ارداقتايىق اكە مەنەن انانى!
تاقىرىبى: ارداقتايىق اكە مەنەن انانى!
ماقساتى: ا) بالا بويىنا وسى تاربيە ساعاتى ارقىلى سۇيىسپەنشىلىكتى، جىلىلىقتى ۇيالاتۋ. اتا - اناسىن قۇرمەت تۇتىپ، ادال دا پاراساتتى ۇل مەن قىزى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ءا) اتا - اناسىنىڭ بەرگەن جاقسى تاربيەلەرىن ناتيجەلى ەتۋگە ۇيرەتۋ، قوعامعا جات قىلىقتاردان ساقتاندىرۋ.
كورنەكىلىگى: تاقىرىپ جازىلعان پلاكات، اتا - انا جايلى ۇلاعاتتى سوزدەر، حاديستەر.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) قوناقتارمەن سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ورنالاسۋىن قاداعالاۋ
2. كورنەكىلىك ارقىلى تۇسىنىكتەمە بەرۋ جانە تاقىرىپقا ساي كىرىسپە ءسوز سويلەۋ
كىرىسپە
بالا تاربيەسىندە اتا - انانىڭ الار ورنى ەرەكشە. اتا - انا بالاسىنا سانالى تاربيە بەرىپ، ونىڭ بولاشاعىنا زور ۇمىتپەن قارايدى. ءبىراق تا قازىرگى زاماندا اتا - اناسى مەن ۇستازداردىڭ بەرگەن تاربيەسىن جوققا شىعارىپ، ومىردەن وپىق جەپ جاتقاندار قانشاما. بالالاردىڭ مەكتەپ پارتاسىندا وتىرىپ، وقۋشىعا، قوعامعا جات قىلىقتارمەن اينالىسۋى بۇل - كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىز وسىنداي جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سانالى، تاربيەلى، ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋ ماقساتىندا وسى تاربيە ساعاتىنىڭ ءمانى زور دەپ سەنەمىن.
- سوندىقتان دا، بالالار، قازىرگى ايتىلار اتا - انا جايلى ۇلاعاتتى سوزدەردى زەيىن قويىپ تىڭداپ جانە ايتقاندا دا تەك اۋىزدارىڭمەن ەمەس، جۇرەكتەرىڭمەن ايتسا ەكەن دەپ ويلايمىن.
3. ولاي بولسا، تاربيە ساعاتىن ءارى قاراي وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە وتكىزۋىنە كوڭىل بولسەك.
1 - جۇرگىزۋشى: - ارمىسىڭدار، اياۋلى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار!
2 - جۇرگىزۋشى: - قوش كەلدىڭىزدەر، جينالعان قاۋىم!
1 - جۇرگىزۋشى: - «ارداقتايىق اكە مەنەن انانى!» اتتى 7 «ۆ» سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اشىق تاربيە ساعاتىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: - اناعا ارناپ اق تىلەكتەر ايتار كۇن،
اكەگە ارناپ ماراپاتتى باستار كۇن.
بۇگىنگى كۇن ماڭگى ەستە ساقتار كۇن،
بۇگىنگى كۇن ەسىندە ماڭگى جاستاردىڭ.
1 - جۇرگىزۋشى: - و، اتا - انام،
تايانىشىم، تىرەگىم!
بار باقىتتى ءبىر باسىڭا تىلەدىم.
ءبىزدى جاقسى بولسا ەكەن دەپ قاشاندا،
لۇپىلدەيدى سەنىڭ قامقور جۇرەگىڭ.
2 - جۇرگىزۋشى: - اتا - انا الدىنداعى ادەپتىلىك - بالانىڭ بارماقتاي كەزىنەن بويىنا تابيعي دارىعان قاسيەت بولۋعا ءتيىس. اتا - انانى سىيلاۋ - ەلدى سىيلاۋ، اتا - اجەسىن قۇرمەتتەۋ - ءومىردى قۇرمەتتەۋ.
حورمەن: - قىمباتتى، اتا - انا، ۇستازدار!
ءبىزدىڭ بورىشىمىز - سىزدەردى قۇرمەتتەۋ.
حور: انا تۋرالى جىر
گۋلۆيرا: الدىمەن ءسۇي، ارداقتا اتا - اناڭدى،
ۇلگىلى ۇرپاق اتادان باتا الادى.
بار جاقسىلىق بالاعا بۇل عالامدا،
مەيىرىمىنەن انانىڭ جاسالادى.
جىراق جۇرگەن اناسىن ول ساعىنعان،
اتا - اناعا سالەم ايتقان ءان - جىردان.
ەكەۋىنىڭ قۋانىشتى تىلەگى،
ءارقاشان دا ءبىر ارنادان تابىلعان.
1 - جۇرگىزۋشى: - ەندىگى كەزەكتە اتا - انا تۋرالى ۇلاعاتتى سوزدەرگە قۇلاق تۇرسەك.
ينابات: - ادام جەمىسكە، اتا - انا جەمىس اعاشىنا ۇقسايدى. جەمىس اعاشىن جاقسى قاراپ كۇتكەندەي اتا - انانى ايالاپ باقسا، ارماندارى ورىندالادى.
ەلنار: - ادەپتى، ادال ۇل - قىزداردىڭ مىندەتى اتا - اناسىنىڭ تىرىسىندە كورسەتكەن قىزمەتىمەن بىتپەيدى. اتا - انالارىن ولار دۇنيەدەن قايتقاندا دا ءجيى ەسىنە الادى.
