«ءشامشى اندەرى» ادەبي-مۋزىكالىق سالون
«ءشامشى اندەرى» ادەبي - مۋزىكالىق سالون
ماقساتى: ءشامشى قالداياقوۆتىڭ اندەرىن كەڭىنەن تانىتىپ دامىتۋ، اندەرىن ناسيحاتتاپ، قازاق ونەر - مادەنيەتىنە پاتريوتتىق سەزىم قالىپتاستىرۋ.
1- جۇرگىزۋشى: 2 - جۇرگىزۋشى:-(بىرگە) – سالاماتسىزدار ما قۇرمەتتى وقۋشىلار، اتا - انالار، ۇستازدار.
1- جۇرگىزۋشى:- ەڭ ءبىر كوشپەلى تاريح - ءان تاريحى. كەشەگى كارىبايەۆتىڭ جامبىل ۆالسىمەن قاناعاتتانعان لەكتىڭ رۋحاني كوشى نەبىر ايماڭداي دارىندارمەن دارالانىپ، ءسان سالتاناتى اسقان كەلەشەكتىڭ كوركەم كەلبەتىن كوز الدىمىزعا كەلتىرە بىلگەن نۇرلى كوشى ەدى. كوش جۋان ورتاسىنان ويىپ ورىن العان كومپوزيتوردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى دە ءشامشى قالداياقوۆ بولاتىن.
2 - جۇرگىزۋشى:- قۇرمەتتى ءاندى ءقادىر تۇتاتىن قاۋىم، بۇگىنگى كۇنى مۋزىكالىق كەشىمىزدى ءشامشى اعامىزدىڭ اندەرىن ەسكە الۋ كەشىنە قوش كەلدىڭىزدەر!.
1 - جۇرگىزۋشى:قۇيرىقتى جۇلدىز سەكىلدى
تۋدى دا كوپ تۇرمادى
كورگەن بىلگەن وكىندى
ءمىن تاعار جان بولمادى
ع. قۇرمانعالييەۆ - ايتقانداي
2-جۇرگىزۋشى: - قازاق دالاسىن انمەن تەربەتكەن ش. قالداياقوۆتىڭ تاعدىرى مەن عۇمىرىنا وسى ءتورت جول ولەڭ تۇگەلىمەن ارنالعانداي. ونىڭ اندەرىنسىز ەشبىر مەرەكە دە، ەشبىر توي - دۋمان دا وتپەيدى. ونىڭ اندەرىن ەڭبەكتەگەن بالادان باستاپ، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن شىرقايدى. ال «ءشامشى اعا» دەگەن ءسوز «ءان اعا» دەگەن سوزبەن تۇتاسىپ، سينونيم بولىپ كەتتى.
1- جۇرگىزۋشى:.- ول شىمكەنت وبلىسى وتىرار اۋدانىندا 193و جىلى 15 تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اندەرى رەسپۋبليكامىزدىڭ قاي ءوڭىرى بولماسىن ءجيى ايتىلىپ، ءان سۇيەر قاۋىم اراسىنا بارىنشا كەڭ تاراعان. بالا كەزىنەن بويىنداعى بار تالانتىن القالى جيىن، الامان بايگەلەردە كورسەتە ءبىلدى. اكەسى ون ساۋساعىنان ونەر تامعان ۇستا، زەرگەر بولعانىمەن انشىلىكپەن اۋەستىگى جوق ادام. تابيعي دارىندىلىعى، قاسيەتى اناسىنان، ناعاشىلارىنان دارىعان. ءشامشى اندەرى عاجايىپ سازدىلىعىمەن، سىلدىراپ اققان بۇلاق سۋىنداي تاپ - تازا سىڭعىرىمەن، ليريكالىق نازدىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى.
2 - جۇرگىزۋشى: قازاق بار جەردە ءشامشى بار،
جاسايدى بىزبەن ماڭگىلىك.
شىرقالسا، ءشامشى اندەرى
اتقانداي ەدى تاڭ كۇلىپ.
سۇلۋ ارىس سۋلارى،
ەركەلەپ اعار تەربەلىپ.
عاشىقتار ءجۇردى جاعادا
جۇرەككە انمەن دەم بەرىپ.
1- جۇرگىزۋشى: - كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىندا جۇرگەندە جارىققا شىققان «جۇرەك سىرى»، «قىز ساعىنىشى»، «ءقاراقوز»، «ارمان»، «قايىقتا»، « اق بانتيك»، اندەرى جاتادى. وبكومنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى ۇيلەنەتىن بولىپ، ۇيلەنەتىن قىزى مەكتەپتى جاڭا بىتىرگەن جاز قىز ەكەن. سولارعا ارنالىپ «اق بانتيك» ءانى دۇنيەگە كەلگەن. ءشامشى، مۇحتار اعا ەكەۋى اقىلداسىپ «ءبىزدىڭ تارتۋىمىز» دەپ «اق بانتيك» ءانىن ورىنداپ بەرگەن.
1) - 8ا سىنىپ وقۋشىسى --------- اجەسى ەكەۋىنىڭ ورىنداۋىندا «اق بانتيك» ءانى
2 - جۇرگىزۋشى:- ءشامشىنىڭ تۇنىپ تۇرعان سىر شىندىعىمەن، شىنايىلىعىمەن جانە سەزىمگە تەرەڭ بويلاۋىمەن ەرەكشەلەنەتىن العاشقى اندەرىنىڭ ءوزى كومپوزيتوردىڭ اتىن ەلگە جايىپ، حالىقتىڭ سۇيىكتى پەرزەنتىنە اينالدىردى. 1950 جىلدان باستاپ شىعارماشىلىقپەن تۇبەگەيلى تۇردە شۇعىلداندى. 1956 - 1962 جج. قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريادا وقىدى. 40 جىلدان استام شىعارماشىلىق قىزمەتىندە ش. قالداياقوۆتىڭ 300 - گە جۋىق مۋزىكالىق تۋىندى جازدى. ولاردىڭ دەنى ءان جانرىندا ش. قالداياقوۆتىڭ ءوزىنىڭ قايتالانباس قول تاڭباسى حالىقتىڭ بوياۋى قانىق تالانتىمەن قازاق حالقىنىڭ قازىرگى ءانىن، ونەرىن بيىك بەلەسكە كوتەردى.
1- جۇرگىزۋشى: - قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىندە ءشامشىنىڭ ورنى ەرەكشە. ش. قالداياقوۆ كەۋدەسىن قاعىپ، مەن اتاقتى كومپوزيتورمىن دەپ ءبىر ساتتە ماقتانعان جان ەمەس. قاشاندا ءوزىنىڭ قاراپايىمدىلىعىمەن ىزگىلىگى مول ادام رەتىندە بۇكىل قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىنەن ماڭگى ورىن الدى.
2 - جۇرگىزۋشى: 59 - 60 جىلدارى جازىلعان جامال وماروۆا «قايىقتانى»، «اق ماڭدايلىمدى» روزا باعلانوۆا، «قاراكوزدى» انۋاربەك ۇمبەتبايەۆ ءبىرىنشى رەت ورىنداپ شىققان.
