جول جانە ورىن اۋىستىرۋ. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار
ساباق تاقىرىبى: جول جانە ورىن اۋىستىرۋ. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار.
ساباق ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قوزعالىستاعى دەنەنىڭ ورنىن كەلەسى ورنىمەن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندى، ياعني ورىن اۋىستىرۋ دەپ اتالاتىن فيزيكالىق شامانى تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ورىن اۋىستىرۋدىڭ ولشەم بىرلىگىمەن تانىستىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: ساباققا ويىن ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، جۇمىس داپتەرى، ءسوزجۇمباق، بالىقتار، شتاتيۆ.
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءسوزجۇمباق شەشۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، استرونوميا.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى (2 مين)
ا/ وقۋشىلاردىڭ ساباققا زەيىنىن جيناقتاپ، ولاردىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ.
ب/ جاڭا ساباقتىڭ ماقسات - مىندەتتەرىن ايتۋ.
ۆ/ پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (6 مين)
ا/ شتاتيۆكە ىلىنگەن بالىقتاردى قايشىمەن قيىپ ارقىلى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
دەنەنىڭ قوزعالىس كەزىندە سىزىق تۇرىندە قالدىرعان ءىزى قالاي اتالادى؟ (قوزعالىس تراەكتورياسى)
ماتەريالىق نۇكتە دەگەنىمىز نە؟ (قوزعالىستىڭ قاراستىرىلىپ وتىرعان جاعدايىندا ولشەمدەرىن ەلەمەۋگە بولاتىن دەنە)
قيسىق سىزىقتى قوزعالىسقا نە جاتادى؟ (شەڭبەر بويىمەن، پارابولا بويىمەن قوزعالىس)
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ماقالدىڭ فيزيكالىق بالاماسىن تابۋ ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن تابادى.
ءورىستى جول ەلگە جەتكىزەر،
وزەن - سۋ كولگە جەتكىزەر.
سوقپاق جولعا جەتكىزەر،
جول مولعا جەتكىزەر.
جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ. (15 مين)
دەنەنىڭ ورىن اۋىستىرۋى دەپ قوزعالىستاعى دەنەنىڭ باستاپقى ورنىن ونىڭ كەلەسى ورنىمەن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندىنى ايتادى. قانداي دا ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا دەنە ءجۇرىپ وتكەن تراەكتوريانىڭ ۇزىندىعى سول ۋاقىت ىشىندە جۇرىلگەن جول دەپ اتالادى.
دەنەنىڭ جاڭا ورنىن تابۋ ءۇشىن ونىڭ باستاپقى ورنىن سوڭعى ورنىمەن قوساتىن كەسىندىنىڭ باعىتىن دا ءبىلۋ كەرەك. دەنەنىڭ باستاپقى جانە سوڭعى ورنىن قوساتىن وسى باعىتتالعان دەنەنىڭ ورىن اۋىستىرۋى بولىپ تابىلادى.
دەنە تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا ءار ءتۇرلى جول ءجۇرىپ وتسە، ونداي قوزعالىستى ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەپ اتايدى. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستاردى باقىلاۋ ءۇشىن مىناداي تاجىريبە جاساۋعا بولادى. 48، ءا - سۋرەتتەگى كىشكەنتاي ارباشانىڭ ۇستىنە تامىزعىش ورناتىلعان. تامىزعىشتان ءوزارا تەڭ ۋاقىت ارالىعى وتكەن سايىن سۋ تامشىلاپ تۇرادى. ارباشا قوزعالعاندا قاعاز بەتىنە تامعان تامشىلاردىڭ اراقاشىقتىقتارى بىردەي. دەمەك، ارباشا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىقتارى بىردەي جول جۇرەدى، ياعني ءبىرقالىپتى قوزعالادى.
تامىزعىشتىڭ شۇمەگىن قاتتىراق اشىپ، تامشى ءجيى تاماتىنداي ەتىپ، تاجىريبەنى قايتالايىق. بۇل جاعدايدا دا تامشىلار بىردەي قاشىقتىقتارعا تۇسەدى. دەمەك، ءوزارا تەڭ از ۋاقىت ارالىعىندا دا ارباشا ۇزىندىعى بىردەي جول جۇرەدى، ياعني ول ءبىرقالىپتى قوزعالادى.
