InfoHub Logo

ءاشىموۆ بايكەن — تالدىقورعان وبلىسىنىڭ وبكوم سەكرەتارى.

كىرۋگە رۇقسات سۇرادىم.... كىردىم...

— مەنەن جاسىڭ كىشى شىعار؟

— يا، كىشىمىن.

— وندا سەنى جولداس دەپ جالپاقتار جايىم جوق... الماتىدان، شىنىمدى ايتسام، قاشىپ كەلدىم، جۇمىس ىستەتپەيدى.

كەلەسى جىلى لەنيننىڭ 100 جىلدىعى، سوعىستىڭ 25 جىلدىعىنا دايارلانۋداسىڭ.

— باۋكە، ءسوزىڭىزدى بولەيىن

— يا.

— سك كپسس وسى تۋرالى كەڭ اتاپ وتۋگە قاۋلى الدى، ونى اتاپ ءوتىڭىز.

— ءسىز مەنى تانىمايسىز، سەكرەتار وبكوما جولداس.

— باۋكە، نە دەپ وتىرسىز؟ — دەپ ابىرجىدى.

— ءسىزدىڭ اتىڭىز باۋىرجان، فاميلياڭىز مومىش ۇلى ەمەس پە؟

— مىنە، تانىماعانىڭ وسى.

— ويباي-اۋ ەندى، ءسىزدى قالاي تانيمىن، ۇيرەتىڭىزشى؟ — دەدى.

— ال، قازاق دەيتىن حالىق بار، ولار مال باعادى، ەت جەيدى، ءسۇت ىشەدى... ءبىراق تا جاۋىنگەر حالىق. وعان مەنىڭ دوكۋمەنتىم بار. مىسالى، 4 رەت سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى مارشال سوۆەتسكوگو سويۋزا جۋكوۆ بىلاي دەيدى:

«منە چاستو زادايۋت ۆوپروسى، كاكيە ۋ مەنيا گلۋبوكيە ۆپەچەتلەنيا ي تياجەلىە وسادكي ۆ گودى ۆوۆ». ون وتۆەچاەت سام نا ەتوت ۆوپروس:

— ەتو سراجەنيە پود موسكۆويۋ پود گلاۆنىم كوماندوۆانيەم ي. ۆ.ستالينا.

كاك ۆى زناەتە، يا بىل ەگو پەرۆىم زامەستيتەلەم، — دەيدى جۋكوۆ. قازاق حالقى ءوز تاريحىندا ونداي شايقاسقا قاتىسىپ كورگەن ەمەس بۇرىن. «ەلدىڭ اتىن ەر شىعارادى» دەگەن ءسوز بار.

بىزدەر، قازاقتار، ابدەن وتاننىڭ باسىنا قيىن جاعداي تۇسكەن كەزدە، موسكۆانىڭ تۇبىندەگى شايقاستا «ءبىز قازاقپىز» دەگەندى جانىمىزبەن دە، قانىمىزبەن دە، ارىمىزبەن دە ايتا بىلدىك.

«ءبىز قازاقپىز» دەگەندى ءبىز ۇيالماستان، قىزارماستان بۇكىل جەر جۇزىنە ايقايلاپ ايتتىق. بۇعان كۋا — تاريح، حالىق. بۇعان كۋا — تۇندە ۇيقى، كۇندىز كۇلكى كورمەگەن ەڭبەگىمىز. بۇعان كۋا — ولگەن، جاراقاتتانعان، اياعىمەن كەلىپ، مۇگەدەك بولىپ تاياعىمەن قايتقان نەمىستەر — فاشيستەر. بۇعان كۋا — دوستارىمىز بەن دۇشپاندارىمىز دا...

جاڭا مەن ايتتىم عوي، قاراعىم، مەنىڭ دەنساۋلىعىم جاعىنان الىپ بارا جاتقان ەش نارسە جوق دەدىم. الماتىدان قاشىپ كەلدىم دەدىم عوي. شاقىرعان ءۇش داتاعا مەن قۇر قول بارا المايمىن.

