InfoHub Logo

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، كورنەكتى عالىم دينا يساباي قىزى (31.01.1931 – 31.05.2004) ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ بۇكىل سانالى ءومىرىن جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ارناعان، جاستارعا ساپالى ءبىلىم، ونەگەلى تاربيە بەرۋ، وقۋ مەن عىلىمدى ۇشتاستىرۋ ماقساتىن كوزدەگەن ۇستاز. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. اتاقتى تاريحشى-عالىم ەرمۇحان بەكماحانوۆتىڭ شاكىرتى. وسى ورايدا دينا يساباي قىزى دۋلاتوۆانىڭ تاريح فاكۋلتەتىندە ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى مەن ەرمۇحان بەكماحانوۆتىڭ عىلىمي داستۇرلەرىمەن تىكەلەي بايلانىستى تاماشا مەكتەپ قۇرعانىن اتاپ وتكەن ءجون. كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ قىسىمىنا قاراماستان، د.ي. دۋلاتوۆا ءاردايىم قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى تاريحى، تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني مۇرالارى تاقىرىپتارىنا ادالدىعىمەن ەرەكشەلەندى. 1963 جىلى ە.بەكماحانوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن دينا يساباي قىزى «ش.ش.ءۋاليحانوۆتىڭ تاريحي كوزقاراستارى» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعادى.

ءوزىنىڭ كوزقاراسىن اقىرىنا دەيىن قورعاۋ، عىلىمدا وزىندىك قولتاڭباسى بولۋ، ءپرينسيپشىل بولۋ ونىڭ مەكتەبىنىڭ باستى ۇستانىمى بولدى. دينا يساباي قىزى ءارقاشان ماقساتتىلىق پەن تاباندىلىق، وراسان زور قاجىرلىلىق پەن قايسارلىق سياقتى قاسيەتتەرىمەن ەرەكشەلەندى. بۇل قازىرگى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنان كەيدە جەتىسپەيتىن قاسيەتتەر.

1970 جىلدارى د.ي. دۋلاتوۆا تاريح فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى بولدى. بۇل قىزمەتتە ول ۇلكەن ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتەرىن كورسەتتى. ونىڭ باسشىلىق ەتكەن جىلدارى فاكۋلتەت ءوزىنىڭ رەيتينگىن ايتارلىقتاي كوتەردى، سونىڭ ىشىندە مادەني جۇمىس، سپورت جانە ت.ب. سالالاردا.

1986 جىلى د.ي. دۋلاتوۆا ماسكەۋدە دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىن ءساتتى قورعادى. «ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قازاقستان تاريحناماسى» اتتى مونوگرافياسى  تاريح عىلىمىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى. 1988 جىلدان باستاپ، كوپ جىلدار بويى قازاقستان  تاريحى كافەدراسىن باسقاردى. ونىڭ باسقارعان جىلدارى كافەدرا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتى.  

پروفەسسور د.ي.دۋلاتوۆا وتاندىق تاريح عىلىمىنىڭ تاريحنامالىق باعىتىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ۇلەس قوستى. بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدەگى جوو-نىڭ تاريح فاكۋلتەتتەرىندە وقيتىن بارلىق ستۋدەنتتەر، ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتار د.ي. دۋلاتوۆانىڭ «ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قازاقستان تاريحناماسى» اتتى  وقۋ قۇرالى ارقىلى تاريحناما ءپانى بويىنشا ءبىلىم الۋدا. پروفەسسور د.ي.دۋلاتوۆا  100-دەن اسا ەڭبەك جاريالادى. عالىمنىڭ وتاندىق جانە شەتەلدىك عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيالاردا، سيمپوزيۋم، كونگرەستەردە جاساعان باياندامالارى عىلىمي جيناقتارعا جاريالاندى.

