احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاعىلىمى
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاعىلىمى
(احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامىزدىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ادەبي كەش)
1) (ساحنانىڭ بەزەندەندىرىلۋى: ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پورترەتى، ءبىر بۇرىشتا احاڭ اتامىزدىڭ جۇمىس كابينەتىنىڭ كورىنىسى: كىتاپ سورەسى، ۇستەل، جازۋ ماشيناسى، شام جانە قولىندا قاعازى مەن قىلقالامى بار احاڭ)
سىنىپتان تىس ءتالىم
10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى قاتىسادى.
قازاق ادەبيەتى
اۋداندىق سەمينار.
تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاعىلىمى.
(احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامىزدىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ادەبي كەش)
1) (ساحنانىڭ بەزەندەندىرىلۋى: ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پورترەتى، ءبىر بۇرىشتا احاڭ اتامىزدىڭ جۇمىس كابينەتىنىڭ كورىنىسى: كىتاپ سورەسى، ۇستەل، جازۋ ماشيناسى، شام جانە قولىندا قاعازى مەن قىلقالامى بار احاڭ)
2) ەكراندا: 1 - سلايد.
سەمينار ساباعىنىڭ تاقىرىبى مەن جوسپارى جازىلعان.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاعىلىمى)
جۇمىس جوسپارى: ءۇش بولىمنەن تۇرادى.
ءى. احمەت بايتۇرسىنوۆ – عالىم.
(عىلىمي ەڭبەكەتەرى، ماقالارى مەن زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە)
ءىى. مىسالمەن ايتقان كوپ ويلار.
(اۋدارمالارى مەن مىسالدارى قاقىندا)
ءىىى. احمەت بايتۇرسىنوۆ – اقىن.
ساحنادا ويناپ تۇرعان مۋزىكا سونەدى دە، ونىڭ ورنىنا داۋىستاپ وقىلعان اقىن ولەڭى ەستىلەدى.
داۋىس: وق ءتيىپ ون ۇشىمدە، وي ءتۇسىرىپ،
بىتپەگەن جۇرەگىمدە بار ءبىر جارام.
الدانىپ تاماعىما ونى ۇمىتسام،
بولعانداي جەگەنىمنىڭ ءبارى حارام؟
ادامنان تۋىپ، ادام ءىسىن ەتپەي،
ۇيالماي نە بەتىممەن كورگە بارام؟!
سلايد - شوۋ. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ سۋرەتتەرى، ءۇيى، ەڭبەكتەرىت. ب.
(ۇنسىزدىكتەن سوڭ ساحناداعى احاڭ اعامىز ورنىنان تۇرىپ، قولىنا قاعازىن ۇستاپ، بەرى قاراي شىعىپ، ءوز ولەڭىن وقيدى.)
جازۋشىنىڭ قاناعاتى.
بۇل ءسوزدى بىرەۋ الماس، بىرەۋ الار،
قۇلاعىن بىرەۋ سالماس، بىرەۋ سالار.
تەپ - تەگىس كوپكە ۇناۋ وڭاي ەمەس،
كەيىنە جاراماسا، كەيىنە جارار.
قايسىسى ىقىلاسىن سالىپ تىڭداپ،
جاراتپاي ءقايسىبىرى تەرىس قارار.
دۇنيەدە سۇيگەنىم بار، كۇيگەنىم بار،
سولاردان از دا بولسا بەلگى قالار.
(احاڭ ۇلكەن وي ۇستىندەگى حالىمەن ساحنادان اقىرىن – اقىرىن كەتەدى)
قارقىندى اۋەن. وسى اۋەن ۇنىمەن ساحناعا ەكى جۇرگىزۋشى شىعارى.
1 - جۇرگىزۋشى. قايىرلى كۇن، قادىرمەندى قوناقتار، ەڭبەگى اسىل، ءبىلىمى زور، عيبراتى مول، ۇستازدار!
2 - جۇرگىزۋشى. بۇگىنگى تۇتاس بۋىننىڭ ءتول باسى، كەشەگى اباي، ىبىراي، شوقان ۇلىلارىمىز سالعان اعارتۋشىلىق، دەموكراتتىق باعىتتى ىلگەرى جالعاستىرۋشى ءىرى عالىم، ءتىلشى، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، تۇرىكتانۋشى، دارىندى اقىن، اۋدارماشى، پەداگوگ، قوعام قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ۇيىمداستىرىلعان
(1 - 2 جۇرگىزۋشى بىرگە)
«احمەت بايتۇرسىنوۆ تاعىلىمى» اتتى ادەبي كەشكە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - سلايد
1 - ج. قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ دىڭگەگى اتانعان احاڭ اتامىزعا ارنالعان ءىس - شارامىز 3 بولىمنەن تۇرادى.
2 - ج. ءبىرىنشى ءبولىم «احمەت بايتۇرسىنوۆ – عالىم» (ياعني عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن ماقالا – زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە وتەدى).
1 - ج. ەكىنشى ءبولىم «مىسالمەن ايتقان كوپ ويلار» (اۋدارمالارى مەن مىسالدارى قاقىندا بولادى)
2 - ج. ءۇشىنشى ءبولىم. “احمەت بايتۇرسىنوۆ - اقىن”، ياعني اقىڭدىق ونەرى، كوركەم وقۋ تۇرىندە وتەدى.
1 - ج. سىزدەردىڭ رۇقساتتارىڭىزبەن “احمەت بايتۇرسىنوۆ - عالىم” اتتى ءبىرىنشى ءبولىمدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
(جۇرگىزۋشىلەر كەتەدى، ساحناعا 3 وقۋشى كەلەدى)
2 - سلايد
«ا. بايتۇرسىنوۆ اسا كورنەكتى قازاق اقىنى، ءجۋرناليسى جانە پەداگوگى...
ول - قازاق ءتىلى ەملەسىنىڭ رەفورماتورى، گرامماتيكانىڭ جانە قازاق ادەبيەتى
تەورياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى...
ادەبيەت ەنسيكلوپەدياسىنىڭ 1 - تومى، 305 - 306 بەتتەر.
1 - وقۋشى. 1929 جىلدىڭ 8 - مارتىندا ءوز قولىمەن جازعان « ءومىربايانىندا» ا. بايتۇرسىنوۆ بىلاي دەيدى: « ورىنبورعا كەلگەننەن كەيىن، بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىن فونەتيكالىق، مورفولوگيالىق جانە سينتاكسيستىك تۇرعىدان زەرتتەۋمەن، ەكىنشىدەن، قازاق ءالفاۆيتىن، ورفوگرافياسىن جەڭىلدەتۋ جانە رەتتەۋ ءۇشىن رەفورما جاساۋمەن، ۇشىنشىدەن، قازاق جازبا ءتىلىن لەكسيكالىق شۇبارلىقتان، باسقا تىلدەردىڭ سينتاكسيستىك ىقپالىنان تازارتۋمەن، اقىرى، ەڭ سوڭىندا، تورتىنشىدەن، پروزا (ءىس - قاعاز، پۋبليسيستيكا، عىلىمي جازبا ءتىلىن كىتابي ءتىل ارناسىنان ستيليستيكالىق وڭدەۋ، قازاق سوزدەرىنەن تەرمين جاساۋ ارقىلى حالىقتىڭ جاندى ءتىلىنىڭ ارناسىنا كوشىرۋ ىستەرىمەن اينالىسا باستادىم.
