InfoHub Logo

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز نە؟

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جيىنتىعىنىڭ تۇرلەرى جانە دە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ قاۋىپتەرى قانداي؟ - وسى سۇراقتاردى قاراستىراتىن بولامىز.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز نە؟

ول مەملەكەتتىك اقپاراتتىق رەسۋرستاردىڭ، سونداي-اق اقپارات سالاسىندا جەكە ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن قوعام مۇددەلەرى قورعالۋىنىڭ جاي-كۇيى، ياعني بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىڭ ياكي بولماسا ادامنىڭ جەكە باسىنداعى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگى.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جيىنتىعىنىڭ تۇرلەرى قانداي؟

اقپاراتتى وڭدەۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسى (اج) رەتىندە كەلەسى وبەكتەر جيىنتىعىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت.

— ەسەپتەۋىش تەحنيكا قۇرالدارىن؛

— پروگراممالىق جاساۋدى؛

— بايلانىس ارنالارىن؛

— ءتۇرلى تاسۋشىلارداعى اقپاراتتاردى؛

— قىزمەتشىلەر مەن جۇيەنى پايدالانۋشىلاردى.

بىزگە بەرىلگەن - اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جيىنتىعى، وسى 5 وبەكتەرى ارقىلى بىلە الامىز. تاعى دا ءبىر ايتا كەتەتىن نارسە بار، ول اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەنىڭ 2 ماسەلەسىنە ءمان بەرۋىمىز كەرەك.

— جۇيەنىڭ سىرتقى جانە ىشكى قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ تۇراقسىزداندىرۋ اسەرىنە قارسى تۇرا الۋ قابىلەتى بار كەزىندەگىسى؛

— جۇيەنىڭ جۇمىس ىستەۋى جانە جۇيەنىڭ بار بولۋى سىرتقى ورتاعا جانە ونىڭ ءوزىنىڭ ەلەمەنتتەرىنە ءقاۋىپ كەلتىرمەۋى كەزىندەگىسى قاراستىرىلادى.

كونفيدەنسيالدىلىق (قۇپيالانعاندىق)، ياعني اقپاراتقا تەك زاڭدى پايدالانۋشىلار قاتىناي الاتىندىعى.

تۇتاستىق، بىرىنشىدەن، تەك زاڭدى جانە سايكەستى وكىلدىگى بار پايدالانۋشىلار عانا وزگەرتە الاتىن اقپاراتتىڭ قورعالۋىن، ال ەكىنشىدەن اقپاراتتىڭ ىشكى قايشىلىقسىزدىعىن جانە (ەگەر بەرىلگەن قاسيەت قولدانىلا الاتىن بولسا) زاتتاردىڭ ناقتى جاعدايىن بەينەلەۋىن قامتاماسىز ەتەتىندىگى؛

قاتىناۋ قولايلىعى، قورعالاتىن اقپاراتقا زاڭدى پايدالانۋشىلارعا بوگەتسىز قاتىناۋدىڭ كەپىلى بولۋى.

جەلىلىك قاۋىپسىزدىك سەرۆيستەرى ەسەپتەۋىش جۇيەلەردە جانە جەلىلەردە وڭدەلەتىن اقپاراتتىڭ قورعاۋ مەحانيزمدەرىن بەرەدى.

ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ادىستەر ءوزىنىڭ ماقساتى رەتىندە تەحنيكالىق ارنالار ارقىلى اقپاراتتىڭ جايىلىپ كەتۋىنەن اقپاراتتىڭ قورعالۋىن قامتاسىز ەتۋدى قاراستىرادى.

اقپاراتتى قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق ادىستەرى نورمالار ۇلگىلەرىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى ءار ءتۇرلى قىزمەتتەردى ۇيىمداستىرادى.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ تەوريالىق ادىستەرى ءوز كەزەگىندە ەكى نەگىزگى ماسەلەنى شەشەدى. بىرىنشىدەن، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى ءار ءتۇرلى پروسەسستەردى فورماليزاسيالاۋ. وسىدان ەكىنشى ماسەلە تۋىندايدى – ول، قورعالۋ دەڭگەيىن تالداعاندا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى جۇيەلەر قىزمەتىنىڭ قيسىندىلىعى مەن ادەكۆاتتىعىنىڭ قاتاڭ نەگىزدەلۋى.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ قاۋىپتەرى

(اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەنىڭ اقپاراتىق قاۋىپسىزدىگىنە ءقاۋىپ)

ول اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەنىڭ، بەلگىلى ءبىر اقپاراتتىڭ كونفيدەنسياسى، اقپاراتتىق ءبىرتۇتاستىعى مەن قاتىناۋ قولايلىعىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعاتىن اسەرلەردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى.