2) «قايىقتا» ءانىن 3 ب سىنىپ وقۋشىسى اتا - اناسىمەن ورىنداپ بەرەدى. قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى:- 60 - 63جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا تۇرعان كەزدە دوستارى شامشىگە «ەل، تۋعان جەر تۋرالى ءان جازساڭشى» دەپ، سونى جەلەۋ ەتىپ پيانينونى سىيلاعان. ءسويتىپ «ارىس جاعاسىندا» ءاننىڭ ءبىرىنشى اۋەنى دۇنيەگە كەلىپ، كەيىن مۇحتار شاحانوۆ ءسوزىن جازدى.
1- جۇرگىزۋشى:- ءاندى دە كەزىندە وكىمەت قياناتتىڭ قىسپاعىنا الىپ، راديوعا، تەلەديدارعا جىبەرمەي قويىپتى. سول كەزدە ەسكەندىر حاسانعالييەۆ پەن نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ ستۋدياعا كىرىپ جاسىرىن تۇردە ولەڭدى راديوعا جازىپ، بيلىكتىڭ رۇقساتىنسىز راديودان جىبەرىپتى.
3) 7 ا سىنىپ وقۋشىسى شايماردانوۆا اسەل اناسىمەن ورىنداۋىندا «ارىس جاعاسىندا» انىمەن قارسى الىڭىز.
1- جۇرگىزۋشى:- ءشامشى اعامىزدىڭ زايىبى ءجاميليا اپايدىڭ جولداسىنىڭ ەسكە الىپ ايتقانى: -«ءشامشى ەكەۋمىز 1957 جىلدىڭ كۇزىندە الماتىدا تانىستىق. مەن 24 - تە بولسام، ول 26 جاستا ەدى، كونسەرۆاتوريانىڭ ستۋدەنتى بولاتىن. ال مەن تىگىن اتەلەسىندە جۇمىس ىستەيتىنمىن. كينوعا، بي الاڭدارىنا ءجيى بارىپ جۇردىك. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە ول ماعان ارناپ ءان جازاتىنىن ايتتى. سودان مەن ونىڭ ءانىن كۇتىپ ۇزاق ءجۇردىم. ءبىراق قاشان جازاسىڭ دەپ قادالىپ سۇراعان جوقپىن. ءبىز ءۇش - ءتورت جىل ءجۇرىپ بارىپ شاڭىراق كوتەردىك. ياعني ەكەۋمىزدىڭ دە جاسىمىز وتىزعا تاياپ قالعان - تۇعىن. سوندىقتان ول: «ءجاميلانى ءوزىم قولدان قارتايتىپ الدىم» دەپ ازىلدەيتىن.
2 - جۇرگىزۋشى:– ءبىر كۇنى جاميليا اپايعا ءشامشى اعامىز: «ساعان ارناپ ءان شىعارىپ قويدىم، ۇناماسا رەنجىمە. ەگەر كوڭىلىڭنەن شىقسا راحمەتتى الدىمەن ماقسۇتبەك مايشەكينگە ايتارسىڭ، ويتكەنى ءسوزىن جازعان سول»، – دەدى. اككوردەوندى قولىنا الىپ، «بارىنەن دە سەن سۇلۋدى» ورىنداي جونەلدى. شىنىن ايتسام، سول كەزدە ونشا ءمان بەرمەدىم بە، ايتەۋىر: «سول - اق پا؟» – دەدىم. ول ساسپاستان: «ۇنامادى عوي بىلەم. اسىقپا، مەن ساعان باسقا ءان ارنايمىن. بۇل ءانىمدى جاقىندا ءىليا جاقانوۆ توي جاسايىن دەپ جاتىر، سوعان تارتۋ ەتەمىن» – دەگەن. كەيىننەن بۇل ءان قانشالىقتى تانىمال بولعانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز.
(11-سلايد) 4 ) الدارىڭىزدا «بارىنەن دە سەن سۇلۋ» انىمەن 10ب سىنىپ وقۋشىسى ءادىلجانوۆ ءابدىلاحات پەن اكەسىنىڭ ورىنداۋىندا.
1- جۇرگىزۋشى: - ءشامشى الماتىدا ءۇيسىز، كۇيسىز جۇمىسسىز قينالىپ جۇرگەن كەزىندە اۋىلدان اناسى ساقىپجامالدىڭ قايتىس بولعانى تۋرالى حابار الادى. بۇل 1958ج ەدى. سوندا ءشامشى ۇيىنە جەتەتىن اقشا تابا الماي قاتتى قينالىپتى. «انا تۋرالى جىر» ءانى سول كەزدە تۋعان ءان ەدى. ونى ءشامشى اعامىز پاركتىڭ ىشىندە قايعىرىپ وتىرىپ شىعارعان ەكەن.
5)- عافۋ قايىربەكوۆتىڭ سوزىنە جازعان «انا تۋرالى جىر» ءانىن 6 ب سىنىپ وقۋشىسى ------ مەن اجەسى ورىنداپ بەرەدى.
2 - جۇرگىزۋشى: 1965 جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا تۇرعان كەزى. وسى كەزدە نۇرسۇلتان ءالىمقۇلوۆ سارىاعاش شيپا جايىندا دەمالۋدا، ءشامشى اعا ۇيىندە ەكەۋى كەزدەسىپ «قايداسىڭ» ءانىن ومىرگە اكەلگەن. وسىعان كۇاگەر بولعان ءشامشى اعانىڭ ءىنىسى قادىر قالداياقوۆ. سول كەزدەرگە «ءانىم سەن ەدىڭ»، «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» اندەرى جاتادى.
1- جۇرگىزۋشى: - ءشامشىنىڭ ءانىن شىرقاساڭ اتار تاڭ كۇلىپ،
جۇرەكتە قالار اۋەندەرى ماڭگىلىك.
جىلى نۇر سەۋىپ جانىڭا ءلاززات بەرەتىن
اندەرى - اي شىركىن، ءشامشىنىڭ كەتتى جاڭعىرىپ!
6) 9ا سىنىپ وقۋشىسى ەريمبايەۆا جانسايا اكەسىمەن ورىنداۋىندا «ءانىم سەن ەدىڭ» ءانى
2 - جۇرگىزۋشى: - ءوزىنىڭ شىعارعان ولەڭىنىڭ ءبىرى «تامدى ارۋى». «تامدى ارۋى» دەگەن ءانى الماتى - بىشكەك تاس جولىندا تۋعان. ءشامشى اعانىڭ قالىڭ جۇرتقا ماحاباتتى جىرلاعان كومپوزيتور رەتىندە بەلگىلى. تامدى ارۋى ماحاببات جايلى بولعانىمەن ول ماحاببات بوستاندىعىن اڭساپ جازىلعان ءان. ياعني، جاس جىگىتتىڭ باسىنان وتكەن قايعىلى وقيعاعا سەبەپ بولعان. بۇل ماحاببات بوستاندىعىن اڭساعان ءاندى ءشامشى اعامىز ءوزىنىڭ شەبەرلىگىمەن دۇنيەگە اكەلدى. ال، «ساعىنىشىم مەنىڭ»، «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» اندەرىندە ەرەكشە اڭساۋ، تەرەڭ تولعاۋ بار.
