ءار ۇستازدىڭ ايتار سىرى بار
ۇستاز - ۇلى تۇلعا، ۇلى ەسىم. ۇستاز ەسىمى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتار ەڭ قىمباتتى، ەڭ ىزگى سەزىمدەرمەن بايلانىستى. ومىردە الدىمەن كىمدى قادىرلەپ، قاستەرلەيسىڭ، كىمدى ۇلگى تۇتاسىڭ دەسە، ارينە ۇستازدى دەر ەدىم. سەبەبى، سەنىڭ جان دۇنيەندى تۇسىنە بىلەتىن، الدىڭعى ءومىردىڭ كەدىر-بۇدىر سوقپاق جولدارىنان امان-ەسەن سۇرەنبەي وتكەنىڭدى تىلەپ، ودان ساقتاندىراتىن ۇستاز. ماماندىقتىڭ ءبارى جاقسى دەسەك تە، ۇستاز ورنى الابوتەن. ارينە، ءبارى ەمەس، بالا جانىمەن بىتە قايناسقاندارى عانا. ۇستازدىقتى بار ۇلاعاتتىڭ باسى دەپ بىلەتىندەردىڭ عانا ورنى مەكتەپ دەپ ل.ن.تولستوي ايتقان.
«ءمۇعالىم ءوز ىسىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى وقۋشىعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكپەن ۇشتاستىرا العاندا عانا شىن مانىندەگى ءمۇعالىم بولماق» دەگەندەي، بىزدەر مۇعالىمدەر، كۇندەلىكتى ءومىردىڭ جاي عانا ادامى ەمەس، بولاشاقتى قۇرۋشىلاردى ادامزاتتىڭ ساۋلەتتى بولاشاعىن جاساۋشىلاردى تاربيەلەپ وتىرعانىمىزدى ويلاساق، ءمۇعالىم مۇراتىنىڭ قانداي بولاتىنى وزىنەن-وزى ايقىن بولادى عوي؟! ۇلىلىق پەن دارقاندىقتى تامىر تارتقان حالقىمىز «ءبىلىمدىنىڭ مىڭدى جىعاتىنىن» ەجەلدەن-اق ەسكەرىپ، «وقۋ - ءبىلىم ازىعى ءبىلىم - ىرىس قازىعى» «وقىعان وزار - وقىماعان توزار» دەگەن تاعىلىمعا تولى وسيەت بەرەتىن ۇستازدارىمىز وقۋشىلاردىڭ رۋحاني ومىرىنە ىقپال ەتەتىنى انىق. سوندىقتان ۇستاز الدىنان وتپەيتىن ەش ماماندىق يەسى جوق.
ول - ومىردەگى ەكىنشى انا! مەن وسىنداي ماماندىقتىڭ يەسىمىن! يەسى بولعانىما ماقتانامىن. ابايدىڭ «ادامنىڭ ادامگەرشىلىگى جاقسى ۇستازدان بولادى» دەگەن قاعيداسىن ۇستانامىن.ۇستاز بەرگەن دۇرىس باعىت تالايعا ب ا ق بوپ كەلگەن، العاش قولىنا قالام ۇستاتقان ءمۇعالىمىن ۇمىتقان بىردە-بىر ادام جوق شىعار. اتا-انام دا: «ۇستازىڭدى ءارقاشاندا ارداقتا، ايتقانىن بۇجىتپاي ورىندا» - دەپ، ول كىسىگە ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايتىن.
