اقىندار ايتىسى
اشىق ساباق
تاقىرىبى: اقىندار ايتىسى
سىنىبى: 4 سىنىپ
ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا ايتىس ونەرى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرىپ، ونىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. حالىق - اقىندىق جانر مەن انشىلىك، اقىندار، اسپاپتىق ورىنداۋشىلىق اراسىنداعى ءوزارا بايلانىستى وياتۋ.
2. تاربيەلىك. قازاق حالىق اقىندارىن وقۋشىلارعا تانىستىرۋ. ايتىس ونەرىن قادىرلەي بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىنىڭ وي - ءورىسى مەن دۇنيەتانىمىن جەتىلدىرىپ، قازاقتىڭ اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالعان ايتىس ونەرىن باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن جان - جاقتى دامىتۋ. اتا – بابالارىمىزدىڭ سالت - داستۇرىنەن كوپ ماعلۇمات بەرۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىكتەر: نوتا ساۋاتىنا ارنالعان كەستەلەر، پلاكات، بۋكلەت. اقىندار سۋرەتى، كارتوچكالار ءۇنتاسپا، مۋزىكا اسپاپتارى سۋرەتتەرى، سلايدتار.
بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ
ءا) تۇگەندەۋ
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
2/4 ولشەمى دەگەنىمىز نە؟
قول قيمىلىمەن ولشەمدى كورسەتۋ.
«نە دەۋ كەرەك؟» ءانىن مىسالعا الۋ
ءىىى جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
وقۋشىلار، سەندەر اقىننىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ اقىن ءوز جانىنان ولەڭ شىعاراتىن ونەر يەسى. ال ەندى سول اقىندار ءوزىنىڭ سۋىرىپ سالما ولەڭگە قانشالىقتى شەشەن ەكەندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن ارنايى ءسوز سايىسىنا، ياعني ايتىسقا قاتىسقان. ال، ايتىس دەگەنىمىز نە، بالالار؟
ايتىس «ايتىسۋ» دەگەن سوزدەن شىققان. ايتىسۋ قارا سوزبەن دە، كۇي تارتۋ ارقىلى دا، سۋىرىپ سالما ولەڭمەن دە بولادى.
ايتىستىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەمىز؟
1. بادىك ايتىسى اتا بابالارىمىز سوزبەن اۋرۋدى الاستاپ، مالدى ەمدەمەك بولعان.
2. جار - جار ايتىسى. ەرتە زاماندا قىزدى ۇزاتار الدىندا ايتىلاتىن ايتىس ءتۇرى. ولەڭ قۇرلىسى 7 - 8 بۋىندى.
جار - جار ءانىن ايتقىزۋ
ولەڭدە «قاراناسار» دەگەن نە ماعىنانى بىلدىرەدى؟
قارا جىبەك كەزدەمە، ماتا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
3. قىز بەن جىگىت ايتىسى. ويىن - ساۋىقتا ايتىلادى. 11 بۋىندى. باسى قايتالانىپ، نەگىزگى وي ءۇشىنشى، ءتورتىنشى جولدارىندا ايتىلادى. ءار اۋەنگە سالىنىپ ايتىلا بەرىلەدى.
4. ماقال - ماتەل ايتىسى، جۇمباق ايتىسى، كۇي تارتىسۋ ايتىسى، وقۋشىلار ايتىسى بار.
ال ەندى ءبىز اقىندار ايتىسىنا توقتالايىق. اقىندار ايتىسىنا ءسوز ونەرىن شەبەر مەڭگەرگەن سۋىرىپسالما، تەز ارادا جاۋاپ بەرە بىلەتىن اقىندار قاتىسادى. اقىندار ايتىسىندا جاتتاما ولەڭدەر از بولادى. ايتىسكەر ەل تاريحى، جەر جايىن ءبىلۋى كەرەك. اسەرلى بولۋى ءۇشىن دومبىرا، گارمون، قوبىزدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداعان.