ەندى تاجىريبە ارقىلى ارباشانىڭ ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىسىن باقىلايىق (48، ءا - سۋرەت). بۇل جاعدايدا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامعان تامشىلاردىڭ ىزدەرىنەن ارباشانىڭ قوزعالىسى ءبىرقالىپتى بولمايتىنى بايقالادى. تامشىلار بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامادى، ءبىراق ارباشا قوزعالعاندا ول تامشىلار ىزدەرىنىڭ اراقاشىقتىقتارى بىردەي ەمەس. دەمەك، بۇل جاعدايدا ارباشا ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالادى. وسى قوزعالىستاردىڭ سالىستىرمالى كورىنىسى 49 - سۋرەتتە كەلتىرىلگەن.
بىرلىكتەردىڭ حالىقارالىق جۇيەسىندە (SΙ) ورىن اۋىستىرۋدىڭ بىرلىگىنە مەتر (م) الىنادى.
ءىV. وقۋلىقپەن جۇمىس (5 مين).
V. سەرگىتۋ ءساتى (3 مين)
جۇمباق جاسىرۋ.
1. ارقانىم بار تىم ۇزىن،
كەسىپ ءبىراق الا المايسىڭ ءبىر ءۇزىم. (جول)
2. ءبىر الاشا توسەلگەن،
ەكى اۋىلدى جالعايدى.
ومىرىندە ەش ادام،
ونى جيناي المايدى. (جول)
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (6 مين).
سۇراق قويۋ ارقىلى سۇراق قويىپ، جاڭا ساباقتان العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ.
♦ ورىن اۋىستىرۋ دەپ نەنى ايتادى؟ (قوزعالىستاعى دەنەنىڭ باستاپقى ورنىمەن كەلەسى ورنىن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندى)
♦ ءبىرقالىپتى قوزعالىس دەگەنىمىز قانداي قوزعالىس؟ (دەنە تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىعى بىردەي جول جۇرسە، ونداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى قوزعالىس دەپ اتالادى)
♦ ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەگەنىمىز قانداي قوزعالىس؟ (دەنە تەڭ ۋاقىت ارالاعىندا ۇزىندىعى ءار ءتۇرلى جول جۇرسە، ونداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەپ اتالادى).
♦ 1، 5 كم - دك قانشا م بار؟ (1500م)
Vءىى. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ. (4 مين)
10 - تاپسىرمانى ورىنداۋ.
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما. (2 مين)
§23 - 24؛ 6 - جاتتىعۋ؛ ءوزىن - ءوزى تەكسەرۋ سۇراقتارى.
ءىح. باعالاۋ. (2 مين)
ساباققا بەلسەنە قاتىسقان وقۋشىلار باعالانادى.
ساباق ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قوزعالىستاعى دەنەنىڭ ورنىن كەلەسى ورنىمەن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندى، ياعني ورىن اۋىستىرۋ دەپ اتالاتىن فيزيكالىق شامانى تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ورىن اۋىستىرۋدىڭ ولشەم بىرلىگىمەن تانىستىرۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: ساباققا ويىن ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، جۇمىس داپتەرى، ءسوزجۇمباق، بالىقتار، شتاتيۆ.
ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءسوزجۇمباق شەشۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، استرونوميا.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى (2 مين)
ا/ وقۋشىلاردىڭ ساباققا زەيىنىن جيناقتاپ، ولاردىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ.
ب/ جاڭا ساباقتىڭ ماقسات - مىندەتتەرىن ايتۋ.
ۆ/ پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (6 مين)
ا/ شتاتيۆكە ىلىنگەن بالىقتاردى قايشىمەن قيىپ ارقىلى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
دەنەنىڭ قوزعالىس كەزىندە سىزىق تۇرىندە قالدىرعان ءىزى قالاي اتالادى؟ (قوزعالىس تراەكتورياسى)
ماتەريالىق نۇكتە دەگەنىمىز نە؟ (قوزعالىستىڭ قاراستىرىلىپ وتىرعان جاعدايىندا ولشەمدەرىن ەلەمەۋگە بولاتىن دەنە)
قيسىق سىزىقتى قوزعالىسقا نە جاتادى؟ (شەڭبەر بويىمەن، پارابولا بويىمەن قوزعالىس)
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ماقالدىڭ فيزيكالىق بالاماسىن تابۋ ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن تابادى.
ءورىستى جول ەلگە جەتكىزەر،
وزەن - سۋ كولگە جەتكىزەر.
سوقپاق جولعا جەتكىزەر،
جول مولعا جەتكىزەر.
جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ. (15 مين)
دەنەنىڭ ورىن اۋىستىرۋى دەپ قوزعالىستاعى دەنەنىڭ باستاپقى ورنىن ونىڭ كەلەسى ورنىمەن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندىنى ايتادى. قانداي دا ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا دەنە ءجۇرىپ وتكەن تراەكتوريانىڭ ۇزىندىعى سول ۋاقىت ىشىندە جۇرىلگەن جول دەپ اتالادى.