سوندىقتان دا بولار ماماندىق تاڭداۋ ۋاقىتى جەتكەندە ويلانباستان مۇعالىمدىكتى تاڭدادىم. مەن – قاراپايىم ءمۇعالىممىن. پانيدەن باقيعا دەيىنگى ۇزاق ساپاردا ادامزات بالاسى ءۇش كيەلى ۇعىمدى ءپىر تۇتادى دەگەن پىكىردەمىن. ولار: اناسى، تۋعان جەرى جانە تۋعان ءتىلى. شاكىرت الدىنداعى مىندەتىم - جان-جاقتى ءبىلىمدى، بولاشاعىنا جول اشا الاتىنداي ىزدەنگىش، شىعارماشىل تۇلعا تاربيەلەۋ، ال ولاردى ۇلتىنا، تىلىنە قاراپ الالاماي، ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ – ادامدىق بورىشىم. «بالا بالقىتقان التىن، ونى قانداي قالىپقا قۇيىپ، نەدەي ءمۇسىن جاسايتىنى ءمۇعالىمنىڭ قولىندا» دەگەن ەكەن ءبىر دانا. حالىق كەمەلىنە كەلىپ، وركەندەۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم كەرەك» - دەگەن ەدى شوقان ءۋاليحانوۆ. مۇنداي قاناتتى سوزدەردىڭ مىسالىن كوپتەپ كەلتىرە بەرۋگە بولادى. سەبەبى، قازىرگى وقۋشى وتە ساۋاتتى. ويتكەنى ونىڭ بوس ۋاقىتتى كوپ. ول تەلەديدار، راديو، ينتەرنەت جاڭالىقتارىنان حابارلار بولىپ وتىرادى. وسىدان وتە مول اقپارات كوزدەرىن بىلەتىن وقۋشىنىڭ الدىنان بارىپ ساباق بەرۋ ءۇشىن ءمۇعالىم مۇمكىندىگىنشە سول دەڭگەيگە ساي بولۋعا ءتيىس. وقۋشى ۇستازىنىڭ كۇندەلىكتى ءوز ءپانىنىڭ ءار ساباعىنا قانداي دايىندىقپەن كەلەتىنىن سىنىپ باقىلاپ وتىرادى. ەگەر ۇستاز ءوز ءپانىن قۇرمەتتەيتىنىن بىلسە وقۋشى دا ول پانگە سالعىرت قارامايدى.
ساباق كەزىندە ءمۇعالىم عانا جۇمىس ىستەمەي، وقۋشىلاردى ساباق ۇستىندە جۇمىس ىستەۋگە تارتۋ كەرەك. ول ءۇشىن وقۋشىلارعا وي قوزعايتىن ءار ءتۇرلى پروبلەمالىق سۇراقتار تاستاپ وتىرۋعا بولادى. مۇمكىندىگىنشە وقۋشىلارعا توپپەن جۇمىس جاساتۋعا تىرىسۋ قاجەت. قازىرگى زامانعا ساي جاڭاشا ءادىس - ءتاسىل، تەحنولوگيالار، تىرەك سىزبالار كەرەكتەنە وتىرىپ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ومىرگە قۇشتارلىعىن قالىپتاستىرۋدى باستى ماقسات تۇتۋ كەرەك ەكەنىن ءوز تاجىريبەمدە ءجيى بايقاپ ءجۇرمىن. كەزىندە ۇلى عۇلامالاردىڭ ءبىرى «بالانىڭ باقىتى جاقسى ۇستازدىڭ قولىندا» دەگەن ەكەن. سوندىقتان ەرتەڭ ەل تۇتقاسىن ۇستايتىن بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ بولاشاعى ءبىرىنشى كەزەكتە ءمۇعالىمنىڭ بەرگەن ءبىلىمى مەن تالىم-تاربيەسىنە تىكەلەي بايلانىستى دەپ ويلايمىن. وقۋشىنىڭ دامۋىن جان-جاقتى زەرتتەپ، ونى تەرەڭ ءبىلۋ، ونىڭ دارالىق ەرەكشەلىكتەرىمەن ۇنەمى ساناسىپ وتىرۋ ءار ۇستازدىڭ جاۋاپتى مىندەتى. ءمۇعالىم - تەك باعىتتاۋشى، ال وقۋشى - ىزدەنىمپاز بولىپ، ءوز بەتىمەن شەشىم قابىلداۋعا جۇرەكسىنبەي كىرىسكەندىكتەن، بۇل جۇمىسىمىزدىڭ بەلگىلى ءبىر ناتيجەسى بولىپ جاتقانىن سەنىممەن ايتا الامىن. «قىران تۇلەگىنە قايتپاس قانات سىيلايدى، ۇستاز شاكىرتىنە