3 - سلايد قازاق بالالارىنىڭ انا تىلىندە ساۋات اشىپ، ءبىلىم الۋىنا كوپ كۇش جۇمسادى. وقۋ قۇرالى /1912/. « ءتىل قۇرالى» 2 - ءبولىم /1914/. ءالىپ - بي /1924/ جاڭا ءالىپ - بي /1926 - 28/ وقۋلىقتارىن، بايانشى /1926/ ادىستەمەلىك نۇسقاۋىن جازدى، «ءتىل جۇمسار» 2 - ءبولىم.، « الىپپە – استار»، الىپپەگە مەتوديكالىق نۇسقاۋ، كوپتەگەن عىلىمي ماقالالار ت. ب. قازاق گرامماتيكاسىنا قاتىستى تەوريالىق ەڭبەكتەرىن، ادەبيەت تاريحى جونىندەگى تۇڭعىش زەرتتەۋ «ادەبيەت تانىتقىشتىڭ» /1926/ اۆتورى
2 - وقۋشى. « ءتىل – ادامنىڭ ادامدىق بەلگىسىنىڭ زورى، جۇمسايتىن قارۋىنىڭ ءبىرى. وسى دۇنيەدەگى ادامدار تىلىنەن ايىرىلىپ، سويلەۋدەن قالسا، قانداي قيىندىق كۇيگە تۇسەر ەدى، وسى كۇنگى ادامدار جازۋدان ايىرىلىپ، جازا المايتىن كۇيگە ۇشىراسا، ونداعى كۇيى دە تىلىنەن ايرىلعاننان جەڭىل بولماس ەدى. ءبىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى، جازۋمەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان» - دەيدى.
3 - وقۋشى. « دۇنيەدەگى جۇرتتاردىڭ ءتىلى نەگىزىندە ۇشكە بولىنەدى. 1) تۇبىرشەك ءتىل، 2) جالعامالى ءتىل، 3) قوپارمالى ءتىل. تۇبىرشەك ءتىل – تۇپكى قالىبىنان وزگەرىلمەي جۇمسالادى، ماسەلەن، جۇڭگو، جاپون تىلدەرى. جالعامالى ءتىل - ءسوزدىڭ اياعىنا جالعاۋ قوسىلىپ، وزگەرتىلگەن ءتىل، ماسەلەن، تۇرىك، فين تىلدەرى. قوپارمالى ءتىل - ءسوز تۇبىرىمەن قوپارىلىپ، وزگەرتىلگەن ءتىل، ماسەلەن، ورىس ءتىلى، اراب ءتىلى دەي كەلە، قازاق ءتىلىن ءسوز تۇلعاسىنا قاراي بەسكە بولەدى. 1) ءتۇبىر ءسوز، 2) تۋىندى ءسوز، 3) قوس ءسوز، 4) قوسالقى ءسوز، 5) قوسىمشالار.
سوزدەردى ماعىناسىنا قاراي 9 توپقا توپتاستىرعان.
1) زات ەسىم، 2) سىن ەسىم، 3) سان ەسىم، 4) ەسىمدىك، 5) ەتىستىك، 6) ۇستەۋ، 7) دەمەۋىش، 8) جالعاۋ، 9) وداعاي ( ەلىكتەۋىش، لەپتەۋىش) سوزدەر.
4 - سلايد.
ا. بايتۇرسىنوۆ جيناپ، رەتتەپ، سۇرىپتاپ، باستىرعان فولكلورلىق مۇرالارى: ەر سايىن جىرى /1923/ماسكەۋ.. 23 جوقتاۋ /1926/ماكەۋ
عىلىمي تۇجىرىمى “قازاقتىڭ باس اقىنى”.
/ساحناعا قايتادان 6 وقۋشى شىعادى
1 - وقۋشى. ا. بايتۇرسىنوۆ اقىن - تەورەتيك، ەستەتيك - سىنشى تۇلعاسىن ايقىنداپ بەرەتىن كۇردەلى، تولىمدى، جاڭاشىل تۋىندىسى – تاشكەنتتە 1926 جىلى باسىلعان ەڭبەگى « ادەبيەت تانىتقىشى». بۇل كىتاپتا قازاقتىڭ ۇلتتىق ادەبيەتتانۋىنىڭ عىلىمي نەگىزى، مەتودولوگيالىق ارنالارى، باستى - باستى تەرميندەرى مەن كاتەگوريالارى ءتۇپ – تۇگەل قالىپتاستىرىلعان.
5 - ءشى سلايد.
«ادەبيەت تانىتقىش» 1926ج.
بۇل ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان 326 جىل بۇرىن ەللادا ەلىندە جارىق كورگەن اريستوتەلدىڭ “پوەتيكاسى” ءتارىزدى ءسوز ونەرىنىڭ بولمىسى مەن ءبىتىمىن جۇيەلى بايىپتايتىن قازاق قوعامىنداعى تۇڭعىش تەوريالىق زەرتتەۋ ەدى.
“ادەبيەت تانىتقىش” كىتابى – ادەبي تەرميندەردى قازاقشا قالىپتاستىرعان جاڭاشىل تۋىندى.
2 - وقۋشى. اۆتور ونەر اتاۋلىنى تىرنەك ونەرى جانە كورنەك ونەرى دەپ ەكى ۇلى توپقا ءبولىپ، قاراستىرادى.
تىرشىلىك جاساۋ ءۇشىن جۇمسالاتىن ونەر - تىرنەك ونەرى بولادى دەسە، كوركەمشىلىك، سۇلۋلىق ءۇشىن جۇمسالاتىن ونەر - كورنەك ونەرى بولادى دەگەن.
ءبىرىنشىسى - تاستان، كىرپىشتەن، اعاشتان، ياعني باسقا زاتتان ءسانىن كەلتىرىپ، ساۋلەتتى سارايلار، مەشىت، مەدرەسە، ءۇي سياقتى نارسەلەر سالۋ ونەرى. بۇل ساۋلەت ونەرى بولادى. ەۋروپاشا – ارحيتەكتۋرا.
3 - وقۋشى. ەكىنشى - بالشىقتان، يا مەتالدان قۇيىپ، تاستان، اعاشتان جونىپ، نارسەنىڭ تۇلعاسىن، تۇرپاتىن، سىن – سىمباتىن كەلتىرە سۋرەت جاساۋ ونەرى. بۇل سىمبات ونەرى بولادى. ەۋروپاشا – سكۋلپتۋرا.
4 - وقۋشى. ءۇشىنشى – ءتۇرلى بوياۋمەن نارسەنىڭ ءىسىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، كەسكىنىن، كەلبەتىن كەلتىرىپ سۋرەتتەپ كورسەتۋ ونەرى. بۇل كەسكىن ونەرى بولادى. ورىسشا – جيۆوپيس.
