InfoHub Logo

“قازاق” گازەتى دە، “ايقاپ” جۋرنالى دا حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاعان، كوكەيىندەگى جۇرگەن سۇراقتارىن، كۇيىنىش-وتىنىشتەرىن  وكىمەتكە جەتكىزگەن ءارى وزدەرى دە ەلىنىڭ بوستاندىعى ءۇشىن اقتىق دەمى قالعانشا ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسىپ، ءوز قۇقىقتارىن قورعاپ قالۋعا بارىنشا تىرىسقان باسپاسوزدەر. الايدا حالىق اراسىندا “ايقاپ” پەن “قازاق” بىر-بىرىنە قارسى شىققان، ولاردىڭ شىعارۋشىلارى، ياعني ەلىمىزدىڭ ءبىلىمدى دە كورەگەن تۇلعالارى احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن مۇحامەدجان سەرالين دۇشپان بولعان دەگەن پىكىرلەر، ويلار تاراي باستادى. وسىنداي پىكىرلەردىڭ تۋىنا قانداي جاعدايلار سەبەپ بولدى؟ ءارى بۇل قانشالىقتى دۇرىس پىكىر؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، وسىنداي جالعان پىكىرلەرگە حالىقتى سەندىرۋگە تىرىسقان، تەرىس اقپاراتتار تاراتۋ ارقىلى ەكى باسىلىمدى بىر-بىرىنە قارسى قويىپ، تۇبىنە جەتكىسى كەلگەن پاتشا جەندەتتەرىنىڭ ىسكە اسىرماق بولعان قۇيتىرقى ساياساتى. ال بۇل قانشالىقتى دۇرىس پىكىر دەگەن سۇراققا كەلەر بولساق، “ايقاپ” پەن “قازاق” گازەتىنىڭ الشاقتىعى جايىندا ايتقاندا ەسىمە گرەكتىڭ ۇلى ويشىلدارى پلاتون مەن اريستوتەل تۇسەدى. نەگە؟ سەبەبى كوپتەگەن عالىمدار وسى ەكى ويشىلدىڭ ەڭبەكتەرى اراسىندا قايشىلىقتار جايلى ءسوز قوزعاعان بولاتىن. سوندا شىعىستىڭ عۇلاما ويشىلى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي وسى پىكىرگە قاتىستى بىلاي تۇجىرىم جاسايدى: “ەكى جۇيەدە ادامداردى اقيقات جولىنا جەتەلەيتىن بولسا، وندا ەكەۋىنىڭ اراسىندا قاراما-قايشىلىق بولۋى مۇمكىن ەمەس”،- دەپ ەكى ويشىلدىڭ اقيقاتقا جەتكىزەر جولى ەكى بولەك بولسا دا ماقساتتارى ءبىر ەكەندىگىن اتاپ وتەدى. سول سەكىلدى “ايقاپ” جۋرنالى مەن “قازاق” گازەتىنىڭ اراسىندا قاراما-قايشىلىق، كەرەعارلىق جوق. مۇمكىن ەكى باسىلىمنىڭ مۇراتقا جەتەر جولداعى قولدانعان ىس-ارەكەتتەرى، قالىپتاسقان جاعدايعا قاتىستى كوزقاراستارى ەكى ءتۇرلى بولار. ءبىراق العا قويعان ماقسات- مۇددەلەرى ءبىر ول قازاق ەلىن ەركىندىك، ادىلەتتىلىك جايلاعان جارقىن بولاشاققا جەتەلەۋ. سول سەبەپتى “ايقاپ” جۋرنالى مەن “قازاق” گازەتىن بىر-بىرىنە قارسى قويۋ مۇلدە دۇرىس ەمەس. دەسەك تە باسىلىمداردىڭ باسشىلارى اراسىندا كەيبىر ماسەلەلەرگە بايلانىستى كوزقاراستارىندا كەلىسپەۋشىلىك تۋىنداعانىن ايتىپ وتكەن ءجون. ونى باسىلىم بەتتەرىندە جاريالانعان ماتەريالداردان اڭعارۋعا بولادى. ول الشاقتىق نەگىزگى ءۇش ماسەلەگە بايلانىستى تۋىنداعان. اتاپ وتەر بولساق، وتىرىقشىلىققا كوشۋ، ءالىپبي ءتۇزۋ جانە سەزد شاقىرۋ. اتالعان ماسەلەلەردىڭ ىشىندە سول جىلدارداعى باستى تاقىرىپقا اينالعان جەر ماسەلەسىنە توقتالىپ وتەيىن.

“ايقاپ” پەن “قازاق” گازەتىنىڭ اراسىندا جەر ماسەلەسىنە قاتىستى ەكى پىكىر تۋىندادى. ءبىرى – وتىرىقشىلىققا كوشىپ، قالا بولۋ يدەياسىن الدىعا تارتسا، ەكىنشىسى – كوشپەلى قالپىن ساقتاپ، پاتشا ساياساتىنىڭ ىعىنا كونبەي قالا بولۋدان تۇبەگەيلى باستارتتى. ارينە، بۇل ماسەلە تەك زيالىلارىمىزدى عانا ەمەس، سونداي-اق قاراپايىم حالىقتى دا تولعاندىرعان سۇراق، الدىعا قويىلعان كۇردەلى تاڭداۋ بولدى.

