InfoHub Logo

بۇل ومىردە ءبىر كۇن قوناق بولامىز
مۇمكىن ەلۋ مۇمكىن ءجۇز جىل سالارمىز.
انا ءتىلىن ارداق تۇتىپ، قاستەرلەپ،
قۇرمەتتەيىك كەلگەنىنشە شامامىز!

مەملەكەتتىك ءتىل - تاۋەلسىز ەلدىڭ نەگىزگى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. ءتىل ادامداردىڭ قارىم-قاتىناس قۇرالى بولعاندىقتان، ول سويلەۋ ارەكەتىنىڭ ارقاۋى بولىپ تابىلادى.ءتىل ۇلتپەن - ۇلتتى تاتۋلاستىراتىن ەرەكشە قاتىناس قۇرالى. ادام ءتىل ارقىلى بىر-بىرىنە قاتىناسا الادى. قازىرگى زامان جەكە ادامداردىڭ عانا ەمەس، تۇتاس ۇلتتاردىڭ دا وتكەنىنە ءۇڭىلىپ، بۇگىنگىسىن باجالاپ، بولاشاعىن باعدارلاۋعا جول اشتى. قازاق حالقى بار تاريحىن كوشىپ ءجۇرىپ وتكىزسە دە «باتپاققا باتىرماي، قۇمعا شاشپاي، جۇرتىندا قالدىرماي، شىبىندىعا الدىرماي»، بارلىق جيعان ءتىل بايلىعىن، كۇي مەن جىرىن بىزگە جەتكىزدى. ەلىمىز ءوز ەگەمەنگدىگىن الىپ، ىرگەسىن كەڭگە جايعان زاماندامىز. قازاق ءتىلى جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالىپ، شىن مانىندە مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە كوتەرىلگەندە، ەلىمىزدى «قازاق مەملەكەتى»- دەپ اتايتىن بولامىز دەگەن ەلباسىمىزدىڭ ساليقالى ءسوزى ەرىكسىز ويعا ورالادى. مەملەكەتتىك ءتىل تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جىرىن جىرلاپ، بۇعاناسىن بەكىتىپ، قاناتىن قاتايتتى. ءتىلدىڭ بەدەلىن كوتەرۋ، ونىڭ ارىن ارلاپ، جوعىن جوقتاۋ، ولقىسىن تولتىرۋ ءوز قولىمىزدا، ءسىز بەن ءبىزدىڭ قولىمىزدا.

«ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جويىلۋىنادا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى ءتىل» دەگەن احمەت بايتۇرسىن ۇلى. وتباسى ءوزىمىز دە وتانىمىز قازاقستان...ءتىل مەڭگەرۋدە، ءوز تىلىندە ەركىن سويلەۋدە اتا-انانىڭ دا ءرولى ەرەكشە. ءار اتا-انا انانىڭ اق سۇتىنەن دارىعان ءتىلىن ۇيرەتۋدى قولعا السا، بۇل ءتىلدىڭ ەشقانداي قيىندىعى جوق. انا ءتىلىن - بىلمەگەن اقىلى جوق جەلىك باس. انا ءتىلىن - سۇيمەگەن حالقىن ءسۇيىپ جارىتپاس دەگەن سوزدە دە تەرەڭ ماعىنا جاتىر ەمەس پە! كەي مەكەمەلەردە قازاق پەن قازاق، اكە مەن بالا، ۇستاز بەن شاكىرت قازاق تىلىندە سويلەسپەۋى كوڭىلگە قونىمسىز-اق. الدىنا ەل بولۋ ءوزىنىڭ ءتىلى، ادەبيەتى بار ەل عانا جاراي الاتىندىعىن ءبىز ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز...

ءتىل تازالىعى دەيتىنىمىز - انا ءتىلدىڭ ءسوزىن باسقا ءتىلدىڭ سوزىمەن شۇبارلاماۋ -دەپ احمەت بايتۇرسىن ۇلى مەڭزەگەن ەدى. انا ءتىلى - حالىق بولىپ جارالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ-ونىپ تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى (ج. ايماۋىتوۆ).

انا ءتىلى قاننىڭ، قيىلعان جاننىڭ، تولقىتقان كوڭىلدىڭ، لۇپىلدەگەن جۇرەكتىڭ سىعىندىسى، وندا ءدام دە، ءمان دە بولۋ كەرەك. (س.تورايعىروۆ). ءبىراق قازاق ءتىلى - تەك قازاق حالقىنىڭ ءتىلى ەمەس، مەملەكەتتىك ءتىل ورتاق ءتىلىمىز ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون بولار. قازاقستاندا تۇراتىن ونى وتانىم دەپ قابىلدايتىن، ءوزىن قازاقستاننىڭ پاتريوتى دەپ ەسەپتەيتىن ازاماتتارىنىڭ ءتىلى. «قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە» دەگەن ەلباسىمىزدىڭ ءسوزىن ەستە ساقتاعانىمىز دۇرىس بولار. قازاق ءتىلى وتە باي، ورامدى، كوركەم ءتىل. ءتىل ارقىلى ونەر ءبىلىمدى، مادەنيەتتىلىكتى، قوعامنىڭ بەلسەندى ازاماتى بولۋدى سول ءتىل ارقىلى ۇيرەنەدى. حالىق ءوزىنىڭ عاسىرلار بويى جاساعان اسىل مۇرالارىن ۇرپاقتان ۇرپاققا الدىمەن انا ءتىلى ارقىلى تابىس ەتەدى. سوندىقتان انا ءتىلىن بىلمەي، ۇلتتىق مادەنيەتتى جەتە مەڭگەرۋ مۇمكىن ەمەس. قازىرگى جاڭارتىلعان باعدارلاما تالابىنا قاراي ءۇش تىلدىكتى العا قويىپ وتىر. ارينە، ءار ءتىلدى مەڭگەرۋ، ءار تىلدە سويلەۋ اركىمنىڭ ارمانى. جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل، جەتى ەلدىڭ ءتىلىن ءبىل دەگەن. ءبىزدىڭ مەكتەبىمىز ارالاس مەكتەپ بولسا دا مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەت وتە جوعارى. ونىڭ دالەلى «مىڭ بالا» جوباسى بويىنشا ارنايى جوسپار  قۇرىلىپ، وزگە ءتىلدى وكىلدەرىنە ناسيحاتتاۋمەن بىرگە ءار ءتۇرلى سايىستار وتكىزىپ تۇرادى.«مەملەكەتتىك ءتىل – مەنىڭ ءتىلىم» اتتى ءتىل ۇيىرمەسى جۇمىس جاسايدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز وزگەنىڭ بايلىعى، سۇلۋلىعى جانە يكەمدىگى جاعىنان دۇنيە جۇزىندەگى وزىق تىلدەرمەن تەڭدەسە الاتىن انا ءتىلىمىز بار ەكەنىن ۇمىتپاۋ بولىپ تابىلادى. ءۇش تىلدىك دەپ ءجۇرىپ، انا تىلىمىزدەن ايىرىلىپ قالماساق ەدى. ءتىل تۋرالى زاڭىمىزدىڭ قاعاز جۇزىندە قالماي، ومىرىندە نىق قادام باسىپ، عۇمىرى ۇزاق بولۋى ءۇشىن كۇرەسە بىلەيىك تە نامىستى قولدان بەرمەيىك!

اتباسار اۋدانى
"سەرگەيەۆكا ورتا مەكتەبى" مم
جوعارى ساناتتى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى: ماگزۋم مايرا

---