5 - وقۋشى. ءتورتىنشى - اۋەزدىڭ ءتۇرلى ورايىن، شىرايىن، سازىن، سايرامەن كەلتىرىپ، قۇلاققا جاعىپ، كوڭىلدى اسەرلەيتىن ءان سالۋ، كۇي تارتۋ ونەرى. بۇل اۋەز ونەرى بولادى. ەۋروپاشا - مۋزىكا.
6 - وقۋشى. بەسىنشى – نارسەنىڭ جايىن، كۇيىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، ءىسىن سوزبەن كەلتىرىپ ايتۋ ونەرى. بۇل ءسوز ونەرى بولادى. قازاقشا - اسىل ءسوز، ارابشا - ادەبيەت، ەۋروپاشا – ليتەراتۋرا.
ونەردىڭ ەڭ الدى ءسوز ونەرى سانالادى. « ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەگەن قازاق ماقالى بار. الدىڭعى ونەردىڭ ءبارىنىڭ دە قىزمەتىن شاماسىنا قاراي ءسوز ونەرى اتقارا الادى. بۇل وزگە ونەردىڭ قولىنان كەلمەيدى دەگەندى ايتادى.
ساحنادان كەتەدى
سلايد جانە 1 – 2 جۇرگىزۋشى
قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىنە ءتان جانرلىق فورمالارىن توپتاپ، جىكتەپ بەرۋدەگى عالىم دانالىعى.
• ەپوستى – اۋەزە، ليريكانى – تولعاۋ، درامانى – ايتىس؛
• پۋبليسيستيكانى – شەجىرە، زامان حات، ءومىربايان، مىنەزدەمە، تاريحي اڭگىمە، ساياسات شەشەن ءسوز، بيلىك شەشەن ءسوز، قوشەمەت شەشەن ءسوز، ءدىلمار شەشەن ءسوز، ۋاعىز، كوسەم ءسوز دەيدى.
سلايد. اۋىز ادەبيەت تۇرلەرىن 5 توپقا بولەدى.
1) ەرتەگى، اڭىز – اڭگىمە، وتىرىك ولەڭ، جۇمباق، جاڭىلتپاش، باس قاتىرعىش.
2) باتىرلار جىرى، تاريحي جىر، ايتىس، ولەڭ، ۇگىت ولەڭ، ءۇمىت ولەڭ، تولعاۋ، تەرمە.
3) ءدىلمار ءسوز (افوريزم)، تاقپاق، ماقال – ماتەلدەر.
4) تويباستار، جار - جار، نەكەقيار، بەتاشار، جوقتاۋ، جاراپازان، باتا.
5) جىن شاقىرۋ، دەرت كوشىرۋ، بەسىك جىرى.
داۋىس. ساحنالىق كورىنىس. اۋىز ادەبيەتىن جيناقتاعان ىبىراي التىنسارين ۇلگىسىندەگى ەڭبەگى
كورىنىس: « جانىبەك باتىر». /جارماتوۆ ايدوس، قازبەك الىبەك، سەرىك بۇرشاقپاي،
1 - جۇرگىزۋشى. قالايدا حالىقتى وياتۋ، ونىڭ ساناسىنا، جۇرەگىنە، سەزىمىنە اسەر ەتۋ جولدارىن ىزدەگەن اقىن، اۋدارما جاساۋ داستۇرىنە مويىنسۇنادى.
2 - جۇرگىزۋشى. بۇرىنعى ەسكى ەرتەگى، حيكايا ۇلگىلەرى ەمەس، ەندى جاڭا ولەڭدىك فورما – مىسال ارقىلى، كوشپەلى ەلدىڭ جاقسى بىلەتىن ستيحياسى – جان – جانۋار ومىرىنەن الىنعان شىعارمالار ارقىلى الەۋمەتتىك ويعا ىقپال ەتۋ ماقساتىمەن يۆان اندرەيەۆيچ كرىلوۆ ءتۇىندىلارىن اۋدارىپ «قىرىق مىسال» دەگەن اتپەن 1909 جىلى پەتەربۋرگتا باستىرىپ شىعارادى.
1 - جۇرگىزۋشى. ءبىر جاعىنان قىزىقتى فورما، ەكىنشى جاعىنان ۇعىمدى يدەيا، ءۇشىنشى جاعىنان قازاق تۇرمىسىنا ەت جاقىن سۋرەتتەر ۇلاسا كەلىپ، بۇل ولەڭدەردى حالىقتىڭ ءتول دۇنيەسىندەي ەتىپ جىبەردى.
2 - جۇرگىزۋشى. اۋدارمالارىندا ءمىن جوق، مۇدىرمەي، تۇتىقپاي، ەسىلىپ – توگىلىپ تۇر. ەندى كەزەڭ وقىرمانىنا قاتىستى جاڭا وي، سوڭعى پىكىر، تولعاۋلى ءسوزدى اقىن ءوز جانىنان قوسادى.
كوركەم وقۋ. اققۋ، شورتان ءھام شايان. / ماجييەۆ ماناپ 10 - سىنىپ/
7 - سلايد
پەتەربۋرگ، 1909
قىرىق مىسال
زامانداستارىما
ورىستىڭ تارجىمە ەتتىم مىسالدارىن،
ازىرگە قولدان كەلگەن وسى بارىم.
قاناعات ازعا دەگەن، جوققا سابىر،
قومسىنىپ، قوقىرايما، قۇربىلارىم.
بابى جوق جۇمىستاعى مەن ءبىر ارىق،
كۇن قايدا ۇزدىك شىعار توپتى جارىپ.
ات تۇرماس اياعىندا جەلى بولسا،
دۇسىرلەپ شاپسا بىرەۋ قيقۋ سالىپ.
بار بولسا سونداي جۇيرىك قىزار دەيمىن،
ەستىلسە قۇلاعىنا ءدۇبىر بارىپ.
ايتپەسە ارىق شاۋىپ وڭدىرا ما،
جۇرگەندە قامىت باسىپ، قاجىپ - تالىپ.
كورىنىس: ەگىننىڭ باستارى
كوركەم وقۋ: شىمشىق پەن كوگەرشىن
كورىنىس: وگىز بەن باقا
بي: «قۇرباقانىڭ قۋانىشى» ورىندايتىن 3 - سىنىپ وقۋشىسى:
كوركەم وقۋ: مالشى مەن ماسا
8 - سلايد: سۋرەت «ات پەن ەسەك»
كورىنىس: قاسقىر مەن تىرنا
جاتقا: ەكى شىبىن
9 - سلايد سۋرەت «قارعا مەن تۇلكى
كورىنىس - قارا بۇلت
جاتقا - مايمىل مەن كوزىلدىرىك
سلايد - ماسا – ءۇزىندى
كورىنىس: شال مەن اجال
كورىنىس: ايۋ مەن كىسى
سلايد - اۋدارمانىڭ ەرەكشەلىگى
احمەت بايتۇرسىنوۆ اۋدارمالارىندا سيۋجەت ساقتالعانمەن، ەركىندىك اسىم، قازاق تۇرمىسىنا جاقىن يدەيالار، زامان تىنىسىن تانىتاتىن جاڭا ويلار ايتىلادى.
