InfoHub Logo

سىرداريا گۋبەرنالىق حالىق اعارتۋ بولىمىنەن مەن، قۇرمانبەك، سەيتقاسىم ۇشەۋىمىز ورىنبورداعى حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىنىڭ شاقىرۋ قاعازىن قولىمىزعا العانبىز. ۇشەۋىمىز 23 سومنان – 69 سوم جول قاراجات الدىق.

گۋبەرنالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قوراسىنان شىعا سالىسىمەن «كيىم» مەكتەبىندەگى ونداي-بۇندايلارىمىزدى الىپ پوەزعا شىقپاق بولىپ ۇشەۋىمىز بىردەي جۇگىرىپ بارا جاتىرمىز. جۇرەگىمىز دۇرسىلدەپ، پوەزعا قاشان مىنەمىز دەپ، پوەزعا جەتكەنشە جۇرەگىمىزدىڭ ءدۇرسىلى قوياتىن ەمەس.

ۇشەۋىمىز ءبىر جارىم سومعا ءبىر اربانى جالداپ، ءبىر ساتتە ستانساعا جەتىپ باردىق. بارساق، بيلەتكە كەزەكتە تۇرعان ادام مۇلدە كوپ ەكەن. سەيتقاسىم بىرەۋىنىڭ ارتىنا تۇرا قالدى. ورىنبورعا دەيىن 18 سوم 75 تيىننان بيلەتتى الىپ شىقتى. سول ارادا بايگىدەن وزعان جۇيرىكتەي، الدىنا جان سالماي پوەزد دا پىشىلداپ كەلىپ قالدى. توقتاعاننان كەيىن بىرەۋ ءمىنىپ، بىرەۋ ءتۇسىپ جاتىر. ءبىز دە بىرەۋىنە بارىپ مىندىك. ءبىز مىنگەن پوەزعا بىزدەن باسقا دا بىرنەشە ادامدار ءمىندى.

قوڭىراۋ ءۇش قاعىلدى، پاروۆوز اقىردى، اعىپ جاتقان دارياشا پوەزد جىلجىي باستادى. تەرەزەدەن قولىن بىلعاقتاتىپ جولاۋشىلار بىر-بىرىمەن قوشتاسىپ جاتىر. ءبىز «قوش، شىمكەنت!» دەپ شىمكەنتپەن قوشتاستىق. پوەزدىڭ سىپ-سىپ، ءدۇرس-دۇرس ەتكەن داۋسى ەستىلدى. ىشىندەگى ادامدى بەسىكتەگى بالاداي ءسال-سال قيمىلداتىپ، تەربەيدى.

ءبىز ۇشەۋىمىز تەرەزەدەن قاراپ تۇرمىز، جول-جونەكەي نە ءبىر جاقسى سايلار، باسىن اعارتىپ، شاعالاداي بولىپ تۇرعان ماقتالار، جاپىراعى سارعايىپ تۇرعان تالدار، اڭىزداعى شىرماۋىقتى بىرتىلداتىپ جەپ جاتقان قويلار، سيىرلار كوزگە ءبىر كورىنىپ قالىپ كەتىپ بارادى.

سولاردىڭ ەشقايسىسىنا زەر سالماي، بوتاسى ولگەن تۇيەدەي بوزداپ، جۇلا تارتىپ پاروۆوز ءبىزدى ارىس قايداسىڭ دەپ الىپ قاشىپ بارادى. پوەزد جولداعى بادامعا ءسال توقتاپ، سىپ-سىپ ەتىپ جانە جونەلدى. پاروۆوز ءبىر اقىرىپ، جىلجىپ بارىپ توقتاي قالدى. تەرەزەدەن ست. ارىس دەگەن جازۋ كورىندى. ءارقايسىمىز جۇگىمىزدى ارقالاپ تۇستىك. ستانسانىڭ الدىنا بارىپ، جۇگىمىزدى ۇستەل ەتىپ وتىردىق. تۇسكەن ادامدارمەن قوشتاسقانداي پاروۆوز ءبىر اقىرىپ تاشكەنتكە قاراي سۇيرەي جونەلدى. ءبىز وتىرىپ قالا بەردىك. بويى الاسالاۋ كەلگەن جاس ورىس جىگىتى: «جولداستار، قايدا باراسىزدار؟» — دەپ ءبىر كىشكەنە ساندىقشاسىن قولىنا الىپ، ءبىزدىڭ قاسىمىزعا كەلدى. قايدا باراتىنىمىزدى ايتتىق.