          دينا يساباي قىزىنىڭ عۇمىرى عيبراتتى جانە ءوزىن تاريحشى-عالىم رەتىندە عىلىمي ورتادا مويىنداتقان تۇلعا. ول ۇلتىمىزدىڭ ءتول تاريحناماسىن تاني ءبىلۋ ىسىمەن اينالىسقان، وتاندىق تاريحتى زەرتتەۋگە سۇبەلى ۇلەس قوسقان بىردەن-بىر عالىم. وسى سالا بويىنشا ءوزىنىڭ عىلىمي مەكتەبى قالىپتاسقان. كوپتەگەن عالىم-ۇستازداردى دايارلاپ شىعاردى. ولار بۇگىندە رەسپۋبليكانىڭ كوپتەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە عالىم-ۇستاز. ونىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمەن بىرنەشە عىلىم دوكتورلارى مەن عىلىم كانديداتتارى دايىندىلىپ، قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىندە، سونىڭ ىشىندە ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا قىزمەت ەتۋدە. ۇستازدىڭ دارىستەرىن تىڭداپ، بىلىمىمەن سۋسىنداعان شاكىرتتەرى عىلىم، ءبىلىم سالالارىندا ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقارۋدا.  

تاريحشىلاردىڭ كوپتەگەن ۇرپاقتارى جادىندا - دينا يساباي قىزى دۋلاتوۆا سيرەك مورالدىق تازالىق پەن تەكتىلىكتىڭ، ادەپتىلىك پەن زيالىلىقتىڭ، عىلىمعا، اعارتۋعا، وتانعا قىزمەت ەتۋگە ادالدىقتىڭ جارقىن ۇلگىسى رەتىندە قالدى. ونىڭ پرينسيپشىلدىگى مەن ادالدىعى، وتىرىككە، سىبايلاستىق پەن پروتەكسيونيزمگە توزبەۋشىلىگى اڭىزعا اينالعان، ال ءقازىر ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ونىڭ وقۋشىلارى مەن ارىپتەستەرى سونىڭ  - ءتىرى كۋاگەرلەرى. دينا-اپايدىڭ كەيپىندە ارىپتەستەرى مەن ستۋدەنتتەرى اينالاسىنداعىلاردىڭ تاعدىرىنا سەزىمتال بولۋدى بىلەتىن، سونىمەن بىرگە جۇمىسقا كەلگەندە، فاكۋلتەتتىڭ جانە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بەدەلى ماسەلەسىندە تالاپشىل جانە پرينسيپيالدى بولاتىن، قاراپايىم مىنەزدى ەرەكشە ادامدى ەسكە الادى.

دينا يساباي قىزى رۋحاني ءوي-ورىسى باي، ادامگەرشىلىگى مول، تالىمگەرلىك ءتاسىلى كوپ، مەيىرىمدى دە، قاراپايىم، ۇلاعاتتى ۇستاز، وتباسىندا ءقادىرلى انا بولدى.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنە د.ي. دۋلاتوۆا اتىنداعى اۋديتوريا اشىلعان. 2016 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتە «ونەگەلى ءومىر» سەرياسى بويىنشا دينا يسابايقىزىنا ارنالعان كىتاپ جارىق كوردى. ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، ۇكىمەت جانە ق ر پرەزيدەنتى تاراپىنان ماراپاتتارعا يە بولعان.

بۇگىنگى تاڭدا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتى - قازاقستاننىڭ تاريحي ماماندىقتارى بويىنشا باسەكەگە قابىلەتتى جوعارى بىلىكتى كادرلاردى دايارلاۋدىڭ جەتەكشى ورتالىعى. فاكۋلتەتتىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى - رەسپۋبليكالىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندە لايىقتى پوزيسياسى بار ورتالىق ازيا ايماعىنداعى حالىقارالىق تاريحي ءبىلىم مەن عىلىم ورتالىعى رەتىندە دامۋى. قورىتىندىلاي كەلە، مۇنداي عىلىمي الەۋەتكە قول جەتكىزۋدە د.ي. دۋلاتوۆانىڭ عىلىمي مەكتەبى ماڭىزدى ءرول اتقارعانىن اتاپ وتكىمىز كەلەدى.

سابىرحان سماعۇلوۆ،

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

---