سلايد - سالىستىرما كەستەسى
ي. ا. كرىلوۆ ا. بايتۇرسىن ۇلى
«شىمشىق پەن كوگەرشىن» - 10 جولدان تۇرسا 32 جولدان تۇرادى
«وگىز بەن باقا» - 17 36 جولدان تۇرادى
«قاسقىر مەن تىرنا» - 19 76 جولدان تۇرادى
«ارىستان، كيىك ءھام تۇلكى» - 35 56 جولدان تۇرادى
«قاسقىر مەن قوزى» - 37 68 جولدان تۇرادى
1 جۇرگىزۋشى
قازاعىم ەلىم،
قايقايتىپ بەلىڭ
سىنۋعا تۇر تايانىپ.
تالاۋدا مالىڭ،
قاماۋدا جانىڭ،
اش كوزىڭدى، ويانىپ
2 - جۇرگىزۋشى.
بۇل ءبىر ءسوز قاسىرەت ايتىپ حاتقا جازعان،
قالماعان تۇك قاسيەت، قازاق ازعان.
بايعا مال، وقىعانعا شەن ماقسۇت بوپ،
ويلايتىن جۇرتتىڭ قامىن ادام ازدان.
1 - جۇرگىزۋشى. “ماسا” كىتابىنا ەنگەن ولەڭدەردە اقىن جەكە باستىڭ مۇڭ - شەرىن، تۇمىس - سالت سۋرەتىن ەمەس.
2 - جۇرگىزۋشى. نەگىزىنەن، الەۋمەتتىك، قوعامدىق ويلار، ازاماتتىق يدەيالاردى ايتادى.
/ساحنادا تاقىرىپقا ساي مۋزىكا وينايدى جانە سول ۇنمەن ەرە ولەڭىن وقىپ، وقۋشى شىعادا دا، سول ساحنا ۇستىندە قالادى. «تۋىسىما» وقىلادى.
«دوسىما حات»، «قازاق قالپى»، جۇرتىما»، «اقىن ىنىمە»، اناما حات».
1 - جۇرگىزۋشى. “سلايد: ەل تاعدىرى، حالىق قامى، بوستاندىق ارمانى - باستى سارىن.
«تۋىسىما»، « دوسىما حات»، «قازاق قالپى»، « جۇرتىما»، « اقىن ىنىمە»، / م. دۋلاتوۆقا ارنالعان/
2 - جۇرگىزۋشى. “سلايد:
قورلىق - زورلىققا مويىماعان، بوستاندىق، ەركىندىك جولىندا بارىنە كونگەن قايراتتى ەرلەر تۇلعاسىن مۇسىندەگەن جىرلار.
وقۋ: “اناما حات”، ن. ق. حانىمعا /نازينە قۇلجانوۆاعا ارنالعان /
سلايد.
احاڭ اتا دانالىعى.
بالا وقىتۋىن جاقسى بىلەيىن دەگەن ادام، اۋەلى، بالالارعا ۇيرەتەتىن نارسەلەرىن ءوزى جاقسى بىلەرگە كەرەك، ەكىنشى، بالانىڭ تابيعاتىن ءبىلىپ، كوڭىل سارايىن تانيتىن ادام بولارعا كەرەك. ونى بىلۋگە بالانىڭ تۋعاننان باستاپ، ءوسىپ جەتكەنشە تانىمەن قاتار اقىلى قالاي كىرەتىن جولىن بىلەرگە كەرەك. بالانىڭ ىسىنە، تۇسىنە قاراپ ىشكى حالىنەن حابار الارلىق بولۋ كەرەك.
جاتقا « تارتۋ» قازيحان قۇرالاي
كورىنىس: ساحنادا وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر قولدارىندا احاڭ ولەڭدەرى بار، ءوزارا ديالوگ قۇرىپ سويلەسەدى.
- ۇلگى: ا. بايتۇرسىنوۆ اتامىز سول قيىن زاماننىڭ وزىندە بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپتارىن كورە بىلگەن، قانداي كەرەمەت دەسەڭىزشى! قاراشى، مىنا ءبىر ولەڭ جولدارى /جيعان - تەرگەننەن الام/ تۇنىپ تۇرعان اسىل ءسوز عوي...
سۋرەتشى ءبىر وقۋشىمىز احمەت اتامىزدىڭ پورترەتىن سالىپ تۇرادى. بولعان سوڭ كوپشىلىككە كورسەتەدى.
- مەن دە احاڭ اعاما ۇقساعىم كەلەدى. اقاڭ اعاما ارناپ ولەڭ جازدىم.
ءوزىنىڭ شىعارعان ولەڭىن وقيدى.
سلايد.
احمەت بايتۇرسىنوۆ ءوز حالقىنىڭ اندەرىن جاقسى بىلەدى جانە ولاردى تاماشا ورىندايدى، ول – جاقسى دومبىراشى. قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، ەتنوگرافياسىن، تۇرمىسى مەن ادەت – عۇرىپتارىن تەرەڭ بىلەتىندىكتەن احمەت بايتۇرسىنوۆ تورعاي، اقتوبە، بوكەي ورداسى، قارقارالى ولكەسىنىڭ اندەرىن جازعاندا ماعان كوپ جاردەمدەستى، تاماشا ەكى كۇيدى، ءتىپتى، ءوزى ورىندادى.
الەكساندر زاتايەۆيچ، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى
2 - جۇرگىزۋشى. اباي اتامىزدىڭ:
« قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
جۇرەككە تولى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەندەي ءسۇي» دەپ، كەلەسى كەزەكتى كەشىمىزدىڭ ءان - بي شاشۋىنا بەرەمىز.
1 - جۇرگىزۋشى. « نازىك» توبىنىڭ ورىنداۋىندا «بەلەس» ءبيى.
2 - جۇرگىزۋشى. پشەنبايەۆ تۇراردىڭ ورىنداۋىندا «قازاقتاي ەل قايدا؟!» ءانى.
( ادەبي كەشكە قاتىسقان بارلىق وقۋشى ساحناعا شىعادى)
1 - جۇرگىزۋشى. قىمباتتى ءبىلىم سۇيەر قاۋىم، سىرباي ماۋلەنوۆ اقىنىمىز ايتقانداي «ويشىل اقىن، عيبراتتى عۇلاما» احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامىزدىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان ادەبي كەشىمىز ءوز مارەسىنە كەلگەندەي.
2 - جۇرگىزۋشى.
احمەت اتامىزدىڭ ءوزى ايتقان « مويىنداعى بورىشتى ءبىلۋ - ءبىلىم ءىسى، بورىشتى تولەۋ – ادامشىلىق ءىسى» دەگەن سوزىمەن سىزدەرگە بەيبىتكە تولى كۇندەرىمىزدە كەزدەسكەنشە دەمەكپىز.
بارلىعى ءبىر داۋىسپەن « ساۋ بولىڭىزدار» دەيدى.
(احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامىزدىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ادەبي كەش)
1) (ساحنانىڭ بەزەندەندىرىلۋى: ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پورترەتى، ءبىر بۇرىشتا احاڭ اتامىزدىڭ جۇمىس كابينەتىنىڭ كورىنىسى: كىتاپ سورەسى، ۇستەل، جازۋ ماشيناسى، شام جانە قولىندا قاعازى مەن قىلقالامى بار احاڭ)
سىنىپتان تىس ءتالىم
10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى قاتىسادى.
قازاق ادەبيەتى
اۋداندىق سەمينار.
تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاعىلىمى.
(احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامىزدىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ادەبي كەش)
1) (ساحنانىڭ بەزەندەندىرىلۋى: ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پورترەتى، ءبىر بۇرىشتا احاڭ اتامىزدىڭ جۇمىس كابينەتىنىڭ كورىنىسى: كىتاپ سورەسى، ۇستەل، جازۋ ماشيناسى، شام جانە قولىندا قاعازى مەن قىلقالامى بار احاڭ)
2) ەكراندا: 1 - سلايد.
سەمينار ساباعىنىڭ تاقىرىبى مەن جوسپارى جازىلعان.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاعىلىمى)
جۇمىس جوسپارى: ءۇش بولىمنەن تۇرادى.
ءى. احمەت بايتۇرسىنوۆ – عالىم.
(عىلىمي ەڭبەكەتەرى، ماقالارى مەن زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە)
ءىى. مىسالمەن ايتقان كوپ ويلار.
(اۋدارمالارى مەن مىسالدارى قاقىندا)
ءىىى. احمەت بايتۇرسىنوۆ – اقىن.
ساحنادا ويناپ تۇرعان مۋزىكا سونەدى دە، ونىڭ ورنىنا داۋىستاپ وقىلعان اقىن ولەڭى ەستىلەدى.
داۋىس: وق ءتيىپ ون ۇشىمدە، وي ءتۇسىرىپ،
بىتپەگەن جۇرەگىمدە بار ءبىر جارام.
الدانىپ تاماعىما ونى ۇمىتسام،
بولعانداي جەگەنىمنىڭ ءبارى حارام؟
ادامنان تۋىپ، ادام ءىسىن ەتپەي،
ۇيالماي نە بەتىممەن كورگە بارام؟!
سلايد - شوۋ. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ سۋرەتتەرى، ءۇيى، ەڭبەكتەرىت. ب.
(ۇنسىزدىكتەن سوڭ ساحناداعى احاڭ اعامىز ورنىنان تۇرىپ، قولىنا قاعازىن ۇستاپ، بەرى قاراي شىعىپ، ءوز ولەڭىن وقيدى.)
جازۋشىنىڭ قاناعاتى.
بۇل ءسوزدى بىرەۋ الماس، بىرەۋ الار،
قۇلاعىن بىرەۋ سالماس، بىرەۋ سالار.
تەپ - تەگىس كوپكە ۇناۋ وڭاي ەمەس،
كەيىنە جاراماسا، كەيىنە جارار.
قايسىسى ىقىلاسىن سالىپ تىڭداپ،
جاراتپاي ءقايسىبىرى تەرىس قارار.
دۇنيەدە سۇيگەنىم بار، كۇيگەنىم بار،
سولاردان از دا بولسا بەلگى قالار.
(احاڭ ۇلكەن وي ۇستىندەگى حالىمەن ساحنادان اقىرىن – اقىرىن كەتەدى)
قارقىندى اۋەن. وسى اۋەن ۇنىمەن ساحناعا ەكى جۇرگىزۋشى شىعارى.
1 - جۇرگىزۋشى. قايىرلى كۇن، قادىرمەندى قوناقتار، ەڭبەگى اسىل، ءبىلىمى زور، عيبراتى مول، ۇستازدار!
2 - جۇرگىزۋشى. بۇگىنگى تۇتاس بۋىننىڭ ءتول باسى، كەشەگى اباي، ىبىراي، شوقان ۇلىلارىمىز سالعان اعارتۋشىلىق، دەموكراتتىق باعىتتى ىلگەرى جالعاستىرۋشى ءىرى عالىم، ءتىلشى، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، تۇرىكتانۋشى، دارىندى اقىن، اۋدارماشى، پەداگوگ، قوعام قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى ۇيىمداستىرىلعان
(1 - 2 جۇرگىزۋشى بىرگە)
«احمەت بايتۇرسىنوۆ تاعىلىمى» اتتى ادەبي كەشكە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - سلايد
1 - ج. قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ دىڭگەگى اتانعان احاڭ اتامىزعا ارنالعان ءىس - شارامىز 3 بولىمنەن تۇرادى.
2 - ج. ءبىرىنشى ءبولىم «احمەت بايتۇرسىنوۆ – عالىم» (ياعني عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن ماقالا – زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە وتەدى).
1 - ج. ەكىنشى ءبولىم «مىسالمەن ايتقان كوپ ويلار» (اۋدارمالارى مەن مىسالدارى قاقىندا بولادى)
2 - ج. ءۇشىنشى ءبولىم. “احمەت بايتۇرسىنوۆ - اقىن”، ياعني اقىڭدىق ونەرى، كوركەم وقۋ تۇرىندە وتەدى.
1 - ج. سىزدەردىڭ رۇقساتتارىڭىزبەن “احمەت بايتۇرسىنوۆ - عالىم” اتتى ءبىرىنشى ءبولىمدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
(جۇرگىزۋشىلەر كەتەدى، ساحناعا 3 وقۋشى كەلەدى)
2 - سلايد
«ا. بايتۇرسىنوۆ اسا كورنەكتى قازاق اقىنى، ءجۋرناليسى جانە پەداگوگى...
ول - قازاق ءتىلى ەملەسىنىڭ رەفورماتورى، گرامماتيكانىڭ جانە قازاق ادەبيەتى
تەورياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى...
ادەبيەت ەنسيكلوپەدياسىنىڭ 1 - تومى، 305 - 306 بەتتەر.
1 - وقۋشى. 1929 جىلدىڭ 8 - مارتىندا ءوز قولىمەن جازعان « ءومىربايانىندا» ا. بايتۇرسىنوۆ بىلاي دەيدى: « ورىنبورعا كەلگەننەن كەيىن، بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىن فونەتيكالىق، مورفولوگيالىق جانە سينتاكسيستىك تۇرعىدان زەرتتەۋمەن، ەكىنشىدەن، قازاق ءالفاۆيتىن، ورفوگرافياسىن جەڭىلدەتۋ جانە رەتتەۋ ءۇشىن رەفورما جاساۋمەن، ۇشىنشىدەن، قازاق جازبا ءتىلىن لەكسيكالىق شۇبارلىقتان، باسقا تىلدەردىڭ سينتاكسيستىك ىقپالىنان تازارتۋمەن، اقىرى، ەڭ سوڭىندا، تورتىنشىدەن، پروزا (ءىس - قاعاز، پۋبليسيستيكا، عىلىمي جازبا ءتىلىن كىتابي ءتىل ارناسىنان ستيليستيكالىق وڭدەۋ، قازاق سوزدەرىنەن تەرمين جاساۋ ارقىلى حالىقتىڭ جاندى ءتىلىنىڭ ارناسىنا كوشىرۋ ىستەرىمەن اينالىسا باستادىم.
