ايتىلعان ءسوز جەلىسى
بۇگىن (1965 ج. 8 يۋل) ساعات 14-تەن 16-عا دەيىن يماشيەۆتا بولدىم.
— ورتالىق كوميتەتتىڭ حاتشىcى بولىپ سايلانعانىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن! سىزگە بۇل ۇلكەن سەنىم، — دەپ قول الىسىپ امانداسىپ، ول كىسىنىڭ ۇسىنعان ورىندىعىنا وتىردىم.
ساتتار ادەپ رەتىندە مەنىڭ حال-جايىمدى سۇرادى دا:
— ال، ەندى باۋكە، بۇيىمتايىڭىزدى ايتا وتىرىڭىز، — دەدى.
— مەنى تىڭداۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت بولەسىز؟
— ۋاقىت جاعىنان قىسىلماڭىز. كۇندە كەلىپ جۇرگەن جوقسىز عوي.
— مەن ۇلكەندەردىڭ الدارىنا كەلە بەرمەيمىن (مىسالى قونايەۆتىڭ الدىنا بارماعانىما ون جىلدان اسىپ بارادى. نۇرىمبەتپەن سىزدەي بەتتەسىپ سويلەسكەن ەمەسپىن، تاشەنوۆپەن ول ورنىنان تۇسكەننەن كەيىن عانا، بىرەۋلەردىڭ ۇيلەرىندە كەزدەستىم...) نەگە دەسەڭىز، ولاردىڭ ۋاقتىلارىن العىم كەلمەيدى؛ ولارعا ايتار ءوز جەكە باسىمنىڭ شارۋاسى جوق؛ مەن ەشقانداي جىككە جاتپايمىن؛ «اعايىن اراسىنداعى كوجە وكپەلەرگە» ارالاسپايمىن؛ مەن تۋرالى سوزدەر از ەمەس، ەستىپ تە جۇرگەن بولارسىز.
— يا، ەل قۇلاعى ەلۋ ەمەس پە؟!
— سولاي. مەنى ماقتاسا دا، جامانداسا دا، وتە كوپىرتىپ ايتادى. كەيبىرەۋلەر ماقتايمىن دەپ، جامانداعانىن بىلمەي قالادى. يا نە راسپولاگايۋ ۆرەمەنەم وپروۆەرگات ەتي ۆزدورى يلي پولۋۆزدورى...
— ەلدىڭ بارلى6ى سىزدەي بولسا، بىزگە جۇمىس ىستەۋ وڭاي بولار ەدى. وسەك پەن ارىزدارعا ۋاقىتتىڭ كوپ كەتەتىنى راس.
— مەن سىزبەنەن ءبىرىنشى رەت كەزدەسىپ وتىرمىن. اشىق سويلەسكىم كەلەدى. ءبىرىنشى كەزدەسۋدە ءبىرىن-بىرى ىشتەن سىناپ وتىرۋ زاڭدى. ءسىز مەنى، مەن ءسىزدى سىناپ وتىرمىز. مەن اشىق ايتايىن. مەن ءسىزدى حاتشى دەپ كەلىپ وتىرمىن. تۇسپەيتىن حاتشى بولمايدى...
— يا، ول دۇرىس قوي...
— ءسىزدىڭ قىزمەت جاعىنان تاعى دا جوعارىلاي بەرۋىڭىزگە شىن تىلەكتەسپىن.
ماسەلە حاتشى تۇسۋدە ەمەس — ونىڭ ىسىندە. تەمىربەك جۇرگەنوۆ از ۋاقىت قانا ناركوم بولعان... «جۇرگەنوۆتىڭ كەزىندە» دەپ، ول كىسىنى مادەني، ادەبي قايراتكەرلەر ءالى اۋىزدارىنان تاستامايدى. دەمەك، ول كىسى پارتيانىڭ، حالىقتىڭ سەنىمدەرىن اقتاپ، ارتىنا جاقسى ءىز قالدىرىپ كەتتى... قاي حاتشىنىڭ حالىق اۋزىندا قالاي قالعاندارىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. كىمدەردىڭ ورگە، كىمدەردىڭ كورگە تارتىپ وتكەندەرى دە ءىس جەمىستەرىنەن، ناتيجەلەرىنەن حالىققا، تاريحقا ءمالىم... ءسىزدىڭ ۋچاستوگىڭىز وتە اۋىر ۋچاستوك...
— يا، سولاي.
