InfoHub Logo

احمەت بايتۇرسىن ۇلى - قازاق ءۇشىن قاسيەتتى ەسىم.ول ءوز ۇلتىنىڭ باعى جانۋ ءۇشىن ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا ارالاستى. بۇعان ونىڭ اتاق-داڭقى دالەل. قازاق حالقى ءبىرتۋار پەرزەنتىن قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، اقىن، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، ۇلتتىق جازۋدىڭ رەفورماتورى، اعارتۋشى... رەتىندە جاقسى بىلەدى.احمەت بايتۇرسىن ۇلى جۋرناليست رەتىندەدە تالاي ەڭبەكتەر قالىدىرىپ كەتكەن.ءوزىنىڭ بار عۇمىرىن قازاق حالقىنا ارناعان احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ بارلىق ماقالالارى دەلىك ەل-جۇرتتىڭ ماسەلەسىن شەشۋمەن ۇلت تاعدىرىنا ارنالعان ەدى.سونداي وزىق ءارى وتكىر ماقالالارىنىڭ بىرىنە «ايقاپ» جۋرنالىنىڭ 1911 جىلعى №2 سانىندا جاريالانعان «قازاقتىڭ وكپەسى» ماقالاسىن ايتۋعا بولادى. ءوزىنىڭ ماقالاسىن احمەت بايتۇرسىنوۆ «قامسىز جاتقان قازاقتىڭ كوڭىلىنە سوڭعى كەزدە عانا كىرە باستادى. باسقا كەلگەن ناۋبەتتىڭ قايدان كەلگەنىن، كىمنەن بولعانىن بىلە الماي، اركىمنەن كورىپ وكپەلەيدى.  پايدالانىپ وتىرعان جەرىن مۇجىققا الىپ بەردى دەپ ۇكىمەتكە وكپەلەيدى. قازاق جەرىن قازىنالىق ەتۋگە نەگە كونگەن وتكەندەرگە وكپەلەيدى.» دەپ    دەپ باستاپ قازاق حالقىنىڭ بويىنداعى كەرەك ەمەس،ارتىق ەنجارلىق مىنەزدەردىڭ بار ەكەنىن  ءارى وزدەرى قولدا بار التىندارىنىڭ ءقادىرىن بىلمەي،سوڭىندا وزدەرى كىنانى تەك وزگەدەن كورەتىنىن،وزىنەن باسقانىڭ بارىنە وكپەلەيتىنىن ايتىپ قازاققا ودان ارىلۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتەدى.ماقالانىڭ كەلەسى ءبىر جولدارىندا «ءبىزدىڭ زامانىمىز وتكەن زاماننىڭ بالاسى، كەلەر زاماننىڭ اتاسى. اتادان قالعان ميراسىمىزدىڭ جايى ماعلۇم، بالاعا بۇل قالىپتا تۇرىپ نە ميراس قالدىرماقپىز، ونى بولجاۋعا دا ارتىق اۋليەلىك قاجەت ەمەس. كوپ جۇرتتا دا عىلىم، ونەر كەم، ءبارى قارايلاس تەڭ زاماندا قازاق تا قالت قۇلت ەتىپ ءوز الدىنا حان بولىپ ءجۇردى. حاندارى دا، حالقى دا عىلىم ونەردى كەرەك قىلماعان. بىرىمەن ءبىرى جاۋلاسىپ، باسقا بەرەكەلى جۇمىس ويلانباعان.» احمەت بايتۇرسىنوۆ سول كەزدەگى وتە اكتۋالدى تاقىرىپ جەر ماسەلەسىن كوتەرەدى.قازاقتىڭ بولاشاق ۇرپاعىنا قالدىرار جەرىنىڭ ەندى رەسەيدىڭ جەرلەرىنىڭ قاتارىنا ەنىپ بارا جاتقانىن ايتىپ،سوعان اشىنىپ ورمەكتى سوزبەن ءوز جۇرتىنا ىشىندەگى ىزاسىن شىعارا وتىرا ولارعا ونەر-بىلىمنەن ماقۇرىم ەكەنىن ايتىپ،ناداندىقتى بيىك سانايتىنىن جانە دە ءدال وسى اسەرىنەن ۇلتتىق بولمىستارىن ساقتاي الماي قالاتىن بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.قازاق حالقىنىڭ تەك نايزا الىپ جاۋلاسا الاتىنىن جانە سونى ماقتان تۇتاتىنىن ايتىپ،تەك ودان بولەك مادەنيەتپەن وركەنيەتتىڭ دە ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرەدى. « بەتى جاماننىڭ ايناعا وكپەلەۋى ءجون بە؟» دەپ قازاق حالقىنىڭ ايانىشتى،ءمان – ماعىناسىز ءسۇرىپ جاتقان سەرگەلدەڭ ءومىرىن وسىلاي كورسەتەدى.جانە سول ارقىلى ءوزىنىڭ قازاق حالقىنا ايتقىسى كەلگەن تۇپكىلىكتى ماقساتتارىن وسىنداي ءسوز تىزبەكتەرى ارقىلى كورسەتەدى.«اتا جولداسى ناداندىق، ونەرسىزدىك قازاقستان ايىرىلاتىن ەمەس. ناداندىقتىڭ كەساپاتى ءار جەردە اق ماڭدايىمىزعا تيسە دە، اتا جولداسىمىز  بولعان سوڭ، ءبىز دە قيىپ ايىرىلماي اق كەلەمىز. ولجالى جەردە ۇلەستەن قاعىلعانىمىز، وردالى جەردە ورىننان قاعىلعانىمىز، جورالى جەردە جولدان قاعىلعانىمىز  - ءبارى ناداندىق كەساپاتى.» دەپ ناداندىقتىڭ قازاق حالقىنىڭ ەڭ ءبىر ءقاۋىپتى جاۋى ەكەنىن مەڭزەپ، ودان قۇتىلۋ كەرەكتىگىن،ەگەردە قۇتىلمايتىن بولسا حالىقتىڭ قۇردىمعا كەتەتىنىن ايتادى.جالپى،احمەت بايتۇرىنوۆ ءوز ماقالاسىندا ءوزىنىڭ قازاق حالقىنا دەگەن نارازىلىعىن ايتا كەلە،بولاشاق قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنىڭ جارقىن بولۋى بىزگە بايلانىستى ەكەنىن ايتادى.سونداي-اق دارىندى تۇلعا جالقاۋلىقتان قۇتىلىپ،ونەر،ءبىلىم سىندى كوركەم مادەنيەتتەرگە ۇمتىلۋ كەرەكتىگىن ناسيحاتتايدى.«قاتەرلى جەردە قاپەرسىز وتىردىق. وزىمىزگە وكپەلەمەسەك، وزگەگە وكپەلەر بەت جوق.»  دەپ قازاقتىڭ الاش زيالىسى احمەت بايتۇرسىنوۆ ءوزىنىڭ «قازاقتىڭ وكپەسى» ماقالاسىندا ءوزىنىڭ ءسوزىن وسىلايشا قورىتىندىلاپ جالپى، قازاققا ءبىلىم مەن ونەردىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرتە وتىرا،ناداندىقتان ارىلۋ كەرەكتىگىن اشىنا وتىرا ءسوز ءسوز مارجاندارىمەن تىزبەكتەپ جازعان.  

ەديلحان ايساۋلە ءال - فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى 1 - كۋرس ستۋدەنتى

---