— مەن قىزىلورداعا بارامىن، جولداس ەكەنبىز عوي، — دەدى. جۇگىن ءبىزدىڭ جۇككە قوسىپ قويدى. (بۇل كرايكومولدىڭ ەڭبەك ءبولىمىن باسقاراتىن پەرمين دەگەن جىگىت ەكەن).

— ءبىز قاي پوەزعا مىنەمىز؟ — دەپ پەرمينوۆتان سۇراپ ەدىك.

— 22-گە — دەدى. — ازاندا كەلەدى.

كۇن باتقانشا سكورىي، پوشتابايلار ءوتىپ جاتتى. مىنەتىن ادامدار ءمىنىپ كەتىپ جاتتى. «اتتەڭ، پلاسكارت ساتىپ الۋعا پۇل جوق-اۋ» دەپ قويامىز. پەرمينوۆ «جۇرىڭدەر، داربىز جەلىك» دەدى. «ماقۇل» دەپ قاۋىن بازارىنا قاراي تورتەۋىمىز جۇردىك. بارىپ ءبىر ايەلدەن 20 تيىنعا ءبىر داربىز الدىق.

— يا رەجۋ كاك اقساقال، — دەپ پەرمينوۆ كۇلىپ، قاربىزدى سويدى. ءبىز دە كۇلدىك. داربىزدى جەپ بولعان سوڭ ستانساعا كەلسەك، كوشەگە پانارلاردى جاتىپ قويعان ەكەن، ەلدىڭ ءبارى ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپ ءجۇر ەكەن. ءبىز دە جۇردىك. پەرمينوۆ ءار نارسەنى ءبىر ايتىپ، ءبىزدى كۇلدىرىپ قويادى.

سول جۇرگەندەردىڭ كوبى — ستۋدەنتتەر، اقشالارى جوق بولىپ، ءبارى دە 22ء-نى قاشان كەلەدى دەپ قاراپ وتىرعاندار. ورىنبورداعى رابفاك ستۋدەنتى ورىنتاي ۇلى بىزگە جولىعىپ قالدى. (بۇرىننان تانىس) «قايدا باراسىڭدار؟» — دەپ ءجون سۇرادى. جايىمىزدى ايتتىق. ودان ءبىز بارا جاتقان ينستيتۋتتىڭ جايىن سۇرادىق. ول جامان اتامادى.

ەرسىلى-قارسىلى جۇرۋدەن دە زەرىكتىك. جالعىز ءبىز ەمەس، ەلدىڭ ءبارى دە جۇكتەرىنىڭ قاسىنا بارىپ وتىرىپ جاتىر. ءبىز دە جۇگىمىزدىڭ قاسىنا بارىپ وتىردىق. سول ۋاقىتتا شاماسى تۇنگى ساعات 11-12.

ەش نارسەگە كوڭىلدى بۇردىرماي، تۇل دەنەڭدى بوساتىپ، اراق ىشكەندەي ماس قىلىپ، كوزىڭدى ەرىكسىز جۇمدىرىپ، ءبارىمىزدى دە ۇيقى بيلەپ بارادى.

قولىمىزدى جاستانىپ ءبارىمىز قيسايىپ جاتىرمىز... قول-اياعىمىز ءبۇرىسىپ، ءبىر تۇتام بولىپ جاتىرمىز. جاتقان جەرىمىزدىڭ جايسىزدىعىنان ويانىپ كەتەمىز. اياق-قولىمىزدىڭ ءسال جاۋراپ قالعانىن سەزەمىز. مەيىرىمسىز ۇيقى بويىمىزدى قايتادان بيلەپ كەتەدى. اۋليەاتاعا جانە باسقا جاققا باراتىن پوەزدار ءوتىپ جاتىر. ولارمەن ءىسىمىز جوق.

