ولەڭمەن ورىلگەن پوەزيا ساردارى - ابايدىڭ ليريكاسى
كارى تاريح بەتتەرىندە، قالىڭ قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىندە رۋحاني كوسەم بولىپ قالىپتاسقان احمەت بايتۇرسىنوۆ: «ابايدى قازاق بالاسى تەگىس تانىپ ءبىلۋى قاجەت. اباي سوزدەرى ءدۇنيادا قالعانى – قازاققا زور ب ا ق»،- دەي وتىرىپ، دانالىق ولشەمىنە اينالعان ويشىل ابايدى قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باعى، ءوز زامانىنىڭ عانا ەمەس، ۇرپاق جالعاستىعىنىڭ دا شام-شىراعى دەگەنى ەمەس پە؟
ادەبيەتىمىزدە «التىن عاسىر» اتانعان XIX عاسىردا دۇنيەگە كەلگەن دارا دا دانا ابايدى اباي ەتىپ قاتايتىپ، قالىپتاستىرعان – تاريح تاعىلىمىندا قالعان، قازاق حالقىنىڭ جانىنا باتقان جۇمىر، قيىن قىستاۋ كەزەڭدەر ەدى. «ءار قازاعىم-جالعىزىم» دەپ، ەلدىڭ ەرتەڭىنە الاڭداتقان وي جۇرەگىن بىرەسە ىسىتتى، بىرەسە سۋىتتى، بىرەسە ورتەدى، بىرەسە مۇز ەتتى. وسى كۇيى مەن لەبىن ءومىرىم دەپ بىلەتىن ولەڭمەن ورىلگەن پوەزياسىندا، سوزبەن سۋرەت سالىپ پروزاسىندا دامىتتى. كوبىنە كوڭىل-كۇيى مەن سەزىم دۇنيەسىن تەڭدەي توعىستىرىپ، الەۋمەتتىك-تولعانىستارىن شەبەرلىكپەن جەتكىزگەن اباي – اۋىز ادەبيەتىنەن كەلە جاتقان ليريكانىڭ باس قاھارمانىنا اينالدى.
10 جاسىنان ولەڭ جازىپ، اقىندىقتى قاسيەتتى دوسى ەتىپ، جانىنا سەرىك قىلىپ، زۇلىمدىق، ناداندىقپەن كەكتەنە ارپالىسىپ، ءمىردىڭ وعىنداي تۋرا، اشىق ءارى ايقىن جازىپ، ناعىز اقىندىققا شىنىمەن بوي بەرىپ قوزعاماعان تاقىرىبى كەمدە-كەم. ويلى ولەڭدەرىمەن وسكەلەڭ ۇرپاققا قانات ءبىتىرىپ، تاربيە مەن ادامي قاسيەتتەردى ءاردايىم بويعا سىڭىرتكەن سۇڭعىلا اقىن تابيعات ليريكاسى، ماحاببات ليريكاسى، فيلوسوفيالىق ليريكا، ساياسي ليريكا جانە كوڭىل-كۇي ليريكاسىندا دا قالام تەربەگەن. جالپى، اباي ليريكاسىندا نازىك سەزىمگە تولى تولعانىسى مەن گۋمانيستىك رۋحىمەن، اسقان شەبەر سۋرەتكەرلىگى ءوزىنىڭ رەاليستىگىمەن توعىسىپ، ادەبي مۇرامىزدىڭ التىن قورىنا تەڭدەسىز تۋىندىلار تۋدىردى.
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى : «اباي – قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قازىناسىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان عۇلاما عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ول قازاق حالقىنىڭ ەل بولۋى جولىندا ۇلان-عايىر ەڭبەك ەتكەن داناگەر. اباي – الەمدىك دەڭگەيدەگى ويشىلداردىڭ قاتارىنداعى عاجايىپ تۇلعا»، - دەپ ۆيتىپ كەتكەندەي ەلدىڭ ەرتەڭىنە الاڭداپ، ولشەۋسىز رۋحاني قازىنانى ولەڭى ارقىلى قوسقان. ليريك اقىننىڭ سونداي شىعارمالارىنىڭ ءبىرى – «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم»:
«قالىڭ ەلىم، قازا عىم، قايران جۇرتىم،
ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى مۇرتىڭ.
