ايتىس تۋرالى تۇسىنىك (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ
تاقىرىپتار:
71. ايتىس تۋرالى تۇسىنىك
72. "ءبىرجان مەن سارا" ايتىسى
73. وسى كۇنگى ايتىستار
74. حV - XVIII عاسىرلارداعى قازاق ادەبيەتى
75. اسان قايعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ايتىس تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) ايتىستىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
ءا) تاربيەلىك ءمانى بار مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ؛
ب) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باقىلاۋ ارقىلى مانەرلەپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق ىزدەنۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كىتاپتار، قوسىمشا ماتەريالدار
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىندە ەرتە زاماننان كەلە جاتقان ايتىس جانرىنىڭ تۋۋ نەگىزدەرى مەن وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى، دامۋ تاريحى بار.
ايتىس — حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى. ايتىس قازاقتان باسقا ارابتىڭ باداۋيلەر تايپاسىندا جانە تۇرىك تىلدەس ەلدەردىڭ ءبىرقاتارىندا، ءىرى اقىندار ايتىسى ءۇندىستان حالىقتارىندا بار.
كەيبىر زەرتتەۋشىلەر ايتىستىڭ العاشقى شىعۋ تەگى وتە ەرتە زاماننان كەلە جاتقانىن ايتادى. ونىڭ اۋەلگى ەلەمەنتى كوركەمونەردىڭ تۇرلەرى سارالانىپ، ءبىر - بىرىنەن ءالى اجىراماي، ءبارى بىرىگىپ ءبىر ءبۇتىن ونەر سانالىپ، ءانى دە، ولەڭى دە، ونى شىعارۋ دا، ورىنداۋ دا، قيمىل، بەت قۇبىلىسى، تاعى باسقالارى دا قوسىلا جۇرگەن داۋىردە تۋسا كەرەك دەپ توپشىلايدى. ايتىستىڭ العاشقى ادىمى وسى كەزەڭدە باستالسا كەرەك.
ايتىستىڭ ەسكى ءتۇرى دەپ ەسەپتەلەتىن بادىك ايتىسىنىڭ نەگىزىندە ادام بالاسىنىڭ تابيعاتقا اسەر ەتۋ ماقساتى جاتسا، باسقا ايتىستاردىڭ ىشىندە قايسىسى ەرتە، قايسىسى كەش تۋدى، ونى ايتۋ قيىن.
دەگەنمەن، كەيبىر ايتىستاردىڭ مازمۇنىنا، لەكسيكاسىنا، سويلەم قۇرىلىستارىنا قاراپ، قاي زاماندا پايدا بولعانىن توپشىلاۋعا بولادى. مىسالى، جانۋارلار ايتىسىنا، ءولى مەن ءتىرىنىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، جۇمباق ايتىسىنىڭ اناعۇرلىم كەش تۋعاندىعى انىق.
سالت ايتىسىنىڭ ەسكى ءتۇرى قىز بەن جىگىت ايتىسىندا نەگىزگى تاقىرىپ — جاستىق كوڭىل كۇيى مەن ونەر سىناسۋ بولسا، اقىندار ايتىسىڭدا ونەر سالىستىرۋ، ءسوز سىناسۋدىڭ ۇستىنە ءار اقىن ءوز رۋىن دارىپتەي جىرلاۋشىلىق كەلىپ قوسىلعانىن كورەمىز. اسىرەسە بۇل XIX ع. ەتەگىن كەڭىرەك جايعان. وسى داۋىردە ءومىر سۇرگەن اتاقتى اقىندار: شوجە، بالتا، ورىنباي، كەمپىرباي، تەزەكباي، ءسۇيىنباي، تۇبەك، ومارقۇل، تابيا، مۇرات، سۇگىر، جاسكىلەڭ، بالا ومار، ءبىرجان، سارا، ت. ب. ءتۇرلى تاقىرىپتا شىعارعان قىسقا ولەڭدەرىمەن قاتار، ايتىسقا ءتۇسىپ، سان الۋان ءسوز تارتىستارىن باستارىنان كەشىرگەن جانە تاريحتا كوپشىلىگىنىڭ اتتارى وسى ايتىس ارقىلى ساقتالعان.