سلايدتاردان ءتۇرلى اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرىن كورسەتۋ. اقىندارمەن تانىستىرۋ.
ەندى اقىن قىزداردىڭ ءبىرى - سارا تاستانبەك قىزى تۋرالى ايتايىن. سارا اتاقتى ءانشى، اقىن بىرجانمەن ءسوز سايىسىنا تۇسكەن. سارا تالدىقورعان وبلىسى، اقسۋ اۋدانىندا تۋعان. جاستايىنان ساۋىقشىل، دومبىراشى، اقىن، كۇيشى قاۋىم ورتاسىندا وسەدى. ءانشى قىز 13 جاسىنان قولىنا دومبىراسىن الىپ، توپقا تۇسكەن.
ءبىرجان مەن سارا ايتىسى - اقىندار ايتىسىنىڭ ەڭ ءۇزدىڭ ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى. ءبىرجان ايتىستا ءوز حالقىنىڭ ادەت-عۇرپىن ساقتاپ، كىشىنىڭ ۇلكەندى سىيلايتىنىن ايتىپ:
«اۋەلى قازاقشىلاپ كورىسەلىك،
بەرى كەل، جاسىڭ كىشى مەنەن گورى»،- دەگەن سوزىنە سارا دا ءبىرجاننىڭ ونەرىنە ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، قازاق قىزدارىنا ءتان ىزەتتىلىكپەن قولىن بەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى..
«سارا» وقۋشىلارعا تىڭداتۋ.(م. تولەبايەۆتىڭ «ءبىرجان - سارا» وپەراسىنان)
ەجەلدەن، سەن باسىلعان جەلدى كورىك
تاڭ قالام ساۋلەتىڭدى سەنىڭ كورىپ، سال ءبىرجان
ولەڭدى قولقا قىلساڭ اعىتارمىن،
ەندەشە كورىسەيىك قولىم بەرىپ، سال ءبىرجان.
اسا كورنەكتى قازاق كومپوزيتورى مۇقان تولەبايەۆ /1913 - 1960/ «ءبىرجان - سارا» وپەراسىن جازدى. بۇل شىعارمادا العاشقى رەت قازاق حالقىنىڭ ايتىس ونەرى قولدانىلعان. وندا ءبىرجاننىڭ ءومىرى، ونىڭ جاس ساراعا دەگەن شىنايى سەزىمى باياندالادى. ءبىرجان مەن سارا ايتىسىندا ءبىرجان جەڭىپ شىعادى. ەكى اقىننىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى پايدا بولادى. الايدا سارا جيەنقۇلعا ايتتىرىلىپ قويادى. ءبىرجان ماحاببات جولىندا كۇرەستە قازا بولادى. قايتىس بولار شاقتا ول دومبىراسىن ساراعا ۇسىنادى.
سارا مەن ءبىرجان تەكتەس ايتىسكەرلەر وسى سىنىپتا دا تابىلادى. ءقازىر الدارىڭا ايگەرىم مەن رايىمبەكتى شاقىرىپ، وقۋشىلار ايتىسىن تاماشالايمىز. وقۋشىلار ايتىسى دا ايتىستىڭ ءبىر ءتۇرى.
وقۋشىلار ايتىسى
ولەڭى: و. اۋباكىروۆ
وقۋشى:
ايتىپ قويشى قاراعىم،
قانداي بوپ ءجۇر ساباعىڭ.
جايىن ءبىلىپ قويايىن
سەندەي سالاق بالانىڭ.
2- وقۋشى:
ءسوزدى تىڭدا قاراعىم
مەن سەكىلدى بالانىڭ
سەن وسىندا قالاسىڭ
مەن لاگەرگە بارامىن.
1 - وقۋشى:
قايدا بارساڭ وندا بار
سەمىرگەنىڭ ءجون بولار.
تارتىبىڭنەن الايدا
بولماي تۇر - اۋ وڭ حابار.