كۇن شىعا 22ء-شى پوەزد كەلدى. اپاق-جۇپاق تۇرا سالىپ پوەزعا قاراي جونەلدىك. كەلسەك، ۆوگوننىڭ كوبى بوس ەكەن. بەسەۋىمىز 2 بولمەسىنەن ورىن الدىق. باقالدان بارىپ نان، قانت الىپ كەلىپ، ءبارىمىز شاي ىشتىك. شاي ءىشىپ بولعاننان كەيىن، پەرمينوۆ ۇيىقتاۋعا جاتتى. ءبىز تورتەۋىمىز اڭگىمە ايتىپ وتىردىق. اڭگىمەمىز تاۋسىلعان سوڭ، ۆاگون-ۆاگونگە قىدىرا باستادىق. سەيتقاسىم ءبىزدىڭ الدىمىزداعى ۆاگوندا بىردە ادام جوق جانە جاڭادان رەمونت قىلعان، تازا ەكەن دەدى. «وندا سوعان بارالىق» دەپ ورىنتاي ۇلى ەكەۋىمىز كورپەمىزدى الىپ، سول ۆاگونعا باردىق.

قۇرمانبەك پەن سەيتقاسىم ستانساعا بارامىز دەپ قالدى. بىزدەن كەيىن، ءبىز وتىرعان ۆاگونعا ەكى وزبەك كەلدى. بىرەۋى ساقال-مۇرتىن قىرعان، جاس جىگىت، بىرەۋى قىرىقتار شاماسىنداعى ادام.

كەلىپ ءبىزدىڭ جانىمىزعا وتىردى. ورىنتاي ۇلى «ە، اكالار، قايدا باراسىزدار؟» — دەدى.

— تۇركىستانداعى احمەت ياساۆىي (ازىرەتى-سۇلتانعا) زەيرات قىلعالى بارامىز — دەدى.

— زەيرات قىلعاندارىڭا ازىرەت-سۇلتان سەندەرگە نە بەرەدى دەدى ورىنتاي ۇلى.

ەكەۋىنىڭ دە ءتۇرى بۇزىلىپ كەتتى. «ءا، بەرادىگانى باردا» دەدى. «سۇراساڭىز بەرەدى» دەدى.

ورىنتاي ۇلى وزبەكتەردىڭ زارەسىن الىپ، بارا جاتقاننان كەيىن ازىرەتى-سۇلتاننىڭ مەشىتى تۋرالى اڭگىمە ايتىپ، ورىنتايۇلىن سوزگە قوناق بەرمەي كەتتىم. مەشىتتىڭ تاريحى تۋرالى سويلەگەننەن كەيىن وزبەكتەردىڭ رەڭى كىرە باستادى.

اڭگىمەدەن اڭگىمە تۋىپ، شاريعاتتان ءسوز قوزعالىپ كەتتى. مەن جاس وزبەك جىگىتىنە:

— شاريعاتتا ساقالدا نە بار دەگەن؟ — دەدىم.

— پەرىشتەلەر بار دەيدى عوي — دەدى.

— وندا سەن پەرىشتەنىڭ بارلىعىن قۇرتىپسىڭ عوي دەپ ەدىم، سول جەردەگىلەردىڭ بارلىعى كۇلىپ جىبەرىستى، جىگىت «ياشمىزكۇ» دەپ قىزارىپ ۇيالىپ قالدى.

قاسىنداعى جولداسى قالجىڭداپ، تابالاپ جاتىر.

— قاتىن الدىڭ با؟ — دەپ ەدىم،

— العانىم جوق — دەدى.

— سەن اقىر ساۋاپ ىزدەپ بارادى ەكەنسىڭ عوي، مۇسىلماننىڭ شاريعاتىندا دا «پاتشانىڭ ءامىرى ءۋاجۇپ» دەگەن، وسى كۇنى وكىمەت ىسىنە بۇرىن ەستى ادامداردىڭ تىلىنە كىرىپ، سۋىق كوزبەن قاراپ جۇرگەندەر از ەمەس، مىسالى: جاس قىزدى كارى ادامعا بەرۋ، مالعا ساتۋ سىقىلدىلار. ەلىڭدە سەن سىقىلدى جاستار دا بار شىعار، سولاردى باستاپ، قىزداردىڭ قالاۋىنا بارۋىنا جاردەمدەس بولساڭدار، ايەلدى ساتۋدان قۇتقارساڭدار، ساۋاپتىڭ ەڭ ۇلكەنى سول. وزدەرىڭنىڭ قولدارىڭنان كەلمەسە، وكىمەت ۋاكىلىنە جاردەمدەس بولىڭدار — دەدىم.