ءار باسىلىم ايتىلعان ماسەلەگە بايلانىستى ءوز ويلارىن جۇيەلى تۇردە جەتكىزىپ، حالىقتى سول تاڭداۋلارىنا سەندىرۋگە تىرىسقان. “ايقاپ” جۋرنالىنىڭ ءبىر سانىندا بىلاي دەپ جازىلعان: “ءبىز كوشپەلىلىكتەن باس تارتىپ،وتىرىقشى ەل بولۋىمىز كەرەك. وتىرىقشى بولعان ەل ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك الادى،ەگىن ەگىپ،باسقا دا شارۋالارمەن اينالىسا الادى” ، - دەپ حالىقتى وتىرىقشىلىققا شاقىرسا، “قازاق” گازەتى ءوز پىكىرىنىڭ دۇرىستىعىن بارىنشا دالەلدەر كەلتىرۋ ارقىلى حالىقتىڭ كوزىن جەتكىزگىسى كەلدى. ونى مىنا ءبىر جاريالانعان ماقالادان-اق بايقاۋعا بولادى: «قازاقتاردىڭ ادامدارىنىڭ سانىن قوسىپ ساناپ، ۇيلەرىنىڭ سانىنا بولگەندە، ياعني ورتا سانىن العاندا ءۇي باسىنا التى جاننان كەلەدى. ونىڭ ۇشەۋى ەركەك، ۇشەۋى ايەل بولادى. مال نورماسىمەن جان باسىنا 15 دەسياتينادان بەرەتىن جەردەن ەگىن نورماسىمەن ەر باسىنا عانا 15 دەسياتينادان جەر بەرەدى. قىسقاسىن ايتقاندا، مال نورماسىنىڭ جەرى ەگىن نورماسىنىڭ جەرىنەن ەكى ەسە كوپ بولماقشى. ماسەلەن، ەگىن نورماسىمەن 3 ەركەككە 15 دەسياتينادان ساناعاندا ءۇي باسىنا 45 دەسياتينادان كەلسە، مال نورماسىمەن ەركەك-ايەلى بار جان باسىنا 15 دەسياتينادان ساناعاندا ءۇي باسىنا 90 دەسياتينا كەلمەكشى. 45 كوپ پە، 90 كوپ پە؟» ،- دەپ ريتوريكالىق سۇراق قويۋ ارقىلى ءوز بولجامدارىنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن كورسەتەدى. بۇل پىكىرتالاستا ءبىر باسىلىمنىڭ ءسوزى دۇرىس، ەكىنشىسىنىكى بۇرىس دەپ ءدوپ باسىپ ايتا المايمىز. سەبەبى ەكى باسىلىمدا حالىقتىڭ بولاشاق ءتۇرمىسىن ويلادى، ءارى بۇل ماسەلەگە باسقا قىرلارىنان تالداۋ جاسادى. الايدا “قازاق” گازەتىنىڭ جەر ماسەلەسىنە بايلانىستى ايتىلعان بولجامدارى راستالىپ، شىنىمەن حالىقتى وتارشىلدىققا كوشىرىپ، ولارعا كىشىگىرىم جەر ءبولىپ بەرىپ، قالعان اۋقىمدى جەرلەرىن ورىس پاتشالىعى وزىنە قوسىپ وتىردى. “ايقاپتىڭ” ۇستانعان پىكىرىن قاتە دەمەيمىز، سەبەبى ولاردىڭ ويىنشا دا، ەگەر ءبىز قالا بولىپ قالىپتاسپاساق، بىرىنشىدەن، زامان وزگەرىستەرىمەن بىرگە مادەنيەتى دامىعان ەل بولا الماي قالامىز، ەكىنشىدەن، جەرلەرىمىزدىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرى پەرەسەلەندەرگە، مۇجىقتارعا بەرىلىپ جاتقاندىقتان، ءبىز وزىمىزگە تيەسىلى جەرىمىزدەن ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن دەگەن ويدىڭ ەسەبىنەن وتىرىقشىلىققا كوشۋ ارەكەتىن ەڭ دۇرىس شەشىم دەپ ەسەپتەدى.

قورتىندىلاي كەلگەندە، ەكى باسىلىمدا ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى كۇنى ءۇشىن الاڭداپ، بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان بەيبىت داۋىرگە اياق باسۋ جولىنا ءارقايسىسى ءوز قادامدارىمەن جەتۋگە ۇمتىلدى. سول سەبەپتى دە “ايقاپ” جۋرنالى مەن “قازاق" گازەتىن بىرىنە-بىرىن قارسى قويۋدان اۋلاق بولۋىمىز قاجەت.

---