— منە نۋجنو رابوچەە مەستو. تاۋىپ بەرسەڭ، راقمەت ايتامىن. وتكاز بەرسەڭ، وكپەلەمەيمىن. مەن كەدەي قازاق ەمەسپىن. اقشاسىن تولەۋگە جارايمىن.

ون وبالدەل، ناجال نا كنوپكۋ، ياۆيلاس ەگو سەكرەتارشا ليديا يۆانوۆنا. — سروچنو سوەدەنيتە مەنيا س پەرۆىم سەكرەتارەم كيروۆسكوگو رايكوما پارتيي، ەسلي نەت ەگو، توگدا س پرەدسەداتەلەم راييسپولكوما، — دەپ بۇيىردى. سەكرەتار جىلدام ەكەن.

راييسپولكوممەن سويلەستى:

— سۇلەيمەن، مەن بايكەنمىن عوي. مەنىڭ الدىمدا باۋكەڭ وتىر، پولكوۆنيك، جازۋشى باۋىرجان مومىش ۇلى، ەرتەڭ بىزدە وبلاستنوي اكتيۆ بولادى عوي. سوعان ءسىز وبيازاتەلنو كەلەسىز. پارتاكتيۆ بىتكەن سوڭ، باۋكەڭ اينابۇلاقتا باجاسىنىڭ ۇيىندە، سول كىسىگە باراسىز. بۇرسىگۇنى ءوزىڭىز ليچنو ءوز ماشيناڭىزبەن ەرتىپ بارىپ، باۋكەڭدى كۋرورتقا ورنالاستىراسىز.

چتوبى بىلي سوزدانى ۆسە ۋسلوۆيا دليا رابوتى، دليا لەچەنيا، — دەپ ورىسشالاپ ايتتى. — يا سام چەرەز 2 دنيا پريەدۋ نا كۋرورت كاپال-اراسان ي ليچنو بۋدۋ پروۆەريات كاك ۋسترويلسيا باۋكەڭ.

II

نا ۆتوروي دەن موەگو پريبىۆانيا نا كۋرورتە پريبىلي پەرۆىي سەكرەتار وبكوما پارتيي بايكەن اشيموۆ، پرەدسەداتەل وبلاستنوگو يسپولكوما زابۋرۋۆنىي، پەرۆىي سەكرەتار كيروۆسكوگو رايكوما كومسومولا و. بەكەيەۆ، پرەدسەداتەل كيروۆسكوگو راييسپولكوما سۇلەيمەن كيبرايەۆ ي در. پو پريەزدۋ وني ينتەرەسوۆاليس پرەجدە ۆسەگو كاك ۋسترويلسيا پولكوۆنيك ب.مومىش ۇلى. ۆ ەتو ۆرەميا يا پرينيمال ۆاننۋ، وتسۋتستۆوۆال.

گلاۆنىي ۆراچ پوۆەل يح ۆ مويۋ كومناتۋ، وتكرىل ي پوكازال كاك يا ۋسترويلسيا ۆ وتدەلنوم ليۋكسوۆوم نومەرە. ۋۆيديەۆ نا پيسمەننوم ستولە پيششۋششۋيۋ ماشينكۋ، پولديۋجينى اۆتورۋچەك، كۋچۋ بۋماگ ي رۋكوپيسەي، وني ۋديۆيليس.

— «ەي، مىنا كىسى شىنىمەن جۇمىس ىستەگەلى كەلگەن ەكەن عوي!» — ۆوسكليكنۋل پەرۆىي سەكرەتار وبكوما... كوگدا يا ۆوزۆراششالسيا ۆ نومەر، وني پو دوروگە ۆسترەتيلي مەنيا.

— باۋكە، ءسىزدىڭ رۇقساتىڭىزسىز، جاتقان جەرىڭىزگە كىرىپ شىقتىق. ۆاس ۋسترايۆاەت ەتوت نومەر؟

— يا وچەن بلاگودارەن گلاۆنومۋ ۆراچۋ، مەنيا ۆپولنە ۋسترايۆاەت ەتوت نومەر.