دەنەنىڭ جاڭا ورنىن تابۋ ءۇشىن ونىڭ باستاپقى ورنىن سوڭعى ورنىمەن قوساتىن كەسىندىنىڭ باعىتىن دا ءبىلۋ كەرەك. دەنەنىڭ باستاپقى جانە سوڭعى ورنىن قوساتىن وسى باعىتتالعان دەنەنىڭ ورىن اۋىستىرۋى بولىپ تابىلادى.
دەنە تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا ءار ءتۇرلى جول ءجۇرىپ وتسە، ونداي قوزعالىستى ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەپ اتايدى. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستاردى باقىلاۋ ءۇشىن مىناداي تاجىريبە جاساۋعا بولادى. 48، ءا - سۋرەتتەگى كىشكەنتاي ارباشانىڭ ۇستىنە تامىزعىش ورناتىلعان. تامىزعىشتان ءوزارا تەڭ ۋاقىت ارالىعى وتكەن سايىن سۋ تامشىلاپ تۇرادى. ارباشا قوزعالعاندا قاعاز بەتىنە تامعان تامشىلاردىڭ اراقاشىقتىقتارى بىردەي. دەمەك، ارباشا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىقتارى بىردەي جول جۇرەدى، ياعني ءبىرقالىپتى قوزعالادى.
تامىزعىشتىڭ شۇمەگىن قاتتىراق اشىپ، تامشى ءجيى تاماتىنداي ەتىپ، تاجىريبەنى قايتالايىق. بۇل جاعدايدا دا تامشىلار بىردەي قاشىقتىقتارعا تۇسەدى. دەمەك، ءوزارا تەڭ از ۋاقىت ارالىعىندا دا ارباشا ۇزىندىعى بىردەي جول جۇرەدى، ياعني ول ءبىرقالىپتى قوزعالادى.
ەندى تاجىريبە ارقىلى ارباشانىڭ ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىسىن باقىلايىق (48، ءا - سۋرەت). بۇل جاعدايدا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامعان تامشىلاردىڭ ىزدەرىنەن ارباشانىڭ قوزعالىسى ءبىرقالىپتى بولمايتىنى بايقالادى. تامشىلار بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامادى، ءبىراق ارباشا قوزعالعاندا ول تامشىلار ىزدەرىنىڭ اراقاشىقتىقتارى بىردەي ەمەس. دەمەك، بۇل جاعدايدا ارباشا ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالادى. وسى قوزعالىستاردىڭ سالىستىرمالى كورىنىسى 49 - سۋرەتتە كەلتىرىلگەن.
بىرلىكتەردىڭ حالىقارالىق جۇيەسىندە (SΙ) ورىن اۋىستىرۋدىڭ بىرلىگىنە مەتر (م) الىنادى.
ءىV. وقۋلىقپەن جۇمىس (5 مين).
V. سەرگىتۋ ءساتى (3 مين)
جۇمباق جاسىرۋ.
1. ارقانىم بار تىم ۇزىن،
كەسىپ ءبىراق الا المايسىڭ ءبىر ءۇزىم. (جول)
2. ءبىر الاشا توسەلگەن،
ەكى اۋىلدى جالعايدى.
ومىرىندە ەش ادام،
ونى جيناي المايدى. (جول)
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (6 مين).
سۇراق قويۋ ارقىلى سۇراق قويىپ، جاڭا ساباقتان العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ.
♦ ورىن اۋىستىرۋ دەپ نەنى ايتادى؟ (قوزعالىستاعى دەنەنىڭ باستاپقى ورنىمەن كەلەسى ورنىن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندى)
♦ ءبىرقالىپتى قوزعالىس دەگەنىمىز قانداي قوزعالىس؟ (دەنە تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىعى بىردەي جول جۇرسە، ونداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى قوزعالىس دەپ اتالادى)
♦ ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەگەنىمىز قانداي قوزعالىس؟ (دەنە تەڭ ۋاقىت ارالاعىندا ۇزىندىعى ءار ءتۇرلى جول جۇرسە، ونداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس دەپ اتالادى).
♦ 1، 5 كم - دك قانشا م بار؟ (1500م)
Vءىى. جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ. (4 مين)
10 - تاپسىرمانى ورىنداۋ.
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما. (2 مين)
§23 - 24؛ 6 - جاتتىعۋ؛ ءوزىن - ءوزى تەكسەرۋ سۇراقتارى.
ءىح. باعالاۋ. (2 مين)
ساباققا بەلسەنە قاتىسقان وقۋشىلار باعالانادى.
You Might Also Like