مەنىڭ ءسوزىمدى شىن قوشتاسا دا، وتىرىك قوشتاسا دا، ەكەۋى دە ماقۇل كورىپ وتىردى. بۇدان كەيىن قوجا-مولدا تۋرالى، ولاردىڭ تۋرا ەمەستىگى تۋرالى بارلىعىمىز ايتىپ جاتىرمىز. اقىرىندا بىزبەن قوسىلىپ وزدەرى دە جامانداپ بەردى.

اڭگىمەمەن وتىرعاندا تۇركىستانعا كەلىپ قالىپپىز. وزبەكتەر بىزبەن قوشتاسىپ، پوەزدان ءتۇسىپ كەتتى. ارتقى ۆاگوننان قۇرمانبەك پەن سەيتقاسىم دا كوشىپ كەلدى.

كەشكى ساعات 2-3 شاماسىندا شيەلىگە كەلدىك. پوەزد بۇل جەردە كوپ توقتادى. قاۋىن، داربىز ساتىپ الدىق. ءبىزدىڭ ۆاگونداعى ەمپروستىڭ بالالارى قاۋىنعا ءبىر پولكىنى تولتىردى. «مۇنى مۇنشا نە قالاسىڭدار؟» — دەپ ەدىك، «ارالدان ارى اقتوبەگە جەتكەنشە اۋقات تابىلمايدى» دەدى. ءبىز ونى ەلەڭ دە قىلعانىمىز جوق. قىزىلوردادان، قازالىدان، ارالدان وتتىك. جاڭاعىلاردىڭ ايتقانى راس ەكەن، قاي ستانساعا توقتاسا دا ساتىپ الاتىن اۋقات تابىلمادى. ەمپروستىڭ بالالارى 20 تيىنعا العان قاۋىندارىن 60، 70 تيىننان ساتىپ جاتتى.

ءبىزدىڭ ارتىمىزداعى ۆاگوندا ستانسالاردىڭ ءتىزىمى بار ەدى، ءار ستانسانىڭ اراسىندا، ەندى قاي ستانسا ەكەن دەپ ءار قايسىمىز ءبىر بارىپ كورىپ كەلۋشى ەدىك. قۇرمانبەكتىڭ ءبىر دوڭگەلەك قالپاعى بار ەدى سونى كيىپ ارتقى ۆاگونعا ءوتتىم. كەلەسى ستانسانىڭ اتىن ءبىلىپ، ءوزىمىزدىڭ ۆاگونعا وتە بەرگەنىمدە، جەل تۇرىپ قۇرەكەڭنىڭ قالپاعىن باسىمنان ۇشىرىپ الدى دا كەتتى. قالپاقتى ۇشىردىم دەپ ۆاگونعا كەلدىم. ءبارى كۇلىستى. اۆگۋستتىڭ 26-سى كۇنى 62ء-شى رازەزگە جەتتىك، مۇندا اۋقات بار ەكەن، ونداي-مۇنداي ساتىپ الىپ، اۋقاتتانىپ قالدىق. ەمبا، اقتوبەنى باسىپ ءوتىپ، اۆگۋستىڭ 28ء-ى كۇنى ازاندا ورىنبورعا جەتتىك. پوەزدان ءتۇسىپ، جۇگىمىزدى ءبىر جەرگە قويىپ تۇردىق، قالانى بەكەتتىڭ ءۇيى كورسەتپەي قالقالاپ تۇر. ءبىر ەسىكتەن ەلدىڭ ءبارى بيلەتتەرىن بەرىپ ءوتىپ جاتىر ەكەن، ءبىز دە بيلەتىمىزدى بەرىپ وتتىك. قاراساق، ەكى اۆتوموبيل جانە ءبىرتالاي يزۆوشىكتەر ساپ ءتىزىلىپ تۇر ەكەن. ەكى يزۆوزشىككە ەكى-ەكىدەن ءمىنىپ الىپ، جۇمىسكەرلەر فاكۋلتەتىنىڭ ۇيىنە كەلدىك. وقۋشىلار كوپ-اق ەكەن. ولاردىڭ ىشىندە ءبىز تانيتىن سىرداريانىڭ بالالارى امانداسىپ جاتىر. سول جەردە ينو-نىڭ دا وقۋشىلارى جاتادى ەكەن، ءبىر جاتاق ۇيىنە ءبىز دە ورنالاستىق. ءبىر كۇنى ەرىككەن سوڭ مەن، قۇرمانبەك، سەيتقاسىم، شايمەردەن تورتەۋىمىز ورالدىڭ سۋىنا قايىق جالداپ تۇستىك. ىشىمىزدە ەسۋ بىلەتىن شايمەردەن-اق ەكەن. اعىس جاقتاعى ۇلكەن تەمىر كوپىردى كورگىمىز كەلىپ، اقتىق. كوپىرگە «جاقىنداما» دەگەن سيگنال بەرىلدى. قايتا جۇزىسكە اتىس بوي بەرمەدى. ابدەن ساستىق. اقىرى دالباسامەن قايىقتى شەتكە قاراتا بۇردىق. ءبىر جەرگە كەلىپ قايىق قۇمعا شوكتى. كۇن بۇلتتانىپ، سۋىي باستادى. ۇشەۋىمىز شەشىنىپ سۋعا ءتۇسىپ، قايىقتى ورگە قاراي جەتەلەپ، پريستانعا ارەڭ دەگەندە جەتتىك.

