مۋزىكا الەمىنە ساياحات - پۋتەشەستۆيە ۆ مير مۋزىكي
ارمىسىزدار قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار، وقۋشىلار!!!
فورتەپيانو ءبولىمىنىڭ ۇيىمداستىرۋمەن وتەتىن «مۋزىكا الەمىنە ساياحات» اتتى ءىس-شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
- ءومىر ىرعاق، نازىك اۋەن، اسقاق ءۇن، ايدىن، دالا ءاسپان-ۇن!
- عۇمىرى جوق ىرعاقتاردان باسقانىڭ!
- ەي، ادامزات، باس اۋەنگە، قوس انگە،
- شىرقات بيىك تىرشىلىكتىڭ داستانىن!!
بەز مۋزىكي نە پروجيۆۋ ي دنيا!
ونا ۆو منە. ونا ۆوكرۋگ مەنيا.
ي ۆ پەنە پتيس، ي ۆ شۋمە گورودوۆ،
ۆ مولچانە تراۆ ي ۆ رادۋگە سۆەتوۆ،
ي ۆ زاريەۆە راسسۆەتا ناد زەملەي…
ونا ۆەزدە ي ۆەچنو سپۋتنيك موي.
مۋزىكا الەمى-ادامزات مادەنيەتىنىڭ بايلىعى ىشىندەگى مۇحيتتاي شەكسىز، عاجاپ دۇنيە.
مۋزىكادا ادامنىڭ اسقاق ويلارى مەن ءار ءتۇرلى سەزىم يىرىمدەرى بەينەلەنەدى.
مۋزىكانىڭ ادام جان دۇنيەسىنە تيگىزەتىن اسەرى وراسان زور،
سوندىقتان ونى شىنايى ىقىلاسپەن قابىلداۋ ارقىلى عانا تۇسىنۋگە بولادى.
سوگلاسيتەس، مۋزىكا جيۆەت ۆ كاجدوم يز ناس، ۋ كاجدوگو سۆويا، نەپوۆتوريمايا. ي وچەن ۆاجنو ناۋچيتسيا سلۋشات ەە. ا ەسلي نە سلۋشات؟ ي نە سلىشات؟ ي نە ناۋچيتسيا؟ چتو توگدا؟ مۋزىكا وبيجاەتسيا ي پوكيداەت توگو، كتو نيەۆنيماتەلەن ي راۆنودۋشەن ك نەي، كتو نە حوچەت ەە پونيات.
.
مۋزىكانىڭ جانرلارى، تۇرلەرى وتە كوپ:
ولار: وپەرالىق، بالەتتىك، سيمفونيالىق، كامەرالىق، حالىقتىق مۋزىكالار، اسكەري جانە اسپاپتىق، ۆوكالدىق، ەسترادالىق، بيگە ارنالعان، بالالارعا ارنالعان، جانە ت. ب. مۋزىكا تۇرلەرى بار.
الەمدىك مۋزىكا قورىنا ءار حالىق، ءار ۇلت وزىنە ءتان ورنەكپەن ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
ولاردىڭ مۋزىكالارى ءار ءتۇرلى جانردى قامتيدى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بولادى.
ول ەرەكشەلىك ادام مىنەز-قۇلقى، ىس-ارەكەتى، ومىردەگى تۇرمىس تىرشىلىگى، ادەت – عۇرپى، تۇسىنىك-تۇيسىگى مەن ويلاۋ، سەزىنۋ قاسيەتتەرى سياقتى دارا سيپاتتارعا بايلانىستى.
سوندىقتان مۋزىكانىع ەرەكشەلىگىەسكەرمەي، ءبىر ولشەممەن ولشەۋگە بولمايدى. مۋزىكانىڭ شىنايىلىعى مەن ومىرشەڭدىگى دە سول حالىقتىعىندا.
مۋزىكانىڭ حالىقتىق، كلاسسيكالىق، جالىندى، جىگەرلى، ءتىپتى جەڭىل تۇرلەرىنىڭ ءبارى دە-ومىرىمىزگە قاجەت دۇنيەلەر. ءبىراق مۋزىكانى تىڭداپ، ءتۇسىنۋ ءۇشىن دۇرىس تانىم، تالعام بولۋى ءتيىس.
