InfoHub Logo

قازاق حالقىنىڭ كوزىنىڭ قاراشىعىنداي بولعان «ايقاپ» جۋرنالىندا 1911 جىلى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «قازاق وكپەسى» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. اۆتور “قازاق كىمگە وكپەلى؟ وكپەلەۋدىڭ ءجونى بار ما؟” دەگەن سۇراق قويىپ، حالىقتىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنىڭ ءمانىن اشادى. ەندى، ءبىز ماقالانىڭ ايشىقتى مانىنە توقتالا كەتسەك…

ەڭ الدىمەن، «حانى دا، حالقى دا عىلىم ونەردى كەرەك قىلماعان.بىرىمەن ءبىرى جاۋلاسىپ، باسقا بەرەكەلى جۇمىس ويلانباعان.حانى نادان، حالقى نادان جۇرتى مىقتى مەملەكەتتىڭ جانىندا ءوز الدىنا حان بولىپ تۇرۋعا كوپ كۇش كەرەك ەكەن.ول كۇش التىباقان الا اۋىز قازاقتا بولماعان» دەپ، قازاقتىڭ ءوز الدىنا جۇرت بولىپ تۇرا الماعاندىعىنا باسقا ەشكىمدى ەمەس، قازاقتىڭ ءوزىن كىنالايدى. وسى تۇستا، اڭگىمەنىڭ نەگىزگى توركىنى - جەر ماسەلەسى ەكەنىن اڭعارامىز. ءوز جەرىنە مۇجىقتاردى ءوزى كىرگىزگەن سول كەزدەگى قازاق حالقىن - شاي،شۇبەرەك،شەكەر سياقتى تۇككە تۇرعىسىز زاتقا جەرىن ساتاتىن “ەستەكپەن” سالىستىرىپ، ەش ايىرماشىلىعى جوق ەكەنىن جازعان.. 

ءومىرىنىڭ تەڭ جارتىسىن وقۋ-بىلىمگە، اعارتۋشىلىققا ارناعان احمەت بايتۇرسىنوۆ ساياسي-الەۋمەتتىك، جەر جانە شارۋاشىلىق ماسەلەسىن عانا ەمەس، حالىقتىڭ نە عىلىم-ونەرگە، نە ەڭبەككە قۇشتارلىعى جوق ەكەنىن كورسەتكەن. قازاقتىڭ ناداندىعى مەن جالقاۋلىعىن وتكىر سىناعان اۆتور: «ولجالى جەردە ۇلەستەن قاعىلعانىمىز، وردالى جەردە ورىننان قاعىلعانىمىز، جورالى جەردە جولدان قاعىلعانىمىز  - ءبارى ناداندىق كەساپاتى» - دەيدى. جانە دە «اللاڭنان ويبايىم تىنىش» دەگەن تۇسىندا قازاقتىڭ تاۋبەسى مەن تىرلىگى جوق ەكەنىن باسىپ ايتقان. 

وكىنىشكە وراي، ماقالا “قازاق حالقىنا قارسى جازىلعان” دەپ دۇرىس ەمەس تۇسىنگەندەر دە بولدى. ءبىراق، “دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى، دوس جىلاتىپ ايتادى” دەمەكشى، احمەت بايتۇرسىنوۆ جۇرتىنىڭ قامىن ويلاپ، قازاقتىڭ كەيبىر قىلىقتارىنا كۇيىنىپ، حالىقتىڭ كوزىن اشپاق نيەتپەن جازعانىن بايقايمىز. 

احمەت بايتۇرسىنوۆ وسى ماقالاسىندا «امالىڭدى تۇزەت، تۇزەمەسەڭ ەشكىمگە كىنا قويما. بەتى جاماننىڭ ايناعا وكپەلەۋى ءجون بە؟ نيەتى جاماننىڭ اللاعا وكپەلەۋى ءجون بە؟» دەپ،  جۇرتىنىڭ ساناسى مەن ۇياتىن وياتىپ، ءبىر عاسىر ۋاقىت وتسە دە كۇشىن جويمايتىن، ءومىر بويىنا ازىق بولاتىن وسيەت قالدىرعان. سوڭىندا، «وزىمىزگە وكپەلەمەسەك، وزگەگە وكپەلەر بەت جوق» دەپ، ماقالانىڭ ءمانىن اشاتىن ايشىقتى ويىمەن ءسوزىن اياقتايدى.

ەلدانا جۋماتاي

---