— سوزدايتە ۆسە ۋسلوۆيا دليا توۆاريششا پولكوۆنيكا، پيساتەليا، چتوبى ون حوروشو وتدىحال، لەچيلسيا ي رابوتال، — دەدى پەرۆىي سەكرەتار گلاۆنومۋ ۆراچۋ. پوتوم، وبراششاياس كو منە، سكازال:

— باۋكە، نە كەرەك بولسا، ماعان دا، رايكومعا دا، راييسپولكومعا دا قىسىلماستان ايتىپ وتىرىڭىز. ءسىز بىزگە ءار جىلى كەلىپ جۇرگەن كىسى ەمەسسىز. ءسىزدى كۇتىپ الا الماساق، بىزگە ۇيات بولادى عوي... ءبىز كۋرورتتى ارالاپ شىعايىق، مىنا كىسىنى تانيسىز با؟

— جوق، تانىمايمىن.

— بۇل — اقساقال بەكەڭ جيدەبايەۆ دەيتىن كىسى، — دەپ اق مۇرتتى شالمەن مەنى تانىستىردى.

بۇل كىسى وسىنداعى كولحوزدىڭ باستىعى بولادى. كولحوزدىڭ شاماسى جامان ەمەس، الدىڭعى قاتارلى كولحوزدىڭ بىرەۋى... بۇل كىسىنىڭ جاسى 65-تە. پەنسياعا شىق دەسەك، ءتىل الماستان وسى ۋاقىتقا دەيىن ەڭبەك ەتىپ جاعالاسىپ ءجۇر...

— ەي، بايەكە، مەنىڭ سەندەرگە قانداي زيانىم بار. جوسپاردى وزدەرىڭ بەرەسىڭدەر، ورىندايتىن بىزدەر عوي. مەنەن قۇتىلا الماي جۇرەسىڭدەر مە؟ — دەپ شال بۇلقىنىپ ءۇن قاتتى.

— بەكە، رەنجىمەڭىز. ءسىز سياقتى شالدارىمىز كوپ بولسا، الدەقاشان-اق بايىپ كەتەر ەدىك. ءسىزدى زەينەتكەرلىككە قيماستان ايتىپ تۇرعان ءسوزىم عوي، كوڭىلىڭىزگە الماڭىز.

— يا، قاراعىم، ءسويتىپ ايتساڭشى، — دەپ شال قۋانىپ كەتتى.

— بەكە، باتىردى ۇيىڭىزگە ەرتىپ بارىپ، شايىڭىزدى بەرىپ اڭگىمەلەسىڭىز. ءبىز 30 مينۋتتان كەيىن ءسىزدىڭ ۇيگە بارامىز.

گاز-69-بەن شالدىڭ ۇيىنە باردىم.

جاقسى سارى كەمپىرى بار ەكەن. بالا-شاعاسى، نەمەرە، شوبەرەسى ءبىر قورادا ورنالاسقان، وسكەن-ونگەن جاندار ەكەن...

— باتىر، جوعارى شىعىڭىز، — دەپ ىزەتپەن مەنى تورگە وتىرعىزدى...

— باتىر، شايمەن باستايسىز با، كونياكپەن باستايسىز با؟

— قوناق قويدان جۋاس، ماي بەرسەڭ دە جەي بەرەدى دەگەندى مەن شىعارعام جوق، ءسىزدىڭ اتا-باباڭىز شىعارعان، — دەپ مەن كۇلدىم.

— وندا كونياكتان باستايىق، — دەپ شال ەكى ريۋمكاعا كونياك قۇيدى.