تالماس تالاپ سىيلايدى» دەمەكشى، ۇستاز قاي كەزدە دە مەكتەپتىڭ جۇرەگى، قوعامنىڭ تىرەگى. قوعام تۇلعانى قانشالىقتى جەتىلدىرسە، جەتىلگەن تۇلعا قوعامدى سونشالىقتى دارەجەدە دامىتادى. سوندىقتان قوعام دامۋىندا ءبىلىم بەرۋ ەڭ ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى. وقىتۋ ۇردىسىندە وزگەرىس ەنگىزۋ ءۇشىن مەن نە ىستەدىم دەگەن سۇراققا توقتالار بولسام، ەڭ اۋەلى مەن وزگەرىس ەنگىزۋ ءۇشىن مەنىڭ جاڭا زامان پەداگوگى رەتىندە قالىپتاسۋىم كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم. وسىلايشا الدىما ۇلكەن ماقسات قويا وتىرىپ زامان تالابىنا ساي باسەكەگە قابىلەتتى، رۋحى بيىك ۇرپاق تاربيەلەۋ جاڭا زامان ءمۇعالىمىنىڭ ەنشىسىنە تيەرى انىق دەپ بىلەمىن. جاھاندانۋ زامانىندا ۇلتتىق باسەكەگە قابىلەتتى بولۋدىڭ كورسەتكىشى - ءبىلىم دەڭگەيىمەن ولشەنەدى. ساپالى ءبىلىم نەگىزى جان-جاقتى كورنەكى قۇرالدار مەن ۇتىمدى تەحنولوگيالاردى، ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىعا ەشبىر كىتاپتان تابا المايتىن ءبىلىم بەرۋ. ويتكەنى، تەك وقۋلىقتاعى ءبىلىمدى جەتكىزۋشى ءمۇعالىمنىڭ قۇنى جوق دەپ ويلايمىن. وقۋلىقتاعىنى وقۋشى ءوزى دە وقىپ الادى. ومىردەگى كوپ ماماندىقتاردىڭ ىشىندە جان-جاقتى بىلىمدىلىكتى، يكەمدىلىكتى، شەبەرلىكتى، ەرەكشە شاكىرتجاندىلىقتى، مەيىرىمدىلىكتى قاجەت ەتەتىن ماماندىق تا - ۇستاز ماماندىعى. ولاي دەيتىنىم، ءمۇعالىم ەڭبەگى بىرىنشىدەن، ادامزات قوعامى تاريحىندا جيناقتالعان عىلىم نەگىزدەرىنەن ءبىلىم بەرۋگە ءتيىس بولسا، ەكىنشىدەن، ۇنەمى شاكىرتتەرىمەن قارىم-قاتىناستا بولىپ، بىلسەم، ۇيرەنسەم دەگەن بالا ارمانى مەن ونىڭ سىرلى تاعدىرىنا باسشىلىق ەتۋدى موينىنا العان مامان. سوندىقتان وسى مامان يەسى قازىرگى زامان تالابىنا ساي قۇزىرەتتى مامان يەسى بولۋى شارت. قۇزىرەتتىلىك جاڭا زامان پەداگوگىنە ءتان قاسيەت. كەز كەلگەن ۇستاز وسى ۇلى ەسىمگە ساي ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋدى ءوزىنىڭ تىكەلەي پارىزى دەپ ءبىلۋى شارت. بالانىڭ بويىنداعى تۋا بىتكەن قاسيەتتەردى دامىتاتىن وقۋ مەن تاربيە. بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ وقۋ-تاربيە ۇردىسىندە پانگە تانىمدىق دەربەستىكتى دامىتۋ قۇرالى رەتىندە قىزىعۋدى قالىپتاستىرۋدىڭ ءمانى بارعان سايىن ۇلعايىپ كەلەدى. ياعني، ءمۇعالىمنىڭ ەڭ باستى مىندەتى دايىن ءبىلىمدى داعدىلاردى مەڭگەرتىپ قايتالايتىن عانا ەمەس، شىعارماشىلىق باعىتتا ىزدەنەتىن، ويلاۋ قابىلەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن رۋحاني باي جان-جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى جەتىلدىرۋ بولىپ وتىر. سوندىقتان ءمۇعالىم ءوز جۇمىسىن وقۋشىنىڭ وزدىگىمەن ءبىلىم الۋىنا باعىتتاۋى قاجەت ەكەنىن بىلدىك.