اقتوتى: - ۇل - قىز اتا - اناسىن، ۇلكەندەردى قۋانىشقا بولەپ، باقىتقا كەنەلەم دەسە، الدىمەن ادەپتى بولۋلارى كەرەك. ءوز جۇمىستارىن ادال دا تىڭعىلىقتى اتقارسا، اتا - انانىڭ ۇل - قىزى بولىپ وسەدى.
راحات: - اتا - انانى سىيلاۋ - ءسابي شاعىندا ولار ءوزىڭدى قالاي باعىپ - قاقسا،
قارتايعاندا ولاردى دا سولاي الاقانعا سالىپ ايالاۋ كەرەك.
ءا. ايدانا: - اتا - انانىڭ كوڭىلىن ەش رەنجىتۋشى بولما، ولاردىڭ جۇرەگىنە قايعى ءتۇسىرۋشى بولما.
شىڭعىس: - اتا - اناسىن ۇمىتقان بالا - وپاسىزدىڭ وپاسىزى، راقىمسىزدىڭ راقىمسىزى.
جاندوس: - اتا - انانىڭ ءقادىرىن بىلمەگەن - حالىق ءقادىرىن بىلمەيدى.
اينامكوز: - ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت بولگەن، تۇندە بەسىك تايانىپ، شوشىپ ويانعان انانىڭ اق مەيىرىمىن ەرەكشە باعالاماساڭىزدار، ول - قورلىق.
قۇرالاي: - كەيبىر تاربيەسىز، ارسىز بالالار اتا - اناسىنا قارسى سويلەپ، تىڭداماي جاتادى. ونداي قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، انا، اكە، اپا، قارىنداس - تۋىستارىڭدى سىيلاپ جۇرىڭدەر. اكە - تىرەگىڭ، قامقورشىڭ، اسقار تاۋىڭ. انا - جارىق دۇنيەگە اكەلۋشىڭ.
1 - جۇرگىزۋشى: - ايدانا مەن اسەمنىڭ ورىنداۋىندا «التىن انا» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى: - «قارت پەن بالا اڭگىمەسى» دەپ اتالاتىن كورىنىستى تاماشالاڭىزدار.
بالاسى: - اتا، وندا ماعان سۇراق قويىڭىزشى.
اتاسى: - بالام، ءۇيدىڭ التىن قازىعى كىم؟
بالاسى: - اتا، ءۇيدىڭ التىن قازىعى - بالا.
اتاسى: - جوق، بالام، ءۇيدىڭ التىن قازىعى - انا. انا اقىلدى بولسا، بالا دانا بولادى. انا تاربيەسى - قىزعا ۇلگى، اكە تاربيەسى - ۇلعا ۇلگى. انا - اقىلشىڭ، اكە - قامقورشىڭ، اعا - قورعانىشىڭ، ءىنىڭ - سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ - قاناتىڭ ەكەنىن ۇمىتپا.
اتاسى: - بالام، جوقتى بار، اشتى توق ەتەتىن كىم؟
بالاسى: - اتا، جوقتى بار، اشتى توق ەتەتىن - مەيىرىمدى اكە.
اتاسى: - جوق، بالام، اكە قانشا مەيىرىمدى بولسا دا انانىڭ جانى بولەك. اشتى توق، جوقتى بار ەتەتىن ول - انا. اناسىز بالا ۇيىقتامايدى، قاتىقسىز ايران ۇيىمايدى.
- ال، بالام، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن نە قاجەت؟
بالاسى: - اتا، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن التىن، اقشا، مال قاجەت.
اتاسى: - جوق، بالام، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن سۋ، وت، تۇز، قىز، اقىل قاجەت. سۋ - تىرشىلىكتىڭ ءنارىن بەرەدى، وت - ومىرگە جالىن بەرەدى، تۇز - استىڭ ءدامىن كەلتىرەدى، قىز - ءومىردىڭ ءسانىن كەلتىرەدى، اقىل - ءومىردىڭ ءمانىن كەلتىرەدى.
ەندى قارت وقۋشىلارعا سۇراق قويادى.
- ادامنىڭ اقىلى قايدا، بالالارىم، كىم ايتادى ەكەن؟
قارلىعاش: - حاننىڭ اقىلى تاعىندا، اكەنىڭ اقىلى جانىندا، جىگىتتىڭ اقىلى جاقسىلىعىندا، اقىماقتىڭ اقىلى كىم كورىنگەننىڭ قالتاسىندا.
- ادامعا اقىل بەرەتىن كىم، بالالارىم؟
اقجارقىن: - ادامعا اقىل بەرەتىن اتا - انا، ۇستاز، دوسىڭ. اتا - انا اقىلىن بالاسى مەن قىزىنا ايتادى، ۇستاز شاكىرتىنە ايتادى.
اتاسى: - ەندى ومىردە نە جەتىم؟- دەگەن سۇراققا كىم جاۋاپ بەرەدى؟
ن. ايدانا: - 1. ومىردە اتا - اناسى بولماسا، بالا تاس جەتىم
2. حالىقتا سەنىم بولماسا، حان جەتىم.
حانى اقىلسىز بولسا، حالىق جەتىم.
3. سۋى جوق قۇدىق جەتىم.
دوسى جوق جىگىت جەتىم.
4. شاكىرتسىز ۇستاز جەتىم.
5. قىزى جەتەسىز بولسا، انا جەتىم.
6. اتا - انا اقىلى جەردە قالسا، بارىنەن دە سول جەتىم.