— جازۋشىلار، جۋرناليستەر، عالىمدار، سۋرەتشىلەر، ونەر ادامدارى، ۇيىمدارى. ءارقايسىلارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى بار... مەن سىزگە لەكسيا وقىپ وتىرعانىم جوق پا؟
— جوق. اڭگىمەلەسىپ وتىرمىز. مەن تىڭداپ، كەي پىكىرلەرىڭىزدى ەستەلىك رەتىندە قاعازعا ءتۇرتىپ وتىرمىن. ايتا بەرىڭىز.
— جازۋشىلار تۋرالى: «ەتو بەسپارتيينايا ورگانيزاسيا. پريتوم تام پيساتەلەي مالو، ا جەلايۋششيح بىت پيساتەليامي منوگو. نە تاك-تو لەگكو يمەت پارتيينوە ۆليانيە نا ەتۋ ورگانيزاسيۋ. ەسلي سويۋز پيساتەلەي رابوتاەت پلوحو، ۆ ەتوم پرەجدە ۆسەگو ۆينوۆات سك. ۆام يزۆەستنو ۆىراجەنيە ەنگەلسا: «ەسلي رابوچيي كلاسس نە پونيماەت ناس، ۆ ەتوم ۆينوۆاتى پرەجدە ۆسەگو مى».
تۆورچەسكيە ليۋدي پو كوماندە ي پو پريكازۋ نە ۆدوحنوۆليايۋتسيا. پود ۆيدوم ۆىپولنەنيا سوسيالنوگو زاكازا پيشۋتسيا ۆسياكيە «ۆرەميانكي»، وني سليشكوم لەگكوۆەسنى، پوۆەرحنوستنى.
ۆ چەم جە پريچينى؟
دەلو پرەجدە ۆسەگو ۆ پراۆيلنوي، پرودۋماننوي ورگانيزاسيي ي ۆ ۋمەلوم رۋكوۆودستۆە.
ناشي پيساتەلي دەلياتسيا نا تري پوكولەنيا — ستارشيە، سرەدنيە ي ملادشيە. ۋ كاجدوگو پوكولەنيا سۆوە دوستوينستۆو ي نەدوستاتكي، پريسۋششيە تولكو يم ۆ وتدەلنوستي سۆيازاننىە ۆرەمەنەم، يح شكولوي، وكرۋجەنيەم ي ۆوزراستنىم يندەكسوم.
ۆرەميا، ليۋدي ي سوبىتيا دليا ترەح پوكولەنيي پرەدستاۆلەنى ي پەرەجيتى پو رازنومۋ.
فەودالنىە ۋستوي، ساريزم، ريەۆوليۋسيا، گراجدانسكايا ۆوينا، نەپ، ناچالنىە ۋچيليششا، سەميناريا، گيمنازيا — جيزنەننو يزۆەستنى پەرۆومۋ پوكولەنيۋ؛
نەپ، دەتدوما-ينتەرناتى، سەميلەتكي، تەحنيكۋمى، ليكبەزى، كوللەكتيۆيزاسيا، ۆوۆ — جيزنەننو پەرەجيتى ۆتورىم پوكولەنيەم.
مولودوە پوكولەنيە — ۆۋزوۆسى. ۆ تەچەنيە سوروكا لەت رۋكوۆودستۆو سويۋزوم پيساتەلەي سەليكوم ي پولنوستيۋ دوۆەرەنو ستارشەمۋ پوكولەنيۋ: سابيتا سمەنياەت گابيدەن، گابيدەنا سمەنياەت گابيت، سنوۆا سابيت، سنوۆا گابيت، سنوۆا گابيدەن، سنوۆا گابيت، وني نەزامەنيمى، ليش پرويسحوديات سمەنى ودنوگو درۋگيم. وني سدەلالي نەمالو حوروشەگو، نو ي منوگو پلوحوگو. ەتو ۆام يزۆەستنو بولشە چەم منە.
— ۆ چاستنوستي؟...
— بەسپرينسيپنايا گرۋپپيروۆششينا سو ۆسەمي ەە وتريساتەلنىمي پوسلەدستۆيامي. زلوۋپوترەبلەنيە دوۆەريەم (ۆلاستيۋ، يمەنەم) ۆ سۆويح ليچنىح ۆىگوداح. ۆوۆلەچەنيە ۆ سفەرۋ بەسپرينسيپنوي گرۋپپيروۆكي مولودەج...ەتو دليا ۆاس نە وتكرىتيە، ەتو داۆنو يزۆەستنىي فاكت...
— دا، ك سوجالەنيۋ، تاك...