7) 4 ب سىنىپ وقۋشىسى ------------------- اجەسىمەن ورىنداۋىندا «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» ءانى
(16-سلايد) 1- جۇرگىزۋشى:.-“سىعان سەرەناداسى” ويدان شىعارىلعان دۇنيە ەمەس. جالت ەتپە جاستىق داۋرەنىنىڭ ەڭ ءبىر ەلەۋلى دە، قالاۋلى تۇسى بولار بالكىم… از كۇن بولسا دا ارمانداي ازات الەمنىڭ ىشىنە ەنىپ ۇلگەرگەن ەلگەزەك جىگىتتىڭ عاجايىپ ءتۇس كورگەندەي وسىناۋ ءبىر قاس قاعىم ساتتىك الاي - دۇلەي سەزىم توڭكەرىسىن سول جىگىتتىڭ وزىنە نەگە قيمايمىز؟
2 - جۇرگىزۋشى:- سىعان قىزىنا عاشىق بولىپتى دەگەن دە وسى سوزدەردەن شىقتى. 1959 جىلى ءشامشىنى كونسەرۆاتوريادان شىعارىپ جىبەرگەن ساتتەردە جاميليا اپاي – جۇبايى ءسان اتەلەسىندە جۇمىس ىستەگەن. ءشامشى - اعا جۇمىستان كەيىن كۇتىپ الاتىن. سول كەزدە كوشە بويىندا سىعاننىڭ قىز - كەلىنشەكتەرى تولىپ جۇرەتىن. ارينە، ادام بولعان سوڭ ءبىر - ەكى اۋىز سويلەسىپ، اڭگىمەلەسكەندەرى بار شىعار. ءبىراق عاشىق بولدى دەپ داۋرىعۋدىڭ ءجونى جوق. بۇل تۋرالى دوسى قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆتىڭ ەستەلىگىندە: «ءشامشىنى سىعان قىزىمەن ەرىپ كەتتى دەگەنى وتىرىك. ال تەاترداعى قويىلىم كوركەم تۋىندى عانا»، – دەپ جازىلعان.
8)«سىعان سەرەناداسى»- 5ا سىنىپ وقۋشىسى ------------------ اكەسىمەن ورىنداۋىن تاماشالايىق
1- جۇرگىزۋشى:. - اۋىلعا ات باسىن بۇرعان ءبىر ساتىندە ارىستان ءارى اسىپ، سىر اناسىنا بارعان شاكەڭ ونىڭ جاعاسىنا اتشالدىرا مۇڭايىپ تۇرىپ:
“ەسىمنەن شىقپاس ءسىرا دا،
اينالايىن، سىر انا.
مەندەگى ءاندى ايتساڭ دا،
مەندەگى ءحالدى سۇراما.
ىشەيىن دەسەم تۇزدايسىڭ،
تۇسەيىن دەسەم مۇزدايسىڭ.
سىڭسي دا سىڭسي جات ەلگە
باراتقان ۇزاپ قىزدايسىڭ…” دەگەن ەكەن.
2 - جۇرگىزۋشى:- سول 70 جىلدارعا «جۇبايلار جىرى»، «سىر سۇلۋ» اندەرى جاتادى. نەگىزىندە «سىر سۇلۋ» ءانى قىزىلوردانىڭ سىردارياسىنا ارنالعان ءان.
1- جۇرگىزۋشى:.- ءشامشى اعانىڭ «باقىت قۇشاعىندا» ءانى ۇلى ءابىلقاسىم ءبىر جارىم جاسقا تولعاندا جازىلعان. ءاننىڭ تۋۋىنا وراي سول كۇنى وتباسىندا كىشىگىرىم توي بولدى. ءشامشى ەرەكشە شاتتانىپ جۇرگەن سەبەبى – بالاسىنىڭ ومىرگە كەلگەننەن بەرى، ياعني ءبىر جارىم جىلدان بەرى تولعاعى جەتپەي جۇرگەن دۇنيە ەكەن. ءسوزىن جازۋعا نۇتفوللا شاكەنوۆكە تاپسىرما بەردى. ول كىسىنىڭ جازعان ولەڭى انمەن ۇيلەسپەدى مەكەن، كەيىننەن تۇمانباي مولداعالييەۆكە باسقا ءسوز جازدىردى. ءاندى العاش بولىپ راشيد ابدۋللين ورىندادى. ەندەشە بۇگىنگى كەشىمىزدە وسى ءاندى قارسى الىڭىزدار.
9) 10ا سىنىپ اتا - اناسى نىسانوۆ تىلەكتىڭ ورىنداۋىندا «باقىت قۇشاعىندا»
2 - جۇرگىزۋشى:- تانىمال اندەر جازۋداعى تابىسى ءۇشىن كومپوزيتور 1965 جىلى قازاقستان كومسومول سىيلىعىن الدى. ال، 1991 جىلى وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتىسى قۇرمەتتى اتاعى بەرىلدى. حالىقتىڭ سۇيىكتى كومپوزيتورى ش. قالداياقوۆتىڭ جارقىن بەينە تىڭداۋشىلار جۇرەگىندە ءاردايىم ساقتالادى.
ءشامشى – قازاق ونەرىن ۇلكەن جاڭالىق جانە ۇلتتىق بوياۋى قانىق ولمەيتىن تۋىندىلار ولجالاعان اسا دارىندى سازگەر ەكەندىگىن دالەلدەگەن ونەرپاز.
1- جۇرگىزۋشى:.- ءشامشى باتىس ونەرىندەگى ءۆالستى قازاق توپىراعىنا، قازاق تابيعاتىنا جاقىنداتىپ، ۇلتىمىزدىڭ ءتول ونەرى ساناتىنا قوسىپ جىبەرگەن كومپوزيتور. سودان ونى قازاق حالقى اسا قۇرمەتتەپ «قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى» - دەپ ورىندى ماقتان ەتەدى.
(24-سلايد) 10) «اق ەركە - اقجايىق» ءانىن 3ا سىنىپ وقۋشىسى ايمۋراتوۆ ايسۇلتان اجەسىمەن ورىنداپ بەرەدى
2 -جۇرگىزۋشى: - كوپ ادامدار «ءشامشى اندەرىن ماندولينمەن شىعاراتىن ەدى» دەيدى. ءشامشى كوشەدە ىڭىلداپ كەلە جاتىپ تا، فورتەپيانودا ويناپ تا شىعاراتىن. ءان جازىپ بولعاننان كەيىن كوڭىلى جادىراپ، بالاشا شاتتاناتىن. «ءجاميلا، تىڭداشى، مىناداي ءان شىعاردىم»، – دەپ بىرنەشە مارتە ورىنداپ بەرەتىن بولعان. اسەرى سونشا، ول اندەردى مەن دە لەزدە جاتتاپ الاتىنمىن. ءبىر قىزىعى، ءشامشى ءوز اندەرىنىڭ ولەڭىن دۇرىس بىلمەيتىن. قوناقتار كەلگەندە «سەن ايت، مەن ايتپەن» اقىرى ءانىن فورتەپيانودا ورىنداپ بەرەتىن. بۇگىندە ەل اۋزىندا جۇرگەن اندەردىڭ ءبىرىنشى تىڭداۋشىسى بولعانىمدى وزىمشە مارتەبە سانايمىن. سول ءۇشىن دە باقىتتىمىن.» دەگەن جاميليا اپاي
1- جۇرگىزۋشى:.-- دوستىققا ادال، ادامگەرشىلىگى مول، اقكوڭىل ەدى مىنەزى. وزىنە ەرەكشە تارتىپ تۇراتىن، سويلەسكەن ادامىن ەرىكسىز باۋراپ الاتىن قاسيەتى بار بولاتىن. سول ءۇشىن ونىڭ جانىندا جۇرۋگە قۇمارتاتىندار كوپ ەدى. ءسوزى مانەرلى، اڭگىمەسى اسەرلى بولاتىن. ەتتەن جاسالعان تاعامداردى ءسۇيسىنىپ جەيتىن. بىرەۋدى جامانداۋ دەگەن وعان جات نارسە ەدى. بالالارىنا مەيىرىمدى بولدى. ەكى ۇلىنىڭ اتىن دا ءوزى قويدى. ءابىلقاسىمدى – ءابىلقا - سىم فيردوۋسيگە، مۇحتاردى – مۇحتار اۋەزوۆكە ۇقساسىن دەپ نيەت ەتكەن. ەكەۋى دە ونەردەن الىس كەتكەن جوق. ۇلكەنى – پيانيست. ەكىنشىسى ءقازىر اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ديريجەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ءشامشىنىڭ ەكى ۇلى دا كاسىبي مۋزىكانت. دەمەك، اكەسىنىڭ جولىن قۋعان ازاماتتار. ەكەۋىنەن ءتورت نەمەرەلەرى بار.