اتاسى: - ءيا، بالالارىم، سەندەر اتا - انانىڭ تاربيەسىن باعالاپ وسكەن بالالارسىڭدار. قاناتتارىڭ ەش تالماي، اق جولمەن اتا - انالارىڭدى سىيلاي بىلىڭدەر. اۋمين!
2 - جۇرگىزۋشى: - اقجارقىننىڭ ورىنداۋىنداعى «اسىل انا» ءانى بارشا انالارعا ارنالادى، قابىل الىڭىزدار.
1 - جۇرگىزۋشى: - ءبىزدىڭ قازاق ءار ءسوزدى تۇسپالداپ تا، تۋرالاپ تا، استارلاپ تا جەتكىزگەن حالىق. اتا - انا تۋرالى قانشاما ءماندى دە ماڭىزدى سوزدەر ايتىلادى. سونىمەن بىرگە اتا - انا تۋرالى حاديستەردى بىلەتىن وقۋشىلاردى دا تىڭداپ كورەيىك.
سالامات: - ەي، پەرزەنتىم! ويىڭا توقىپ ال، اتا - اناڭا قۇرمەت، ىزەت قىلۋدى مويىنعا الۋ ءلازىم. سەبەبى، بالانىڭ ءتۇپ نەگىزى - اتا - انا بولىپ تابىلادى.
ايبەك: - اتا - انامدى نە ءۇشىن قۇرمەتتەيمىن دەگەندى ويىڭا الۋشى دا بولما. ولار سەن ءۇشىن ولۋگە دە دايىن تۇرادى. سەن سونى ءبىلۋىڭ كەرەك.
اسىلزات: - سەن اتا - اناڭنىڭ ەڭبەگىن ءدىن جاعىنان وتەي الماساڭ دا اقىل - ساناڭمەن، ادامگەرشىلىگىڭمەن وتە. كىمدە - كىم اتا - اناسىن رازى ەتكەن بولسا، ول قانداي جاقسى. اللا تاعالا ونىڭ ءومىرىن ۇزارتادى.
بەكجان: - اتا - اناڭا نە ىستەسەڭ، قارتايعاندا الدىڭا سول كەلەدى.
ايبالا: - بورىش - اتا - اناعا، ۇلكەن ۇستازدار مەكتەبىنە قىزمەت جاساپ، اكەنىڭ ەڭبەگىن، انانىڭ اق ءسۇتىن وتەۋ. ەگەر ناعىز ادام بولساڭ، ەڭ اۋەلى اتا - انا الدىنداعى بورىشتى وتەۋ ماقساتىن قويامىز. قۇرمەتتى، اكە - شەشە، اتىڭا كىر كەلتىرمەۋگە انت ەتەمىن!
بارلىعى: انت ەتەمىز!
1 - جۇرگىزۋشى: «اناشىم» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى: -«كەشىر مەنى، انا» دەپ اتالاتىن كورىنىسكە نازار اۋدارىڭىزدار.
اۆتور: - جالدامالى پاتەردە اناسى مەن بالاسى اڭگىمەلەسىپ وتىرادى.
اناسى: - بالام، ساباعىڭدى جاقسى وقى، اكەڭ ەكەۋمىزدىڭ ويلاپ جۇرگەنىمىز سەنىڭ قامىڭ. جاقسى تاماقتانىپ، جاقسى كيىنسىن دەپ تىنباي ەڭبەك ەتۋدەمىز. ساباعىڭدى جاقسى وقىساڭ، بولاشاعىڭنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىز. ال، مەن ەندى جۇمىسقا كەتتىم.
بالاسى: - جارايدى، انا، ۋايىمداماڭىز.
اۆتور: - اناسى شىعىپ كەتەدى. بالا ساباعىن وقىپ وتىرادى. وسى كەزدە سىرتتان ەكى بالا كەلىپ ونى ۇيىمعا كىرۋگە ۇگىتتەي باستايدى.
ولار: - سەن ءبىزدىڭ ۇيىمعا كىرەسىڭ بە، وندا قىزىقتى نارسەلەر كوپ.
بالا: - جوق، مەن انامنىڭ ايتقانىن ورىنداپ، سەنىمىن اقتاۋىم كەرەك.
ەكەۋى قارقىلداپ كۇلەدى: - و، كۇشىك! اناسىنىڭ ايتقانىنان شىقپايدى، جىگىت ەمەسسىڭ. (ەكەۋى بالانى ۇرىپ - سوعىپ قورقىتادى)
- ەندى قالاي، ويلاندىڭ با؟
بالا: - جارايدى، جارايدى.
الگى ەكەۋى: - ەندەشە بىلاي، ءقازىر ۇيىڭنەن بىزگە اقشا اكەلىپ بەرەسىڭ. (ەكەۋى شىعىپ كەتەدى)
اۆتور: - بالا قورىققانىنان اناسىنىڭ سومكەسىنەن اقشا ۇرلاپ اكەلىپ بەرەدى. اناسى جۇمىستان كەلگەن سوڭ بالاسىنىڭ ءتۇرىن كورىپ تاڭ قالادى.
اناسى: - بالام، تۇرىڭە نە بولعان؟
بالاسى: - ەشتەڭە، قۇلاپ قالعانمىن.
اۆتور: - اناسى سومكەنى اشىپ قاراسا اقشا ازايعان سياقتى.
