ايتىس ونەرى دەگەنىمىز نە؟
3 سىنىپ. تاقىرىبى: «ايتىس ونەرى دەگەنىمىز نە؟»
ساباقتىڭ ماقساتى: ايتىس ونەرىن تەرەڭ تانىتىپ، جاڭا اقپارات بەرە وتىرىپ مۋزىكالىق تانىمدارىن كەڭەيتۋ، ونىڭ ومىرمەن بايلانىسىن، ەستەتيكالىق، رۋحاني بايلىعىن جانە مۋزىكالىق ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى قازاق مۋزىكاسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. ليگا دەگەن مۋزىكالىق تەرمينمەن تانىسى.
ءادىسى: ستو باعدارلاماسى - توپتاستىرۋ، دجيگسو، سەمانتيكالىق كارتا
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر، كۇيساندىق - ياماحا، بايان اسپابى، سۋرەتتەر.
مۋزىكالىق ماتەريال:
1. ب. عيزاتوۆ «ءبىزدىڭ ءان»- داۋىس جاتتىعۋ رەتىندە
2. و. اۋباكىروۆ «وقۋشىلار ايتىسى»- ۇيرەنۋ
3. «اقىندار ايتىسى» (ءۇزىندى)- تىڭداۋ
4. «جار - جار ايتىسى» (ءۇزىندى)- تىڭداۋ
ءى - قىزىعۋشىلىق وياتۋ.
مۋزىكالىق اسپاپتار جازىلعان ۇستەلدەرگە وقۋشىلار توپتارعا بولىنەدى. (دومبىرا، سىرناي، قوبىز، اساتاياق، دابىل، شانقوبىز)
قازاق مۋزىكا جانرلارىن اتايىق؟
تەرمە، ءان، جىر، كۇي ايتىس
دۇرىس ايتاسىڭدار ايتىس. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى
«ايتىس ونەرى دەگەنىمىز نە؟»
ماقساتى: ايتىس ونەرىن تەرەڭ تانىپ، ماعلۇماتتار الا وتىرىپ مۋزىكالىق تانىمدارىمىزدى كەڭەيتىپ، ومىرمەن بايلانىستىرا الۋ، ەستەتيكالىق، مۋزىكالىق ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ ارقىلى قازاق مۋزىكاسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىمىزدى ارتتىرۋ.
ايتىس ونەرى – قازاقتىڭ اۋىزەكى ادەبي - مۋزىكالىق ونەرىنىڭ كولەمدى جانە اسا قۇندى سالالاردىڭ ءبىرى. سۋىرىپ سالما اقىندىق ونەرىنىڭ جەلىسى بولىپ تابىلادى. ايتىستا حالىقتىڭ ادەت - عۇرپى، سالت - ءداستۇرى، دۇنيەتانىمى، ەستەتيكالىق رۋحاني جانە الەۋمەتتىك كوزقاراسى، قالىپتاسۋ بايقالادى. ايتىس اتاۋى - ايتىسۋ دەگەن سوزدەن شىققان. ول ولەڭ سوزبەن جارىسۋ، سايىسۋ، داۋلاسۋ، تارتىسۋ، سىناسۋ، ماعىناسىندا قولدانىلادى. ايتىسۋ قارا سوزبەن دە، كۇي تارتۋ ارقىلى دا، سۋىرىپ سالما ولەڭمەن دە بولۋى مۇمكىن.
ايتىس ونەرىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار.
ەڭ ەجەلگى، كونە ءتۇرى «بادىك» ايتىسى. بەلگىسى ءبىر اۋرۋدان مالدى ەمدەۋ ءۇشىن، ايتىلاتىن ارباۋ ولەڭ.
جار - جار»ايتىسى – قىز بەن جىگىتتىڭ ۇيلەنۋ تويى كەزىندە ورىندالادى.
«اقىندار» ايتىسى – اتاقتى بەلگىلى اقىندار اراسىنداعى ايتىس.