قازاق حالقىنىڭ مۋزىكاسى – حالىقپەن بىرگە جاساسىپ، تاريحي الەۋمەتتىك ءومىرى مەن تولعانىس تەبىرەنىستەرىن ۇزدىكسىز بايان ەتىپ كەلە جاتقان سالاسى.
جانارىن جالىندى ەگىلگەن
جانىڭدى جادىراتار تىلەگىمەن
ىزگىلىك يمانىمەن ءنار بەرەتىن
ءلاززات ال انشىلەردىڭ جۇرەگىنەن.
1. ءان----------
مۋزىكا – ادامنىڭ تىكەلەي جان دۇنيەسىنىڭ ءتىلى.
مۋزىكا ءوزىنىڭ وتە نازىك، سىرلى اۋەنىمەن سەزىمتال ادام جانىنىڭ بار بايلىعىن اشىپ بەرە الادى.
قازاق حالقى ءۇشىن دومبىرا اسپابىنىڭ ورنى ەرەكشە. دومبىرا اسپابى قازاقتى ناعىز قازاق ەكەنىنە كوز جەتكىزەدى.
دومبىرا كۇيلەرىن بىزگە جەتكىزگەن كوپتەگەن كۇيشىلەر بارشىلىق، ولار كۇي اتاسى قۇرمانعازى، دينا، داۋلەتكەرەي جانە تاعى باسقالارى.
ەكى ىشەك ءبىرى ءۇستى. ءبىرى استى
پەرنەسىن كۇيشى ەپپەن باستى
تيەكتەن اعىلىپ عالامات كۇي
كۇمبىرى شاناعىندا تولقىپ تاسى.
2. كۇي---------------
مۋزىكا – شىنايى ونەر، ادامعا اسەر ەتىپ، قۇدىرەتتى ەموسيونالدىق وراسان زور كۇش ارقىلى ەستەتيكالىق تالعامدى وياتادى.
ادامزات قوعامى دامۋىنىڭ تاڭ سارىسىندە تۋىپ، مۋزىكا ادام ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الىپ كەلدى.
قانداي دا بولسىن وزىندىك ومىرلىك اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى، بي مۋزىكاسىنىڭ ەكى ءتۇرى بار: بيلەيتىن مۋزىكا جانە كونسەرتتىك مۋزىكا.
كوپتەگەن حالىق بيلەرى كلاسسيك كومپوزيتورلاردىڭ ماماندىق شىعارماشىلىعىندا، كامەرالىق مۋزىكالاردا، وپەرالاردا، سيمفونيالار مەن بالەتتەردە ورىن الادى.
بيشىلەر ەمەس، قۇس سياقتى
ەلەستەيدى ءبىر كورگەن ءتۇس سياقتى
اجەمنىڭ ۇرشىعىنداي ۇيىرىلگەن دە
جەر شارىن اينالدىرعان كۇش سياقتى - دەي كەلە «وزبەك ءبيىن» نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز!! قوشەمەتتەپ ءبيشى قىزدارىڭىزدى قارسى الىڭىزدار!
3. بي____________________
سىرناي اسپابى گارمونيكا دەگەن سوزدەن شىققان، ەلگە «گارموشكا»، «گارمون»، «بايان» دەگەن اتپەن بەلگىلى. سىرناي اسپابىنا ارناپ، كومپوزيتورلار پانامارەنكو، باسۋرمانوۆ، كنيپپەر تاعى باسقالارى شىعارمالار جازعان.
4. بايان__________________
تابادى اسىل ءسوزدى ەر داناسى
شىعادى بىلىمدىدەن ءسوز ساراسى
سالشى ءبىر اسەم انگە شارىقتاتىپ
جاستاردىڭ ويلى جاسى...
5. ءان_____________
قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ايتۋ ونەرى بۇگىندە ءبىرىنعاي ستاندارتتى نۇسقالار شەڭبەرىندە قالىپ قويماي، ءداستۇرلى ۇلگىلەر تۇرىندە جاندانا، جالعاسىن تاۋىپ ءارى قاراي دامي تۇسەدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ايتۋ ونەرىنىڭ قازاقستاننىڭ ءار ولكەلەرىندە ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن ءار ءتۇرلى بولىپ كەلەدى.
