InfoHub Logo

ەستاي (ەسماعامبەت) بەركىمباي ۇلى 1868 جىلى پاۆلودار وبلىسى، ەكىباستۇز اۋدانى، اقكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءانشى،اقىن، كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى (1939)، قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىنىڭ العاشقى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى (1940). اناسى كۇليپا، ناعاشىسى بايتۇلىم دا ءانشى بولعان. ەستاي ولاردان كوپتەگەن جىر، داستان، تولعاۋلار ۇيرەندى. انگە دەگەن قۇمارلىعى 7-8 جاسىنان-اق بايقالادى.

ءوز زامانداستارى سەكىلدى حالىقتىڭ ونەر، ءبىلىم مەكتەبىنىڭ قىزىعىنا جاستايىنان كىرىسىپ، «ءانشى بالا»، «بەركىمبايدىڭ ءانشى بالاسى»، «ەستاي-انشى جىگىت» اتانىپ وسەدى. اۋىل ايماقتاعى توي-دۋمان، ايتىس، جىر ونەرلەرىنىڭ مايتالماندارىنىڭ اسەم اندەرى، كۇيلەرى ەستايعا ۇلكەن اسەر ەتىپ، سەرىلىك سال جىگىت، قىزداردىڭ قاسىنان قالماي وسە كەلە، 16 جاسىندا ءبىرجان سالدى تىڭداپ، ۇمىتىلماستاي اسەر الادى. اقان سەرىمەن تانىسادى، ولاردىڭ ونەرىنە، بويلارىنداعى ادەمىلىك، كوركەمدىك، اقىندىق، انشىلىك مادەنيەتىنە عاشىق بولىپ، وزىنە ۇستاز تۇتىپ بىرگە جۇرەدى. بۇل حالىق اراسىندا دارەجەسىنىڭ كوتەرىلىپ، تانىلۋىنا اسەر ەتەدى 16-18 جاسىنان باستاپ توي-دۋماندارعا ارناۋلى شاقىرىلۋى، بولاشاق ونەرپازعا ۇلكەن شابىت بەرەدى. سونداي-اق، ە.جارىلعاپبەردى، بالۋان شولاق، ساتىماعانبەت، ۇكىلى ىبىراي، شاشۋباي سىندى انشى-اقىندارمەن بىرگە ۇلكەن جيىنداردا (ومبى، قاراوتكەل، كوكشەتاۋ، قىزىلجار، سەمەي، كەرەكۋ، زايسان، تارباعاتاي، جەتىسۋ، الماتى) ءان سالىپ، حالىققا تانىمال بولادى.ەستاي اقىندىق، ورىنداۋشىلىق ونەرىمەن قاتار شەبەر كومپوزيتور رەتىندە دە بەلگىلى. ونىڭ اندەرى سال-سەرىلەر ءداستۇرىن ىلگەرى دامىتتى. ەستاي اندەرىنىڭ قۇرىلىمى، مازمۇنى، شارىقتاۋ شىڭى، ىرعاق ەرەكشەلىكتەرىمەن ءان مادەنيەتىنە، وزىنە ءتان جاڭالىق اكەلگەندىگىن اكادەميك احمەت جۇبانوۆ، فولكلورشى-ەتنوگراف ا.ۆ. زاتايەۆيچتەر ءوز ەڭبەكتەرىندە دالىرەك كورسەتەدى. كومپوزيتوردىڭ العاشقى تۋىندىسى - «شولپان قاققان» ءانى.