«قىز بەن جىگىت» ايتىسى كوبىنەسە ويىن - تويلاردا ايتىلادى
ءىى - ماعىنانى تانۋ. (دجيگسو)
ءقازىر بالالار وسى ءبىر ۇستەلدە وتىرعاندارىمىز 1، 2، 3، 4، سانىنا سانالىپ 4توپقا ءبولىنىپ وتىرايىق. بارلىق 1 ساندار، 2ساندار، 3ساندار، 4ساندار. ءار توپقا ءماتىن بەرىلەدى. وسى ماتىندەردى مۇقيات وقىپ، ماڭىزدى، كەرەك ماعلۇماتتاردى جازىپ الامىز. سودان كەيىن ءوز ورىندارىڭا بارعان كەزدە العان بىلىمدەرىڭدى ءوز توپتارىڭا جەتكىزە ءبىلۋ كەرەكسىزدەر.
ەندى بالالار بۇگىنگى ساباعىمىزدا ايتىستار تۋرالى نە بىلدىك؟ (ءار توپتان وزدەرى تۇرىپ - جاۋاپ بەرەدى، 4 توپتىڭ جاۋابىن الۋ، كەلەسى ەكى توپتان سۇراق جاۋاپ ارقىلى باعالاۋ)
اباي:
"قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي،
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي"- دەگەن.
سوندىقتان بۇگىنگى تانىساتىن جاڭا ءانىمىز و. اۋباكىروۆتىڭ «وقۋشىلار ايتىسى». جاڭا انمەن تانىسار الدىندا داۋىس جاتتىعۋىمىزدى ورىندايىق
داۋىس جاتتىعۋى:
1. دو ماجور گامماسىن ورىنداۋ، ليگاتو، ستاكاتتو تۇرىندە
2. ب. عيزاتوۆ «ءبىزدىڭ ءان»- داۋىس جاتتىعۋ رەتىندە:
ۇيرەنسەڭ نوتانى،
اندە سالاسىڭ.
بارلىعىن وپ - وڭاي
جاتتاپ الاسىڭ.
سەن دە قوسىل جاسقانبا،
ءانىڭ جەتسىن اسپانعا
«وقۋشىلار ايتىسى»(ءمۇعالىم ورىنداپ كورسەتەدى، سودان كەيىن ۇيرەتەدى)
ءانى مەن ءسوزىڭ جازعان و. اۋباكىروۆ “وقۋشىلار ايتىسى”
1-وقۋشى: ايتىپ قويشى قاراعىم
قانداي بوپ ءجۇر ساباعىڭ؟
جايىن ءبىلىپ قويايىن،
سەندەي سالاق بالانىڭ.
2-وقۋشى: ءسوزىن تىڭدا، قاراعىم
مەن سەكىلدى بالانىڭ.
سەن وسىندا قالاسىڭ، مەن لاگەرگە بارامىن.
1-وقۋشى: قايدا بارساڭ، وندا بار،
سەمىرگەنىڭ ءجون بولار.
تارتىبىڭنەن، الايدا،
بولماي تۇر - اۋ وڭ حابار.
2-وقۋشى: اينالايىن، كوكەشىم
ءتارتىپتى ايتىپ نە ەتەسىڭ؟
سەندەردەگى سەرىكباي
نەگە جاردى شەكەسىن؟
1-وقۋشى: قاي ونەگەڭ اسىپ ءجۇر،
قاي ءتارتىبىڭ تاسىپ ءجۇر؟
سەندەردەگى سەمباي دا
ساباعىنان قاشىپ ءجۇر.
ورىنداعان انىندە «قاراعىم» سوزىندەگى بۋىندار سوزىلىپ ايتىلادى. ويتكەنى نوتالار اراسىندا دوعا بەلگىسى تۇر. ول بەلگىنى ليگا دەپ اتايدى. ياعني «دىبىستاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ساباقتاستىرىپ بايلانىستىرۋشى» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
ءىىى تولعانىس ءى ەندى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك، ءبىر - ءبىرىمىزدى تىڭداپ، قايتالاماي تولىقتىرىپ وتىرامىز.