6. تەرمە____________
ەرتە زاماندا ءومىر سۇرگەن ءبىر بايدىڭ تايپالعان قارا جورعاسى بولىپتى. الگى جورعاسى بايگەدەن بايگە، جۇلدەدەن جۇلدە قويمايدى ەكەن. ءبىر كۇنى بايدىڭ جالعىز قىزى ۇزاتىلىپ، اكەسىنەن قالىڭ مالىنىڭ وتەۋiنە قارا جورعاسىن سۇرايدى. باي جورعاسىن قيمايدى، قينالادى. ءبىراق، جالعىزىنىڭ بەتىن دە قايتارا الماي، اقىرى بەرەدى. «قىزىم، قاراجورعانى بiر تايپالتىپ جورعالاتشى. جات جۇرتقا اكەتiپ باراسىڭ عوي، بiر كورiپ قالايىن»،- دەيدى باي قىزىن ۇزاتار الدىندا. قارا جورعانى نوقتالى ۇزىن ارقانىمەن بوس قويا بەرەدi. جانۋار ۇيرەنشىكتى جورعاسىنا سالا جونەلەدi. سوندا نوقتاعا بايلانعان ۇزىن ارقان تولقىندانىپ، اتپەن بiرگە جورعالاپ بارا جاتقانداي بولادى. وسى ادەمى كورىنىسكە قاراپ تۇرعان بiر كۇيشi «قارا جورعا» دەگەن كۇي شىعارىپتى.
بۇل كۇيدىڭ اسەرلى بولىپ شىققانى سونشالىقتى، ونى ەستىگەن قازاق. قيمىلسىز قالا الماعان. بۇگىندە دە سولاي. بۋىن-بۋىنىڭ ەرىكسىز بوسايدى. سول سەبەپتى دە «قارا جورعا» ءبيى، كەيىننەن ءتىپتى ءانى پايدا بولادى. جالپى، بۇل كۇي تاريحىنىڭ ەرتەككە، اڭىزعا اينالعان بىرنەشە ءتۇرى بار،- دەيدى «قاراجورعا» ۇجىمىنىڭ جەتەكشىسى جامالي ديقان ۇلى.- وتكەن جىلى قىتايداعى قانداستارىمىز «قارا جورعانى» گيننەس رەكوردتار كىتابىنا ەنگىزىپ، ەرلەدى. ءبىر مەزگىلدە ون مىڭنان استام ادام بيلەپ، ءدۇيىم جۇرتتى تاڭ قالدىردى. ءور التايداعى باۋىرلارىنىڭ وسى ءسۇيىنشىسىن ەستىپ، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءبىر مارقايىپ قالعانى انىق. ول، ول ما؟ بۇل اۋەنگە قىتايلىقتار قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، زەرتتەپ كورگەن.
ءبيدىڭ دەنساۋلىققا پايداسى بارىن بايقايدى. بۇل ءبيدى بيلەگەن ادامنىڭ بۇكىل سۇيەگى قيمىلدايدى، ياعني دەنەنى شىنىقتىرۋ ءۇشىن تاپتىرمايتىن ءتاسىل. جانعا جاعىمدى، تانگە پايدالى. ءقازىر التاي مەن شىڭجان مەكتەپتەرىندە ساباق وسى «قارا جورعامەن» باستالاتىن بولعان.
7.«قارا جورعا» ءبيى___________________
سىزدەر وسى فورتەپيانو قانداي اسپاپ جانە ول مۋزىكادا نەلىكتەن وسىنشا ماڭىزدى ورىن الاتىندىعى جونىندە ويلانىپ كوردىڭىزدەر بە؟
ارينە، سىزدەر ءرويالدى جاقسى بىلەسىزدەر، ونى كونسەرت زالدارىندا، مادەنيەت سارايلارىندا، مۋزىكا مەكتەپتەرىندە كۇندەلىكتى كورىپ ءجۇرمىز.
