تولە بي (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ
تاقىرىپتار:
66. قىز جىبەك
67. شەشەندىك سوزدەردىڭ تۇرلەرى
68. تولە بي (1663 - 1756)
69. قاز داۋىستى قازىبەك (1667 - 1764)
70. ايتەكە بي (1664 - 1700)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تولە بي (1663 - 1756)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا شەشەندىك سوزدەردىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىندىرە وتىرىپ، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) سەزىمتال، شەشەن بولۋعا ۇمتىلدىرۋ؛
ب) ماقال – ماتەلدەر ۇيرەتۋ ارقىلى حالقىمىزدىڭ ادەبي باي مۇرالارىن، شەشەندىك ونەرىن، ءداستۇرىن قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ىزدەنۋ ت. ب
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالارى، كەستەلەرى، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ت. ب
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ، سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەر تۋرالى سۇرايمىن وقۋشىلارعا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
تولە بي الىبەك ۇلى XVII — XVIII عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن. 1663 جىلى قازىرگى جامبىل وبلىسىنا قارايتىن شۋ وزەنىنىڭ بويىندا اۋليەاتا ماڭىنداعى جايساڭ جايلاۋ دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. تولە جاستاي اراب، پارسى تىلدەرىن جاقسى بىلگەن. شىعىستىڭ اڭىز - اڭگىمەلەرى، قيسسا - داستاندارىمەن تانىس بولعان. اكە تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا بيلىككە ەرتە ارالاسىپ، سەنىمنەن شىعا بىلگەن. العىر - تاپقىرلىعىمەن، ادىلدىگىمەن كورىنىپ، جاستايىنان ەل ىشىندەگى جەر داۋى، جەسىر داۋىنا ارالاسىپ، كەسىپ شەشىم ايتىپ وتىرعان.
شەشەندىك داستۇرىندە جاڭا تالاپ جاس بالانىڭ اتى ايگىلى بيلەردەن بارىپ باتا الاتىنى بولادى. سول جۇيەمەن تولە بي اتاقتى انەت باباعا بارىپ سالەم بەرىپتى. جۇزگە كەلگەن قارت بي ەل بىرلىگى، ىنتىماق جايىندا ءسوز ايتىپ وتىرسا كەرەك. سوندا جاس تولە: "قالاي ەتكەندە بىرلىك بولادى، ونىڭ ءمانى قانداي بولماق؟" - دەپ سۇراپتى. بۇعان بي ءبىر توپ بۋىلعان شىبىقتى ۇسىنىپ، وسىنى سىندىرىپ كورشى دەسە كەرەك. جاس تولە ونى ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر ءيىپ سىندىرا الماپتى. مۇنى كورگەن قارت بي: "ەندى سول شىبىقتى بىرتىندەپ سىندىرشى"، — دەسە، ول بۇل جەكە شىبىقتاردى وپ - وڭاي بىرتىلداتىپ سىندىرىپ بەرىپتى. انەت بابا جاس بالادان: "بۇدان نە ءتۇسىندىڭ؟"، — دەپ سۇراعاندا، تولە: "مۇنىڭ ءمانىسى، ىنتىماعى، بىرلىگى بار ەلدى جاۋ دا، داۋ دا الا المايدى. ونسىز تىرلىك جوق!"، - دەپتى. سوندا انەت بابا: "ءدال تاپتىڭ، بالام! ەل بيلەۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، اۋىزبىرلىك، ىنتىماق قاجەت! ب ا ق قايدا باراسىڭ — ىنتىماققا بارامىن دەگەننىڭ ءمانىسى وسى — دەپتى.
