ايدوس، ءاقتوس جانە اقسۇيەك
«ءتۇۋ، مىنا ساقا الشى تۇرمايدى ەكەن ءوزى». ايدوس قولىنداعى قىزىل قۇلجاعا رەنجي قارادى. سول ءسات جەتىنشى سىنىپتا وقيتىن جاندوس كەسەسىن داستارقان شەتىنە توڭكەرە سالىپ، كۇمىلجىڭكىرەي:
— كوكە، — دەدى. — كوكە، بۇگىن اي توپ-تولىق، دوڭگەلەنىپ تۋاتىن كۇن ەكەن عوي. اۋىلدىڭ بالدارى سازدا اقسۇيەك وينايمىز دەيدى. مەن دە بارايىنشى، ماقۇل ما؟!
ءبىر قولىنا كىتاپ ۇستاپ، سارعىش گۇلدى كەسەدەگى ءشايدى ەرىن ۇشىمەن ۇرلەپ ءىشىپ، توردە جانتايىپ جاتقان اكەسى كوزىلدىرىگىن قالىڭ قاسىنىڭ ۇستىنە كوتەرىپ قويدى دا، شاي قۇيىپ وتىرعان ايەلىنە قاراپ ادەمى جىميدى.
— شەشەڭە ايتساڭشى، بالام، — دەدى ءسال ويلانىپ. ۇمىت بولعان الدەنە ەسىنە تۇسكەن ءتارىزدى. — بۇرىن... باياعىدا اقسۇيەك دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ەدى. سولاي ەمەس پە، ءمادينا؟
— قويساڭشى-ي-ي... — ماماسى قىسىلا كۇلىپ جىبەردى. — قايداعىنى ايتپاسايشى.
— جوق، تاڭقالعانىم دا، — دەدى كوكەسى كىتاپتىڭ بەتىن جابا سالىپ. — ارمان-اي، قازاق بالاسى جۇرگەن جەردە اقسۇيەك ۇمىتىلمايدى ەكەن-اۋ! ايتپەسە، وسىلارعا سونى كىم ۇيرەتىپتى؟ ەسىڭدە مە، ءبىز دە ويناۋشى ەدىك قوي تۇنىمەن؟
— ءاي، جاندوس، ويىنىڭا بارىپ كەلشى، — دەدى ماماسى تەرەزەگە كۇلىمسىرەپ قاراپ. — مىنا اكەڭ ءقازىر قويقاپتى قوزعايتىن سۇرى بار. ءبىراق، كوپ قاڭعىماي، اقسۇيەك اياقتالعاندا ۇيگە تەز ورال.
— جارايدى، ماما!
ساقاسىنا ءالى دە «ءتارتىل-تارتىل» دەپ وزىنشە ويناپ وتىرعان ايدوس:
— ويىنعا ىلعي جاندوستى جىبەرەسىڭدەر. مەن بارمايمىن با؟ — دەپ ايقايلاپ، قيعىلىق سالا باستادى تابان استى. — وكپەلەيمىن سەندەرگە.
اۋىزعى ەسىكتى اشا بەرىپ، جاندوس كىلت بۇرىلدى دا:
— تيىش وتىرسايشى-ەي، ۇلكەندەردىڭ ويىنى سەنىڭ نەڭدى العان؟ — دەپ اشۋلانا قاباعىن ءتۇيدى.
— بارايىنشى، كوكە، مەن دە بارايىنشى اقسۇيەككە، — دەدى ايدوس قيىقشا كوزدەرى جاسقا شىلانىپ. جىلامسىراپ، ەرنى ءدىر-دىر ەتەدى.
— كىشكەنتايىم-اۋ، قاراڭعى تۇندە قورقارسىڭ، ءتىپتى اداسىپ كەتەرسىڭ. اقسۇيەك ىزدەگەن ەرەسەكتەر تاپتاپ كەتسە، قايتەسىڭ؟
— قورىقپايمىن، كوكەتاي، — دەدى ايدوس اسىعا، شاشىلعان اسىقتارىن جانىعا جيناستىرىپ. — ءاقتوسىمدى ەرتىپ الام عوي، سوسىن ەكەۋمىز اداسپايمىز.
اشىق قالعان ەسىك كوزىندە، تابالدىرىقتان بويى ءسال-پال اساتىن قوڭىر، ءبىر قۇلاعى تىكىرەيە باستاعان ءتوسى اپپاق كىشكەنتاي كۇشىك — ءاقتوس سىعالاپ تۇر. سۇيكىمدى-اق. مونشاقتاي قارا كوزدەرى ءموپ-مولدىر شىقتاي بولىپ مولتەڭدەيدى. شولاق قۇيرىعىن بۇلعاقتاتىپ، اۋزىن كەرە اشتى دا، اپپاق وتكىر تىستەرى كورىنىپ، تيتىمدەي قىزىل تىلىمەن تۇمسىعىن جالاپ-جالاپ الدى.
