اتى كوسەم اتىمەن اتالعان اعاش
قىلقان جاپىراقتىلاردىڭ ىشىندە بۇل اعاشتىڭ قالىڭ وسكەن ورمانى 1769 ج. تىنىق مۇحيت جاعالاۋىنان تابىلعان سەكۆوييا اعاشى. سۇرەگى قىزىل بولعاندىقتان ەكىنشى اتى — قىزىل اعاش، بۇل اتاۋ وسى كۇنگە دەيىن اتالىپ كەلەدى. «سەكۆوييا» دەپ سولتۇستىك امەريكاداعى ءۇندى تايپالارى شەتەل قۇل يەلەمۋشىلەرىنە قارسى كۇرەستە ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستىڭ كوسەمى — سەكۆۋدىڭ (1770-1843 ج.) قۇرمەتىنە قويىلعان.
سەكۆوييا وتە ەرتە زاماننان بەرى بەلگىلى. ەرتەدە جەر بەتىنە وتە كوپ تارالعان. قازىرگى كەزدە ماڭگى جاسىل سەكۆوييا دەگەن ءتۇرى تىنىق مۇحيت جاعالاۋلارىندا وڭتۇستىك باتىس ورەگوننان كاليفورنياداعى سانتا-لۋسيا جوتالارىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 600-900 م. بيىكتىكتە وسەدى. امەريكا عالىمدارى سەكۆوييا ءدىڭىنىڭ كولدەنەڭ كەسىندىسىنەن 2000-6000 جىل جاساعان تۇرلەرىن انىقتاعان.
سەكۆوييانىڭ بيىكتىگى 110-112 م، جۋاندىعى 6-11 م.، قابىعىنىڭ قالىڭدىعى 70-80 سم. كەسىلگەن ءدىڭىنىڭ جۋاندىعى سونشالىقتى، وعان 50 ورىندىقتى مەيرامحانا سىيىپ كەتكەن. 5 ادام 25 مەتر جەرىنىڭ قابىعىن 3 ايدا زورعا سىلىپ بىتىرگەن. ءدىڭىنىڭ جۋاندىعى 20-23 مەترگە جەتەتىندەرى دە كەزدەسكەن. اعاشتىڭ سالماعى 1000 توننادان ارتىق. ءبىر اعاشتان 2000 تەكشە مەتر تاقتاي تىلۋگە بولادى.
ەۋروپادا سەكۆوييانىڭ كەسىلگەن تۇبىرىنە رويال، وركەستر، 35 ادامنان تۇراتىن بيشىلەر ءانسامبلى سىيىپ كەتكەندىگى كورسەتىلگەن كورمە ۇيىمداستىرىلعان. ءبىر اعاشىن تاسۋعا 60 ۆاگون كەرەك ەكەن. سۇرەگى جەڭىل، ۋاق تەسىكتى، توپىراقتا دا، سۋدا دا شىرىمەيدى. سەكۆوييا جىلدام (تەز) وسەدى، پارازيت ساڭىراۋقۇلاقتارمەن زاقىمدانبايدى، سەبەبى ۇشقىش ۋلى زات (فيتونسيد) بولەدى. ۇشقىش زاتى بارلىق زياندى جاندىكتەردى قىرادى (جولاتپايدى). سەكۆوييانىڭ باسقا بارلىق قىلقان جاپىراقتىلارعا ءتان ەمەس ءبىر قاسيەتى بار: ول تۇبىرىنەن جاس وركەندەردىڭ دامۋى. داۋىلدان قۇلاپ قالعان ەسكى ءدىڭىنىڭ تۇبىندەگى بۇيىققان بۇرشىكتەرىنەن جاس وركەندەر شىعادى.
ەرتەدە سەكۆوييانىڭ 15 ءتۇرى وسسە، قازىرگى كەزدە 2 ءتۇرى عانا ساقتالعان ولار: الىپ سەكۆوييا (مامونت اعاشى دەپ تە اتايدى) مەن ماڭگى جاسىپ سەكۆوييا. الىپ سەكۆوييانى «مامونت اعاشى» دەيتىن سەبەبى — ەسكى بۇتاقتارى مامونتتىڭ سويداق تىسىنە ۇقساعاندىقتان سولاي اتاعان. ماڭگى جاسىل سەكۆوييا كاليفورنيادا وسەدى، بيىكتىگى 132 م. ءدىڭىن قۇرىلىسقا، جيھاز، ۆاگون، تەلەگراف باعانالارى، تەمىرجولعا توسەنىش، قاعاز جاساۋعا پايدالانادى. سۇرەگىنىڭ ءيىسى بولمايدى، سوندىقتان تەمەكىگە قوراپ، بال ساقتايتىن كەسپەك جاسايدى. تەز وسەتىندىكتەن كوگالداندىرۋعا، ورمان شارۋاشىلىعىندا كوبىرەك وسىرەدى. سەكۆوييانى تۇقىمىنان، جاس وركەندەرىنەن وسىرەدى. تۇقىمى وتە ۇساق، ديامەترى 3 مم، ءبىر بۇرىندە 150-200-گە دەيىن تۇقىم بولادى. قىرىم، كاۆكاز، ورتا ازيانىڭ وڭتۇستىگىڭدە تۇقىمىنان وسىرەدى، ول — 18-20°س ايازعا شىدايدى. وڭتۇستىك قىرىم، كاۆكازدىڭ قارا تەڭىز جاعالاۋلارىندا الىپ سەكۆوييا وسەدى. سەكۆوييانىڭ ورانجەرەيادا ءوسىپ تۇرعاندارىن سانكت-پەتەربۋرگ، ماسكەۋ، مينسك، كييەۆ جانە ت.ب. قالالاردان كورۋگە بولادى.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
اعاشتى سۋرەتكە تۇسىرۋگە كەتكەن 32 كۇن
You Might Also Like
-
بارلىق ادامدار مەزگىل-مەزگىل الاڭداۋشىلىق سەزىمىن سەزىنەدى. مىسالى، جاقىن ادامىڭىزبەن ۇرىسىپ قالعاندا نەمەسە ەمتيحان تاپسىرار الدىندا قوبالجۋىڭىز مۇمكىن. مازاسىزدىقتىڭ ءوزى وتە جاعىمدى ەموسيا ەمەس، ...
-
ەرتە كەزدەردەن باستاپ-اق قازاق حالقى توبىلعى بۇتاسىنا ەرەكشە ءمان بەرگەن، ءارى ونى قاسيەتتى دەپ تە ساناعان. سوندىقتان دا، ونىڭ تامىرىنا بالتا شابۋعا بولمايدى دەپ ەسەپتەگەن. ويتكەنى تامىرى قىرقىلعان ت...