ەكەۋىمىز دە قاعىپ سالدىق... 30 مينۋتتان كەيىن باسقا قوناقتار كەلدى. مەنىڭ بايقاعانىم، وبكومنىڭ اتى — وبكوم ەكەن. بارلىعى دا قالجىڭداپ وتىردى. ءبىرىنشى توستى وبكومنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى كوتەردى. ورىسشالاپ سويلەدى:

— سرەدي ناس پريسۋتستۆۋەت زنامەنيتىي پولكوۆنيك سوۆەتسكيح ۆوورۋجەننىح سيل، يميا كوتوروگو يزۆەستنو نە تولكو ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە، نو يز زارۋبەجوم — ۆسەمي نامي ۋۆاجاەمىي باۋرجان مومىش ۇلى. سرەدي ناس پريسۋتستۆۋەت ودين يز كرۋپنىح پارتيينىح رابوتنيكوۆ رەسپۋبليكي، بىۆشيي زاۆەدۋيۋششيي وتدەلوم ناۋكي ي كۋلتۋرى سك كپ كازاحستانا، تەپەر ديرەكتور ينستيتۋتا پري سك كپ كازاحستانا، دوكتور يستوريچەسكيح ناۋك سەريكباي بەيسەمبايەۆ. رازرەشيتە منە پودنيات توست زا يح زدوروۆە...

مى ۆستالي، حلوپنۋلي، ناليلي ريۋمكي كونياكوۆ. دوكتور ناۋك پريترونۋلسيا گۋبامي سۆوەي ريۋمكي ي وتلوجيل ۆ ستورونۋ (يا ەگو زنال رانشە، كاك وتياۆلەننوگو پيانيسۋ، پريزناتسيا، ۋديۆلەن ەگو وتكازوم وت كونياكا)... پوسلە ەتوگو گوۆوريلي ۆ موي ادرەس ۆسياكيە نەلەپىە ديفيرامبى، پودنيمالي توستى زا موە زدوروۆە.

پريزناتسيا منە ۆەسما نەپرياتنو بىلو. حوزياين دوما وبلوكوتيلسيا كو منە.

— باۋكە، ءسىز دە ءبىر ءسوز ايتساڭىزشى؟

— يا گوۆوريل نا رۋسسكوم ي نا كازاحسكوم يازىكاح. ۋۆاجاەمىي حوزياين، ءقادىرلى جەڭگەم، ادال نيەتتەرىڭە، ادال تاماقتارىڭا، اق داستارقاندارىڭا سانسىز راقمەت... سىزدەر مەنى سىيلاپ شاقىرعاندارىڭىزعا راقمەت. ءبىراق تا شىنىن ايتساق، سىزدەر مەنى ەمەس، مەنىڭ حالقىمدى سىيلاپ شاقىردىڭىزدار — ونى سارتشا ايتقاندا سىزدەرگە كاتتا راحماد...

وبلىستىڭ ءبىرىنشى باستىعى ايتتى عوي، قىمبات ۋاقىتىن ءبولىپ كەلگەنىنە بۇل كىسىگە دە راقمەت. ەندىگى ايتايىن دەگەنىم — تالدىقورعان بيىل عانا ءبولىنىپ وبلىس بولدى. ءبىزدىڭ قازەكەڭ ات قويعىش كەلەدى. تالدىقورعان دەپ اتىن بەكەر قويماعان ەكەن. شىنىندا ءزاۋلىم-زاۋلىم تەرەكتەرىڭ كوپ ەكەن. ولاردى مەن ءوز كوزىممەن كوردىم.

«كورگەن كوزگە جازىق جوق» دەگەن ءسوزدى مەن ەمەس اتا-بابامىز شىعارعان. بوگاتستۆو سوزداەتسيا نارودوم، ترۋدياششيمسيا؛ بوگاتستۆو سوزداەتسيا كروۆيۋ ي جيزنيۋ سىنوۆەي ي وبيلنو پروليتىم پوتوم. ەسلي نە بىلو بى تاكيح ترۋدياششيحسيا، نارودا — نە بىلو بى وبكوما پارتيي. ەسلي نە بىلو بى تششەسلاۆنوگو سوۆەتسكوگو ۆوينستۆا — نە بىلو بى گۆارديي پولكوۆنيكا باۋىرجانا مومىش-ۋلى...