— ال، بارا قويىڭدارشى، — دەدى كوكەسى تيتتەي كۇشىككە قاراپ ءۇنسىز كۇلىپ. — اداسىپ كەتسەڭ — ىزدەمەيمىز، جىلاپ كەلسەڭ — جۇباتپايمىز.
— الاقاي، كەتتىك، ءاقتوس، اقسۇيەككە، — دەپ قۋانا داۋىستاپ جىبەردى كىشكەنە بالاقاي. ايدوس اۋىر داربازانى ارەڭ اشقانى سول-اق، ءاقتوس تە كوشەگە اتىلىپ شىعىپ، «چاۆك-چاۆك» دەپ ءۇردى. الدىڭعى ەكى اياعىمەن ماي توپىراقتى كەزەك-كەزەك بۇرقىراتا قازىپ، الدەنەگە قۋانا شاۋىلدەدى.
— ءاقتوسىم مەنىڭ، — دەدى ايدوس كۇشىگىنىڭ جۇندەس موينىنان اقىرىن سيپالاپ. — ءوز اۋىلىمىزدا اداسپايمىز. قورىقپايمىز. ساز دەگەن اناۋ ءتيىپ تۇر.
دوپ-دوڭگەلەك، اپپاق ايدىڭ تاباعى نۇرلانىپ، ساۋلەلەرى اۋىل شەتىندەگى ساز بەتىنە توگىلىپ تۇر. سول تۇستان ءالسىن-السىن ىسقىرىق ەستىلەدى. ءاسىلى، جاندوستىڭ دوستارى شىعار ءبىر-بىرىن ويىنعا شاقىرىپ جۇرگەن. كىشكەنتاي كۇشىگىن ەرتكەن ايدوس تا جازىققا قاراي جۇگىرە باسىپ كەلەدى. اۋىلداعىلار «ساز» دەپ اتايتىن مايساڭ الاڭعا اۋىلدىڭ بالالارى تەگىس جينالىپتى. ارالارىندا توعىز-ونىنشى سىنىپتىڭ سويتالداي قىز-جىگىتتەرى دە ءجۇر. ءبارى دابىرلاسىپ، توقتاماي شۋىلداسادى.
ايدوستاردىڭ كورشىسى — توعىزىنشى سىنىپتا وقيتىن قامشىبەك:
— بالالار، مەن مىناۋ اقسۇيەكتى جازىققا لاقتىرامىن. ىزدەپ تاپقان ادامعا سىيلىق بار: ۇتىلعاندار ونىڭ بار ايتقانىن ورىندايدى. ال ءقازىر ءبارىڭ تەرىس اينالىپ، اناۋ ايدوس پەن اقتوسكە قاراپ تۇرىڭدار. اقسۇيەكتىڭ قاي جەرگە تۇسكەنىن كورۋگە بولمايدى.
جينالعاننىڭ ءبارى دە اپپاق ايدىڭ ساۋلەسىنە شومىلىپ تۇرعان بۇل ەكەۋىنە قاراي بۇرىلدى. ورتالارىنداعى جاندوس جۇدىرىعىن ءتۇيىپ قالعان سياقتاندى.
— ال لاقتىردىم، — دەدى قامشىبەك بۇلارعا قاراي بۇىرىلىپ:
— اقسۇيەك، اقسۇيەك،
اۋەلە دە ايعا بار.
جۇلدىزدارعا جەتكەيسىڭ.
تاپقان ادام ۇتقانى،
تاپپاعانىڭ ىزدەيسىڭ، — دەپ اندەتە قولىنداعى اپپاق جىلىكتى قۇلاشتاي الىسقا لاقتىردى.
ءتىزىلىپ تۇرعان بالالار كۇندىز شالعىنى كوكپەڭبەك بوپ جاتاتىن الاڭ توسىمەن جۇگىرىپ الا جونەلدى. جان-جاققا بىتىراپ كەتتى. كوبىسى جەرگە ءۇڭىلىپ، جاڭاعى جىلىكتى ىزدەيدى، بىر-بىرىمەن سوقتىعىسىپ، ءسۇرىنىپ كەتىپ قۇلاي جازدايدى. ءبىراق ەش رەنجىمەي، بار داۋىستارىمەن كۇلەدى كەپ. ال اناۋ اسپاننان اپپاق ايدىڭ جىپ-جىڭىشكە ساۋلەلەرى اياماي نۇرىن سەۋىپ تۇر. ۋىستاپ ۇستاپ الۋعا بولاتىن كۇمىس سىم سياقتى. كوپ-كوپ كۇمىس سىمدار!