ءمۇعالىمنىڭ تىعىز ىنتىماقتاستىعىندا بولا وتىرىپ وقۋشى ءوز دامۋىنىڭ جاڭا ساتىسىنا بىرتە-بىرتە كوتەرىلەدى. وقۋشى بويىنداعى وقۋعا دەگەن قىزىعۋدىڭ از دا بولسا كورىنىسىن دەر كەزىندە بايقاۋ، تانىمدىق قىزىعۋدى بىرتىندەپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاساۋ، وقۋشىنىڭ ويىن وياتۋ ءتۇيىندى سۇراق قويۋ، ونى تاڭعاجايىپتارمەن تاڭىرقاتا ءبىلۋ، بەلسەندى وزىندىك ىس-ارەكەتتەرگە قاتىستىرۋ، بۇگىنگى تاڭداعى مەكتەپپەن ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى بولىپ وتىر. ساباقتىڭ قىزىقتى ءوتۋى ءمۇعالىمنىڭ ۇنەمى ىزدەنۋ، ۇتىمدى ادىس-تاسىلدەردى قولدانۋ، وقىتۋ ادىستەمەسىن جاڭارتىپ وتىرۋىنا بايلانىستى. ەڭ الدىمەن بالانى ءبىر ارەكەتكە تارتۋ ءۇشىن ونى قىزىقتىر، ونىڭ بۇل ارەكەتكە دايىن ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن قامقورلىق جاسا، ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بارلىق كۇشىن سالاتىنىن جانە بالا ءوزى قيمىلدايتىنىن ال ءمۇعالىم بولسا سول ارەكەتتى باسقارىپ، باعىتتاپ وتىرۋى كەرەك. ساباق ۇستىندەگى وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستار ولاردىڭ وزدەرىن ارەكەتكە قوسادى، ياعني ولار وي تولعايدى، تالداۋ جاسايدى، مەڭگەرگەن مازمۇنىن قورىتادى. وسىلايشا شاكىرت بويىنداعى شىعارماشىلىق قيال، دارىن، قابىلەت باستاۋى اشىلادى. شاكىرتتەردىڭ وقۋلىق ماتەريالىمەن شەكتەلمەي، ىزدەنگەنى، وزىندىك ويىن، تۇجىرىمىن ايتۋعا تالپىنۋى بۇل - ۇلكەن جەتىستىك دەپ بىلەمىن. «ىزدەسەڭ – تاباسىڭ، الىسساڭ الاسىڭ» ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قايتپاس قايسارلىق، اسقان توزىمدىلىك، تاۋداي تالاپ پەن تاباندىلىق كەرەك بولسا سول تاباندىلىعىمەن ۇلگى-ونەگەسىن جان–جاقتى كورسەتىپ جۇرگەن ۇلگىلى ۇستاز بولسام دەگەن ارمانىم ءالى كۇنگە مەنى العا جەتەلەيدى. 25 جىل ەڭبەك ءوتىلىم بولسا دا ءالى ىزدەنۋ ۇستىندەمىن، ىزدەنەمىن، شاكىرتتەرىمدى ءالى دە ءبىلىمنىڭ تازا بۇلاعىمەن سۋسىنداتامىن دەگەن ءۇمىتىم سونبەك ەمەس. قورىتىندىلاي كەلسەم، ءار ۇستاز ءوز مامامدىعىن جانىنداي ءسۇيىپ، وزىق ۇلگىدەگى ۇستازدار تاجىريبەسىنە باسا نازار اۋدارسا بۇزىلمايتىن قامال، الىنبايتىن اسۋ بولماس. ءوز ءومىرىڭنىڭ ءار ءبىر مينۋتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي قاستەرلەپ، يگىلىگىڭە جاراتۋ ەڭ شەبەرلىكتى تالاپ ەتەرى ءسوزسىز.
مەنىڭ ءوز تاجىريبەمدە جاڭارۋدىڭ 5 جولى بار دەپ ەسەپتەيمىن.
1. ءوز جەكە ىس-تاجىريبەڭدى دامىتۋ ارقىلى.
2. وزگەنىڭ ىس-تاجىريبەسىن ۇيرەنۋ ارقىلى.
3. عىلىم جاڭالىقتارىن مەڭگەرۋ ارقىلى.
4. سىناپ قاراۋ، قاتەلىكتەردەن قورىتىندى شىعارۋ ارقىلى.
5. تاجىريبە ارقىلى.
«قاي ءىستىڭ بولسىن ونۋىنە 3 ءتۇرلى شارت بار.
