا ىلىككەندەي ازامات بولىپ وسسە كەرەك. قاي ىستە دە ەكەۋىنىڭ جۇبى جازىلماي، بىرىنە-بىرى سۇيەۋ بولىپ، ...
-
قورامجان ءبىر كەمپىردىڭ جالعىز بالاسى ەكەن. قورامجاننىڭ «تەپەڭكوك» دەگەن جۇيرىك اتى بار ەكەن. قورامجان الىستاعى ءبىر ەلدەن قىز ايتتىرىپ، سوعان ۇرىن بارىپ، قالىڭدىق ويناپ جاتادى. تۇندە سول...