ءاقتوس تاعى «چاۆك-چاۆك» ەتىپ ءۇردى. شولاق قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ تۇرىپ شاۋىلدەدى. ءسويتتى دە، كۇمىس ساۋلەلى الاڭقايعا قاراي قۇلدىراڭداپ جۇگىرە جونەلدى. اۋەلدە اپپاق ءتوسى بۇلدىرلانىپ بايقالعان، بىرتە-بىرتە كورىنبەي قالدى.
— ءاقتوس، كاك-كا!؟ كۇشىگىم-اۋ، بەرى كەل، — دەپ بارىنشا ايقايلادى ايدوس جىڭىشكە داۋىسپەن. الىستان، اقسۇيەك ىزدەگەندەردىڭ اراسىنان كۇشىگىنىڭ «چاۆك-چاۆك» دەپ ۇرگەن ءۇنى ەستىلەدى.
ايلى تۇندە ءوزىن جالعىز تاستاپ كەتكەن اقتوسىنە وكپەلەگىسى كەلدى. اۋزى بۇرتيىپ، ۇيىنە قاراي بۇرىلا بەرگەنى سول، كەنەت... سۇيكىمدى كۇشىگى جىڭىشكە بالتىرىنا ەركەلەي كەلىپ سۇيكەندى. اۋزىنا اپپاق جىلىك — اقسۇيەكتى كولدەنەڭ تىستەپ العان، شولاق قۇيرىعى بۇلعاڭ قاعادى.
ايدوس تىزەرلەي وتىرىپ، كۇشىگىنىڭ موينىنان قۇشاقتادى دا:
— ءاقتوسىم مەنىڭ، جارايسىڭ! كەتتىك ۇيگە، — دەپ اقىرىن سىبىرلادى. — كوكەمە اقسۇيەكتى اپارىپ بەرەيىك!
اي ساۋلەسىنىڭ استىندا التى جاسار ۇل مەن ءتوسى اپپاق كۇشىك زىمىراپ كەلەدى. سۇتتەي ساۋلەنى قاق جارىپ جۇگىرەدى. اۋىزعى ەسىكتى سارت ەتكىزىپ اشىپ، بولمەگە ەنتىگىپ كىرگەن ايدوس:
— كوكە-ە، كوكە دەسە، — دەدى القىنىپ. — بارلىعى ۇلكەن بولىپ، اقسۇيەكتى تۇك تە تابا المايدى ەكەن عوي. ءاقتوس ەكەۋمىز بىردەن تاپتىق. كوكە، اقسۇيەكتى ۇيگە تىعىپ قويايىنشى، كەيىن ءبىز دە وينايمىز عوي.
كوكەسى كىتابىمەن بەتىن جاۋىپ، يىعى دىرىلدەپ ءۇنسىز كۇلدى. اقسۇيەكتى كولدەنەڭ تىستەگەن اقتوسكە، ىشقىرى ءتۇسىپ كەتكەن سۇيكىمدى ۇل — ايدوسقا قاراپ كۇلە بەردى.
— قىزىق، — دەپ توسىلدى ءتامپىش تاناۋ ۇل تاڭدانعان كۇيى. — كوكەم دە، مامام دا نەمەنەگە كۇلە بەرەدى؟ الدە... اي اپپاق بولىپ تۋعاندا ۇلكەن كىسىلەردى كۇلكى قىسا بەرە مە ەكەن وسى؟!
You Might Also Like
-
تاڭ بوزارىپ، جەر جارىق تارتا باستاعان كەز ەدى. تۇلكى جان-جاعىنا جالتاڭداي̆ قاراپ، تاۋعا قاراي̆ بەت الىپ، جورتىپ كەلە جاتقان. كوز ۇشىنداعى سوناۋ ءبىر قوجىر تاسقا نەمەسە ونىڭ كۇنباتىس جاعىنداعى جىقپىل...
-
بوتەن ءۇيدىڭ بوساعاسىنا جاڭا جەتكەن سۋ جاڭا باتەڭكە جان-جاعىنا توسىرقاي̆ قارادى. وڭشەڭ ۇسقىنسىز، ەسكى-قۇسقى اياقكيىمدەر تابالدىرىقتان ءتور ءۇي̆گە قاراي̆ شاشىلىپ جاتىر. تابانى سوگىلىپ، تىستەرى ىرسيعان س...