2 - جۇرگىزۋشى:-- 1992 جىلدان بەرى ەلىمىزدە سازگەرلەر مەن انشىلەردىڭ قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋ - فەستيۆالدەرى وتكىزىلىپ جاتىر. ش. قالداياقوۆ تۋرالى قانشاما ەستەلىكتەر جازىلىپ، كىتاپتار شىعارىلىپ جاتىر، ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، كوشەلەر مەن وقۋ ورىندارىنىڭ اتى بەرىلدى، دەرەكتى تەلەفيلم ءتۇسىرىلدى. ءشامشى اندەرىنىڭ اندەر جيناقتارى شىقتى. “ءشامشى” جۋرنالى شىعىپ جاتىر. جىل سايىن الماتىدا ەكى رەت، استانادا ەكى رەت ءشامشى اندەرىنە ارنالعان ءداستۇرلى كونسەرتتەر وتكىزىلىپ ءجۇر. قالدىبەك ءقۇرمانالى «ءشامشى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، كومپوزيتور شامشىگە ارناپ ءان شىعاردى
11) قالدىبەك ءقۇرمانالىنىڭ «ءان اعا نەمەسە شامشىمەن سىرلاسۋ» ءانى - ورىندايتىن 7ب سىنىپ اتا - اناسى اتاۋوۆا گ. ق.
1- جۇرگىزۋشى:.- ءان ونەرىمىزدە جارىق جۇلدىزداي ساۋلە شاشىپ، ايىرىقشا ءىز قالدىرعان ش. قالداياقوۆ كۇللى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى سازگەردىڭ سەرىسى. ءبىز ەس بىلگەلى بەرى ەلىمىزدىڭ كەڭ بايتاق دالاسىمەن اسپانىندا قالىقتاعان، ماحاببات پەن ساعىنىش سەزىمىنە تولىق قايتالانباس ءشامشى اۋەندەرى ەندى ءححى عاسىر الەمىنە بەت الىپ اۋەلەي بەرەتىنى اقيقات. «دۇنگەن قىزى»، «فوسفورلى جامبىل» “تەرىسكەي”، “ءومىر وزەن”، “وتىرارداعى توي”، تۋعان جەرمەن قوشتاسۋ”“ساعىنىشىم مەنىڭ” «مويىنقۇمدا اۋىلىم»، ت. ب. سەكىلدى اتاقتى اندەرى وسىندا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، تورتكۇل دۇنيەگە تارادى.
2 - جۇرگىزۋشى: قازاق ونەرى ورنى تولماس قازاعا دۋشار بولدى. 1992 جىلى 29 اقپاندا جاسى 62-گە قاراعان شاعىندا ۇزاققا سوزىلعان اۋىر ناۋقاستان، كورنەكتى حالىق ءارتىسى ش. قالداياقوۆ كوز جۇمدى. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءوزى ومىردەن وتسە دە، ءانى ەشقاشان دا قازاق حالقىنىڭ جادىندا ساقتالادى. “ۇلىق بولساڭ، كىشىك بولدىڭ” قاراپايىم عانا ءبىر ۇلگىسىندەي ءشامشى قالداياقوۆ عۇمىرى بىرەۋگە اڭىز، بىرەۋگە ءان، بىرەۋگە اقيقات…
1- جۇرگىزۋشى:.- 1956 جىلى اقمولا قالاسى «سەلينوگراد» اتاپ، سول جاقتاعى بەس وبلىستى ءبىر ولكە ەتىپ، ونى رەسەي جاققا بەرمەكشى بولىپ جۇرگەن كەزى ەكەن. قازاق جەرى وسىلايشا بولشەكتەنگەلى جاتقاندا، ونىڭ اسقاقتاعان جىرلايتىن ءانۇران قاجەتتىلىگىن سەزىپ 25 قازاندا «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى تۋدى.
2 - جۇرگىزۋشى:- سول كەزدەگى وكىمەت باسىنداعىلار ش. قالداياقوۆقا كوممۋنيستىك پارتيانى ماقتاپ ءان جاز دەپ تاپسىرما بەرەدى. سوندا ءشامشى اعامىز جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ ەكەۋى بىرىگىپ «مەنىڭ قازاقستانىمدى» جازىپ اپارىپ بەرەدى. ءاندى دايىنداپ اپارعان كەزدە «مىناۋ ولەڭىڭنىڭ ىشىندە پارتيا تۋرالى ءبىر دە ءبىر ءسوز جوق قوي، مىنانى قابىلدامايمىز، كەيبىر سوزدەرىن وزگەرتىپ پارتيانى كىرگىز» دەپ ولەڭىن لاقتىرىپ جىبەرەدى. سوندا ءشامشى اعامىز «مەنىڭ اندەرىم حالقىما ۇناسا بولدى، پارتياعا ۇناماسا قويسىن» دەپتى دە ءبىر ءسوزىن دە وزگەرتپەستەن قالدىرىپتى. ءتىپتى ول وتە كورەگەندىكپەن «بۇل ءان قازاقتىڭ ءانۇرانى بولادى» دەپ ايتىپتى.
1- جۇرگىزۋشى:- ال، 2006 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا حالىق قالاۋى بولعان «مەنىڭ قازاقستانىمنىڭ» كەيبىر سوزدەرىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى بولىپ قابىلداندى. ءانۇراننىڭ ءسوزىن جازعاندار جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ءانىن جازعان قازاقتىڭ ۇلى سازگەرى، ءان پاديشاسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ءشامشى قالداياقوۆ.
مەنىڭ قازاقستانىم» ورىندالادى. ساحناعا ورىنداۋشىلاردىڭ ءبارىن شاقىرامىز.(ءانۇران ايتىلادى).
2 - جۇرگىزۋشى:- ءبىز، بۇگىنگى ۇرپاق ءشامشى رۋحىنىڭ الدىندا ءالى كوپ - كوپ قارىزدارمىز. وسىمەن «ءشامشى اندەرى» اتتى كەشىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. ساۋ سالاماتتى بولىڭىزدار!