2 - وقۋشى:
اينالايىن كوكەشىم
ءتارتىپتى ايتىپ نە ەتەسىڭ؟
سەندەردەگى سەرىكباي
نەگە جاردى شەكەنى؟
1 -وقۋشى:
قاي ونەرىڭ اسىپ ءجۇر
قاي ءتارتىبىڭ تاسىپ ءجۇر؟
سەندەردەگى سەمباي دا
ساباعىنان قاشىپ ءجۇر.
كارتوچكا تاراتۋ.
№1 كارتوچكا
1اقىن دەگەنىمىز كىم؟
2 نوتادا نەشە سىزىق بار؟
3 جارتىلىق نوتا نەشەگە سانالادى؟
№2
جىر دەگەنىمىز نە؟
الپامىس باتىر جىرىنان ءۇزىندى ايت.
№3
1. تەرمە دەگەنىمىز نە؟
2. «مي» نوتاسى قاي سىزىقتا جازىلادى؟
№4
1. «قانەكي ءتىلىم سويلەشى» تەرمەسى كىمدىكى؟
2. «قانەكي ءتىلىم سويلەشى» تەرمەسىن اۋەنىمەن ايت.
№5
1. سەگىزدىك نوتا نەشەگە سانالادى؟
2. «كەل، بالالار، وقىلىق» ولەڭىنىڭ اۆتورى
№6
1. «ءار نارسەنىڭ پارقى بار» تولعاۋى اۆتورى
2. تولعاۋدى جاتقا ايت.
ەندى ءۇش بويمەن جارىسىپ جۇمباق ايتىسىن ۇيىمداسىترايىق.
ءىV قورىتىندى، بەكىتۋ
1. اقىندار ايتىسىنا كىمدەر قاتىسقان؟
2. ءبىرجان - سارا ايتىسىندا كىم جەڭىسكە جەتتى؟
قانداي اقىنداردى بىلەمىز؟
ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ. ماقال - ماتەل سايىسىنا دايىندالۋ. ءتورت جول ولەڭ شىعارۋ.
باعالاۋ
تاقىرىبى: اقىندار ايتىسى
سىنىبى: 4 سىنىپ
ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا ايتىس ونەرى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرىپ، ونىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. حالىق - اقىندىق جانر مەن انشىلىك، اقىندار، اسپاپتىق ورىنداۋشىلىق اراسىنداعى ءوزارا بايلانىستى وياتۋ.
2. تاربيەلىك. قازاق حالىق اقىندارىن وقۋشىلارعا تانىستىرۋ. ايتىس ونەرىن قادىرلەي بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىنىڭ وي - ءورىسى مەن دۇنيەتانىمىن جەتىلدىرىپ، قازاقتىڭ اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالعان ايتىس ونەرىن باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن جان - جاقتى دامىتۋ. اتا – بابالارىمىزدىڭ سالت - داستۇرىنەن كوپ ماعلۇمات بەرۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىكتەر: نوتا ساۋاتىنا ارنالعان كەستەلەر، پلاكات، بۋكلەت. اقىندار سۋرەتى، كارتوچكالار ءۇنتاسپا، مۋزىكا اسپاپتارى سۋرەتتەرى، سلايدتار.
بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ
ءا) تۇگەندەۋ
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
2/4 ولشەمى دەگەنىمىز نە؟
قول قيمىلىمەن ولشەمدى كورسەتۋ.
«نە دەۋ كەرەك؟» ءانىن مىسالعا الۋ
ءىىى جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
وقۋشىلار، سەندەر اقىننىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ اقىن ءوز جانىنان ولەڭ شىعاراتىن ونەر يەسى. ال ەندى سول اقىندار ءوزىنىڭ سۋىرىپ سالما ولەڭگە قانشالىقتى شەشەن ەكەندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن ارنايى ءسوز سايىسىنا، ياعني ايتىسقا قاتىسقان. ال، ايتىس دەگەنىمىز نە، بالالار؟
ايتىس «ايتىسۋ» دەگەن سوزدەن شىققان. ايتىسۋ قارا سوزبەن دە، كۇي تارتۋ ارقىلى دا، سۋىرىپ سالما ولەڭمەن دە بولادى.
ايتىستىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەمىز؟
1. بادىك ايتىسى اتا بابالارىمىز سوزبەن اۋرۋدى الاستاپ، مالدى ەمدەمەك بولعان.
2. جار - جار ايتىسى. ەرتە زاماندا قىزدى ۇزاتار الدىندا ايتىلاتىن ايتىس ءتۇرى. ولەڭ قۇرلىسى 7 - 8 بۋىندى.
جار - جار ءانىن ايتقىزۋ
ولەڭدە «قاراناسار» دەگەن نە ماعىنانى بىلدىرەدى؟
قارا جىبەك كەزدەمە، ماتا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
3. قىز بەن جىگىت ايتىسى. ويىن - ساۋىقتا ايتىلادى. 11 بۋىندى. باسى قايتالانىپ، نەگىزگى وي ءۇشىنشى، ءتورتىنشى جولدارىندا ايتىلادى. ءار اۋەنگە سالىنىپ ايتىلا بەرىلەدى.
4. ماقال - ماتەل ايتىسى، جۇمباق ايتىسى، كۇي تارتىسۋ ايتىسى، وقۋشىلار ايتىسى بار.
ال ەندى ءبىز اقىندار ايتىسىنا توقتالايىق. اقىندار ايتىسىنا ءسوز ونەرىن شەبەر مەڭگەرگەن سۋىرىپسالما، تەز ارادا جاۋاپ بەرە بىلەتىن اقىندار قاتىسادى. اقىندار ايتىسىندا جاتتاما ولەڭدەر از بولادى. ايتىسكەر ەل تاريحى، جەر جايىن ءبىلۋى كەرەك. اسەرلى بولۋى ءۇشىن دومبىرا، گارمون، قوبىزدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداعان.
سلايدتاردان ءتۇرلى اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرىن كورسەتۋ. اقىندارمەن تانىستىرۋ.
ەندى اقىن قىزداردىڭ ءبىرى - سارا تاستانبەك قىزى تۋرالى ايتايىن. سارا اتاقتى ءانشى، اقىن بىرجانمەن ءسوز سايىسىنا تۇسكەن. سارا تالدىقورعان وبلىسى، اقسۋ اۋدانىندا تۋعان. جاستايىنان ساۋىقشىل، دومبىراشى، اقىن، كۇيشى قاۋىم ورتاسىندا وسەدى. ءانشى قىز 13 جاسىنان قولىنا دومبىراسىن الىپ، توپقا تۇسكەن.
ءبىرجان مەن سارا ايتىسى - اقىندار ايتىسىنىڭ ەڭ ءۇزدىڭ ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى. ءبىرجان ايتىستا ءوز حالقىنىڭ ادەت-عۇرپىن ساقتاپ، كىشىنىڭ ۇلكەندى سىيلايتىنىن ايتىپ:
«اۋەلى قازاقشىلاپ كورىسەلىك،
بەرى كەل، جاسىڭ كىشى مەنەن گورى»،- دەگەن سوزىنە سارا دا ءبىرجاننىڭ ونەرىنە ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، قازاق قىزدارىنا ءتان ىزەتتىلىكپەن قولىن بەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى..
«سارا» وقۋشىلارعا تىڭداتۋ.(م. تولەبايەۆتىڭ «ءبىرجان - سارا» وپەراسىنان)
ەجەلدەن، سەن باسىلعان جەلدى كورىك
تاڭ قالام ساۋلەتىڭدى سەنىڭ كورىپ، سال ءبىرجان
ولەڭدى قولقا قىلساڭ اعىتارمىن،
ەندەشە كورىسەيىك قولىم بەرىپ، سال ءبىرجان.