— ەكسپەريمەنتيروۆانيە ۆ رۋكوۆودستۆە سپك ستارشەگو پوكولەنيا، كاك ۆيديتە، پرودولجالوس دوۆولنو دليتەلنوە ۆرەميا... منە كاجەتسيا، سپك نۋجنو نەيترالنوە — پارتيينوە رۋكوۆودستۆو، ۋمەيۋششەە ورگانيزوۆات پراۆيلنوە ۆزايمودەيستۆيە ترەح پوكولەنيي، ۆوسپولنيايا نەدوستاتكي ودنيح دوستوينستۆامي درۋگيح، رادي وبششەي سەلي ي زاداچي پراۆيلنوگو رازۆيتيا كازاحسكوي ليتەراتۋرى ي ۆىراششيۆانيا كادروۆ. ستاريكام نادو پەرەدات ەستافەتۋ رۋكوۆودستۆا بولەە مولودومۋ پوكولەنيۋ.
پيساتەلەي چاستو، وچەن چاستو ۋپرەكايۋت، چتو وني مالو پيشۋت و سوۆرەمەننوستي. تەما سوۆرەمەننوستي سۆيازانا س جيزنيۋ نارودا، بەزۋسلوۆنو ياۆلياەتسيا اكتۋالنوي. نا ۆسەح سوبرانياح، سوۆەششانياح گوۆوريات پو ەتومۋ پوۆودۋ ي پرينيمايۋتسيا كلياتۆەننىە پوستانوۆلەنيا پيسات نا سوۆرەمەننۋيۋ تەمۋ، ا نا دەلە پولۋچاەتسيا «ا ۆوز ي پونىنە تام».
ۆ چەم جە دەلو؟
نادو وپرەدەلەننو پونيات — چتو سلەدۋەت پونيمات پود سوۆرەمەننوستيۋ. نادو ستروگو رازگرانيچيت پونياتيا زلوبودنيەۆنوست ي سوۆرەمەننوست. پراۆومەرنوست مالىح جانروۆ نەلزيا ناۆيازىۆات بولشيم جانرام. پوسلەدنيە ترەبۋيۋت گلۋبوكوگو يزۋچەنيا، وسمىسليۆانيا ي وبوبششەنيا.
ۋ ناس بىتۋيۋت كراينوستي: وحايۆانيە پروشلوگو، ۆوسحۆالەنيە ناستوياششەگو، (پەرسپەكتيۆا بۋدۋششەگو)، پروروچەستۆوۆانيە نا رايسكيە بلاگا بۋدۋششەگو.
ناستوياششەە بولشوە پولوتنو دولجنو وبەكتيۆنا دات يح ەدينستۆو كاك ناسلەدستۆەننوە رازۆيتيە، ۆزايموسۆياز، ۆزايمووبوگاششەنيە، ۆزايموزاۆيسيموست. «وبەكتيۆنو-پراۆيلنوە زنانيە پروشلوگو، ەست پريزناك پروسۆەششەننوستي»، — پيسال ەنگەلس. ۋ ناس نە حۆاتاەت پروسۆەششەننوستي.
«كوزىڭ جەلكەڭە بىتكەن بە؟ نەگە ارتىڭا قاراي بەرەسىڭ»، — گوۆوريل ۆاش پرەدشەستۆەننيك. ا پوچەمۋ بى نە پوسموترەت ۆ رەتروسپەكتيۆنوم پلانە، چتوبى ۆو ۆسەورۋجيي پونيمات ۆسيۋ گلۋبينۋ ناستوياششەگو ي وبوسنوۆاننو پومەچتات و بۋدۋششەم؟ رازۆە ەتو نە سوۆرەمەننو؟
بلاگورودنىە تراديسيي، ەتيچەسكيە، ەستەتيچەسكيە ۆزگليادى، مورالنىە نورمى ناشيح پرەدكوۆ، ۆوسپيتىۆايۋششيە مولودەج ۆ دۋحە بلاگورودستۆا، دوبروپوريادوچنوستي، پاتريوتيزما نە ياۆليايۋتسيا سوۆرەمەننوي تەموي؟ رازۆە لۋچشيە سترانيسى رومانا «اباي» ياۆلياەتسيا نە سوۆرەمەننىمي؟
رازۆە لۋچشيە پرويزۆەدەنيا نا تەمۋ ۆوۆ نە ياۆليايۋتسيا سوۆرەمەننىمي؟
گالي ورمانوۆ گوۆوريل: «سارى جامباس بولعان سوعىس تەماسىن قويالىق تا»، ەتو – نيەۆەجەستۆو ي كوششۋنستۆو ناد يستوريەي، ناد نارودنىم پودۆيگوم.