توپتاستىرۋ ستراتەگياسى:
بي قانداي بولۋ كەرەك؟
↓
ەلشى، ماملەگەر
زاڭگەر
پسيحولوگ
اقىن
شەشەن
ساياساتكەر، قوعام قايراتكەرى
تاربيەشى
ويشىل، عالىم
كىتاپپەن جۇمىس: تولە ءبيدىڭ شەشەندىك سوزدەرىن وقۋ، ويلارىن جەتكىزۋ.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: تولەبيدىڭ شەشەندىك سوزدەرىن، تولعاۋلارىن وقىپ كەلۋگە بەرەمىن.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
66. قىز جىبەك
67. شەشەندىك سوزدەردىڭ تۇرلەرى
68. تولە بي (1663 - 1756)
69. قاز داۋىستى قازىبەك (1667 - 1764)
70. ايتەكە بي (1664 - 1700)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تولە بي (1663 - 1756)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا شەشەندىك سوزدەردىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىندىرە وتىرىپ، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) سەزىمتال، شەشەن بولۋعا ۇمتىلدىرۋ؛
ب) ماقال – ماتەلدەر ۇيرەتۋ ارقىلى حالقىمىزدىڭ ادەبي باي مۇرالارىن، شەشەندىك ونەرىن، ءداستۇرىن قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ىزدەنۋ ت. ب
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالارى، كەستەلەرى، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ت. ب
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ، سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن شەشەندىك سوزدەر تۋرالى سۇرايمىن وقۋشىلارعا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
تولە بي الىبەك ۇلى XVII — XVIII عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن. 1663 جىلى قازىرگى جامبىل وبلىسىنا قارايتىن شۋ وزەنىنىڭ بويىندا اۋليەاتا ماڭىنداعى جايساڭ جايلاۋ دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. تولە جاستاي اراب، پارسى تىلدەرىن جاقسى بىلگەن. شىعىستىڭ اڭىز - اڭگىمەلەرى، قيسسا - داستاندارىمەن تانىس بولعان. اكە تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا بيلىككە ەرتە ارالاسىپ، سەنىمنەن شىعا بىلگەن. العىر - تاپقىرلىعىمەن، ادىلدىگىمەن كورىنىپ، جاستايىنان ەل ىشىندەگى جەر داۋى، جەسىر داۋىنا ارالاسىپ، كەسىپ شەشىم ايتىپ وتىرعان.
شەشەندىك داستۇرىندە جاڭا تالاپ جاس بالانىڭ اتى ايگىلى بيلەردەن بارىپ باتا الاتىنى بولادى. سول جۇيەمەن تولە بي اتاقتى انەت باباعا بارىپ سالەم بەرىپتى. جۇزگە كەلگەن قارت بي ەل بىرلىگى، ىنتىماق جايىندا ءسوز ايتىپ وتىرسا كەرەك. سوندا جاس تولە: "قالاي ەتكەندە بىرلىك بولادى، ونىڭ ءمانى قانداي بولماق؟" - دەپ سۇراپتى. بۇعان بي ءبىر توپ بۋىلعان شىبىقتى ۇسىنىپ، وسىنى سىندىرىپ كورشى دەسە كەرەك. جاس تولە ونى ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر ءيىپ سىندىرا الماپتى. مۇنى كورگەن قارت بي: "ەندى سول شىبىقتى بىرتىندەپ سىندىرشى"، — دەسە، ول بۇل جەكە شىبىقتاردى وپ - وڭاي بىرتىلداتىپ سىندىرىپ بەرىپتى. انەت بابا جاس بالادان: "بۇدان نە ءتۇسىندىڭ؟"، — دەپ سۇراعاندا، تولە: "مۇنىڭ ءمانىسى، ىنتىماعى، بىرلىگى بار ەلدى جاۋ دا، داۋ دا الا المايدى. ونسىز تىرلىك جوق!"، - دەپتى. سوندا انەت بابا: "ءدال تاپتىڭ، بالام! ەل بيلەۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، اۋىزبىرلىك، ىنتىماق قاجەت! ب ا ق قايدا باراسىڭ — ىنتىماققا بارامىن دەگەننىڭ ءمانىسى وسى — دەپتى.
توپتاستىرۋ ستراتەگياسى:
بي قانداي بولۋ كەرەك؟
↓
ەلشى، ماملەگەر
زاڭگەر
پسيحولوگ
اقىن
شەشەن
ساياساتكەر، قوعام قايراتكەرى
تاربيەشى
ويشىل، عالىم
كىتاپپەن جۇمىس: تولە ءبيدىڭ شەشەندىك سوزدەرىن وقۋ، ويلارىن جەتكىزۋ.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: تولەبيدىڭ شەشەندىك سوزدەرىن، تولعاۋلارىن وقىپ كەلۋگە بەرەمىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