ساحنا تورىندە تۇرعان ۇلكەن، ماڭعاز رويال سالتاناتتى ساتتەردە ۇستىڭگى قاقپاعىن اشىپ قويعاندا قاناتىن جايىپ جىبەرگەن قۇسقا ۇقساپ كەتپەي مە؟
پيانينونى كابينەتتەردە، وقۋ بولمەلەرىندە، ءۇي ىشىندە كورەسىزدەر.
فورتەپيانو سچيتاەتسيا سترۋننو-كلاۆيشنىم مۋزىكالنىم ينسترۋمەنتوم، زۆۋك يزۆلەكاەتسيا پۋتەم ناجاتيا كلاۆيش، ا وني ۆ سۆويۋ وچەرەد پريۆوديات ۆ دۆيجەنيا مولوتوچكي كوتورىە ۋداريايۋت پو سترۋنام. پراروديتەلەم فورتەپيانو بىلي كلاۆەسينى ي كلاۆيكوردى. بولشيم نەدوستاتكوم ەتيح مۋزىكالنىح ينسترۋمەنتوۆ بىلو تو، چتو زۆۋك پري يگرە نا نيح بىسترو زاتۋحال، تاكجە ۋ ەتيح مۋزىكالنىح ينسترۋمەنتوۆ ۋروۆەن گرومكوستي نە يزمەنيالسيا يز-زا چەگو نيەۆوزموجنو دوستيگنۋت ديناميكۋ ۆ مۋزىكە.
ۆ فورتەپيانو ەتيح نەدوستاتكوۆ نەت. مەحانيزمى فورتەپيانو تاكيم كاكيم مى ەگو زناەم سەيچاس يزوبرەل ەششە ۆ تىسياچا سەمسوت ۆتوروم گود ۋ يتاليانسكيي ماستەر كريستوفوري. ۆ پەريود رومانتيزما فورتەپيانو بىلو پوپۋليارنىم ينسترۋمەنتوم دوماشنەگو مۋزيسيروۆانيا. ليۋبيتەلي مۋزىكي پرەدپوچيتالي يمەننو فورتەپيانو، پوتومۋ چتو ونو داۆالو ۆوزموجنوست يسپولنيات ودنوۆرەمەننو ي مەلوديۋ، ي گارمونيۋ. روست پوپۋليارنوستي فورتەپيانو پريۆەل ك پوياۆلەنيۋ پيانيستوۆ-ۆيرتۋوزوۆ. ۆسە جە نەوبحوديمو وتمەتيت، چتو، نەسموتريا نا پادەنيە سۆوەي پوپۋليارنوستي، كلاۆەسين نە يسچەز سو سەنى سوۆسەم. ەگو نەجنوە زۆۋچانيە ي سەگودنيا موجنو ۋسلىشات نا كونسەرتاح ستاريننوي مۋزىكي. كومپوزيتورى پرودولجايۋت پيسات مۋزىكۋ دليا ەتوگو ينسترۋمەنتا، كلاۆەسينى پرويزۆودياتسيا ۆ دوستاتوچنو بولشيح كوليچەستۆاح. ۋ يتاليانسكيي ماستەر كريستوفوري.
8. پيانيست_________________
مير مۋزىكي…
ەتو مير ۆولشەبنىي!..
كاجەتسيا، ون سوزدان يز لۋچەي ي بليكوۆ
سەرەبريستو – زۆەزدنىح.
يز دوجدينوك تونكيح،
يز مەتەلەي بەلىح.
يز كاپەلي زۆونكوي، كاجەتسيا، ون سدەلان.
يز سۆەتوچنىح رادۋگ!
يز پوتوكوۆ بۋرنىح!
يز وگنيا ي ۆيحريا!
يز نەبەس لازۋرنىح!..
ۆ نەم زيما يسكريتسيا،
رادوستنو سياەت.
سكازوچنايا وسەن زولوتوم پىلاەت.
تام ۆەسنا سۆەتنايا!
پرازدنيچنوە لەتو!..
دۋشۋ ناپولنياەت ون دوبروم ي سۆەتوم.
قۇرمەتتى قوناقتار! بۇگىنگى «مۋزىكا الەمىنە ساياحات» اتتى ءىس-شارامىزدى اياقتايمىز.... كەلەسى كەزدەسكەن
فورتەپيانو ءبولىمىنىڭ ۇيىمداستىرۋمەن وتەتىن «مۋزىكا الەمىنە ساياحات» اتتى ءىس-شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
- ءومىر ىرعاق، نازىك اۋەن، اسقاق ءۇن، ايدىن، دالا ءاسپان-ۇن!