ماقساتى: ءشامشى قالداياقوۆتىڭ اندەرىن كەڭىنەن تانىتىپ دامىتۋ، اندەرىن ناسيحاتتاپ، قازاق ونەر - مادەنيەتىنە پاتريوتتىق سەزىم قالىپتاستىرۋ.
1- جۇرگىزۋشى: 2 - جۇرگىزۋشى:-(بىرگە) – سالاماتسىزدار ما قۇرمەتتى وقۋشىلار، اتا - انالار، ۇستازدار.
1- جۇرگىزۋشى:- ەڭ ءبىر كوشپەلى تاريح - ءان تاريحى. كەشەگى كارىبايەۆتىڭ جامبىل ۆالسىمەن قاناعاتتانعان لەكتىڭ رۋحاني كوشى نەبىر ايماڭداي دارىندارمەن دارالانىپ، ءسان سالتاناتى اسقان كەلەشەكتىڭ كوركەم كەلبەتىن كوز الدىمىزعا كەلتىرە بىلگەن نۇرلى كوشى ەدى. كوش جۋان ورتاسىنان ويىپ ورىن العان كومپوزيتوردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى دە ءشامشى قالداياقوۆ بولاتىن.
2 - جۇرگىزۋشى:- قۇرمەتتى ءاندى ءقادىر تۇتاتىن قاۋىم، بۇگىنگى كۇنى مۋزىكالىق كەشىمىزدى ءشامشى اعامىزدىڭ اندەرىن ەسكە الۋ كەشىنە قوش كەلدىڭىزدەر!.
1 - جۇرگىزۋشى:قۇيرىقتى جۇلدىز سەكىلدى
تۋدى دا كوپ تۇرمادى
كورگەن بىلگەن وكىندى
ءمىن تاعار جان بولمادى
ع. قۇرمانعالييەۆ - ايتقانداي
2-جۇرگىزۋشى: - قازاق دالاسىن انمەن تەربەتكەن ش. قالداياقوۆتىڭ تاعدىرى مەن عۇمىرىنا وسى ءتورت جول ولەڭ تۇگەلىمەن ارنالعانداي. ونىڭ اندەرىنسىز ەشبىر مەرەكە دە، ەشبىر توي - دۋمان دا وتپەيدى. ونىڭ اندەرىن ەڭبەكتەگەن بالادان باستاپ، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن شىرقايدى. ال «ءشامشى اعا» دەگەن ءسوز «ءان اعا» دەگەن سوزبەن تۇتاسىپ، سينونيم بولىپ كەتتى.
1- جۇرگىزۋشى:.- ول شىمكەنت وبلىسى وتىرار اۋدانىندا 193و جىلى 15 تامىزدا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اندەرى رەسپۋبليكامىزدىڭ قاي ءوڭىرى بولماسىن ءجيى ايتىلىپ، ءان سۇيەر قاۋىم اراسىنا بارىنشا كەڭ تاراعان. بالا كەزىنەن بويىنداعى بار تالانتىن القالى جيىن، الامان بايگەلەردە كورسەتە ءبىلدى. اكەسى ون ساۋساعىنان ونەر تامعان ۇستا، زەرگەر بولعانىمەن انشىلىكپەن اۋەستىگى جوق ادام. تابيعي دارىندىلىعى، قاسيەتى اناسىنان، ناعاشىلارىنان دارىعان. ءشامشى اندەرى عاجايىپ سازدىلىعىمەن، سىلدىراپ اققان بۇلاق سۋىنداي تاپ - تازا سىڭعىرىمەن، ليريكالىق نازدىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى.
2 - جۇرگىزۋشى: قازاق بار جەردە ءشامشى بار،
جاسايدى بىزبەن ماڭگىلىك.
شىرقالسا، ءشامشى اندەرى
اتقانداي ەدى تاڭ كۇلىپ.
سۇلۋ ارىس سۋلارى،
ەركەلەپ اعار تەربەلىپ.
عاشىقتار ءجۇردى جاعادا
جۇرەككە انمەن دەم بەرىپ.
1- جۇرگىزۋشى: - كونسەرۆاتوريا قابىرعاسىندا جۇرگەندە جارىققا شىققان «جۇرەك سىرى»، «قىز ساعىنىشى»، «ءقاراقوز»، «ارمان»، «قايىقتا»، « اق بانتيك»، اندەرى جاتادى. وبكومنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى ۇيلەنەتىن بولىپ، ۇيلەنەتىن قىزى مەكتەپتى جاڭا بىتىرگەن جاز قىز ەكەن. سولارعا ارنالىپ «اق بانتيك» ءانى دۇنيەگە كەلگەن. ءشامشى، مۇحتار اعا ەكەۋى اقىلداسىپ «ءبىزدىڭ تارتۋىمىز» دەپ «اق بانتيك» ءانىن ورىنداپ بەرگەن.
1) - 8ا سىنىپ وقۋشىسى --------- اجەسى ەكەۋىنىڭ ورىنداۋىندا «اق بانتيك» ءانى
2 - جۇرگىزۋشى:- ءشامشىنىڭ تۇنىپ تۇرعان سىر شىندىعىمەن، شىنايىلىعىمەن جانە سەزىمگە تەرەڭ بويلاۋىمەن ەرەكشەلەنەتىن العاشقى اندەرىنىڭ ءوزى كومپوزيتوردىڭ اتىن ەلگە جايىپ، حالىقتىڭ سۇيىكتى پەرزەنتىنە اينالدىردى. 1950 جىلدان باستاپ شىعارماشىلىقپەن تۇبەگەيلى تۇردە شۇعىلداندى. 1956 - 1962 جج. قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريادا وقىدى. 40 جىلدان استام شىعارماشىلىق قىزمەتىندە ش. قالداياقوۆتىڭ 300 - گە جۋىق مۋزىكالىق تۋىندى جازدى. ولاردىڭ دەنى ءان جانرىندا ش. قالداياقوۆتىڭ ءوزىنىڭ قايتالانباس قول تاڭباسى حالىقتىڭ بوياۋى قانىق تالانتىمەن قازاق حالقىنىڭ قازىرگى ءانىن، ونەرىن بيىك بەلەسكە كوتەردى.
1- جۇرگىزۋشى: - قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىندە ءشامشىنىڭ ورنى ەرەكشە. ش. قالداياقوۆ كەۋدەسىن قاعىپ، مەن اتاقتى كومپوزيتورمىن دەپ ءبىر ساتتە ماقتانعان جان ەمەس. قاشاندا ءوزىنىڭ قاراپايىمدىلىعىمەن ىزگىلىگى مول ادام رەتىندە بۇكىل قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىنەن ماڭگى ورىن الدى.
2 - جۇرگىزۋشى: 59 - 60 جىلدارى جازىلعان جامال وماروۆا «قايىقتانى»، «اق ماڭدايلىمدى» روزا باعلانوۆا، «قاراكوزدى» انۋاربەك ۇمبەتبايەۆ ءبىرىنشى رەت ورىنداپ شىققان.