1. قازاق مۋزىكا جانرلارىن اتا
2. ايتىس دەگەن نە؟
3. “كوش - كوش”دەپ قانداي جاعدايدا ايتىلادى؟
4. ايتىستىڭ تۇرلەرىن اتا؟
5. قازىرگى ۋاقىتتا ايتىستىڭ قاي ءتۇرى كەڭىرەك دامىعان؟
6. ءوزىڭ بىلەتىن اقىنداردى اتا
7. باتىس ءوڭىرىنىڭ ايتىسكەرلەرىن اتا
8. ايتىسكەرلەر نەنى جىرلايدى، قانداي تاقىرىپتاردى قامتيدى؟
9. “ءبىرجان مەن سارا ايتىسى”قانداي ايتىسقا جاتادى؟
ەندەشە وسى جاۋاپتار ارقىلى تومەندەگى كەستەنى تولىقتىرايىق. (سەماتيكالىق كارتا)
تاقىرىبى جانرى ورىنداۋ ماقساتى ورىنداۋ ەرەكشەلىگى كەيىپكەرى
«بادىك»
«جار - جار»
«اقىندار»
«قىزبەن جىگىت»
باعالاۋ: ساباققا جاقسى قاتىسىپ جاۋاپ قايتارا وتىرعان وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: «وقۋشىلار ايتىسى»( جاتتاۋ، جانە ولەڭ شۋماقتارىن ويدان شىعارىپ اتتار ورىندارىنا ءوز سىنىپتاعى وقۋشىلار اتتارىنا اۋىستىرۋعا بولادى.
ايتىس دەگەن ولەڭنىڭ مايدانىنداي،
سىنعا ءتىلدى بولمايدى نايزا قىلماي.
بەرەكەسىز كوپ ءسوزدىڭ جۇعىمى جوق،
ىرىگەن سالاق ايەل ايرانىنداي.
ءنارلى ءسوزىڭ نۇرلانىپ بوي بالقىتسىن،
ازانعى قوي ءسۇتىنىڭ ايرانىنداي - دەپ ساباعىمىزدى اياقتاعىم كەلەدى.
ساباقتىڭ ماقساتى: ايتىس ونەرىن تەرەڭ تانىتىپ، جاڭا اقپارات بەرە وتىرىپ مۋزىكالىق تانىمدارىن كەڭەيتۋ، ونىڭ ومىرمەن بايلانىسىن، ەستەتيكالىق، رۋحاني بايلىعىن جانە مۋزىكالىق ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى قازاق مۋزىكاسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. ليگا دەگەن مۋزىكالىق تەرمينمەن تانىسى.
ءادىسى: ستو باعدارلاماسى - توپتاستىرۋ، دجيگسو، سەمانتيكالىق كارتا
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كومپيۋتەر، كۇيساندىق - ياماحا، بايان اسپابى، سۋرەتتەر.
مۋزىكالىق ماتەريال:
1. ب. عيزاتوۆ «ءبىزدىڭ ءان»- داۋىس جاتتىعۋ رەتىندە
2. و. اۋباكىروۆ «وقۋشىلار ايتىسى»- ۇيرەنۋ
3. «اقىندار ايتىسى» (ءۇزىندى)- تىڭداۋ
4. «جار - جار ايتىسى» (ءۇزىندى)- تىڭداۋ
ءى - قىزىعۋشىلىق وياتۋ.
مۋزىكالىق اسپاپتار جازىلعان ۇستەلدەرگە وقۋشىلار توپتارعا بولىنەدى. (دومبىرا، سىرناي، قوبىز، اساتاياق، دابىل، شانقوبىز)
قازاق مۋزىكا جانرلارىن اتايىق؟
تەرمە، ءان، جىر، كۇي ايتىس
دۇرىس ايتاسىڭدار ايتىس. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى
«ايتىس ونەرى دەگەنىمىز نە؟»
ماقساتى: ايتىس ونەرىن تەرەڭ تانىپ، ماعلۇماتتار الا وتىرىپ مۋزىكالىق تانىمدارىمىزدى كەڭەيتىپ، ومىرمەن بايلانىستىرا الۋ، ەستەتيكالىق، مۋزىكالىق ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ ارقىلى قازاق مۋزىكاسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىمىزدى ارتتىرۋ.