- عۇمىرى جوق ىرعاقتاردان باسقانىڭ!
- ەي، ادامزات، باس اۋەنگە، قوس انگە،
- شىرقات بيىك تىرشىلىكتىڭ داستانىن!!
بەز مۋزىكي نە پروجيۆۋ ي دنيا!
ونا ۆو منە. ونا ۆوكرۋگ مەنيا.
ي ۆ پەنە پتيس، ي ۆ شۋمە گورودوۆ،
ۆ مولچانە تراۆ ي ۆ رادۋگە سۆەتوۆ،
ي ۆ زاريەۆە راسسۆەتا ناد زەملەي…
ونا ۆەزدە ي ۆەچنو سپۋتنيك موي.
مۋزىكا الەمى-ادامزات مادەنيەتىنىڭ بايلىعى ىشىندەگى مۇحيتتاي شەكسىز، عاجاپ دۇنيە.
مۋزىكادا ادامنىڭ اسقاق ويلارى مەن ءار ءتۇرلى سەزىم يىرىمدەرى بەينەلەنەدى.
مۋزىكانىڭ ادام جان دۇنيەسىنە تيگىزەتىن اسەرى وراسان زور،
سوندىقتان ونى شىنايى ىقىلاسپەن قابىلداۋ ارقىلى عانا تۇسىنۋگە بولادى.
سوگلاسيتەس، مۋزىكا جيۆەت ۆ كاجدوم يز ناس، ۋ كاجدوگو سۆويا، نەپوۆتوريمايا. ي وچەن ۆاجنو ناۋچيتسيا سلۋشات ەە. ا ەسلي نە سلۋشات؟ ي نە سلىشات؟ ي نە ناۋچيتسيا؟ چتو توگدا؟ مۋزىكا وبيجاەتسيا ي پوكيداەت توگو، كتو نيەۆنيماتەلەن ي راۆنودۋشەن ك نەي، كتو نە حوچەت ەە پونيات.
.
مۋزىكانىڭ جانرلارى، تۇرلەرى وتە كوپ:
ولار: وپەرالىق، بالەتتىك، سيمفونيالىق، كامەرالىق، حالىقتىق مۋزىكالار، اسكەري جانە اسپاپتىق، ۆوكالدىق، ەسترادالىق، بيگە ارنالعان، بالالارعا ارنالعان، جانە ت. ب. مۋزىكا تۇرلەرى بار.
الەمدىك مۋزىكا قورىنا ءار حالىق، ءار ۇلت وزىنە ءتان ورنەكپەن ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
ولاردىڭ مۋزىكالارى ءار ءتۇرلى جانردى قامتيدى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بولادى.
ول ەرەكشەلىك ادام مىنەز-قۇلقى، ىس-ارەكەتى، ومىردەگى تۇرمىس تىرشىلىگى، ادەت – عۇرپى، تۇسىنىك-تۇيسىگى مەن ويلاۋ، سەزىنۋ قاسيەتتەرى سياقتى دارا سيپاتتارعا بايلانىستى.
سوندىقتان مۋزىكانىع ەرەكشەلىگىەسكەرمەي، ءبىر ولشەممەن ولشەۋگە بولمايدى. مۋزىكانىڭ شىنايىلىعى مەن ومىرشەڭدىگى دە سول حالىقتىعىندا.
مۋزىكانىڭ حالىقتىق، كلاسسيكالىق، جالىندى، جىگەرلى، ءتىپتى جەڭىل تۇرلەرىنىڭ ءبارى دە-ومىرىمىزگە قاجەت دۇنيەلەر. ءبىراق مۋزىكانى تىڭداپ، ءتۇسىنۋ ءۇشىن دۇرىس تانىم، تالعام بولۋى ءتيىس.
قازاق حالقىنىڭ مۋزىكاسى – حالىقپەن بىرگە جاساسىپ، تاريحي الەۋمەتتىك ءومىرى مەن تولعانىس تەبىرەنىستەرىن ۇزدىكسىز بايان ەتىپ كەلە جاتقان سالاسى.