جاقسى مەنەن جاماندى ايىرمادىڭ،
ءبىرى قان، ءبىرى ماي بوپ ەندى ەكى ۇرتىڭ»
، - دەگەن ولەڭ جولدارىندا قالىڭ ەلى قازاعىنىڭ ناداندىعى مەن زۇلىمدىعىنا نالىپ، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ەل بولۋعا شاقىرادى.
«باس-باسىنا بي بولعان وڭكەي قيقىم،
مىنەكي بۇزعان جوق پا ەلدىڭ سيقىن؟
وزدەرىڭدى تۇزەلەر دەي المايمىن،
ءوز قولىڭنان كەتكەن سوڭ ەندى ءوز ىرقىڭ»
، - دەگەن جولدارىندا اباي ساتيرا ساردارىنا اينالىپ، ءوز ەلىنىڭ بي-بولىستارىن باسى بىرىكپەيتىن قيقىمعا تەڭەپ، ەلدى باستايتىن ەمەس، تاپتايتىن جاندار وسىلار دەپ، اشىق سىنايدى. سۇڭعىلا اقىن اباي وسىلاي حالىق جاناشىرى بولىپ، ساياسي ليريكانىڭ كەرەمەت ۇلگىسىن كورسەتەدى.
«ەسىڭدە بار ما جاس كۇنىڭ،
كوكىرەگىڭ تولىق، باسىڭ بوس،
قايعىسىز، ويسىز، ماس كۇنىڭ —
كىمدى كورسەڭ، ءبارى دوس»
،-دەگەن ارالاس ۇيقاسقا قۇرىلعان اقىن ولەڭىندە ەسىك پەن توردەي عۇمىردىڭ قاس قاعىمدا وتە شىعاتىن مەيىرىمسىز اقيقاتىن فيلوسوفيالىق ويلار ارقىلى ماحاببات تاقىرىبىن جىرلايدى. ابايدىڭ دانىشپاندىعى دا مىنە وسىندا! فيلوسوفيالىق ليريكا مەن ماحاببات ليريكاسىنىڭ تەرەزەسىن تەڭ ۇستاپ، ساپىرىلماس بايلىعىمىز دەپ بىلەتىن ادەبيەتىمىزگە تاعى ءبىر شارىقتاعان ليريكالىق ولەڭ ۇلگىسىن كورسەتتى.
قورىتىندىلاي كەلە، قازاقتىڭ الىستان تۇمانداتىپ وراعىتپاي، قوزعايىن دەگەن پەرنەسىن ءدال باساتىن ءمىردىڭ وعىنداي تۋرا سويلەيتىن رەاليست ءارى ليريك اقىنى اباي عيبراتتى سوزدەرىمەن ءوز مۇراسىن حالىق قامى ءۇشىن قالىپتاستىرعان دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. سەبەبى مۇحتار اۋەزوۆ ايتىپ كەتكەندەي: «قازاقتىڭ تۇرمىسىن، ونەرىن، مىنەزىن ايقىن سۋرەتتەپ، كەمشىلىگىن كورسەتكەن دە اباي».
دىلدابەك نۇرشات الماسبەك قىزى
پروفەسسور، دوسەنت جاناتايەۆ دانات جاناتاي ۇلى.
You Might Also Like
-
ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ابستراكتىلى، فيلوسوفيالىق مانگە يە شىعارماشىلىعى ادام ومىرىنە ەنىپ، تۋىندىمەن بىرگە ابىگەرگە سالاتىنى بار. ماعجاننىڭ ءپالساپالىق ويىنا، ۇشقىن اتقان تەرەڭ تۇسىنىگىن...
-
احمەت بايتۇرسىن ۇلى - قازاق ءۇشىن قاسيەتتى ەسىم.ول ءوز ۇلتىنىڭ باعى جانۋ ءۇشىن ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا ارالاستى. بۇعان ونىڭ اتاق-داڭقى دالەل. قازاق حالقى ءبىرتۋار پەرزەنتىن قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەر...