2) «قايىقتا» ءانىن 3 ب سىنىپ وقۋشىسى اتا - اناسىمەن ورىنداپ بەرەدى. قابىل الىڭىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى:- 60 - 63جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا تۇرعان كەزدە دوستارى شامشىگە «ەل، تۋعان جەر تۋرالى ءان جازساڭشى» دەپ، سونى جەلەۋ ەتىپ پيانينونى سىيلاعان. ءسويتىپ «ارىس جاعاسىندا» ءاننىڭ ءبىرىنشى اۋەنى دۇنيەگە كەلىپ، كەيىن مۇحتار شاحانوۆ ءسوزىن جازدى.
1- جۇرگىزۋشى:- ءاندى دە كەزىندە وكىمەت قياناتتىڭ قىسپاعىنا الىپ، راديوعا، تەلەديدارعا جىبەرمەي قويىپتى. سول كەزدە ەسكەندىر حاسانعالييەۆ پەن نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ ستۋدياعا كىرىپ جاسىرىن تۇردە ولەڭدى راديوعا جازىپ، بيلىكتىڭ رۇقساتىنسىز راديودان جىبەرىپتى.
3) 7 ا سىنىپ وقۋشىسى شايماردانوۆا اسەل اناسىمەن ورىنداۋىندا «ارىس جاعاسىندا» انىمەن قارسى الىڭىز.
1- جۇرگىزۋشى:- ءشامشى اعامىزدىڭ زايىبى ءجاميليا اپايدىڭ جولداسىنىڭ ەسكە الىپ ايتقانى: -«ءشامشى ەكەۋمىز 1957 جىلدىڭ كۇزىندە الماتىدا تانىستىق. مەن 24 - تە بولسام، ول 26 جاستا ەدى، كونسەرۆاتوريانىڭ ستۋدەنتى بولاتىن. ال مەن تىگىن اتەلەسىندە جۇمىس ىستەيتىنمىن. كينوعا، بي الاڭدارىنا ءجيى بارىپ جۇردىك. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە ول ماعان ارناپ ءان جازاتىنىن ايتتى. سودان مەن ونىڭ ءانىن كۇتىپ ۇزاق ءجۇردىم. ءبىراق قاشان جازاسىڭ دەپ قادالىپ سۇراعان جوقپىن. ءبىز ءۇش - ءتورت جىل ءجۇرىپ بارىپ شاڭىراق كوتەردىك. ياعني ەكەۋمىزدىڭ دە جاسىمىز وتىزعا تاياپ قالعان - تۇعىن. سوندىقتان ول: «ءجاميلانى ءوزىم قولدان قارتايتىپ الدىم» دەپ ازىلدەيتىن.
2 - جۇرگىزۋشى:– ءبىر كۇنى جاميليا اپايعا ءشامشى اعامىز: «ساعان ارناپ ءان شىعارىپ قويدىم، ۇناماسا رەنجىمە. ەگەر كوڭىلىڭنەن شىقسا راحمەتتى الدىمەن ماقسۇتبەك مايشەكينگە ايتارسىڭ، ويتكەنى ءسوزىن جازعان سول»، – دەدى. اككوردەوندى قولىنا الىپ، «بارىنەن دە سەن سۇلۋدى» ورىنداي جونەلدى. شىنىن ايتسام، سول كەزدە ونشا ءمان بەرمەدىم بە، ايتەۋىر: «سول - اق پا؟» – دەدىم. ول ساسپاستان: «ۇنامادى عوي بىلەم. اسىقپا، مەن ساعان باسقا ءان ارنايمىن. بۇل ءانىمدى جاقىندا ءىليا جاقانوۆ توي جاسايىن دەپ جاتىر، سوعان تارتۋ ەتەمىن» – دەگەن. كەيىننەن بۇل ءان قانشالىقتى تانىمال بولعانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز.
(11-سلايد) 4 ) الدارىڭىزدا «بارىنەن دە سەن سۇلۋ» انىمەن 10ب سىنىپ وقۋشىسى ءادىلجانوۆ ءابدىلاحات پەن اكەسىنىڭ ورىنداۋىندا.
1- جۇرگىزۋشى: - ءشامشى الماتىدا ءۇيسىز، كۇيسىز جۇمىسسىز قينالىپ جۇرگەن كەزىندە اۋىلدان اناسى ساقىپجامالدىڭ قايتىس بولعانى تۋرالى حابار الادى. بۇل 1958ج ەدى. سوندا ءشامشى ۇيىنە جەتەتىن اقشا تابا الماي قاتتى قينالىپتى. «انا تۋرالى جىر» ءانى سول كەزدە تۋعان ءان ەدى. ونى ءشامشى اعامىز پاركتىڭ ىشىندە قايعىرىپ وتىرىپ شىعارعان ەكەن.
5)- عافۋ قايىربەكوۆتىڭ سوزىنە جازعان «انا تۋرالى جىر» ءانىن 6 ب سىنىپ وقۋشىسى ------ مەن اجەسى ورىنداپ بەرەدى.
2 - جۇرگىزۋشى: 1965 جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا تۇرعان كەزى. وسى كەزدە نۇرسۇلتان ءالىمقۇلوۆ سارىاعاش شيپا جايىندا دەمالۋدا، ءشامشى اعا ۇيىندە ەكەۋى كەزدەسىپ «قايداسىڭ» ءانىن ومىرگە اكەلگەن. وسىعان كۇاگەر بولعان ءشامشى اعانىڭ ءىنىسى قادىر قالداياقوۆ. سول كەزدەرگە «ءانىم سەن ەدىڭ»، «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» اندەرى جاتادى.
1- جۇرگىزۋشى: - ءشامشىنىڭ ءانىن شىرقاساڭ اتار تاڭ كۇلىپ،
جۇرەكتە قالار اۋەندەرى ماڭگىلىك.
جىلى نۇر سەۋىپ جانىڭا ءلاززات بەرەتىن
اندەرى - اي شىركىن، ءشامشىنىڭ كەتتى جاڭعىرىپ!
6) 9ا سىنىپ وقۋشىسى ەريمبايەۆا جانسايا اكەسىمەن ورىنداۋىندا «ءانىم سەن ەدىڭ» ءانى
2 - جۇرگىزۋشى: - ءوزىنىڭ شىعارعان ولەڭىنىڭ ءبىرى «تامدى ارۋى». «تامدى ارۋى» دەگەن ءانى الماتى - بىشكەك تاس جولىندا تۋعان. ءشامشى اعانىڭ قالىڭ جۇرتقا ماحاباتتى جىرلاعان كومپوزيتور رەتىندە بەلگىلى. تامدى ارۋى ماحاببات جايلى بولعانىمەن ول ماحاببات بوستاندىعىن اڭساپ جازىلعان ءان. ياعني، جاس جىگىتتىڭ باسىنان وتكەن قايعىلى وقيعاعا سەبەپ بولعان. بۇل ماحاببات بوستاندىعىن اڭساعان ءاندى ءشامشى اعامىز ءوزىنىڭ شەبەرلىگىمەن دۇنيەگە اكەلدى. ال، «ساعىنىشىم مەنىڭ»، «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» اندەرىندە ەرەكشە اڭساۋ، تەرەڭ تولعاۋ بار.