3 - سلايد قازاق بالالارىنىڭ انا تىلىندە ساۋات اشىپ، ءبىلىم الۋىنا كوپ كۇش جۇمسادى. وقۋ قۇرالى /1912/. « ءتىل قۇرالى» 2 - ءبولىم /1914/. ءالىپ - بي /1924/ جاڭا ءالىپ - بي /1926 - 28/ وقۋلىقتارىن، بايانشى /1926/ ادىستەمەلىك نۇسقاۋىن جازدى، «ءتىل جۇمسار» 2 - ءبولىم.، « الىپپە – استار»، الىپپەگە مەتوديكالىق نۇسقاۋ، كوپتەگەن عىلىمي ماقالالار ت. ب. قازاق گرامماتيكاسىنا قاتىستى تەوريالىق ەڭبەكتەرىن، ادەبيەت تاريحى جونىندەگى تۇڭعىش زەرتتەۋ «ادەبيەت تانىتقىشتىڭ» /1926/ اۆتورى
2 - وقۋشى. « ءتىل – ادامنىڭ ادامدىق بەلگىسىنىڭ زورى، جۇمسايتىن قارۋىنىڭ ءبىرى. وسى دۇنيەدەگى ادامدار تىلىنەن ايىرىلىپ، سويلەۋدەن قالسا، قانداي قيىندىق كۇيگە تۇسەر ەدى، وسى كۇنگى ادامدار جازۋدان ايىرىلىپ، جازا المايتىن كۇيگە ۇشىراسا، ونداعى كۇيى دە تىلىنەن ايرىلعاننان جەڭىل بولماس ەدى. ءبىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى، جازۋمەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان» - دەيدى.
3 - وقۋشى. « دۇنيەدەگى جۇرتتاردىڭ ءتىلى نەگىزىندە ۇشكە بولىنەدى. 1) تۇبىرشەك ءتىل، 2) جالعامالى ءتىل، 3) قوپارمالى ءتىل. تۇبىرشەك ءتىل – تۇپكى قالىبىنان وزگەرىلمەي جۇمسالادى، ماسەلەن، جۇڭگو، جاپون تىلدەرى. جالعامالى ءتىل - ءسوزدىڭ اياعىنا جالعاۋ قوسىلىپ، وزگەرتىلگەن ءتىل، ماسەلەن، تۇرىك، فين تىلدەرى. قوپارمالى ءتىل - ءسوز تۇبىرىمەن قوپارىلىپ، وزگەرتىلگەن ءتىل، ماسەلەن، ورىس ءتىلى، اراب ءتىلى دەي كەلە، قازاق ءتىلىن ءسوز تۇلعاسىنا قاراي بەسكە بولەدى. 1) ءتۇبىر ءسوز، 2) تۋىندى ءسوز، 3) قوس ءسوز، 4) قوسالقى ءسوز، 5) قوسىمشالار.
سوزدەردى ماعىناسىنا قاراي 9 توپقا توپتاستىرعان.
1) زات ەسىم، 2) سىن ەسىم، 3) سان ەسىم، 4) ەسىمدىك، 5) ەتىستىك، 6) ۇستەۋ، 7) دەمەۋىش، 8) جالعاۋ، 9) وداعاي ( ەلىكتەۋىش، لەپتەۋىش) سوزدەر.
4 - سلايد.
ا. بايتۇرسىنوۆ جيناپ، رەتتەپ، سۇرىپتاپ، باستىرعان فولكلورلىق مۇرالارى: ەر سايىن جىرى /1923/ماسكەۋ.. 23 جوقتاۋ /1926/ماكەۋ
عىلىمي تۇجىرىمى “قازاقتىڭ باس اقىنى”.
/ساحناعا قايتادان 6 وقۋشى شىعادى
1 - وقۋشى. ا. بايتۇرسىنوۆ اقىن - تەورەتيك، ەستەتيك - سىنشى تۇلعاسىن ايقىنداپ بەرەتىن كۇردەلى، تولىمدى، جاڭاشىل تۋىندىسى – تاشكەنتتە 1926 جىلى باسىلعان ەڭبەگى « ادەبيەت تانىتقىشى». بۇل كىتاپتا قازاقتىڭ ۇلتتىق ادەبيەتتانۋىنىڭ عىلىمي نەگىزى، مەتودولوگيالىق ارنالارى، باستى - باستى تەرميندەرى مەن كاتەگوريالارى ءتۇپ – تۇگەل قالىپتاستىرىلعان.
5 - ءشى سلايد.
«ادەبيەت تانىتقىش» 1926ج.
بۇل ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان 326 جىل بۇرىن ەللادا ەلىندە جارىق كورگەن اريستوتەلدىڭ “پوەتيكاسى” ءتارىزدى ءسوز ونەرىنىڭ بولمىسى مەن ءبىتىمىن جۇيەلى بايىپتايتىن قازاق قوعامىنداعى تۇڭعىش تەوريالىق زەرتتەۋ ەدى.
“ادەبيەت تانىتقىش” كىتابى – ادەبي تەرميندەردى قازاقشا قالىپتاستىرعان جاڭاشىل تۋىندى.
2 - وقۋشى. اۆتور ونەر اتاۋلىنى تىرنەك ونەرى جانە كورنەك ونەرى دەپ ەكى ۇلى توپقا ءبولىپ، قاراستىرادى.
تىرشىلىك جاساۋ ءۇشىن جۇمسالاتىن ونەر - تىرنەك ونەرى بولادى دەسە، كوركەمشىلىك، سۇلۋلىق ءۇشىن جۇمسالاتىن ونەر - كورنەك ونەرى بولادى دەگەن.
ءبىرىنشىسى - تاستان، كىرپىشتەن، اعاشتان، ياعني باسقا زاتتان ءسانىن كەلتىرىپ، ساۋلەتتى سارايلار، مەشىت، مەدرەسە، ءۇي سياقتى نارسەلەر سالۋ ونەرى. بۇل ساۋلەت ونەرى بولادى. ەۋروپاشا – ارحيتەكتۋرا.
3 - وقۋشى. ەكىنشى - بالشىقتان، يا مەتالدان قۇيىپ، تاستان، اعاشتان جونىپ، نارسەنىڭ تۇلعاسىن، تۇرپاتىن، سىن – سىمباتىن كەلتىرە سۋرەت جاساۋ ونەرى. بۇل سىمبات ونەرى بولادى. ەۋروپاشا – سكۋلپتۋرا.
4 - وقۋشى. ءۇشىنشى – ءتۇرلى بوياۋمەن نارسەنىڭ ءىسىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، كەسكىنىن، كەلبەتىن كەلتىرىپ سۋرەتتەپ كورسەتۋ ونەرى. بۇل كەسكىن ونەرى بولادى. ورىسشا – جيۆوپيس.