پودگوتوۆكا ي پروۆەدەنيە XX لەتيا پوبەدى ۆىياۆيلو دوسەلە نەيزۆەستنىە يمەنا، نەيزۆەستنىە سوبىتيا، ا سكولكو ەششە نە ۆىياۆلەننىح پودۆيگوۆ، ەپيزودوۆ نا فرونتاح ۆوۆ، ۆ پارتيزانسكوم دۆيجەنيي، ۆ رياداح دۆيجەنيا سوپراتيۆلەنيا (ۆ پولشە، ۆو فرانسيي، ۆ يتاليي، ۆ يۋگوسلاۆيي)، بىۆشيمي ۆوەننوپلەننىمي ي ۆ ساميح كونسلاگەرياح. رازۆە ەتو نە سوۆرەمەننايا تەما؟ ا ترۋدوۆىە پودۆيگي ۆ تىلۋ ۆ گودى ۆوۆ، ي ۆ پوسليەۆوەننىي، ۆوسستانوۆيتەلنىي پەريود؟
كاك موجنو پيسات يستوريۋ، نە زنايا يستوريي؟ كاك موجنو ناپيسات كنيگۋ، نە زنايا ساموي جيزني؟
گاسترولي بريگادى پيساتەلەي — ەتو نە يزۋچەنيە جيزني، ا ۋۆەسەليتەلنايا پروگۋلكا، پوچەتنىە ۆسترەچي، وبيلنىە ۋگوششەنيا، بانكەتنىە وبەششانيا، تورجەستۆەننىە پروۆودى. چتو ۆ ەتوم دەلوۆوگو؟
مى چاستو ۆسترەچاەم سلابىە پرويزۆەدەنيا...
«جانىم ساعان قۇربان»، «جارىم ساعان قۇربان»، «قانىم ساعان قۇرباندىق» دەپ تۇنشىعا، قىلقىنىپ جازىلعان ولەڭدەردە قانداي پاتريوتيزم، تەرەڭدىك بار؟
ءبىزدىڭ جازۋشىلاردىڭ كوبى الماتىدا تۇرادى. ولار استانادان كوشىرىلسىن دەپ وتىرعان مەن جوق. وبلىستار دا، اۋداندارداعى قىزمەتتەر دە شالاجانسار دەۋگە بولادى.
ادەبيەت كادرلارىنىڭ باۋلىنىپ، ءوسۋ جاعىنان ساتىلارعا قامقورلىق جوقتىڭ قاسى. جەرگىلىكتى تالاپكەرلەرگە جەتەكشى جۇمىستارى وتە ناشار.
بولاشاقتا ادەبيەتىمىز كىمدەرمەن نارلەنبەك. قالا جاستارىنىڭ ءجونى بولەك. اۋىل، اۋدان جاستارىنا كوڭىل ءبولىنۋى وتە ءجون بولار ەدى.
ادەبي ۇيىرمە، قابىرعا گازەتتەر، وقىرماندار كونفەرەنسيالارى، ادەبي تاربيە بولاشاق ادەبيەتشىلەردى باۋلۋدىڭ ءبىرىنشى ساتىسى ەمەس پە؟! سودان باستاپ ادەبي قۇرامداردىڭ ىستەرى ويداعىداي جانداندىرىلىپ، ءوز ورىندارىن الىپ، قالىپتارىنا كەلتىرىلە باستالعانى ءجون بولار ەدى. ول تۋرالى مەنىڭ پىكىرلەرىم جازۋشىلار وداعىنا جازبا تۇردە بەرىلگەن بولاتىن. سول ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن كەڭ قاراپ شىعىپ، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى ءىستى دۇرىس ارناعا سالعان دۇرىس بولار ەدى.
— ونداي ۇسىنىستاردى قارالىق.
— ول قاعاز كەزىندە جازىلعان ەدى، ونى مەن الىپ كەلگەنىم جوق. وندا ناقتى ۇسىنىستار بار ەدى.
— مەن ونى الدىرىپ كورەيىن.
— زناچيموست 1941 گودا ۆەسما ۆەليكا. پودۆيگ 1941 گودا نە يمەەت سەبە راۆنىح. ون بىل پروياۆلەن ۆ سامىي كريتيچەسكيي پەريود، ناۆيسشەي سمەرتەلنوي وپاسنوستي دليا ناشەي رودينى — پودۆيگ نوسيل ستيحيينو-وبششەنارودنىي حاراكتەر. يا پرينەس ۆام ەتوت پروەكت پيسما، چتوبى پوسوۆەتوۆاتسيا س ۆامي، رازرەشيتە پروچەست.
— وقىڭىز.
You Might Also Like
-
ءقادىرلى جەڭگەي! ءسىزدى ادام ءومىرىنىڭ ايتۋلى بەلەسى .... جاسقا تولۋىڭىزبەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز! سىزدەر ءوز زاماندارىڭىزدا ەلگە، حالىققا قىزمەت ەتكەن، ۇرپاق وسىرگەن بۋىنسىزدار. ەندى سونى...