جانارىن جالىندى ەگىلگەن
جانىڭدى جادىراتار تىلەگىمەن
ىزگىلىك يمانىمەن ءنار بەرەتىن
ءلاززات ال انشىلەردىڭ جۇرەگىنەن.
1. ءان----------
مۋزىكا – ادامنىڭ تىكەلەي جان دۇنيەسىنىڭ ءتىلى.
مۋزىكا ءوزىنىڭ وتە نازىك، سىرلى اۋەنىمەن سەزىمتال ادام جانىنىڭ بار بايلىعىن اشىپ بەرە الادى.
قازاق حالقى ءۇشىن دومبىرا اسپابىنىڭ ورنى ەرەكشە. دومبىرا اسپابى قازاقتى ناعىز قازاق ەكەنىنە كوز جەتكىزەدى.
دومبىرا كۇيلەرىن بىزگە جەتكىزگەن كوپتەگەن كۇيشىلەر بارشىلىق، ولار كۇي اتاسى قۇرمانعازى، دينا، داۋلەتكەرەي جانە تاعى باسقالارى.
ەكى ىشەك ءبىرى ءۇستى. ءبىرى استى
پەرنەسىن كۇيشى ەپپەن باستى
تيەكتەن اعىلىپ عالامات كۇي
كۇمبىرى شاناعىندا تولقىپ تاسى.
2. كۇي---------------
مۋزىكا – شىنايى ونەر، ادامعا اسەر ەتىپ، قۇدىرەتتى ەموسيونالدىق وراسان زور كۇش ارقىلى ەستەتيكالىق تالعامدى وياتادى.
ادامزات قوعامى دامۋىنىڭ تاڭ سارىسىندە تۋىپ، مۋزىكا ادام ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الىپ كەلدى.
قانداي دا بولسىن وزىندىك ومىرلىك اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى، بي مۋزىكاسىنىڭ ەكى ءتۇرى بار: بيلەيتىن مۋزىكا جانە كونسەرتتىك مۋزىكا.
كوپتەگەن حالىق بيلەرى كلاسسيك كومپوزيتورلاردىڭ ماماندىق شىعارماشىلىعىندا، كامەرالىق مۋزىكالاردا، وپەرالاردا، سيمفونيالار مەن بالەتتەردە ورىن الادى.
بيشىلەر ەمەس، قۇس سياقتى
ەلەستەيدى ءبىر كورگەن ءتۇس سياقتى
اجەمنىڭ ۇرشىعىنداي ۇيىرىلگەن دە
جەر شارىن اينالدىرعان كۇش سياقتى - دەي كەلە «وزبەك ءبيىن» نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز!! قوشەمەتتەپ ءبيشى قىزدارىڭىزدى قارسى الىڭىزدار!
3. بي____________________
سىرناي اسپابى گارمونيكا دەگەن سوزدەن شىققان، ەلگە «گارموشكا»، «گارمون»، «بايان» دەگەن اتپەن بەلگىلى. سىرناي اسپابىنا ارناپ، كومپوزيتورلار پانامارەنكو، باسۋرمانوۆ، كنيپپەر تاعى باسقالارى شىعارمالار جازعان.
4. بايان__________________
تابادى اسىل ءسوزدى ەر داناسى
شىعادى بىلىمدىدەن ءسوز ساراسى
سالشى ءبىر اسەم انگە شارىقتاتىپ
جاستاردىڭ ويلى جاسى...
5. ءان_____________
قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ايتۋ ونەرى بۇگىندە ءبىرىنعاي ستاندارتتى نۇسقالار شەڭبەرىندە قالىپ قويماي، ءداستۇرلى ۇلگىلەر تۇرىندە جاندانا، جالعاسىن تاۋىپ ءارى قاراي دامي تۇسەدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ايتۋ ونەرىنىڭ قازاقستاننىڭ ءار ولكەلەرىندە ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن ءار ءتۇرلى بولىپ كەلەدى.