ەڭ اۋەلى نيەت كەرەك، ودان سوڭ كۇش كەرەك، ودان سوڭ ءتارتىپ كەرەك» «ادامعا باقىت تا، ب ا ق تا، ابىروي دا، اتاق تا تەك ادال ەڭبەكپەن كەلەدى » - دەگەن قاعيدانى ۇستانىپ، ءوز شاكىرتتەرىمدى ءبىلىمدى دە، سانالى ەتىپ تاربيەلەۋ باستى ماقساتىم ەكەنىن ۇنەمى ەسىمە ساقتاي وتىرىپ، ەڭبەك ەتۋگە قۇلشىنىپ جۇمىس جاساۋدامىن. ەككەن ءداننىڭ جەمىسىن كورۋ ءۇشىن الدىما كەلگەن ءار بالانىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الىپ، ومىردەن ءوز ورنىن تابا الاتىن، دۇنيەنىڭ ءبىر كىرپىشى بوپ قالاناتىنداي ازامات تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن پارىزىم دەپ بىلەمىن. شىنىمدى ايتسام، كەيدە جۇمىستان ۇيگە كەلگەندە قاتتى شارشاعانىمدى سەزەمىن. ءبىراق سول وتكىزگەن كۇندەرىمدى وي ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ، بالالارىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىن، ماعان ۇمتىلعان ءۇمىت تولى كوزدەرىن، ءتاتتى قىلىقتارىمەن، سابيلىك شىن جۇرەكتەرىمەن ايتقان سوزدەرى ەسىمە تۇسكەندە شارشاعانىمدى ۇمىتىپ كەتەمىن. وسى ءبىر «بالالار الەمىنىڭ تەڭىزىنە" ءبىر بويلاسام، ەشقاشان ءوز ماماندىعىمدى وزگەرتكىم كەلمەيدى. ويتكەنى، بالا - پاك، بالا تاپ - تازا ءمولدىر بۇلاقتىڭ باستاۋى سياقتى. كوزىن اشىپ، تۇنىعىنا قانۋ ءۇشىن ءمۇعالىمنىڭ جىلى جۇرەگى، ايالى الاقانى جانە مۇعالىمگە ءتان ەڭ ءبىرىنشى قاسيەت – بالانى قۇرمەتتەۋ سەزىمى بولۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم.
اباي اتامىز ايتقانداي: «بالا تاربيەسىنە 3 جاق اسەر ەتەدى، اتا - اناسى، ۇستازى، جانە جۇرگەن ورتاسى. قايسىسىنىڭ ىقپالى زور بولسا، بالانىڭ مىنەزى سولاي قالىپتاسادى» دەگەن ويى ۇستازعا دا اۋىر سالماق سالىپ تۇر. بىلىممەن قاتار تاربيە دە باستى ماقساتتا بولۋ كەرەك. تاربيە بار جەردە ءبىلىم بار.
فرانسۋز اعارتۋشىسى، جازۋشى جان-جاك رۋسسو «بالا تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تازا تۋدى، ونىڭ ۇستىنە شىيمايدى قالاي سالساڭ، قاعاز بەتىنە سولاي تۇسەدى، بالا تاربيەسى سول سياقتى، ءوزىڭ قالاي تاربيەلەسەڭ ول سولاي تاربيەلەنەدى» دەگەن ناقىل ءسوزدى اركەز ەستەن شىعارمايمىن. بۇگىنگى ەسسەمدى «ءار ۇستازدىڭ ايتار سىرى بار» اتاۋىمنىڭ دا سىرى تەرەڭدە. سەبەبى ءار كۇن، ءار ساعات، ءار مينۋتتا بىلسەم، ۇيرەنسەم، ۇيرەتسەم دەگەن تەرەڭ ويدىڭ جەتەگىندە جۇرەتىن ۇستازدار قاۋىمىنىڭ ايتار سىرى ماڭگى تاۋسىلماسى انىق.
اقمولا وبلىسى
«اتباسار اۋدانىنىڭ سەرگەيەۆكا ورتا مەكتەبى» مەملەكەتتىك مەكەمەسى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى: ماگزۋم مايرا
You Might Also Like
-
تالدىقورعان قالاسىنداعى ءىلياس جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى جەمقور وقىتۋشىلاردان شارشاعاندارىن ايتىپ، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ءوز نارازىلىقتارىن بىلدىرۋدە، دەپ قا...
-
بۇل ومىردە ءبىر كۇن قوناق بولامىز مۇمكىن ەلۋ مۇمكىن ءجۇز جىل سالارمىز. انا ءتىلىن ارداق تۇتىپ، قاستەرلەپ، قۇرمەتتەيىك كەلگەنىنشە شامامىز!