1970 گودۋ پرەدستويات نەسكولكو زنامەناتەلنىح يستوريچەسكيح دات: 100-لەتيە سو دنيا روجدەنيا ۆ.ي.لەنينا — لەنين ۆەليك!.. 25-لەتيە پوبەدى ۆوورۋجەننىح سيل سوۆەتسكوگو سويۋزا ناد فاشيستسكوي گەرمانيەي (يا ەتو گوۆوريۋ كاك ۆوين).

— توۆاريشش گۆارديي پولكوۆنيك، سك ناشەي پارتيي، ەتي داتى رەشيلي وتمەتيت وچەن سەرەزنو، — بروسيل رەپليكۋ پەرۆىي سەكرەتار وبكوما.

— بلاگوداريۋ ۆاس زا ينفورماسيۋ، — دەدىم مەن — حوچۋ زاكونچيت سۆوە سلوۆو. كوروچە گوۆوريا يا جەلايۋ، پريتوم يسكرەننو جەلايۋ، ترۋدوۆىح ۋسپەحوۆ ۆسەم ترۋدياششيمسيا ۆاشەي وبلاستي. يا — مۋج، وتەس، دەدۋشكا. ۋ ۆاس توجە ەست دەتي. پوەتومۋ، كاك اتا بالاسى (مەن ۇلى ءجۇزبىن)، پو تراديسيام ناشيح پرەدكوۆ رازرەشيتە منە دات اق باتا:

— و، اللا تاعالا، ءسىزدىڭ بارىڭىز راس بولسا، ءبىزدىڭ بالا-شاعامىزعا، ابايدىڭ باسىن بەرگىن، جامبىلدىڭ جاسىن بەرگىن، ساكەننىڭ ءسانىن بەرگىن، كۇلاشتىڭ ءانىن بەرگىن، يساتاي-ماحامبەتتىڭ اتاعىن بەرگىن، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ شاتاعىن بەرگىن.

گرومكيە حوحوتى، سمەح ي بۋرنىە اپلوديسمەنتى...

جىلقى ايعىرلارىنىڭ اراسىندا جۇمىرتقاسى ىشىندە بولاتىندارىن اۋىل-شارۋاشىلىق عىلىمىندا ۆنۋترياك دەيدى. ال، وبرازنو ۆىراجاياس، ءبىزدىڭ پارتيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوبى — ۆنۋترياكتار. ولارمەن قۇداي ەشكىمدى داستارقان باسىنا وتىرعىزباسىن. مەن ءوز باسىمنان سونى كوپ كەشىردىم. وبكوم، رايكوم جينالىپ، مەنى قوناققا شاقىردى. سونداعى سەزگەنىم — ادال تاماق، ادال داستارقان، اق نيەت دەيتىن ولار وتىرعان جەردە بولا بەرمەيدى ەكەن. ەمىن-ەركىن وتىرۋ جوق. ءبىرىن-بىرى ىشتەي اڭدىپ وتىرعان كىسىلەر...

— ادال استى ارام ىستەيدى ەكەنسىڭدەر، اق داستارقاندى قارا ىستەيدى ەكەنسىڭدەر، اق نيەتتىڭ بەتىنە تۇكىرەدى ەكەنسىڭدەر، — دەدىم ماعان ءسوز بەرگەندە. بۇدان بىلاي اشتان ءولىپ، كوشتەن قالسام دا، وبكوم مەن رايكومنىڭ ۇيىنەن ءدام تاتپايمىن. مانالى بەرى نە ءىشىپ، نە جەگەنىمە تۇسىنبەستەن وتىرمىن.

بۇدان بىلاي مەنى قوناققا شاقىرۋشى بولماڭىزدار، راقمەت.

وتىرعاندار حا-حا-حا دەپ وتىرىك كۇلىستى. مەن ىشىمنەن كۇلدىم.

---