اناسى: - بالام، سومكەدەگى اقشانى سەن الدىڭ با؟
بالاسى (داۋىس كوتەرىپ): - جوق، نەگە مەنەن كورەسىز؟
اۆتور: - ەرتەڭىنە اناسى تاعى دا بالاسىنا اقىلىن ايتىپ جۇمىسىنا كەتەدى. جۇمىستان كەلگەندە كەشەگى جاعداي تاعى دا قايتالانادى. وسىلاي بىرنەشە كۇندەر وتەدى.
اناسى: - بالام - اۋ تاعى دا اقشام جوق، بۇل پاتەر ساتىپ الامىز دەگەن اقشا ەدى عوي. ونى قايدا جىبەردىڭ؟
بالاسى: - ءسىز نەگە مەنەن كورە بەرەسىز؟ العان جوقپىن دەدىم عوي.
اناسى: - بالام، سەن بۇرىن ماعان داۋىس كوتەرمەۋشى ەدىڭ عوي، ساعان نە بولعان؟
بالاسى: - مەنىڭ ومىرىمە ارالاسپاڭىز. مەن كەتەم.
اۆتور: - وسى كەزدە ەسىكتى سارت ەتكىزىپ جاۋىپ شىعىپ كەتەدى. بالاسىنان مۇنداي مىنەزدى كۇتپەگەن اناسىنىڭ جۇرەگى اۋىرىپ قۇلايدى. كورشىسى جەدەل جاردەم شاقىرىپ، اۋرۋحاناعا الىپ كەتەدى.
بالا سىرتتا ءارى جۇرەدى، بەرى جۇرەدى، ىشەگى شۇرىلداپ قارنى اشقان سوڭ، ءارى كەش بولىپ قالعاندىقتان قايدا بارارىن بىلمەي ۇيىنە كەلەدى. ەسىكتى ۇرعىلاپ، اناسىن ىزدەيدى. كورشى شىعىپ اناسىن اۋرۋحاناعا الىپ كەتكەندىگىن ايتادى.
كورشىسى: - اناڭ جۇرەك تالماسىنا ۇشىراپ، جەدەل جاردەم الىپ كەتتى.
اۆتور: - اناسىنىڭ اۋرۋىنا ءوزىنىڭ كىنالى ەكەنىن سەزىنگەن بالا اۋرۋحاناعا قۇستاي ۇشىپ جەتىپ، اناسىنىڭ قۇشاعىنا قۇلاپ كەشىرىم سۇرايدى.
بالاسى: - كەشىر مەنى، انا، كەشىر! ماعان بۇل ومىردە سەنەن ارتىق جان جوق. مەن ولاردىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ قالدىم. ەندى تەك قانا اتا - انام مەن ۇستازدارىمنىڭ عانا ايتقانىن ورىندايتىن بولامىن. كەشىر مەنى، انا!
اناسى: - بالام، قۇلىنىم!- دەپ بالاسىنىڭ باسىنان سيپايدى.
1 - جۇرگىزۋشى: «ماما» ءانىن ورىندايتىندار: شىڭعىس، قۇرالاي، اقجارقىن
2 - جۇرگىزۋشى. «بالا تاربيەسى - بەسىكتەن» دەيدى حالىق. ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنا قازاقتىڭ ىرىم - تىيىم سوزدەرىن ايتىپ وتىرىپ تاربيەلەيدى. ەندەشە ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىزدىڭ اتا - انالارىنان ەستىگەن ىرىم - تىيىم سوزدەرىنە قۇلاق تۇرسەك.
اقجول: - اتا - انانى رەنجىتپە
- تۇندە سۋعا بارما!
- تاڭدايىڭدى قاقپا!
- كىسىگە قاراپ ەسىنەمە!
- داستارحانعا قاراپ تۇشكىرمە!
- ۇلكەننىڭ ءسوزىن بولمە، جولىن كەسپە!
التىنبەك: - وشاققا سۋ قۇيما
- ناندى باسپا!
- تابانىڭدى تارتپا!
- قولىڭدى توبەڭە قويما!
- باس كيىممەن ويناما!
- بوس بەسىكتى تەربەتپە!
اسەم: - مالدى تەپپە!
- ءبۇيىرىڭدى تايانبا!
- كەشقۇرىم ۇيىقتاما!
- ايعا قولىڭدى شوشايتپا!
- ۇيگە جۇگىرىپ كىرمە!
- بىرەۋدىڭ يىعىن باسپا!
1 - جۇرگىزۋشى: ايدانانىڭ ورىنداۋىنداعى «اكە تۋرالى جىر» ءانى بارشا اكەلەرگە ارنالادى. قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى: - ەندى وقۋشىلاردىڭ اتا - انالارىنا ارناعان جۇرەك جاردى ولەڭدەرىن نازارلارىڭىزعا ۇقسىنامىز.
1. اقجارقىن
2. ايبالا
قورىتىندى
ءمۇعالىم: - وسى تاربيە ساعاتى مەنىڭ وقۋشىلارىما ۇلكەن وي سالىپ، سانالى بولۋعا تاربيە بەردى دەپ ويلايمىن. كەلگەن اتا - انالارعا ۇلكەن راحمەت ايتا وتىرىپ، تاربيەلەپ وتىرعان بالالارىڭىز سانالى ازامات بولىپ، سىزدەردىڭ دە، ءبىزدىڭ دە ماقتانىشىمىز بولسىن دەپ تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.
سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا 7 «ا» سىنىپ وقۋشىسى، مەكتەبىمىزدىڭ ماقتانىشى كوشەنەي نۇربينانىڭ ورىنداۋىنداعى «قوس شىنارىم» ءانىن ۇسىنامىز، قابىل الىڭىزدار.