6. تەرمە____________
ەرتە زاماندا ءومىر سۇرگەن ءبىر بايدىڭ تايپالعان قارا جورعاسى بولىپتى. الگى جورعاسى بايگەدەن بايگە، جۇلدەدەن جۇلدە قويمايدى ەكەن. ءبىر كۇنى بايدىڭ جالعىز قىزى ۇزاتىلىپ، اكەسىنەن قالىڭ مالىنىڭ وتەۋiنە قارا جورعاسىن سۇرايدى. باي جورعاسىن قيمايدى، قينالادى. ءبىراق، جالعىزىنىڭ بەتىن دە قايتارا الماي، اقىرى بەرەدى. «قىزىم، قاراجورعانى بiر تايپالتىپ جورعالاتشى. جات جۇرتقا اكەتiپ باراسىڭ عوي، بiر كورiپ قالايىن»،- دەيدى باي قىزىن ۇزاتار الدىندا. قارا جورعانى نوقتالى ۇزىن ارقانىمەن بوس قويا بەرەدi. جانۋار ۇيرەنشىكتى جورعاسىنا سالا جونەلەدi. سوندا نوقتاعا بايلانعان ۇزىن ارقان تولقىندانىپ، اتپەن بiرگە جورعالاپ بارا جاتقانداي بولادى. وسى ادەمى كورىنىسكە قاراپ تۇرعان بiر كۇيشi «قارا جورعا» دەگەن كۇي شىعارىپتى.
بۇل كۇيدىڭ اسەرلى بولىپ شىققانى سونشالىقتى، ونى ەستىگەن قازاق. قيمىلسىز قالا الماعان. بۇگىندە دە سولاي. بۋىن-بۋىنىڭ ەرىكسىز بوسايدى. سول سەبەپتى دە «قارا جورعا» ءبيى، كەيىننەن ءتىپتى ءانى پايدا بولادى. جالپى، بۇل كۇي تاريحىنىڭ ەرتەككە، اڭىزعا اينالعان بىرنەشە ءتۇرى بار،- دەيدى «قاراجورعا» ۇجىمىنىڭ جەتەكشىسى جامالي ديقان ۇلى.- وتكەن جىلى قىتايداعى قانداستارىمىز «قارا جورعانى» گيننەس رەكوردتار كىتابىنا ەنگىزىپ، ەرلەدى. ءبىر مەزگىلدە ون مىڭنان استام ادام بيلەپ، ءدۇيىم جۇرتتى تاڭ قالدىردى. ءور التايداعى باۋىرلارىنىڭ وسى ءسۇيىنشىسىن ەستىپ، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءبىر مارقايىپ قالعانى انىق. ول، ول ما؟ بۇل اۋەنگە قىتايلىقتار قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، زەرتتەپ كورگەن.
ءبيدىڭ دەنساۋلىققا پايداسى بارىن بايقايدى. بۇل ءبيدى بيلەگەن ادامنىڭ بۇكىل سۇيەگى قيمىلدايدى، ياعني دەنەنى شىنىقتىرۋ ءۇشىن تاپتىرمايتىن ءتاسىل. جانعا جاعىمدى، تانگە پايدالى. ءقازىر التاي مەن شىڭجان مەكتەپتەرىندە ساباق وسى «قارا جورعامەن» باستالاتىن بولعان.
7.«قارا جورعا» ءبيى___________________
سىزدەر وسى فورتەپيانو قانداي اسپاپ جانە ول مۋزىكادا نەلىكتەن وسىنشا ماڭىزدى ورىن الاتىندىعى جونىندە ويلانىپ كوردىڭىزدەر بە؟
ارينە، سىزدەر ءرويالدى جاقسى بىلەسىزدەر، ونى كونسەرت زالدارىندا، مادەنيەت سارايلارىندا، مۋزىكا مەكتەپتەرىندە كۇندەلىكتى كورىپ ءجۇرمىز.
ساحنا تورىندە تۇرعان ۇلكەن، ماڭعاز رويال سالتاناتتى ساتتەردە ۇستىڭگى قاقپاعىن اشىپ قويعاندا قاناتىن جايىپ جىبەرگەن قۇسقا ۇقساپ كەتپەي مە؟
پيانينونى كابينەتتەردە، وقۋ بولمەلەرىندە، ءۇي ىشىندە كورەسىزدەر.