سۇيىسپەنشىلىك تابيعاتىنىڭ ءان ۇرانىنا اينالعان ەستايدىڭ ءوز باسىنان وتكەن ماحابباتتىڭ اسەرىنەن تۋعان «قورلان» ءانى بۇگىن دە، كەلەشەكتە دە ومىرشەڭدىگىمەن بۇكىل حالىقتاردىڭ ەسىندە ماڭگى-اڭىز بولىپ، ءوزىنىڭ مۋزىكالى-ەستەتيكالىق، كوركەمدىك نازىك سىرىمەن جاستارعا، ءلاززاتتىق ءنارىن تارتا بەرەدى. ونىڭ «جاي قوڭىر»، «ناز قوڭىر»، «مايدا قوڭىر»، «ساندۋعاش»، «يۋران-اي»، «ءبىر مىسقال»، «شوق قارا اعاش»، «اشۋ پىشاق»، «دۇنيە-اي»، «ەركەم»، «گۇلنارايىم»، «قوشتاسۋ»، «عاشىق»، «قالامقاس»، «قارا كوز»، «قۇربىلار»، «ءومىر»، «قوڭىر جەل» ت.ب. ءان شىعارماشىلىعى قازاق حالقىنىڭ ءان مادەنيەتىنىڭ شوقتىق بيىكتەرى، ءىنجۋ-مارجانى، قايتالانباس ونەر بايلىعى. ال كلاسسيك. «حورلان»، «قۇسني-قورلان» اندەرى ەستايدىڭ ەسىمىن اڭىزعا اينالدىردى. ەستايدىڭ اندەرىن تۇڭعىش رەت نوتاعا تۇسىرگەن ا.ۆ. زاتايەۆيچ بولاتىن. 1939 جىلى الماتىعا كەلىپ، مۋزىكا زەرتتەۋشى ءارى كومپوزيتور ب.گ. ەرزاكوۆيچكە ءوز اندەرىن نوتاعا تۇسىرتەدى.

ەستاي شىعارماشىلىعى دا باسقا حالىقتاردىڭ ونەر، مادەنيەت تاريحىندا كەزدەسپەيتىن دارىندىلىق قازاق حالقىنىڭ شىعارماشىلىعىندا ازدى-كوپتى كەزدەسىپ تۇرۋى كەزدەيسوق قاسيەت بولماسا كەرەك. بۇل وزىنشە جەكە سالىستىرمالى تۇردە زەرتتەلىپ باعا بەرەتىن سالا دەپ بىلەمىز.

ەستاي شىعارماشىلىعىن كومپوزيتورلار م. تولەبايەۆ «ءبىرجان-سارا»، ە. برۋسيلوۆسكيي «ەر تارعىن» وپەرالارىندا «قورلان» ءانىن پايدالانعان، ال ا.ش. شارگورۆودسكيي، س.ي. شابەلسكيي قوبىز بەن وركەسترگە ارنالعان كونسەرتىندە ارقاۋ رەتىندە ورىندى پايدالانعان.

ەسكى عاسىردىڭ كۋاگەرى ەستاي الەۋمەتتىك جاڭا ومىرگە ارناپ «تۋدى كۇنىم، قۇربىلار»، «ءومىر»، «قوڭىر»، «جەل» اتتى ەلدى، وتاندى، جەردى قۇرمەتتەۋگە شاقىراتىن پاتريوتتىق اندەردى حالقىنا تارتۋ ەتتى.

1939 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كومپوزيتورلار وداعىنىڭ مۇشەسى، «ەڭبەگى سىڭگەن ونەر قايراتكەرى» قۇرمەتتى اتاقتارى بەرىلدى.

وسى جىلدارى جىر الىبى جامبىلمەن كەزدەسەدى، باتاسىن الادى. مۋزىكا زەرتتەۋشى - ب.گ. ەرزاكوۆيچپەن كەزدەسىپ كوپتەگەن اندەر جازدىرادى. 1945 جىلدارى وتان سوعىسى تاقىرىپتارىنا ارناپ جەڭىس اندەرىن شىعارادى، ابايدىڭ تۋعانىنا 100 جىلدىق سالتاناتىنا قاتىسادى، نۇرلىبەك، تولەۋ، ساپارعالي، نارتاي اقىندارمەن ونەر جارىسىنا تۇسەدى. اقىن م. الىمبايەۆ «ەستاي-قورلان» پوەماسىن (1968) دارىندى ءانشى، كومپوزيتورعا ارناعان.

1946 جىلعى 15 ناۋرىزدا كۋيبىشيەۆ اۋدانى، حاركوۆ سوۆحوزىنىڭ ءۇشىنشى بولىمشەسىندە 73 جاسىندا قايتىس بولادى. سول اۋىلدا اقىننىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىندا «ەستاي» اتاعى بەرىلىپ، ەسكەرتكىش ورناتىلعان. اقىن ەسىمى پاۆلودار، ەكىباستۇز قالالارى جانە اقتوعاي اۋدانىنداعى كوشەلەرگە بەرىلگەن. سونىمەن قاتار، وبلىس حالىقتارىنىڭ سۇراۋىمەن اقىن ەسىمى پاۆلودار قالاسىنداعى مادەنيەت سارايىنا بەرىلىپ جانە ءوزىنىڭ تۋىپ وسكەن ەلدى مەكەنى «قاراجار» اۋىلىنا ەسكەرتكىش ورناتىلدى.

---