ماقساتى: ا) بالا بويىنا وسى تاربيە ساعاتى ارقىلى سۇيىسپەنشىلىكتى، جىلىلىقتى ۇيالاتۋ. اتا - اناسىن قۇرمەت تۇتىپ، ادال دا پاراساتتى ۇل مەن قىزى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ءا) اتا - اناسىنىڭ بەرگەن جاقسى تاربيەلەرىن ناتيجەلى ەتۋگە ۇيرەتۋ، قوعامعا جات قىلىقتاردان ساقتاندىرۋ.
كورنەكىلىگى: تاقىرىپ جازىلعان پلاكات، اتا - انا جايلى ۇلاعاتتى سوزدەر، حاديستەر.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) قوناقتارمەن سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ورنالاسۋىن قاداعالاۋ
2. كورنەكىلىك ارقىلى تۇسىنىكتەمە بەرۋ جانە تاقىرىپقا ساي كىرىسپە ءسوز سويلەۋ
كىرىسپە
بالا تاربيەسىندە اتا - انانىڭ الار ورنى ەرەكشە. اتا - انا بالاسىنا سانالى تاربيە بەرىپ، ونىڭ بولاشاعىنا زور ۇمىتپەن قارايدى. ءبىراق تا قازىرگى زاماندا اتا - اناسى مەن ۇستازداردىڭ بەرگەن تاربيەسىن جوققا شىعارىپ، ومىردەن وپىق جەپ جاتقاندار قانشاما. بالالاردىڭ مەكتەپ پارتاسىندا وتىرىپ، وقۋشىعا، قوعامعا جات قىلىقتارمەن اينالىسۋى بۇل - كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىز وسىنداي جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سانالى، تاربيەلى، ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋ ماقساتىندا وسى تاربيە ساعاتىنىڭ ءمانى زور دەپ سەنەمىن.
- سوندىقتان دا، بالالار، قازىرگى ايتىلار اتا - انا جايلى ۇلاعاتتى سوزدەردى زەيىن قويىپ تىڭداپ جانە ايتقاندا دا تەك اۋىزدارىڭمەن ەمەس، جۇرەكتەرىڭمەن ايتسا ەكەن دەپ ويلايمىن.
3. ولاي بولسا، تاربيە ساعاتىن ءارى قاراي وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە وتكىزۋىنە كوڭىل بولسەك.
1 - جۇرگىزۋشى: - ارمىسىڭدار، اياۋلى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار!
2 - جۇرگىزۋشى: - قوش كەلدىڭىزدەر، جينالعان قاۋىم!
1 - جۇرگىزۋشى: - «ارداقتايىق اكە مەنەن انانى!» اتتى 7 «ۆ» سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اشىق تاربيە ساعاتىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: - اناعا ارناپ اق تىلەكتەر ايتار كۇن،
اكەگە ارناپ ماراپاتتى باستار كۇن.
بۇگىنگى كۇن ماڭگى ەستە ساقتار كۇن،
بۇگىنگى كۇن ەسىندە ماڭگى جاستاردىڭ.
1 - جۇرگىزۋشى: - و، اتا - انام،
تايانىشىم، تىرەگىم!
بار باقىتتى ءبىر باسىڭا تىلەدىم.
ءبىزدى جاقسى بولسا ەكەن دەپ قاشاندا،
لۇپىلدەيدى سەنىڭ قامقور جۇرەگىڭ.
2 - جۇرگىزۋشى: - اتا - انا الدىنداعى ادەپتىلىك - بالانىڭ بارماقتاي كەزىنەن بويىنا تابيعي دارىعان قاسيەت بولۋعا ءتيىس. اتا - انانى سىيلاۋ - ەلدى سىيلاۋ، اتا - اجەسىن قۇرمەتتەۋ - ءومىردى قۇرمەتتەۋ.
حورمەن: - قىمباتتى، اتا - انا، ۇستازدار!
ءبىزدىڭ بورىشىمىز - سىزدەردى قۇرمەتتەۋ.
حور: انا تۋرالى جىر
گۋلۆيرا: الدىمەن ءسۇي، ارداقتا اتا - اناڭدى،
ۇلگىلى ۇرپاق اتادان باتا الادى.
بار جاقسىلىق بالاعا بۇل عالامدا،
مەيىرىمىنەن انانىڭ جاسالادى.
جىراق جۇرگەن اناسىن ول ساعىنعان،
اتا - اناعا سالەم ايتقان ءان - جىردان.
ەكەۋىنىڭ قۋانىشتى تىلەگى،
ءارقاشان دا ءبىر ارنادان تابىلعان.
1 - جۇرگىزۋشى: - ەندىگى كەزەكتە اتا - انا تۋرالى ۇلاعاتتى سوزدەرگە قۇلاق تۇرسەك.
ينابات: - ادام جەمىسكە، اتا - انا جەمىس اعاشىنا ۇقسايدى. جەمىس اعاشىن جاقسى قاراپ كۇتكەندەي اتا - انانى ايالاپ باقسا، ارماندارى ورىندالادى.
ەلنار: - ادەپتى، ادال ۇل - قىزداردىڭ مىندەتى اتا - اناسىنىڭ تىرىسىندە كورسەتكەن قىزمەتىمەن بىتپەيدى. اتا - انالارىن ولار دۇنيەدەن قايتقاندا دا ءجيى ەسىنە الادى.
