InfoHub Logo

تاڭ بوزارىپ، جەر جارىق تارتا باستاعان كەز ەدى. تۇلكى جان-جاعىنا جالتاڭداي̆ قاراپ، تاۋعا قاراي̆ بەت الىپ، جورتىپ كەلە جاتقان. كوز ۇشىنداعى سوناۋ ءبىر قوجىر تاسقا نەمەسە ونىڭ كۇنباتىس جاعىنداعى جىقپىل-جىقپىلدىڭ قالىڭ بۇتاسىنا جەتسە، جاسىرىنىپ جاتار ەدى. كۇندىز ءتىپتى ەلسىز جەر بولسا دا جورتۋدىڭ ءقاۋىپتى ەكەنىن جاقسى بىلەدى. ءبىراق كەزدەسە قالسا، تاماققا توي̆عان دا جامان بولماس ەدى.

ءسوي̆ءتىپ، ول كەڭ ساي̆دىڭ ىشىمەن ءالى جورتىپ كەلەدى. ەرتەڭگى قىزىل شۇناق اياز وڭمەنىنەن ءوتىپ كەتەردەي̆. اسىرەسە باتىستان سوققان ىزعىرىق قارا تۇمسىعىن قارىپ جىبەرگەندە، شىداي̆ الماي̆ كەتەدى. سوندا دا كىدىرەتىن ۋاقىت قاي̆دا؟! «قىزىل تونىم امان بولسا، اياز ماعان نە ىستەمەك؟ اڭشىنىڭ كوزىنە تۇسپەي̆، ەرتە جونەلەي̆ءىن. تازىسىن قوسىپ نەمەسە بۇركىتىن ۇشىرىپ... كىم بىلەدى!.. امانىمدا تاۋعا شىعىپ كەتەي̆ءىن»، — دەپ وزىنە-وزى كۇبىرلەپ ىلگەرى ءجۇردى.

تۇلكى ەكى بەل اسقاندا، الدىنان ەسكى قىستاۋ كەزدەستى. تۇنىمەن جورتسا دا قارنى ءجوندى توي̆ماعان ول جان-جاعىن تاعى ءبىر بارلاپ الىپ: «تاڭنىڭ اتقانى جاڭا عوي̆. مىنا ەسكى قىستاۋعا بۇرىلا كەتەي̆ءىن. مۇمكىن، اۋزىما بىردەڭە ءتۇسىپ تە قالار»، — دەپ ءوز-وزىن سەندىرگىسى كەلەدى. جەدەل ءجۇرىپ، اي̆نالادان ءىز شالدى. تۇمسىعىن كوتەرىپ، ءيىس تە باي̆قادى. ەشتەڭە سەزىلەر ەمەس. ەپتەپ باسىپ تاعى ىلگەرى جۇرە بەرىپ ەدى، باعانادان بەرى اڭعارماپتى، الدىنداعى قالىڭ قۋراي̆دان ءبىر توپ ءشىل پىر ەتىپ ۇشتى. تۇلكى ولارمەن ءبىر اي̆قاسىپ قالماق بولىپ وقتالدى دا، جەتە الماسىن ءبىلىپ، كىلت توقتادى. ۇدەرە كوتەرىلگەنىمەن، تۇلكىنىڭ جاي̆باراقاتتىعىن كورىپ، قورىقپادى ما، شىلدەر الىسقا ۇزامادى. توبىن جازباعان قالپى اناداي̆ جەردەگى ەسكى دۋالعا بارىپ قوندى. قانشاما مومىن بولعانىمەن، ولار تۇكەڭنىڭ سىرىن جاقسى بىلەدى ەكەن. مازاسىزدا- نىپ، بۇعان موي̆ىندارىن سوزا قاراي̆دى.

شىلدەرگە كوزىن قاداپ بۇرىلعان تۇلكىنىڭ اۋزىنان سىلەكەي̆ءى شۇبىردى. ول ورنىنان قوزعالماعان قالپى ءوزىن-وزى كىنالاي̆ ءسوي̆لەدى.

— جۇرت مەنى قانشاما اي̆لاكەر، قۋ دەگەنىمەن، شىنىنا كەلسەك، ءوزىم دە جۇرگەن ءبىر اقىماقپىن. قاراشى، اي̆رىلىپ قالعانىمدى! ەندى قولعا قاي̆دان ءتۇسسىن! اۋەلى ماڭاي̆لارىنا جۋىتاتىن ەمەس. قاپ، نە ىستەسەم ەكەن، ءا! — دەپ، تۇلكى قاتتى وكىندى.

از تۇرعان سوڭ:

— توقتا، قالاي̆ بولعاندا دا ءبىر امال وي̆لاپ تابۋىم كەرەك! ءاي̆تپەسە نەگە اي̆لاكەر تۇلكى اتانامىن! — دەپ قاي̆رادى ءوزىن-وزى. جۇرەگى سازىپ، ءىشى قانشا شۇرقىراسا دا ول ەندى اسىقپادى. اسىققانىمەن ءبارىبىر پاي̆دا جوعىن ىشتەي̆ سەزدى دە، اشتىققا شىداپ باعۋعا بەكىندى. ارينە، ودان باسقا امالى جوق ەدى.