ايتىس ونەرى – قازاقتىڭ اۋىزەكى ادەبي - مۋزىكالىق ونەرىنىڭ كولەمدى جانە اسا قۇندى سالالاردىڭ ءبىرى. سۋىرىپ سالما اقىندىق ونەرىنىڭ جەلىسى بولىپ تابىلادى. ايتىستا حالىقتىڭ ادەت - عۇرپى، سالت - ءداستۇرى، دۇنيەتانىمى، ەستەتيكالىق رۋحاني جانە الەۋمەتتىك كوزقاراسى، قالىپتاسۋ بايقالادى. ايتىس اتاۋى - ايتىسۋ دەگەن سوزدەن شىققان. ول ولەڭ سوزبەن جارىسۋ، سايىسۋ، داۋلاسۋ، تارتىسۋ، سىناسۋ، ماعىناسىندا قولدانىلادى. ايتىسۋ قارا سوزبەن دە، كۇي تارتۋ ارقىلى دا، سۋىرىپ سالما ولەڭمەن دە بولۋى مۇمكىن.
ايتىس ونەرىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار.
ەڭ ەجەلگى، كونە ءتۇرى «بادىك» ايتىسى. بەلگىسى ءبىر اۋرۋدان مالدى ەمدەۋ ءۇشىن، ايتىلاتىن ارباۋ ولەڭ.
جار - جار»ايتىسى – قىز بەن جىگىتتىڭ ۇيلەنۋ تويى كەزىندە ورىندالادى.
«اقىندار» ايتىسى – اتاقتى بەلگىلى اقىندار اراسىنداعى ايتىس.
«قىز بەن جىگىت» ايتىسى كوبىنەسە ويىن - تويلاردا ايتىلادى
ءىى - ماعىنانى تانۋ. (دجيگسو)
ءقازىر بالالار وسى ءبىر ۇستەلدە وتىرعاندارىمىز 1، 2، 3، 4، سانىنا سانالىپ 4توپقا ءبولىنىپ وتىرايىق. بارلىق 1 ساندار، 2ساندار، 3ساندار، 4ساندار. ءار توپقا ءماتىن بەرىلەدى. وسى ماتىندەردى مۇقيات وقىپ، ماڭىزدى، كەرەك ماعلۇماتتاردى جازىپ الامىز. سودان كەيىن ءوز ورىندارىڭا بارعان كەزدە العان بىلىمدەرىڭدى ءوز توپتارىڭا جەتكىزە ءبىلۋ كەرەكسىزدەر.
ەندى بالالار بۇگىنگى ساباعىمىزدا ايتىستار تۋرالى نە بىلدىك؟ (ءار توپتان وزدەرى تۇرىپ - جاۋاپ بەرەدى، 4 توپتىڭ جاۋابىن الۋ، كەلەسى ەكى توپتان سۇراق جاۋاپ ارقىلى باعالاۋ)
اباي:
"قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي،
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي"- دەگەن.
سوندىقتان بۇگىنگى تانىساتىن جاڭا ءانىمىز و. اۋباكىروۆتىڭ «وقۋشىلار ايتىسى». جاڭا انمەن تانىسار الدىندا داۋىس جاتتىعۋىمىزدى ورىندايىق
داۋىس جاتتىعۋى:
1. دو ماجور گامماسىن ورىنداۋ، ليگاتو، ستاكاتتو تۇرىندە
2. ب. عيزاتوۆ «ءبىزدىڭ ءان»- داۋىس جاتتىعۋ رەتىندە:
ۇيرەنسەڭ نوتانى،
اندە سالاسىڭ.
بارلىعىن وپ - وڭاي
جاتتاپ الاسىڭ.
سەن دە قوسىل جاسقانبا،
ءانىڭ جەتسىن اسپانعا
«وقۋشىلار ايتىسى»(ءمۇعالىم ورىنداپ كورسەتەدى، سودان كەيىن ۇيرەتەدى)
ءانى مەن ءسوزىڭ جازعان و. اۋباكىروۆ “وقۋشىلار ايتىسى”
1-وقۋشى: ايتىپ قويشى قاراعىم
قانداي بوپ ءجۇر ساباعىڭ؟
جايىن ءبىلىپ قويايىن،
سەندەي سالاق بالانىڭ.