اقتوتى: - ۇل - قىز اتا - اناسىن، ۇلكەندەردى قۋانىشقا بولەپ، باقىتقا كەنەلەم دەسە، الدىمەن ادەپتى بولۋلارى كەرەك. ءوز جۇمىستارىن ادال دا تىڭعىلىقتى اتقارسا، اتا - انانىڭ ۇل - قىزى بولىپ وسەدى.
راحات: - اتا - انانى سىيلاۋ - ءسابي شاعىندا ولار ءوزىڭدى قالاي باعىپ - قاقسا،
قارتايعاندا ولاردى دا سولاي الاقانعا سالىپ ايالاۋ كەرەك.
ءا. ايدانا: - اتا - انانىڭ كوڭىلىن ەش رەنجىتۋشى بولما، ولاردىڭ جۇرەگىنە قايعى ءتۇسىرۋشى بولما.
شىڭعىس: - اتا - اناسىن ۇمىتقان بالا - وپاسىزدىڭ وپاسىزى، راقىمسىزدىڭ راقىمسىزى.
جاندوس: - اتا - انانىڭ ءقادىرىن بىلمەگەن - حالىق ءقادىرىن بىلمەيدى.
اينامكوز: - ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت بولگەن، تۇندە بەسىك تايانىپ، شوشىپ ويانعان انانىڭ اق مەيىرىمىن ەرەكشە باعالاماساڭىزدار، ول - قورلىق.
قۇرالاي: - كەيبىر تاربيەسىز، ارسىز بالالار اتا - اناسىنا قارسى سويلەپ، تىڭداماي جاتادى. ونداي قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، انا، اكە، اپا، قارىنداس - تۋىستارىڭدى سىيلاپ جۇرىڭدەر. اكە - تىرەگىڭ، قامقورشىڭ، اسقار تاۋىڭ. انا - جارىق دۇنيەگە اكەلۋشىڭ.
1 - جۇرگىزۋشى: - ايدانا مەن اسەمنىڭ ورىنداۋىندا «التىن انا» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى: - «قارت پەن بالا اڭگىمەسى» دەپ اتالاتىن كورىنىستى تاماشالاڭىزدار.
بالاسى: - اتا، وندا ماعان سۇراق قويىڭىزشى.
اتاسى: - بالام، ءۇيدىڭ التىن قازىعى كىم؟
بالاسى: - اتا، ءۇيدىڭ التىن قازىعى - بالا.
اتاسى: - جوق، بالام، ءۇيدىڭ التىن قازىعى - انا. انا اقىلدى بولسا، بالا دانا بولادى. انا تاربيەسى - قىزعا ۇلگى، اكە تاربيەسى - ۇلعا ۇلگى. انا - اقىلشىڭ، اكە - قامقورشىڭ، اعا - قورعانىشىڭ، ءىنىڭ - سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ - قاناتىڭ ەكەنىن ۇمىتپا.
اتاسى: - بالام، جوقتى بار، اشتى توق ەتەتىن كىم؟
بالاسى: - اتا، جوقتى بار، اشتى توق ەتەتىن - مەيىرىمدى اكە.
اتاسى: - جوق، بالام، اكە قانشا مەيىرىمدى بولسا دا انانىڭ جانى بولەك. اشتى توق، جوقتى بار ەتەتىن ول - انا. اناسىز بالا ۇيىقتامايدى، قاتىقسىز ايران ۇيىمايدى.
- ال، بالام، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن نە قاجەت؟
بالاسى: - اتا، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن التىن، اقشا، مال قاجەت.
اتاسى: - جوق، بالام، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن سۋ، وت، تۇز، قىز، اقىل قاجەت. سۋ - تىرشىلىكتىڭ ءنارىن بەرەدى، وت - ومىرگە جالىن بەرەدى، تۇز - استىڭ ءدامىن كەلتىرەدى، قىز - ءومىردىڭ ءسانىن كەلتىرەدى، اقىل - ءومىردىڭ ءمانىن كەلتىرەدى.
ەندى قارت وقۋشىلارعا سۇراق قويادى.
- ادامنىڭ اقىلى قايدا، بالالارىم، كىم ايتادى ەكەن؟
قارلىعاش: - حاننىڭ اقىلى تاعىندا، اكەنىڭ اقىلى جانىندا، جىگىتتىڭ اقىلى جاقسىلىعىندا، اقىماقتىڭ اقىلى كىم كورىنگەننىڭ قالتاسىندا.
- ادامعا اقىل بەرەتىن كىم، بالالارىم؟
اقجارقىن: - ادامعا اقىل بەرەتىن اتا - انا، ۇستاز، دوسىڭ. اتا - انا اقىلىن بالاسى مەن قىزىنا ايتادى، ۇستاز شاكىرتىنە ايتادى.
اتاسى: - ەندى ومىردە نە جەتىم؟- دەگەن سۇراققا كىم جاۋاپ بەرەدى؟
ن. ايدانا: - 1. ومىردە اتا - اناسى بولماسا، بالا تاس جەتىم
2. حالىقتا سەنىم بولماسا، حان جەتىم.
حانى اقىلسىز بولسا، حالىق جەتىم.
3. سۋى جوق قۇدىق جەتىم.
دوسى جوق جىگىت جەتىم.
4. شاكىرتسىز ۇستاز جەتىم.
5. قىزى جەتەسىز بولسا، انا جەتىم.
6. اتا - انا اقىلى جەردە قالسا، بارىنەن دە سول جەتىم.
