InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر ساۋداگەر ىلعي التىن مەن كۇمىس جيناپتى. التىن مەن كۇمىستەن باسقا بايلىقتى بايلىق دەمەپتى. التىندى بىرەۋدەن الداپ الىپتى، بىرەۋدەن ارباپ الىپتى.

بىرەۋدەن تارتىپ الىپتى، بىرەۋدەن ارتىپ الىپتى. نە كەرەك: بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان الىپتى. بىرەۋدە التىن بار دەپ ەستىسە-اق بولعانى، ول ادام ءتۇن اسپاپتى. جىلان بولىپ شاعىپتى دا، التىنىن الىپتى، ۇكى بولىپ ۇشىپتى دا، قوراسىنا ءتۇسىپتى، كۇمىسىن الىپتى. التىننىڭ ق ۇلى بولعان ساۋداگەر التىنعا ارىن دا، جا- نىن دا ساتىپتى. قوراداعى مالىن دا، قامباداعى ءدانىن دە التىنعا ايىرباستاپتى. ءسويتىپ كۇمىستەن كۇمبەز، التىننان ايشىق ورناتىپ، اسەم ساراي سالدىرىپتى. ونى التىنمەن اپتاپتى، كۇمىسپەن قاپتاپتى. اسپانداعى ايدى الىپ ايشىعىنا، كوكتەگى جۇلدىزدى التىن كۇمبەزىنە قوندىرىپتى.

سالتاناتتى سارايعا، سارايداعى سارى التىننىڭ بۋىنا، كۇمىستىڭ كوبىگىنە كوزى تۇنىپ، ەسىرىپ جاتا بەرىپتى. اجداھاداي ىسقىرىپ، حالىق بايلىعىن لەبىمەن وزىنە تارتا بەرىپتى. حالىق زارلاپتى دا قارعاپتى.

الدەقالاي ءبىر جىلى قۇرعاقشىلىق، قۋ تاقىر بولىپ، ەگىن شىقپايدى، ەل اشارشىلىققا ۇشىرايدى. اركىم قولداعى بارىن شاشپاي-توكپەي، ىسىراپ ەتپەي، تارتىنا ۇنەمدەيدى. قاناعاتتى قاراۋىل قويىپ، تاماعىن تارتا جەيدى. «تارتا جەسەڭ تاي قالار، قويا جەسەڭ قوي قالار، قويماي جەسەڭ نە قالار» دەگەن. كۇن پەيىلى كەڭەيمەي تۇرعاندا، ازعا مىسە ەتىڭدەر، ازدى اياپ، تاقتى تالداپ جەپ، تالشىق ەتىڭدەر، توقپەيىل بولىڭدار»، — دەيدى جۇرت بىر-بىرىنە جانى اشىپ.

قىل قۇيرىقتى مال، قاۋىزدى ءدان التىننان ارتىق باعالانادى. قىزدىڭ قۇلاعىنداعى سىرعا، قولىنداعى ساقينا، تاماعىنداعى تانا، وڭىرىندەگى ىلگەك، بىلەگىندەگى بىلەزىك، شاشىنداعى شولپى — ءبارى-بارى قيىلادى دا جۇلىنادى، ساۋداگەردىڭ سارايىنا جينالادى. ءبارى ارزان، سۋ تەگىن كەتەدى. ءبىرى ۋىس ۇنعا، ءبىرى توستاق بيدايعا، ءبىرى تاباق ارپاعا ايىرباستالادى. قاناعاتسىز ساۋداگەر قامباداعى ەڭ سوڭعى ازىعىن سىپىرىپ، تانا تۇيمەگە ايىرباستاپ، قاڭىراعان قۇر سارايدىڭ ىشىندە شوڭقيىپ وتىرىپ قالعانىن ءبىر-اق بىلەدى. قامباداعى ازىق قاعىلىپ، قوراداعى مال تاۋسىلىپ، ساۋداگەر ساسا باستايدى، قارنى اشا باستايدى. قايتا ايىرباستىڭ قامىن ىستەپ، زالىمدىققا سالىنادى، نەشە ءتۇرلى قۇبىلادى، ءبىراق بۇل شاقتا حالىقتىڭ بىر-بىرىنە اشىق ەسىگى ساۋداگەر كەلگەندە تارس جابىق ەدى. ساۋداگەردىڭ التىنىنا ەشبىر قاۋىزدى ءدان، قىل قۇيرىقتى مال ايىرباستالمايدى. «التىنىڭدى جەپ، كۇمىسىڭدى كەمىر دە وتىرا بەر. ولمەسەڭ، ورەم قاپ! «التىن، التىن، التىنسىڭ، التىن ءتۇبى — سالقىنسىڭ، كۇمىس، كۇمىس، كۇمىسسىڭ، كۇمىس ءتۇبى — زىمىسسىڭ» دەيتىن شىندىق بار-دى. سەن شىندىقتى اياققا باستىڭ، جالعان ءىستى جالاۋ ەتتىڭ. زالىمدىقتىڭ جولى — ءولىم! سارى التىنىڭ سارى شايان بو- لىپ شاعار سەنى، اق كۇمىسىڭ اق جىلان بولىپ ورالار، بۋىندىرىپ ولتىرەر سەنى...» دەيدى ءبىر ادام وعان.

كەشە عانا وزىنە ىستىق، قۇمارلى، پارمەندى التىن مىرزا، كەرە- مەتتى كۇمىس تورە، ساۋداگەرگە سالقىن دا سۋىق كورىندى. حالىقتى قوعاداي جاپىرىپ، سۋداي ساپىرعان ازۋلى اجداھا ساۋداگەر ءبىر مەزەتتە باسىنان باعى تايىپ، قانات، قۇيرىعى كەسىلىپ قالعانىنا شاشىن جۇلىپ، بارماعىن تىستەپ وكىنەدى. ويباي سالىپ، وكىرەدى.

ول ورنىنان تالتىرەكتەپ تۇرىپ، ەسىگىن اشىپ:

— ەي، حالايىق! بارلىق التىنىمدى الىڭدار دا، ءبىر قاسىق استىق بەرىڭدەر! — دەيدى.

ەشكىم ءسوزىن تىڭدامايدى.

ەرتەڭىنە ەسىگىن تاعى اشىپ:

— ەي، حالايىق! بارلىق التىنىمدى الىڭدار دا، ءبىر دوربا استىق بەرىڭدەر! — دەيدى.

ەشكىم قۇلاق تا سالمايدى.

ءۇشىنشى كۇنى ەسىگىن اشىپ:

— ەي، حالايىق! بارلىق التىنىمدى الىڭدار دا، ءبىر تاباق استىق، ءبىر ءتىلىم نان بەرىڭدەر! — دەيدى.

بۇعان دا ەشكىم قۇلاق اسپايدى.

ءسويتىپ، التىن، كۇمىس اس بولماي، اقىرى اشتان ءولىپ بارا جاتىپ، سارايىنىڭ ماڭدايشاسىنا: «جالعاندى شىندىق جەڭەدى ەكەن. حالىق قاھارىنا ۇرىنعان ولەدى ەكەن. ارپا، بيداي — اس ەكەن. التىن، كۇمىس — تاس ەكەن» دەپ جازىپ كەتىپتى.

---