2-وقۋشى: ءسوزىن تىڭدا، قاراعىم
مەن سەكىلدى بالانىڭ.
سەن وسىندا قالاسىڭ، مەن لاگەرگە بارامىن.
1-وقۋشى: قايدا بارساڭ، وندا بار،
سەمىرگەنىڭ ءجون بولار.
تارتىبىڭنەن، الايدا،
بولماي تۇر - اۋ وڭ حابار.
2-وقۋشى: اينالايىن، كوكەشىم
ءتارتىپتى ايتىپ نە ەتەسىڭ؟
سەندەردەگى سەرىكباي
نەگە جاردى شەكەسىن؟
1-وقۋشى: قاي ونەگەڭ اسىپ ءجۇر،
قاي ءتارتىبىڭ تاسىپ ءجۇر؟
سەندەردەگى سەمباي دا
ساباعىنان قاشىپ ءجۇر.
ورىنداعان انىندە «قاراعىم» سوزىندەگى بۋىندار سوزىلىپ ايتىلادى. ويتكەنى نوتالار اراسىندا دوعا بەلگىسى تۇر. ول بەلگىنى ليگا دەپ اتايدى. ياعني «دىبىستاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ساباقتاستىرىپ بايلانىستىرۋشى» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
ءىىى تولعانىس ءى ەندى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك، ءبىر - ءبىرىمىزدى تىڭداپ، قايتالاماي تولىقتىرىپ وتىرامىز.
1. قازاق مۋزىكا جانرلارىن اتا
2. ايتىس دەگەن نە؟
3. “كوش - كوش”دەپ قانداي جاعدايدا ايتىلادى؟
4. ايتىستىڭ تۇرلەرىن اتا؟
5. قازىرگى ۋاقىتتا ايتىستىڭ قاي ءتۇرى كەڭىرەك دامىعان؟
6. ءوزىڭ بىلەتىن اقىنداردى اتا
7. باتىس ءوڭىرىنىڭ ايتىسكەرلەرىن اتا
8. ايتىسكەرلەر نەنى جىرلايدى، قانداي تاقىرىپتاردى قامتيدى؟
9. “ءبىرجان مەن سارا ايتىسى”قانداي ايتىسقا جاتادى؟
ەندەشە وسى جاۋاپتار ارقىلى تومەندەگى كەستەنى تولىقتىرايىق. (سەماتيكالىق كارتا)
تاقىرىبى جانرى ورىنداۋ ماقساتى ورىنداۋ ەرەكشەلىگى كەيىپكەرى
«بادىك»
«جار - جار»
«اقىندار»
«قىزبەن جىگىت»
باعالاۋ: ساباققا جاقسى قاتىسىپ جاۋاپ قايتارا وتىرعان وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: «وقۋشىلار ايتىسى»( جاتتاۋ، جانە ولەڭ شۋماقتارىن ويدان شىعارىپ اتتار ورىندارىنا ءوز سىنىپتاعى وقۋشىلار اتتارىنا اۋىستىرۋعا بولادى.
ايتىس دەگەن ولەڭنىڭ مايدانىنداي،
سىنعا ءتىلدى بولمايدى نايزا قىلماي.
بەرەكەسىز كوپ ءسوزدىڭ جۇعىمى جوق،
ىرىگەن سالاق ايەل ايرانىنداي.
ءنارلى ءسوزىڭ نۇرلانىپ بوي بالقىتسىن،
ازانعى قوي ءسۇتىنىڭ ايرانىنداي - دەپ ساباعىمىزدى اياقتاعىم كەلەدى.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «تاۋەلسىزدىك تاڭىنىڭ جۇلدىزىمىز» اتتى ينتەللەكتۋالدى - تانىمدىق ويىن
-
انا ءتىلى، ماتەماتيكا، دۇنيەتانۋ پاندەرىنەن 1 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان تەست سۇراقتارى