اتاسى: - ءيا، بالالارىم، سەندەر اتا - انانىڭ تاربيەسىن باعالاپ وسكەن بالالارسىڭدار. قاناتتارىڭ ەش تالماي، اق جولمەن اتا - انالارىڭدى سىيلاي بىلىڭدەر. اۋمين!
2 - جۇرگىزۋشى: - اقجارقىننىڭ ورىنداۋىنداعى «اسىل انا» ءانى بارشا انالارعا ارنالادى، قابىل الىڭىزدار.
1 - جۇرگىزۋشى: - ءبىزدىڭ قازاق ءار ءسوزدى تۇسپالداپ تا، تۋرالاپ تا، استارلاپ تا جەتكىزگەن حالىق. اتا - انا تۋرالى قانشاما ءماندى دە ماڭىزدى سوزدەر ايتىلادى. سونىمەن بىرگە اتا - انا تۋرالى حاديستەردى بىلەتىن وقۋشىلاردى دا تىڭداپ كورەيىك.
سالامات: - ەي، پەرزەنتىم! ويىڭا توقىپ ال، اتا - اناڭا قۇرمەت، ىزەت قىلۋدى مويىنعا الۋ ءلازىم. سەبەبى، بالانىڭ ءتۇپ نەگىزى - اتا - انا بولىپ تابىلادى.
ايبەك: - اتا - انامدى نە ءۇشىن قۇرمەتتەيمىن دەگەندى ويىڭا الۋشى دا بولما. ولار سەن ءۇشىن ولۋگە دە دايىن تۇرادى. سەن سونى ءبىلۋىڭ كەرەك.
اسىلزات: - سەن اتا - اناڭنىڭ ەڭبەگىن ءدىن جاعىنان وتەي الماساڭ دا اقىل - ساناڭمەن، ادامگەرشىلىگىڭمەن وتە. كىمدە - كىم اتا - اناسىن رازى ەتكەن بولسا، ول قانداي جاقسى. اللا تاعالا ونىڭ ءومىرىن ۇزارتادى.
بەكجان: - اتا - اناڭا نە ىستەسەڭ، قارتايعاندا الدىڭا سول كەلەدى.
ايبالا: - بورىش - اتا - اناعا، ۇلكەن ۇستازدار مەكتەبىنە قىزمەت جاساپ، اكەنىڭ ەڭبەگىن، انانىڭ اق ءسۇتىن وتەۋ. ەگەر ناعىز ادام بولساڭ، ەڭ اۋەلى اتا - انا الدىنداعى بورىشتى وتەۋ ماقساتىن قويامىز. قۇرمەتتى، اكە - شەشە، اتىڭا كىر كەلتىرمەۋگە انت ەتەمىن!
بارلىعى: انت ەتەمىز!
1 - جۇرگىزۋشى: «اناشىم» ءانىن قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى: -«كەشىر مەنى، انا» دەپ اتالاتىن كورىنىسكە نازار اۋدارىڭىزدار.
اۆتور: - جالدامالى پاتەردە اناسى مەن بالاسى اڭگىمەلەسىپ وتىرادى.
اناسى: - بالام، ساباعىڭدى جاقسى وقى، اكەڭ ەكەۋمىزدىڭ ويلاپ جۇرگەنىمىز سەنىڭ قامىڭ. جاقسى تاماقتانىپ، جاقسى كيىنسىن دەپ تىنباي ەڭبەك ەتۋدەمىز. ساباعىڭدى جاقسى وقىساڭ، بولاشاعىڭنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىز. ال، مەن ەندى جۇمىسقا كەتتىم.
بالاسى: - جارايدى، انا، ۋايىمداماڭىز.
اۆتور: - اناسى شىعىپ كەتەدى. بالا ساباعىن وقىپ وتىرادى. وسى كەزدە سىرتتان ەكى بالا كەلىپ ونى ۇيىمعا كىرۋگە ۇگىتتەي باستايدى.
ولار: - سەن ءبىزدىڭ ۇيىمعا كىرەسىڭ بە، وندا قىزىقتى نارسەلەر كوپ.
بالا: - جوق، مەن انامنىڭ ايتقانىن ورىنداپ، سەنىمىن اقتاۋىم كەرەك.
ەكەۋى قارقىلداپ كۇلەدى: - و، كۇشىك! اناسىنىڭ ايتقانىنان شىقپايدى، جىگىت ەمەسسىڭ. (ەكەۋى بالانى ۇرىپ - سوعىپ قورقىتادى)
- ەندى قالاي، ويلاندىڭ با؟
بالا: - جارايدى، جارايدى.
الگى ەكەۋى: - ەندەشە بىلاي، ءقازىر ۇيىڭنەن بىزگە اقشا اكەلىپ بەرەسىڭ. (ەكەۋى شىعىپ كەتەدى)
اۆتور: - بالا قورىققانىنان اناسىنىڭ سومكەسىنەن اقشا ۇرلاپ اكەلىپ بەرەدى. اناسى جۇمىستان كەلگەن سوڭ بالاسىنىڭ ءتۇرىن كورىپ تاڭ قالادى.
اناسى: - بالام، تۇرىڭە نە بولعان؟
بالاسى: - ەشتەڭە، قۇلاپ قالعانمىن.
اۆتور: - اناسى سومكەنى اشىپ قاراسا اقشا ازايعان سياقتى.
اناسى: - بالام، سومكەدەگى اقشانى سەن الدىڭ با؟
بالاسى (داۋىس كوتەرىپ): - جوق، نەگە مەنەن كورەسىز؟
اۆتور: - ەرتەڭىنە اناسى تاعى دا بالاسىنا اقىلىن ايتىپ جۇمىسىنا كەتەدى. جۇمىستان كەلگەندە كەشەگى جاعداي تاعى دا قايتالانادى. وسىلاي بىرنەشە كۇندەر وتەدى.