يىسكەي̆ ءجۇرىپ الگى ءبىر توپ ءشىل ۇشقان جەرگە كەلدى. شۇقىر- شۇقىر، وي̆لى-قىرلى جەر ەكەن. قالىڭ قۋراي̆ ۇي̆ىسا وسكەن. قار باسىپ، كەي̆ءبىرى جانتايا قيساي̆ىپ، جاتىپ قالىپتى. ونىڭ قۋىسى، اسىرەسە شۇقىرلاۋ جەردەگى جەل ۇرلەپ تىققان قالىڭ ومبى قاردىڭ استى كەۋەك-كەۋەك ەكەن. ءشىلدىڭ شۇبىرىپ شيىرلاپ جۇرگەن كوپ ءىزى جاتىر. ۇي̆ىسقان قۋراي̆دىڭ استىنداعى ءار جەر، ومبى قاردىڭ استىنداعى قۋىس-قۋىسى تاپتالىپ قالعان.

— شىلدەرگە وسى جەردە جاتقاندا كەزدەسسەم عوي̆، شىركىن! — دەپ وكىنگەن تۇلكى دۋال ۇستىندە قاتار تۇزەپ، جاي̆باراقات وتىرعان قۇس- تارعا كوز قيىعىن تاستادى. ولاردىڭ ءارقاي̆سىسىنا جۇتىنا قارادى. سىرت قاراعاندا شىلدەر قاننەن-قاپەرسىز وتىرعان سياقتى. جۇندەرى ءۇرپيىسىپ، تارانادى. ءبىراق ءارقاي̆سىسى-اق تۇلكىنىڭ قيمىلىن قالت جىبەرمەي̆ قاداعالاي̆دى. ولاردىڭ جاندارىنا جاقىنداي̆ الماي̆، امال-اي̆لاسى تاۋسىلعان

تۇلكى ەندى سولاي̆ بۇرىلىپ:

— وۋ، امانسىڭدار ما، اعاي̆ىندار؟ — دەپ ىرجيا داۋىستادى.

ەكى كوزى قادالىپ، ءوتىپ بارادى. بىر-ەكى اتتاپ توقتادى. ودان ءارى جۇرۋگە بولماي̆ قالدى. ءوي̆تكەنى ول وسىلاي̆ بۇرىلعاندا-اق، شىلدەر قاناتتارىن قومداپ، ەلەڭ ەتە ءتۇسىپ ەدى.

بوي̆لارىن ۇرەي̆ بيلەگەن قۇستار وعان العاشىندا جاۋاپ قاتا المادى. اي̆لاكەر تۇلكى موپ-موماقان بولا قالىپ، اقىرىن اياعىنىڭ ۇشىمەن قيمىلداماق ەدى، تاعى دا ىڭعاي̆ى كەلمەدى. ول ەندى ءبىر اتتاسا، شىلدەر ۇشا جونەلەتىن سىڭاي̆ تانىتتى.

امالسىز كىدىرگەن تۇلكى الدىڭعى ءبىر اياعىن كوتەرگەن قالپى:

— ە، اعاي̆ىندار، اناۋ قالىڭ قۋراي̆دىڭ استى مەن ومبى قاردىڭ قۋىسىنا تۇنەپ شىققانسىڭدار عوي̆، ءسىرا؟ — دەدى ءمۇلاي̆ءىمسي ءتىل قاتىپ.

اڭقاۋ شىلدەر ونىڭ قۋلىعىن قاي̆دان ءبىلسىن. ىشتەرىندەگى ۇلكەندەرىنىڭ ءبىرى قىزىلتۇمسىق دەگەن ءشىل باسىن كوتەرىپ:

— ءيا، تۇكە، ەكى-ۇش كۇننەن بەرى قار قالىڭ جاۋىپ، كەشە كەش- كىسىن كۇننىڭ شاي̆داي̆ اشىلعانىن ءوزىڭىز دە كورگەن شىعارسىز. سودان ءبىزدىڭ جاعداي̆ قيىنداۋ سوعىپ!.. — دەي̆ بەرگەندە، ونىڭ ءسوزىن تۇلكى ءبولدى.

— ءيا، راس اي̆تاسىڭ، قىزىلتۇمسىق، سولاي̆ بولدى، — دەدى ءسوزدىڭ سوڭىن كۇتپەي̆.