7) 4 ب سىنىپ وقۋشىسى ------------------- اجەسىمەن ورىنداۋىندا «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» ءانى
(16-سلايد) 1- جۇرگىزۋشى:.-“سىعان سەرەناداسى” ويدان شىعارىلعان دۇنيە ەمەس. جالت ەتپە جاستىق داۋرەنىنىڭ ەڭ ءبىر ەلەۋلى دە، قالاۋلى تۇسى بولار بالكىم… از كۇن بولسا دا ارمانداي ازات الەمنىڭ ىشىنە ەنىپ ۇلگەرگەن ەلگەزەك جىگىتتىڭ عاجايىپ ءتۇس كورگەندەي وسىناۋ ءبىر قاس قاعىم ساتتىك الاي - دۇلەي سەزىم توڭكەرىسىن سول جىگىتتىڭ وزىنە نەگە قيمايمىز؟
2 - جۇرگىزۋشى:- سىعان قىزىنا عاشىق بولىپتى دەگەن دە وسى سوزدەردەن شىقتى. 1959 جىلى ءشامشىنى كونسەرۆاتوريادان شىعارىپ جىبەرگەن ساتتەردە جاميليا اپاي – جۇبايى ءسان اتەلەسىندە جۇمىس ىستەگەن. ءشامشى - اعا جۇمىستان كەيىن كۇتىپ الاتىن. سول كەزدە كوشە بويىندا سىعاننىڭ قىز - كەلىنشەكتەرى تولىپ جۇرەتىن. ارينە، ادام بولعان سوڭ ءبىر - ەكى اۋىز سويلەسىپ، اڭگىمەلەسكەندەرى بار شىعار. ءبىراق عاشىق بولدى دەپ داۋرىعۋدىڭ ءجونى جوق. بۇل تۋرالى دوسى قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆتىڭ ەستەلىگىندە: «ءشامشىنى سىعان قىزىمەن ەرىپ كەتتى دەگەنى وتىرىك. ال تەاترداعى قويىلىم كوركەم تۋىندى عانا»، – دەپ جازىلعان.
8)«سىعان سەرەناداسى»- 5ا سىنىپ وقۋشىسى ------------------ اكەسىمەن ورىنداۋىن تاماشالايىق
1- جۇرگىزۋشى:. - اۋىلعا ات باسىن بۇرعان ءبىر ساتىندە ارىستان ءارى اسىپ، سىر اناسىنا بارعان شاكەڭ ونىڭ جاعاسىنا اتشالدىرا مۇڭايىپ تۇرىپ:
“ەسىمنەن شىقپاس ءسىرا دا،
اينالايىن، سىر انا.
مەندەگى ءاندى ايتساڭ دا،
مەندەگى ءحالدى سۇراما.
ىشەيىن دەسەم تۇزدايسىڭ،
تۇسەيىن دەسەم مۇزدايسىڭ.
سىڭسي دا سىڭسي جات ەلگە
باراتقان ۇزاپ قىزدايسىڭ…” دەگەن ەكەن.
2 - جۇرگىزۋشى:- سول 70 جىلدارعا «جۇبايلار جىرى»، «سىر سۇلۋ» اندەرى جاتادى. نەگىزىندە «سىر سۇلۋ» ءانى قىزىلوردانىڭ سىردارياسىنا ارنالعان ءان.
1- جۇرگىزۋشى:.- ءشامشى اعانىڭ «باقىت قۇشاعىندا» ءانى ۇلى ءابىلقاسىم ءبىر جارىم جاسقا تولعاندا جازىلعان. ءاننىڭ تۋۋىنا وراي سول كۇنى وتباسىندا كىشىگىرىم توي بولدى. ءشامشى ەرەكشە شاتتانىپ جۇرگەن سەبەبى – بالاسىنىڭ ومىرگە كەلگەننەن بەرى، ياعني ءبىر جارىم جىلدان بەرى تولعاعى جەتپەي جۇرگەن دۇنيە ەكەن. ءسوزىن جازۋعا نۇتفوللا شاكەنوۆكە تاپسىرما بەردى. ول كىسىنىڭ جازعان ولەڭى انمەن ۇيلەسپەدى مەكەن، كەيىننەن تۇمانباي مولداعالييەۆكە باسقا ءسوز جازدىردى. ءاندى العاش بولىپ راشيد ابدۋللين ورىندادى. ەندەشە بۇگىنگى كەشىمىزدە وسى ءاندى قارسى الىڭىزدار.
9) 10ا سىنىپ اتا - اناسى نىسانوۆ تىلەكتىڭ ورىنداۋىندا «باقىت قۇشاعىندا»
2 - جۇرگىزۋشى:- تانىمال اندەر جازۋداعى تابىسى ءۇشىن كومپوزيتور 1965 جىلى قازاقستان كومسومول سىيلىعىن الدى. ال، 1991 جىلى وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتىسى قۇرمەتتى اتاعى بەرىلدى. حالىقتىڭ سۇيىكتى كومپوزيتورى ش. قالداياقوۆتىڭ جارقىن بەينە تىڭداۋشىلار جۇرەگىندە ءاردايىم ساقتالادى.
ءشامشى – قازاق ونەرىن ۇلكەن جاڭالىق جانە ۇلتتىق بوياۋى قانىق ولمەيتىن تۋىندىلار ولجالاعان اسا دارىندى سازگەر ەكەندىگىن دالەلدەگەن ونەرپاز.
1- جۇرگىزۋشى:.- ءشامشى باتىس ونەرىندەگى ءۆالستى قازاق توپىراعىنا، قازاق تابيعاتىنا جاقىنداتىپ، ۇلتىمىزدىڭ ءتول ونەرى ساناتىنا قوسىپ جىبەرگەن كومپوزيتور. سودان ونى قازاق حالقى اسا قۇرمەتتەپ «قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى» - دەپ ورىندى ماقتان ەتەدى.
(24-سلايد) 10) «اق ەركە - اقجايىق» ءانىن 3ا سىنىپ وقۋشىسى ايمۋراتوۆ ايسۇلتان اجەسىمەن ورىنداپ بەرەدى
2 -جۇرگىزۋشى: - كوپ ادامدار «ءشامشى اندەرىن ماندولينمەن شىعاراتىن ەدى» دەيدى. ءشامشى كوشەدە ىڭىلداپ كەلە جاتىپ تا، فورتەپيانودا ويناپ تا شىعاراتىن. ءان جازىپ بولعاننان كەيىن كوڭىلى جادىراپ، بالاشا شاتتاناتىن. «ءجاميلا، تىڭداشى، مىناداي ءان شىعاردىم»، – دەپ بىرنەشە مارتە ورىنداپ بەرەتىن بولعان. اسەرى سونشا، ول اندەردى مەن دە لەزدە جاتتاپ الاتىنمىن. ءبىر قىزىعى، ءشامشى ءوز اندەرىنىڭ ولەڭىن دۇرىس بىلمەيتىن. قوناقتار كەلگەندە «سەن ايت، مەن ايتپەن» اقىرى ءانىن فورتەپيانودا ورىنداپ بەرەتىن. بۇگىندە ەل اۋزىندا جۇرگەن اندەردىڭ ءبىرىنشى تىڭداۋشىسى بولعانىمدى وزىمشە مارتەبە سانايمىن. سول ءۇشىن دە باقىتتىمىن.» دەگەن جاميليا اپاي
1- جۇرگىزۋشى:.-- دوستىققا ادال، ادامگەرشىلىگى مول، اقكوڭىل ەدى مىنەزى. وزىنە ەرەكشە تارتىپ تۇراتىن، سويلەسكەن ادامىن ەرىكسىز باۋراپ الاتىن قاسيەتى بار بولاتىن. سول ءۇشىن ونىڭ جانىندا جۇرۋگە قۇمارتاتىندار كوپ ەدى. ءسوزى مانەرلى، اڭگىمەسى اسەرلى بولاتىن. ەتتەن جاسالعان تاعامداردى ءسۇيسىنىپ جەيتىن. بىرەۋدى جامانداۋ دەگەن وعان جات نارسە ەدى. بالالارىنا مەيىرىمدى بولدى. ەكى ۇلىنىڭ اتىن دا ءوزى قويدى. ءابىلقاسىمدى – ءابىلقا - سىم فيردوۋسيگە، مۇحتاردى – مۇحتار اۋەزوۆكە ۇقساسىن دەپ نيەت ەتكەن. ەكەۋى دە ونەردەن الىس كەتكەن جوق. ۇلكەنى – پيانيست. ەكىنشىسى ءقازىر اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ديريجەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ءشامشىنىڭ ەكى ۇلى دا كاسىبي مۋزىكانت. دەمەك، اكەسىنىڭ جولىن قۋعان ازاماتتار. ەكەۋىنەن ءتورت نەمەرەلەرى بار.