توپتاستىرۋ ستراتەگياسى:
ايتىستىڭ تۇرلەرى
↓
بادىك ايتىسى
جانۋارلار مەن ادامنىڭ ايتىسى
جۇمباق ايتىس
سالت ايتىس
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: ايتىستىڭ تۇرلەرىن وقىپ كەلۋگە بەرەمىن.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
71. ايتىس تۋرالى تۇسىنىك
72. "ءبىرجان مەن سارا" ايتىسى
73. وسى كۇنگى ايتىستار
74. حV - XVIII عاسىرلارداعى قازاق ادەبيەتى
75. اسان قايعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ايتىس تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) ايتىستىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
ءا) تاربيەلىك ءمانى بار مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ؛
ب) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باقىلاۋ ارقىلى مانەرلەپ وقۋعا داعدىلاندىرۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق ىزدەنۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كىتاپتار، قوسىمشا ماتەريالدار
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىندە ەرتە زاماننان كەلە جاتقان ايتىس جانرىنىڭ تۋۋ نەگىزدەرى مەن وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى، دامۋ تاريحى بار.
ايتىس — حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرى. ايتىس قازاقتان باسقا ارابتىڭ باداۋيلەر تايپاسىندا جانە تۇرىك تىلدەس ەلدەردىڭ ءبىرقاتارىندا، ءىرى اقىندار ايتىسى ءۇندىستان حالىقتارىندا بار.
كەيبىر زەرتتەۋشىلەر ايتىستىڭ العاشقى شىعۋ تەگى وتە ەرتە زاماننان كەلە جاتقانىن ايتادى. ونىڭ اۋەلگى ەلەمەنتى كوركەمونەردىڭ تۇرلەرى سارالانىپ، ءبىر - بىرىنەن ءالى اجىراماي، ءبارى بىرىگىپ ءبىر ءبۇتىن ونەر سانالىپ، ءانى دە، ولەڭى دە، ونى شىعارۋ دا، ورىنداۋ دا، قيمىل، بەت قۇبىلىسى، تاعى باسقالارى دا قوسىلا جۇرگەن داۋىردە تۋسا كەرەك دەپ توپشىلايدى. ايتىستىڭ العاشقى ادىمى وسى كەزەڭدە باستالسا كەرەك.
ايتىستىڭ ەسكى ءتۇرى دەپ ەسەپتەلەتىن بادىك ايتىسىنىڭ نەگىزىندە ادام بالاسىنىڭ تابيعاتقا اسەر ەتۋ ماقساتى جاتسا، باسقا ايتىستاردىڭ ىشىندە قايسىسى ەرتە، قايسىسى كەش تۋدى، ونى ايتۋ قيىن.
دەگەنمەن، كەيبىر ايتىستاردىڭ مازمۇنىنا، لەكسيكاسىنا، سويلەم قۇرىلىستارىنا قاراپ، قاي زاماندا پايدا بولعانىن توپشىلاۋعا بولادى. مىسالى، جانۋارلار ايتىسىنا، ءولى مەن ءتىرىنىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، جۇمباق ايتىسىنىڭ اناعۇرلىم كەش تۋعاندىعى انىق.
سالت ايتىسىنىڭ ەسكى ءتۇرى قىز بەن جىگىت ايتىسىندا نەگىزگى تاقىرىپ — جاستىق كوڭىل كۇيى مەن ونەر سىناسۋ بولسا، اقىندار ايتىسىڭدا ونەر سالىستىرۋ، ءسوز سىناسۋدىڭ ۇستىنە ءار اقىن ءوز رۋىن دارىپتەي جىرلاۋشىلىق كەلىپ قوسىلعانىن كورەمىز. اسىرەسە بۇل XIX ع. ەتەگىن كەڭىرەك جايعان. وسى داۋىردە ءومىر سۇرگەن اتاقتى اقىندار: شوجە، بالتا، ورىنباي، كەمپىرباي، تەزەكباي، ءسۇيىنباي، تۇبەك، ومارقۇل، تابيا، مۇرات، سۇگىر، جاسكىلەڭ، بالا ومار، ءبىرجان، سارا، ت. ب. ءتۇرلى تاقىرىپتا شىعارعان قىسقا ولەڭدەرىمەن قاتار، ايتىسقا ءتۇسىپ، سان الۋان ءسوز تارتىستارىن باستارىنان كەشىرگەن جانە تاريحتا كوپشىلىگىنىڭ اتتارى وسى ايتىس ارقىلى ساقتالعان.
توپتاستىرۋ ستراتەگياسى:
ايتىستىڭ تۇرلەرى
↓
بادىك ايتىسى
جانۋارلار مەن ادامنىڭ ايتىسى
جۇمباق ايتىس
سالت ايتىس
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: ايتىستىڭ تۇرلەرىن وقىپ كەلۋگە بەرەمىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