جالپى قاۋىپتەردىڭ پايدا بولىپ جىكتەلۋى مىنادا:

پايدا بولۋ تابيعاتىنا قاراي تابيعي جانە جاساندى بولىپ بولىنەدى. تابيعي – بۇل ادامعا بايلانىسسىز اج-گە فيزيكالىق پروسەسستەر مەن تابيعي اپاتتاردىڭ اسەر ەتۋ ناتيجەسىندە پايدا بولعان ءقاۋىپ. ءوز كەزەگىندە جاساندى ءقاۋىپ ادامنىڭ ارەكەتىنەن تۋىندايدى. تابيعي ءقاۋىپتىڭ مىسالى رەتىندە ءورت، تاسقىن، سۋنامي، جەر سىلكىنىسى جانە ت. ب. ايتسا بولادى. مۇنداي ءقاۋىپتىڭ جاعىمسىز جاعى – ونى بولجاۋدىڭ قيىندىعى جانە مۇمكىن ەمەستىگى.

نيەتتىلىك دارەجەسىنە سايكەس كەزدەيسوق جانە قاساقانا بولىپ بولىنەدى. كەزدەيسوق ءقاۋىپ قىزمەتشىلەردىڭ نەمقۇرايدىلىعىنان نەمەسە ادەيىلەپ جاسالماعان قاتەلىكتەرىنەن پايدا بولادى. قاساقانا ءقاۋىپ ادەتتە باعىتتالىپ جاسالعان ارەكەت ناتيجەسىندە پايدا بولادى. كەزدەيسوق ءقاۋىپتىڭ مىسالى رەتىندە بايقاۋسىز دەرەكتەردىڭ قاتە ەنگىزىلۋىن، ابايسىز جابدىقتىڭ ءبۇلدىرىلۋىن كەلتىرۋگە بولادى. ال قاسكۇنەمنىڭ فيزيكالىق قاتىناۋدىڭ بەلگىلەنگەن ەرەجەلەرىن بۇزىپ قورعالاتىن ايماققا رۇقساتسىز كىرۋ قاساقانا ءقاۋىپتىڭ مىسالى بولىپ تابىلادى.

ءقاۋىپ كوزىنە تاۋەلدى كەلەسىدەي بولەدى:

1) ءقاۋىپ كوزى – تابيعي ورتا. مىسالى: ءورت، تاسقىن جانە باسقا دا تابيعي اپاتتار؛

2) ءقاۋىپ كوزى – ادام. مىسالى، باسەكەلەس ۇيىمنىڭ اج قىزمەتكەرلەرى قاتارىنا ءوز اگەنتتەرىن ەنگىزۋ؛

3) ءقاۋىپ كوزى – رۇقساتتى پروگراممالىق-اپپاراتتىق قۇرالدار. مىسالى، جۇيەلىك ۋتيليتتەردى پايدالانۋدى جەتە بىلمەۋشىلىك؛

4) ءقاۋىپ كوزى – رۇقساتسىز پروگراممالىق-اپپاراتتىق قۇرالدار. مىسالى، جۇيەگە كەيلوگگەرلەردى ەنگىزۋ؛

ءقاۋىپ كوزىنىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى بىلاي بولىنەدى:

1) ءقاۋىپ كوزىنىڭ باقىلاۋ اۋماعىنان تىس ورنالاسۋىنان پايدا بولاتىن ءقاۋىپ. مىسالى، جاناما ەلەكتروماگنيت ساۋلەلەنۋلەرىن (جەمس) نەمەسە بايلانىس ارنالارىمەن بەرىلىپ جاتقان دەرەكتەردى ۇستاپ الۋ؛ قاشىقتان فوتو جانە بەينە ءتۇسىرۋ؛ باعىتتالعان ميكروفون كومەگىمەن اكۋستيكالىق اقپاراتتى ۇستاپ قالۋ؛

2) ءقاۋىپ كوزىنىڭ باقىلاۋ اۋماعىنىڭ شەكاراسىندا ورنالاسۋى. مىسالى، بىلدىرمەي تىڭداۋ قۇرىلعىلارىن قولدانۋ نەمەسە كونفيدەنسيالدى اقپاراتى بار دەرەكتەردى تاسۋشىلارىن ۇرلاۋ.

قورىتىندىلاي كەلە، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ول ءسىز بەن ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. قازىرگى عاسىر، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار زامانى. بۇنىمەن مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى، اقپارات زامانىندا، مەملەكەتتەر الەم بويىنشا وزدەرىنىڭ ماڭىزدى قۇجاتتارىن ينتەرنەت جەلىسىنە ساقتايدى. ياعني، ولارعا ءقاۋىپ تۇسپەسى ءۇشىن، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك قاجەت.

ورىنداعان: ماماشوۆ ە. ن.
جەتەكشىسى: جەميليەۆا م. م.

---