اقىرى ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن ۇشەۋىمىز، شەتىمىزدەن قيراي باستادىق. قاتتى سۋىق ءتيىپ قالىپتى. قۇرمانبەكتىڭ كوزىنە، سەيتقاسىمنىڭ مۇرنىنا، مەنىڭ بەتىمە جارا شىعىپ، بارلىعىمىز دا باسىمىزبەن الەك بولىپ، اۋىلعا قايتۋدى ماقۇلدادىق. قايتىپ كەتتىك.

ۆاگوننىڭ ىشىندە استىڭعى پولكەسىنەن ورىن الىپ، بينتپەن بەت، كوز مۇرنىمىزدى تاڭىپ العان — جارالى، سوعىستان قايتقان سولداتتارشا تىرپ ەتۋگە ءالىمىز كەلمەي جاتىرمىز. ستانسالارعا توقتاعاندا اۋقات الۋ ءۇشىن ءبىر-بىرىمىزدى جۇمساپ، كەلىسكەنىمىزشە پوەزد جونەلىپ قالادى. ۇشەۋىمىزدە دە دارمەن جوق.

پوەزداعىلار «بۇل بەت-اۋىزدارىن تاڭىپ العان نەتكەن جاپ-جاس بالالار» دەگەندەي، ءبىزدىڭ بەتىمىزگە قاراپ وتە شىعادى.

شىمكەنت قالاسىنا كەلىپ، وكرونو جانىنان اشىلعان 1 ايلىق ءبىرىنشى باسقىش مەكتەپكە ءمۇعالىم دايارلايتىن كۋرسقا كىردىك. ايلىق ستەپەنديامىز 20 سوم بولدى. اقشانى ورىندى جاراتۋ ءۇشىن سەيتقاسىمدى كاسسير ەتىپ سايلادىق.

ءبىر اي ءبىر كۇندەي وتە شىقتى، اۋدان-اۋدانعا بولە باستادى. قۇرمانبەك ەكەۋىمىز سارىسۋ اۋدانىنا دايىندالدىق. ءدال سول كەزدە سارىسۋعا ەكسپەديسيا جاڭا اۋداندىق اتكومنىڭ قۇرىلىسىمەنەن جۇرگەلى تۇر ەكەن، ءبىزدى دە ىلەستىرىپ الىپ كەتپەك بولدى.

ەكسپەديسيا اۋليەاتادان باستاپ، اتپەن جۇرمەكشى بولىپ، 1ء-نويابردى ۋادە قىلىپ، ءبىز اۋىلعا قايرىلىپ قالدىق. ات-سايمانىمىز تۇگەل، مىلتىق، قىلىش، پاترانتاشتاردى موينىمىزعا اسىپ الىپ، 50 ادامدىق ەكسپەديسيا جولعا تۇستىك.