5 - وقۋشى. ءتورتىنشى - اۋەزدىڭ ءتۇرلى ورايىن، شىرايىن، سازىن، سايرامەن كەلتىرىپ، قۇلاققا جاعىپ، كوڭىلدى اسەرلەيتىن ءان سالۋ، كۇي تارتۋ ونەرى. بۇل اۋەز ونەرى بولادى. ەۋروپاشا - مۋزىكا.
6 - وقۋشى. بەسىنشى – نارسەنىڭ جايىن، كۇيىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، ءىسىن سوزبەن كەلتىرىپ ايتۋ ونەرى. بۇل ءسوز ونەرى بولادى. قازاقشا - اسىل ءسوز، ارابشا - ادەبيەت، ەۋروپاشا – ليتەراتۋرا.
ونەردىڭ ەڭ الدى ءسوز ونەرى سانالادى. « ونەر الدى – قىزىل ءتىل» دەگەن قازاق ماقالى بار. الدىڭعى ونەردىڭ ءبارىنىڭ دە قىزمەتىن شاماسىنا قاراي ءسوز ونەرى اتقارا الادى. بۇل وزگە ونەردىڭ قولىنان كەلمەيدى دەگەندى ايتادى.
ساحنادان كەتەدى
سلايد جانە 1 – 2 جۇرگىزۋشى
قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىنە ءتان جانرلىق فورمالارىن توپتاپ، جىكتەپ بەرۋدەگى عالىم دانالىعى.
• ەپوستى – اۋەزە، ليريكانى – تولعاۋ، درامانى – ايتىس؛
• پۋبليسيستيكانى – شەجىرە، زامان حات، ءومىربايان، مىنەزدەمە، تاريحي اڭگىمە، ساياسات شەشەن ءسوز، بيلىك شەشەن ءسوز، قوشەمەت شەشەن ءسوز، ءدىلمار شەشەن ءسوز، ۋاعىز، كوسەم ءسوز دەيدى.
سلايد. اۋىز ادەبيەت تۇرلەرىن 5 توپقا بولەدى.
1) ەرتەگى، اڭىز – اڭگىمە، وتىرىك ولەڭ، جۇمباق، جاڭىلتپاش، باس قاتىرعىش.
2) باتىرلار جىرى، تاريحي جىر، ايتىس، ولەڭ، ۇگىت ولەڭ، ءۇمىت ولەڭ، تولعاۋ، تەرمە.
3) ءدىلمار ءسوز (افوريزم)، تاقپاق، ماقال – ماتەلدەر.
4) تويباستار، جار - جار، نەكەقيار، بەتاشار، جوقتاۋ، جاراپازان، باتا.
5) جىن شاقىرۋ، دەرت كوشىرۋ، بەسىك جىرى.
داۋىس. ساحنالىق كورىنىس. اۋىز ادەبيەتىن جيناقتاعان ىبىراي التىنسارين ۇلگىسىندەگى ەڭبەگى
كورىنىس: « جانىبەك باتىر». /جارماتوۆ ايدوس، قازبەك الىبەك، سەرىك بۇرشاقپاي،
1 - جۇرگىزۋشى. قالايدا حالىقتى وياتۋ، ونىڭ ساناسىنا، جۇرەگىنە، سەزىمىنە اسەر ەتۋ جولدارىن ىزدەگەن اقىن، اۋدارما جاساۋ داستۇرىنە مويىنسۇنادى.
2 - جۇرگىزۋشى. بۇرىنعى ەسكى ەرتەگى، حيكايا ۇلگىلەرى ەمەس، ەندى جاڭا ولەڭدىك فورما – مىسال ارقىلى، كوشپەلى ەلدىڭ جاقسى بىلەتىن ستيحياسى – جان – جانۋار ومىرىنەن الىنعان شىعارمالار ارقىلى الەۋمەتتىك ويعا ىقپال ەتۋ ماقساتىمەن يۆان اندرەيەۆيچ كرىلوۆ ءتۇىندىلارىن اۋدارىپ «قىرىق مىسال» دەگەن اتپەن 1909 جىلى پەتەربۋرگتا باستىرىپ شىعارادى.
1 - جۇرگىزۋشى. ءبىر جاعىنان قىزىقتى فورما، ەكىنشى جاعىنان ۇعىمدى يدەيا، ءۇشىنشى جاعىنان قازاق تۇرمىسىنا ەت جاقىن سۋرەتتەر ۇلاسا كەلىپ، بۇل ولەڭدەردى حالىقتىڭ ءتول دۇنيەسىندەي ەتىپ جىبەردى.
2 - جۇرگىزۋشى. اۋدارمالارىندا ءمىن جوق، مۇدىرمەي، تۇتىقپاي، ەسىلىپ – توگىلىپ تۇر. ەندى كەزەڭ وقىرمانىنا قاتىستى جاڭا وي، سوڭعى پىكىر، تولعاۋلى ءسوزدى اقىن ءوز جانىنان قوسادى.
كوركەم وقۋ. اققۋ، شورتان ءھام شايان. / ماجييەۆ ماناپ 10 - سىنىپ/
7 - سلايد
پەتەربۋرگ، 1909
قىرىق مىسال
زامانداستارىما
ورىستىڭ تارجىمە ەتتىم مىسالدارىن،
ازىرگە قولدان كەلگەن وسى بارىم.
قاناعات ازعا دەگەن، جوققا سابىر،
قومسىنىپ، قوقىرايما، قۇربىلارىم.
بابى جوق جۇمىستاعى مەن ءبىر ارىق،
كۇن قايدا ۇزدىك شىعار توپتى جارىپ.
ات تۇرماس اياعىندا جەلى بولسا،
دۇسىرلەپ شاپسا بىرەۋ قيقۋ سالىپ.
بار بولسا سونداي جۇيرىك قىزار دەيمىن،
ەستىلسە قۇلاعىنا ءدۇبىر بارىپ.
ايتپەسە ارىق شاۋىپ وڭدىرا ما،
جۇرگەندە قامىت باسىپ، قاجىپ - تالىپ.
كورىنىس: ەگىننىڭ باستارى
كوركەم وقۋ: شىمشىق پەن كوگەرشىن
كورىنىس: وگىز بەن باقا
بي: «قۇرباقانىڭ قۋانىشى» ورىندايتىن 3 - سىنىپ وقۋشىسى:
كوركەم وقۋ: مالشى مەن ماسا
8 - سلايد: سۋرەت «ات پەن ەسەك»
كورىنىس: قاسقىر مەن تىرنا
جاتقا: ەكى شىبىن
9 - سلايد سۋرەت «قارعا مەن تۇلكى
كورىنىس - قارا بۇلت
جاتقا - مايمىل مەن كوزىلدىرىك
سلايد - ماسا – ءۇزىندى
كورىنىس: شال مەن اجال
كورىنىس: ايۋ مەن كىسى
سلايد - اۋدارمانىڭ ەرەكشەلىگى
احمەت بايتۇرسىنوۆ اۋدارمالارىندا سيۋجەت ساقتالعانمەن، ەركىندىك اسىم، قازاق تۇرمىسىنا جاقىن يدەيالار، زامان تىنىسىن تانىتاتىن جاڭا ويلار ايتىلادى.