2 - جۇرگىزۋشى:-- 1992 جىلدان بەرى ەلىمىزدە سازگەرلەر مەن انشىلەردىڭ قالداياقوۆ اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋ - فەستيۆالدەرى وتكىزىلىپ جاتىر. ش. قالداياقوۆ تۋرالى قانشاما ەستەلىكتەر جازىلىپ، كىتاپتار شىعارىلىپ جاتىر، ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، كوشەلەر مەن وقۋ ورىندارىنىڭ اتى بەرىلدى، دەرەكتى تەلەفيلم ءتۇسىرىلدى. ءشامشى اندەرىنىڭ اندەر جيناقتارى شىقتى. “ءشامشى” جۋرنالى شىعىپ جاتىر. جىل سايىن الماتىدا ەكى رەت، استانادا ەكى رەت ءشامشى اندەرىنە ارنالعان ءداستۇرلى كونسەرتتەر وتكىزىلىپ ءجۇر. قالدىبەك ءقۇرمانالى «ءشامشى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، كومپوزيتور شامشىگە ارناپ ءان شىعاردى
11) قالدىبەك ءقۇرمانالىنىڭ «ءان اعا نەمەسە شامشىمەن سىرلاسۋ» ءانى - ورىندايتىن 7ب سىنىپ اتا - اناسى اتاۋوۆا گ. ق.
1- جۇرگىزۋشى:.- ءان ونەرىمىزدە جارىق جۇلدىزداي ساۋلە شاشىپ، ايىرىقشا ءىز قالدىرعان ش. قالداياقوۆ كۇللى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى سازگەردىڭ سەرىسى. ءبىز ەس بىلگەلى بەرى ەلىمىزدىڭ كەڭ بايتاق دالاسىمەن اسپانىندا قالىقتاعان، ماحاببات پەن ساعىنىش سەزىمىنە تولىق قايتالانباس ءشامشى اۋەندەرى ەندى ءححى عاسىر الەمىنە بەت الىپ اۋەلەي بەرەتىنى اقيقات. «دۇنگەن قىزى»، «فوسفورلى جامبىل» “تەرىسكەي”، “ءومىر وزەن”، “وتىرارداعى توي”، تۋعان جەرمەن قوشتاسۋ”“ساعىنىشىم مەنىڭ” «مويىنقۇمدا اۋىلىم»، ت. ب. سەكىلدى اتاقتى اندەرى وسىندا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، تورتكۇل دۇنيەگە تارادى.
2 - جۇرگىزۋشى: قازاق ونەرى ورنى تولماس قازاعا دۋشار بولدى. 1992 جىلى 29 اقپاندا جاسى 62-گە قاراعان شاعىندا ۇزاققا سوزىلعان اۋىر ناۋقاستان، كورنەكتى حالىق ءارتىسى ش. قالداياقوۆ كوز جۇمدى. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءوزى ومىردەن وتسە دە، ءانى ەشقاشان دا قازاق حالقىنىڭ جادىندا ساقتالادى. “ۇلىق بولساڭ، كىشىك بولدىڭ” قاراپايىم عانا ءبىر ۇلگىسىندەي ءشامشى قالداياقوۆ عۇمىرى بىرەۋگە اڭىز، بىرەۋگە ءان، بىرەۋگە اقيقات…
1- جۇرگىزۋشى:.- 1956 جىلى اقمولا قالاسى «سەلينوگراد» اتاپ، سول جاقتاعى بەس وبلىستى ءبىر ولكە ەتىپ، ونى رەسەي جاققا بەرمەكشى بولىپ جۇرگەن كەزى ەكەن. قازاق جەرى وسىلايشا بولشەكتەنگەلى جاتقاندا، ونىڭ اسقاقتاعان جىرلايتىن ءانۇران قاجەتتىلىگىن سەزىپ 25 قازاندا «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى تۋدى.
2 - جۇرگىزۋشى:- سول كەزدەگى وكىمەت باسىنداعىلار ش. قالداياقوۆقا كوممۋنيستىك پارتيانى ماقتاپ ءان جاز دەپ تاپسىرما بەرەدى. سوندا ءشامشى اعامىز جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ ەكەۋى بىرىگىپ «مەنىڭ قازاقستانىمدى» جازىپ اپارىپ بەرەدى. ءاندى دايىنداپ اپارعان كەزدە «مىناۋ ولەڭىڭنىڭ ىشىندە پارتيا تۋرالى ءبىر دە ءبىر ءسوز جوق قوي، مىنانى قابىلدامايمىز، كەيبىر سوزدەرىن وزگەرتىپ پارتيانى كىرگىز» دەپ ولەڭىن لاقتىرىپ جىبەرەدى. سوندا ءشامشى اعامىز «مەنىڭ اندەرىم حالقىما ۇناسا بولدى، پارتياعا ۇناماسا قويسىن» دەپتى دە ءبىر ءسوزىن دە وزگەرتپەستەن قالدىرىپتى. ءتىپتى ول وتە كورەگەندىكپەن «بۇل ءان قازاقتىڭ ءانۇرانى بولادى» دەپ ايتىپتى.
1- جۇرگىزۋشى:- ال، 2006 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا حالىق قالاۋى بولعان «مەنىڭ قازاقستانىمنىڭ» كەيبىر سوزدەرىنە تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى بولىپ قابىلداندى. ءانۇراننىڭ ءسوزىن جازعاندار جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ءانىن جازعان قازاقتىڭ ۇلى سازگەرى، ءان پاديشاسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى ءشامشى قالداياقوۆ.
مەنىڭ قازاقستانىم» ورىندالادى. ساحناعا ورىنداۋشىلاردىڭ ءبارىن شاقىرامىز.(ءانۇران ايتىلادى).
2 - جۇرگىزۋشى:- ءبىز، بۇگىنگى ۇرپاق ءشامشى رۋحىنىڭ الدىندا ءالى كوپ - كوپ قارىزدارمىز. وسىمەن «ءشامشى اندەرى» اتتى كەشىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. ساۋ سالاماتتى بولىڭىزدار!
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: جول جانە ورىن اۋىستىرۋ. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار.