اسا كورنەكتى قازاق كومپوزيتورى مۇقان تولەبايەۆ /1913 - 1960/ «ءبىرجان - سارا» وپەراسىن جازدى. بۇل شىعارمادا العاشقى رەت قازاق حالقىنىڭ ايتىس ونەرى قولدانىلعان. وندا ءبىرجاننىڭ ءومىرى، ونىڭ جاس ساراعا دەگەن شىنايى سەزىمى باياندالادى. ءبىرجان مەن سارا ايتىسىندا ءبىرجان جەڭىپ شىعادى. ەكى اقىننىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى پايدا بولادى. الايدا سارا جيەنقۇلعا ايتتىرىلىپ قويادى. ءبىرجان ماحاببات جولىندا كۇرەستە قازا بولادى. قايتىس بولار شاقتا ول دومبىراسىن ساراعا ۇسىنادى.
سارا مەن ءبىرجان تەكتەس ايتىسكەرلەر وسى سىنىپتا دا تابىلادى. ءقازىر الدارىڭا ايگەرىم مەن رايىمبەكتى شاقىرىپ، وقۋشىلار ايتىسىن تاماشالايمىز. وقۋشىلار ايتىسى دا ايتىستىڭ ءبىر ءتۇرى.
وقۋشىلار ايتىسى
ولەڭى: و. اۋباكىروۆ
وقۋشى:
ايتىپ قويشى قاراعىم،
قانداي بوپ ءجۇر ساباعىڭ.
جايىن ءبىلىپ قويايىن
سەندەي سالاق بالانىڭ.
2- وقۋشى:
ءسوزدى تىڭدا قاراعىم
مەن سەكىلدى بالانىڭ
سەن وسىندا قالاسىڭ
مەن لاگەرگە بارامىن.
1 - وقۋشى:
قايدا بارساڭ وندا بار
سەمىرگەنىڭ ءجون بولار.
تارتىبىڭنەن الايدا
بولماي تۇر - اۋ وڭ حابار.
2 - وقۋشى:
اينالايىن كوكەشىم
ءتارتىپتى ايتىپ نە ەتەسىڭ؟
سەندەردەگى سەرىكباي
نەگە جاردى شەكەنى؟
1 -وقۋشى:
قاي ونەرىڭ اسىپ ءجۇر
قاي ءتارتىبىڭ تاسىپ ءجۇر؟
سەندەردەگى سەمباي دا
ساباعىنان قاشىپ ءجۇر.
كارتوچكا تاراتۋ.
№1 كارتوچكا
1اقىن دەگەنىمىز كىم؟
2 نوتادا نەشە سىزىق بار؟
3 جارتىلىق نوتا نەشەگە سانالادى؟
№2
جىر دەگەنىمىز نە؟
الپامىس باتىر جىرىنان ءۇزىندى ايت.
№3
1. تەرمە دەگەنىمىز نە؟
2. «مي» نوتاسى قاي سىزىقتا جازىلادى؟
№4
1. «قانەكي ءتىلىم سويلەشى» تەرمەسى كىمدىكى؟
2. «قانەكي ءتىلىم سويلەشى» تەرمەسىن اۋەنىمەن ايت.
№5
1. سەگىزدىك نوتا نەشەگە سانالادى؟
2. «كەل، بالالار، وقىلىق» ولەڭىنىڭ اۆتورى
№6
1. «ءار نارسەنىڭ پارقى بار» تولعاۋى اۆتورى
2. تولعاۋدى جاتقا ايت.
ەندى ءۇش بويمەن جارىسىپ جۇمباق ايتىسىن ۇيىمداسىترايىق.
ءىV قورىتىندى، بەكىتۋ
1. اقىندار ايتىسىنا كىمدەر قاتىسقان؟
2. ءبىرجان - سارا ايتىسىندا كىم جەڭىسكە جەتتى؟
قانداي اقىنداردى بىلەمىز؟
ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ. ماقال - ماتەل سايىسىنا دايىندالۋ. ءتورت جول ولەڭ شىعارۋ.
باعالاۋ
You Might Also Like