سلايد - سالىستىرما كەستەسى
ي. ا. كرىلوۆ ا. بايتۇرسىن ۇلى
«شىمشىق پەن كوگەرشىن» - 10 جولدان تۇرسا 32 جولدان تۇرادى
«وگىز بەن باقا» - 17 36 جولدان تۇرادى
«قاسقىر مەن تىرنا» - 19 76 جولدان تۇرادى
«ارىستان، كيىك ءھام تۇلكى» - 35 56 جولدان تۇرادى
«قاسقىر مەن قوزى» - 37 68 جولدان تۇرادى
1 جۇرگىزۋشى
قازاعىم ەلىم،
قايقايتىپ بەلىڭ
سىنۋعا تۇر تايانىپ.
تالاۋدا مالىڭ،
قاماۋدا جانىڭ،
اش كوزىڭدى، ويانىپ
2 - جۇرگىزۋشى.
بۇل ءبىر ءسوز قاسىرەت ايتىپ حاتقا جازعان،
قالماعان تۇك قاسيەت، قازاق ازعان.
بايعا مال، وقىعانعا شەن ماقسۇت بوپ،
ويلايتىن جۇرتتىڭ قامىن ادام ازدان.
1 - جۇرگىزۋشى. “ماسا” كىتابىنا ەنگەن ولەڭدەردە اقىن جەكە باستىڭ مۇڭ - شەرىن، تۇمىس - سالت سۋرەتىن ەمەس.
2 - جۇرگىزۋشى. نەگىزىنەن، الەۋمەتتىك، قوعامدىق ويلار، ازاماتتىق يدەيالاردى ايتادى.
/ساحنادا تاقىرىپقا ساي مۋزىكا وينايدى جانە سول ۇنمەن ەرە ولەڭىن وقىپ، وقۋشى شىعادا دا، سول ساحنا ۇستىندە قالادى. «تۋىسىما» وقىلادى.
«دوسىما حات»، «قازاق قالپى»، جۇرتىما»، «اقىن ىنىمە»، اناما حات».
1 - جۇرگىزۋشى. “سلايد: ەل تاعدىرى، حالىق قامى، بوستاندىق ارمانى - باستى سارىن.
«تۋىسىما»، « دوسىما حات»، «قازاق قالپى»، « جۇرتىما»، « اقىن ىنىمە»، / م. دۋلاتوۆقا ارنالعان/
2 - جۇرگىزۋشى. “سلايد:
قورلىق - زورلىققا مويىماعان، بوستاندىق، ەركىندىك جولىندا بارىنە كونگەن قايراتتى ەرلەر تۇلعاسىن مۇسىندەگەن جىرلار.
وقۋ: “اناما حات”، ن. ق. حانىمعا /نازينە قۇلجانوۆاعا ارنالعان /
سلايد.
احاڭ اتا دانالىعى.
بالا وقىتۋىن جاقسى بىلەيىن دەگەن ادام، اۋەلى، بالالارعا ۇيرەتەتىن نارسەلەرىن ءوزى جاقسى بىلەرگە كەرەك، ەكىنشى، بالانىڭ تابيعاتىن ءبىلىپ، كوڭىل سارايىن تانيتىن ادام بولارعا كەرەك. ونى بىلۋگە بالانىڭ تۋعاننان باستاپ، ءوسىپ جەتكەنشە تانىمەن قاتار اقىلى قالاي كىرەتىن جولىن بىلەرگە كەرەك. بالانىڭ ىسىنە، تۇسىنە قاراپ ىشكى حالىنەن حابار الارلىق بولۋ كەرەك.
جاتقا « تارتۋ» قازيحان قۇرالاي
كورىنىس: ساحنادا وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر قولدارىندا احاڭ ولەڭدەرى بار، ءوزارا ديالوگ قۇرىپ سويلەسەدى.
- ۇلگى: ا. بايتۇرسىنوۆ اتامىز سول قيىن زاماننىڭ وزىندە بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپتارىن كورە بىلگەن، قانداي كەرەمەت دەسەڭىزشى! قاراشى، مىنا ءبىر ولەڭ جولدارى /جيعان - تەرگەننەن الام/ تۇنىپ تۇرعان اسىل ءسوز عوي...
سۋرەتشى ءبىر وقۋشىمىز احمەت اتامىزدىڭ پورترەتىن سالىپ تۇرادى. بولعان سوڭ كوپشىلىككە كورسەتەدى.
- مەن دە احاڭ اعاما ۇقساعىم كەلەدى. اقاڭ اعاما ارناپ ولەڭ جازدىم.
ءوزىنىڭ شىعارعان ولەڭىن وقيدى.
سلايد.
احمەت بايتۇرسىنوۆ ءوز حالقىنىڭ اندەرىن جاقسى بىلەدى جانە ولاردى تاماشا ورىندايدى، ول – جاقسى دومبىراشى. قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، ەتنوگرافياسىن، تۇرمىسى مەن ادەت – عۇرىپتارىن تەرەڭ بىلەتىندىكتەن احمەت بايتۇرسىنوۆ تورعاي، اقتوبە، بوكەي ورداسى، قارقارالى ولكەسىنىڭ اندەرىن جازعاندا ماعان كوپ جاردەمدەستى، تاماشا ەكى كۇيدى، ءتىپتى، ءوزى ورىندادى.
الەكساندر زاتايەۆيچ، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى
2 - جۇرگىزۋشى. اباي اتامىزدىڭ:
« قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
جۇرەككە تولى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەندەي ءسۇي» دەپ، كەلەسى كەزەكتى كەشىمىزدىڭ ءان - بي شاشۋىنا بەرەمىز.
1 - جۇرگىزۋشى. « نازىك» توبىنىڭ ورىنداۋىندا «بەلەس» ءبيى.
2 - جۇرگىزۋشى. پشەنبايەۆ تۇراردىڭ ورىنداۋىندا «قازاقتاي ەل قايدا؟!» ءانى.
( ادەبي كەشكە قاتىسقان بارلىق وقۋشى ساحناعا شىعادى)
1 - جۇرگىزۋشى. قىمباتتى ءبىلىم سۇيەر قاۋىم، سىرباي ماۋلەنوۆ اقىنىمىز ايتقانداي «ويشىل اقىن، عيبراتتى عۇلاما» احمەت بايتۇرسىنوۆ اتامىزدىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان ادەبي كەشىمىز ءوز مارەسىنە كەلگەندەي.
2 - جۇرگىزۋشى.
احمەت اتامىزدىڭ ءوزى ايتقان « مويىنداعى بورىشتى ءبىلۋ - ءبىلىم ءىسى، بورىشتى تولەۋ – ادامشىلىق ءىسى» دەگەن سوزىمەن سىزدەرگە بەيبىتكە تولى كۇندەرىمىزدە كەزدەسكەنشە دەمەكپىز.
بارلىعى ءبىر داۋىسپەن « ساۋ بولىڭىزدار» دەيدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: "ەرتەگىلەر ەلىندە" وسىمدىكتەر تاراۋىن قايتالاۋ
-
ماقساتى: ءبىلىم ستاندارتىن مەڭگەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى، وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، ۇيىمشىلدىققا ۇيرەتۋ.