— كۇننىڭ شاي̆داي̆ اشىلعانى جاقسى عوي̆، تۇكە. ءبىراق ونىڭ ەسە- سىنە قاتتى اياز بولعانىن دا ۇمىتپاعان شىعارسىز؟

— البەتتە، قىزىلتۇمسىق! — دەپ لىپ ەتە قالدى تۇلكى قۇي̆رىعىن بۇلعاڭداتىپ، الدىڭعى وڭ اياعىن كەۋدەسىنە ۇستاپ، ءيىلىپ. — ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدىڭ ءبارى دۇرىس، قىزىلتۇمسىق! وي̆، وي̆، دالا كەزىپ، تاماق ىزدەي̆ءمىن دەپ مەن بەي̆ب ا ق ءبارىن كوردىم. ە-ەي̆، باۋىرلار-اي̆! — دەپ، تۇلكى قاتتى قينالعان بولىپ، ءسوزىنىڭ سوڭىن ءمۇساپىرسي اياقتادى. وتىرىك بولسا دا كوزىنەن جاس تا شىعىپ كەتتى مە، وڭ اياعىمەن كوزىن سۇرتكەن بولدى.

قىزىلتۇمسىق اڭقاۋ، اقكوڭىل، مومىن قۇس ەكەن، بەي̆شارا. تۇلكىنى اياپ كەتىپ، كوزىنەن ىتىپ شىققان جاسىن ول دا قاناتىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتتى.

سوسىن تامسانىپ تاعى ءبىر سۇراق قوي̆دى:

— قىزىلتۇمسىق، بارلىق اعاي̆ىن-تۋعاندارىڭدى جيناپ العانعا ۇقساي̆سىڭ. قانشا دەگەنمەن كوپسىڭدەر عوي̆، تاماقتى قالاي̆ تاۋىپ جەپ جاتىرسىڭدار؟ جەردىڭ ءبارىن قار باسقان سوڭ سۇراپ جاتقانىم عوي̆، — دەدى باي̆سالدى ءۇن قاتىپ.

— ە-ەي̆، باۋىرىم-اي̆، قىستىڭ مىناداي̆ قاقاعان ايازىندا قارنىڭدى قامپاي̆تا توي̆عىزۋ قاي̆دا؟ دەگەنمەن تام-تۇمداپ كۇنەلتىپ جاتىرمىز عوي̆، ءاي̆تەۋىر، — دەپ قىزىلتۇمسىق ورنىنان قوزعالىپ، ءسوزىن ىلگەرى جالعادى. — وسى وتىرعاندار — ءبىر-اق وتباسىمىز. وتكەن جازدا ورگەن بالاپاندارىم، مىنە، جانىمدا. سەنەن نەسىن جاسىراي̆ىق، باۋىرىم، قىستاي̆ توبىمىزدى جازباي̆، ءبىر ءۇي̆ءىر بولىپ جان باعىپ شىعامىز. مەكەنىمىز — وسى ءبىر ەسكى قىستاۋدىڭ ماڭى. قارا قوردانى تەۋىپ، جاي̆ىلىپ جاتامىز. «تفۋ» دەگەن تۇكىرىك جەرگە تۇسپەس اياز بولسا، شۇقىر جەردەگى ۇلپەك قاردىڭ نەمەسە ءۇستىن قار باسقان قالىڭ قۋراي̆دىڭ اراسىنا كىرىپ كەتەمىز. ۇلپەك قار، ۇي̆ىسقان قالىڭ قۋراي̆دىڭ اراسى ءبىز ءۇشىن مامىق كورپەدەن ءبىر دە كەم ەمەس. ءارى وڭمەنىڭنەن وتكەن قارا بوران سوقپاي̆دى، ءارى اياز قارىماي̆دى، — دەپ مومىن قىزىلتۇمسىق اعىنان جارىلدى.

— ال اياز بولماعان جاي̆ كۇندەردە دە وسى جەرگە تۇنەپ شىعاسىڭدار ما؟

— كۇن جىلى بولسا، باسقا جاققا دا تۇنەپ قالامىز، تۇكە. كۇن سۋىق بولماسا، بىزگە كورىنگەن پاناسى بار جەر مەكەن ەمەس پە؟!

تۇلكى ءبىر ءسات قيالعا بەرىلىپ كەتتى بىلەم، بوي̆ىن قۋانىش بيلەدى مە، جىمىڭ قاقتى. ۇزىن، ۇلپەك قۇي̆رىعىن بۇلعاڭداتىپ، ەندى الدىڭعى ەكى اياعىمەن ءبۇي̆ءىرىن تايانىپ قوي̆دى.

— دۇرىس، دوستار، بۇلارىڭ تاماشا ەكەن!

— شىن اي̆تىپ تۇرمىن، دوستىم، — دەدى قىزىلتۇمسىق تا ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەي̆، جاي̆باراقات قالپى.

تۇلكى كوزىن ءسۇزىپ، تاعى دا سىزىلا قالدى.

— راقمەت، تۋىسقاندار، اڭگىمەلەرىڭ ماعان قاتتى ۇنادى، — دەپ وتىرىك كۇلىپ قوي̆دى. — ءبىر قالىڭ قار جاۋىپ، قاتتى اياز بولعان كۇنى سەندەرگە قوناققا كەلىپ قالارمىن! — دەپ، ءدال سول جولى شىلدەر جاقىن جۋىتپاسىن بىلگەن اي̆لاكەر تۇلكى، امال جوق، بۇرىلىپ جۇرە بەردى.