اناسى: - بالام - اۋ تاعى دا اقشام جوق، بۇل پاتەر ساتىپ الامىز دەگەن اقشا ەدى عوي. ونى قايدا جىبەردىڭ؟
بالاسى: - ءسىز نەگە مەنەن كورە بەرەسىز؟ العان جوقپىن دەدىم عوي.
اناسى: - بالام، سەن بۇرىن ماعان داۋىس كوتەرمەۋشى ەدىڭ عوي، ساعان نە بولعان؟
بالاسى: - مەنىڭ ومىرىمە ارالاسپاڭىز. مەن كەتەم.
اۆتور: - وسى كەزدە ەسىكتى سارت ەتكىزىپ جاۋىپ شىعىپ كەتەدى. بالاسىنان مۇنداي مىنەزدى كۇتپەگەن اناسىنىڭ جۇرەگى اۋىرىپ قۇلايدى. كورشىسى جەدەل جاردەم شاقىرىپ، اۋرۋحاناعا الىپ كەتەدى.
بالا سىرتتا ءارى جۇرەدى، بەرى جۇرەدى، ىشەگى شۇرىلداپ قارنى اشقان سوڭ، ءارى كەش بولىپ قالعاندىقتان قايدا بارارىن بىلمەي ۇيىنە كەلەدى. ەسىكتى ۇرعىلاپ، اناسىن ىزدەيدى. كورشى شىعىپ اناسىن اۋرۋحاناعا الىپ كەتكەندىگىن ايتادى.
كورشىسى: - اناڭ جۇرەك تالماسىنا ۇشىراپ، جەدەل جاردەم الىپ كەتتى.
اۆتور: - اناسىنىڭ اۋرۋىنا ءوزىنىڭ كىنالى ەكەنىن سەزىنگەن بالا اۋرۋحاناعا قۇستاي ۇشىپ جەتىپ، اناسىنىڭ قۇشاعىنا قۇلاپ كەشىرىم سۇرايدى.
بالاسى: - كەشىر مەنى، انا، كەشىر! ماعان بۇل ومىردە سەنەن ارتىق جان جوق. مەن ولاردىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ قالدىم. ەندى تەك قانا اتا - انام مەن ۇستازدارىمنىڭ عانا ايتقانىن ورىندايتىن بولامىن. كەشىر مەنى، انا!
اناسى: - بالام، قۇلىنىم!- دەپ بالاسىنىڭ باسىنان سيپايدى.
1 - جۇرگىزۋشى: «ماما» ءانىن ورىندايتىندار: شىڭعىس، قۇرالاي، اقجارقىن
2 - جۇرگىزۋشى. «بالا تاربيەسى - بەسىكتەن» دەيدى حالىق. ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنا قازاقتىڭ ىرىم - تىيىم سوزدەرىن ايتىپ وتىرىپ تاربيەلەيدى. ەندەشە ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىزدىڭ اتا - انالارىنان ەستىگەن ىرىم - تىيىم سوزدەرىنە قۇلاق تۇرسەك.
اقجول: - اتا - انانى رەنجىتپە
- تۇندە سۋعا بارما!
- تاڭدايىڭدى قاقپا!
- كىسىگە قاراپ ەسىنەمە!
- داستارحانعا قاراپ تۇشكىرمە!
- ۇلكەننىڭ ءسوزىن بولمە، جولىن كەسپە!
التىنبەك: - وشاققا سۋ قۇيما
- ناندى باسپا!
- تابانىڭدى تارتپا!
- قولىڭدى توبەڭە قويما!
- باس كيىممەن ويناما!
- بوس بەسىكتى تەربەتپە!
اسەم: - مالدى تەپپە!
- ءبۇيىرىڭدى تايانبا!
- كەشقۇرىم ۇيىقتاما!
- ايعا قولىڭدى شوشايتپا!
- ۇيگە جۇگىرىپ كىرمە!
- بىرەۋدىڭ يىعىن باسپا!
1 - جۇرگىزۋشى: ايدانانىڭ ورىنداۋىنداعى «اكە تۋرالى جىر» ءانى بارشا اكەلەرگە ارنالادى. قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى: - ەندى وقۋشىلاردىڭ اتا - انالارىنا ارناعان جۇرەك جاردى ولەڭدەرىن نازارلارىڭىزعا ۇقسىنامىز.
1. اقجارقىن
2. ايبالا
قورىتىندى
ءمۇعالىم: - وسى تاربيە ساعاتى مەنىڭ وقۋشىلارىما ۇلكەن وي سالىپ، سانالى بولۋعا تاربيە بەردى دەپ ويلايمىن. كەلگەن اتا - انالارعا ۇلكەن راحمەت ايتا وتىرىپ، تاربيەلەپ وتىرعان بالالارىڭىز سانالى ازامات بولىپ، سىزدەردىڭ دە، ءبىزدىڭ دە ماقتانىشىمىز بولسىن دەپ تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.
سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا 7 «ا» سىنىپ وقۋشىسى، مەكتەبىمىزدىڭ ماقتانىشى كوشەنەي نۇربينانىڭ ورىنداۋىنداعى «قوس شىنارىم» ءانىن ۇسىنامىز، قابىل الىڭىزدار.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاماقتانۋ مادەنيەتى مەن تاماق ازىرلەۋ