فورتەپيانو سچيتاەتسيا سترۋننو-كلاۆيشنىم مۋزىكالنىم ينسترۋمەنتوم، زۆۋك يزۆلەكاەتسيا پۋتەم ناجاتيا كلاۆيش، ا وني ۆ سۆويۋ وچەرەد پريۆوديات ۆ دۆيجەنيا مولوتوچكي كوتورىە ۋداريايۋت پو سترۋنام. پراروديتەلەم فورتەپيانو بىلي كلاۆەسينى ي كلاۆيكوردى. بولشيم نەدوستاتكوم ەتيح مۋزىكالنىح ينسترۋمەنتوۆ بىلو تو، چتو زۆۋك پري يگرە نا نيح بىسترو زاتۋحال، تاكجە ۋ ەتيح مۋزىكالنىح ينسترۋمەنتوۆ ۋروۆەن گرومكوستي نە يزمەنيالسيا يز-زا چەگو نيەۆوزموجنو دوستيگنۋت ديناميكۋ ۆ مۋزىكە.
ۆ فورتەپيانو ەتيح نەدوستاتكوۆ نەت. مەحانيزمى فورتەپيانو تاكيم كاكيم مى ەگو زناەم سەيچاس يزوبرەل ەششە ۆ تىسياچا سەمسوت ۆتوروم گود ۋ يتاليانسكيي ماستەر كريستوفوري. ۆ پەريود رومانتيزما فورتەپيانو بىلو پوپۋليارنىم ينسترۋمەنتوم دوماشنەگو مۋزيسيروۆانيا. ليۋبيتەلي مۋزىكي پرەدپوچيتالي يمەننو فورتەپيانو، پوتومۋ چتو ونو داۆالو ۆوزموجنوست يسپولنيات ودنوۆرەمەننو ي مەلوديۋ، ي گارمونيۋ. روست پوپۋليارنوستي فورتەپيانو پريۆەل ك پوياۆلەنيۋ پيانيستوۆ-ۆيرتۋوزوۆ. ۆسە جە نەوبحوديمو وتمەتيت، چتو، نەسموتريا نا پادەنيە سۆوەي پوپۋليارنوستي، كلاۆەسين نە يسچەز سو سەنى سوۆسەم. ەگو نەجنوە زۆۋچانيە ي سەگودنيا موجنو ۋسلىشات نا كونسەرتاح ستاريننوي مۋزىكي. كومپوزيتورى پرودولجايۋت پيسات مۋزىكۋ دليا ەتوگو ينسترۋمەنتا، كلاۆەسينى پرويزۆودياتسيا ۆ دوستاتوچنو بولشيح كوليچەستۆاح. ۋ يتاليانسكيي ماستەر كريستوفوري.
8. پيانيست_________________
مير مۋزىكي…
ەتو مير ۆولشەبنىي!..
كاجەتسيا، ون سوزدان يز لۋچەي ي بليكوۆ
سەرەبريستو – زۆەزدنىح.
يز دوجدينوك تونكيح،
يز مەتەلەي بەلىح.
يز كاپەلي زۆونكوي، كاجەتسيا، ون سدەلان.
يز سۆەتوچنىح رادۋگ!
يز پوتوكوۆ بۋرنىح!
يز وگنيا ي ۆيحريا!
يز نەبەس لازۋرنىح!..
ۆ نەم زيما يسكريتسيا،
رادوستنو سياەت.
سكازوچنايا وسەن زولوتوم پىلاەت.
تام ۆەسنا سۆەتنايا!
پرازدنيچنوە لەتو!..
دۋشۋ ناپولنياەت ون دوبروم ي سۆەتوم.
قۇرمەتتى قوناقتار! بۇگىنگى «مۋزىكا الەمىنە ساياحات» اتتى ءىس-شارامىزدى اياقتايمىز.... كەلەسى كەزدەسكەن
You Might Also Like
-
ءبىلىم بەرۋدىڭ «بيواقپاراتتاندىرۋ جانە سينەرگەتيكا» تەحنولوگياسىنىڭ «جاتتىقتىرعىش» كارتاسىمەن ماتەماتيكا پانىنەن جۇرگىزىلگەن ساباق ۇلگىسى