سول كۇنى كەشكە شايقورىقتىڭ ار جاعىنا بارىپ قوندىق. ەكسپەديسيا باستىعى وكراتكوم اعاسى ماقى ۇلى بارلىعىمىزدى جيناپ الىپ، ەكسپەديسيانىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىرىپ:

— بارلىعىمىز دا اسكەر تارتىبىندە بولالىق، اركىم ءوز اتىن ءوزى باعۋى كەرەك، كوبىنەسە تۇنگى سالقىنمەن ءجۇرىلسىن. اۋقات، جەم، ءشوپ، كورپە-توسەك ارتقان تۇيەلەرگە ەكى ادامنان سوتكىلەپ دەجۋرنىي بولسىن، — دەپ ءتارتىپ بەردى.

جولدان ميداي سور دالانى، قىپ-قىزىل سەكسەۋىلدى، ىشىندە جاندىك قورقاعى سانسىز قويانى ءورىپ جۇرگەن سۋسىز ءشول، ساپ-سارى ساسىق سۋى بار، ءىشى قوڭىز، قۇرت-قۇمىرسقاعا تولعان قۇدىقتار كەزدەسىپ، لاجدىڭ جوقتىعىنان زاردەي اششى سۋىن جۇتىپ، 7-نويابر كۇنى شۋ بويىنداعى «كەنتارال» دەيتىن اۋداننىڭ بولاشاق كىندىگىنە جەتتىك.

ۇگىلىپ تۇرعان سورلى توپىراقتان تۇرعىزعان وكسىكباي دەيتىن بايدىڭ اعاش ءۇي-تامىنا ورنالاستىق. ەل ءالى سارىسۋدان شۋعا قۇلاعان جوق ەكەن. شۋ بويىندا جاتاقتاردان باسقا ەشكىم جوق ەكەن. قونىشى ۇلكەن كيىز ەتىكتى تامالار كەلىپ، كەتىپ جاتىر. ىزدەپ ءجۇرىپ-جۇرىپ ەكى قوي تاۋىپ سويىپ، گرۋپپا-گرۋپپاعا ءبولىپ اس ىستەۋگە كىرىستىك. ءبىزدىڭ گرۋپپاعا رونو ينسپەكتورى تىنشىقباي ۇلى، تاعى سول سىقىلدى قۇرعاق سىپىلار دۋشار بولدى. ولار اشتان ولگەنىنە پەيىل، اس ىستەگىسى جوق. قارنىمىز اشقان سوڭ، قۇرمانبەك ماي تۋرادى، مەن نان يلەپ باۋىرساق كەستىم، ونى پىسىرۋگە قازان جەتپەيدى. اقىرىندا ءتۇس قايتا، ءبىر گرۋپپادان «جارىق» قازان ءتيدى. ەكى تاستى قالاپ، قازاندى اسىپ، استىنا قامىس جاعىپ، مايدى شىجعىرىپ، باۋىرساق پىسىرە باستادىق. 2-3 مينۋت وتپەي-اق قازانداعى باۋىرساق مىلتىقشا اتىلدى، وتە كوپ سالىپ قويعان ەكەنبىز، قاسىنا ادام جولاتار ەمەس. قۇرمانبەك ەكەۋىمىزدىڭ ىشەگىمىز قاتىپ، تىشقان اڭدىعان مىسىقشا بۇعىپ وتىرمىز. ەتىگىن مايلاپ، گالۋستىگىن جوندەپ اۋرەلەنىپ جۇرگەن تىنشىقباي ۇلى كەلىپ، و دا جولاي الماي ءجۇر. ەلدىڭ بارلىعى جينالىپ كەلىپ قالدى. اقىرى اتىلعانى قويىلعان سوڭ بارىپ قاراساق، قازاننىڭ جارىعىنان ماي اعىپ كەتىپتى. تۇبىندە قالعان توقاش، قاپ-قارا كومىر بولىپ كۇيىپ كەتىپتى.

ماقى ۇلى ونى كورىپ، ءبىزدىڭ گرۋپپالاستارعا ۇرسىپ-ۇرسىپ، ءبىز ەكەۋىمىزدى ءوز گرۋپپاسىنا قوسىپ الدى. اۋقاتقا تويىپ، ءبىزدىڭ جانىمىز كىرىپ قالدى.

---