InfoHub Logo

ازاماتتىق قوعام — الەۋمەتتىك پروگرەسس، مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ بەسىگى. بۇل ەرەكشە ءومىر ءستيلى، ويلاۋ جانە قارىم-قاتىناس ءتۇرى، ايىرىقشا ەكونوميكالىق ۋكلاد. بۇل تىرشىلىك ارەكەتى مەملەكەتتىك-ساياسي فورماسىمەن بايلانىسقاننىڭ ءبارى، مەملەكەت، ساياسات، پارتيا بوي كوتەرەتىن توپىراقاستى، ىرگەتاس، بۇكىل قوعامدىق ءومىردىڭ نەگىزى. وسىمەن بايلانىستى ازاماتتىق قوعامعا كوپتەگەن عىلىمدار: قۇقىقتانۋ، ەكونوميكالىق تەوريا، تاريح، فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ جانە ت.ب. قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. قۇقىقتانۋ ازاماتتىق قوعامدى ازاماتتىق قۇقىقتىڭ سۋبەكتىسى جانە قۇقىقتىڭ رەتتەۋ سۋبەكتىسى رەتىندە زەرتتەيدى. ەكونوميكالىق تەوريانى ازاماتتىق قوعامنىڭ پايدا بولۋىنىڭ ەكونوميكالىق سەبەپتەرى، ولاردىڭ ءومىر سۇرۋىندە كارجى سالاسىنىن ءرولى قىزىقتىرادى.

تاريح بولسا، ازاماتتىق قوعامنىڭ ناقتى ۇلتتىق فورمالارىن، قوعامدىق ومىرگە قاتىسۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن سۋرەتتەيدى. فيلوسوفيا مەن الەۋمەتتانۋ ازاماتتىق قوعامدى الەۋمەتتىك جۇيە رەتىندە، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ فورماسى جانە قارىم-قاتىناس رەتىندە قاراستىرادى. الايدا، ازاماتتىق قوعامدى زەرتتەۋدە ساياساتتانۋعا ەرەكشە ماڭىزدى رەل بەرىلگەن. تەك ساياساتتانۋ عانا ازاماتتىق قوعامنىڭ ساياسي جانە قوعامدىق ينستيتۋتتارمەن — جالپى مەملەكەتپەن، فەدەرالدىق جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىمەن ءوزارا ارەكەت ەتۋدىڭ سيپاتى مەن فورمالارىن زەرتتەيدى. عالىمداردىڭ كول جەتكىزگەن تابىستارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ساياساتتانۋ ازاماتتىق قوعامنىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى مەن العىشارتتارىن، ونىڭ كۇرىلىمىن، فۋنكسيالارىن، ەۆوليۋسيالىق باعىتتارىن قاراستىرادى. باسقا سوزبەن ايتقاندا، ساياساتتانۋ ازاماتتىق كوعامنىڭ ءبىرتۇتاس بەينەسىن جاڭادان جاسايدى.

ساياسي-الەۋمەتتىك ادەبيەتتەردە ازاماتتىق قوعامدى تۇسىندىرۋدە ەكى كوزقاراس — كەڭ جانە تار ماعىنادا قاراستىرۋ كالىپتاسقان. كەڭ ماعىناداعى ازاماتتىق قوعام — بۇل مەملەكەت تاراپىنان تىكەلەي باقىلاۋ جاسالمايتىن كوعامدىق ءومىردىڭ بۇكىل سالالارى. وسىنداي تۇرعىدان العاندا كەڭ ماعىناداعى ازاماتتىق قوعام دەموكراتيالىق، اۆتوريتارلىق مەملەكەتتەردە، كەيدە ءتىپتى توتاليتارلىق (مىسالى، شارۋا قاۋىمداستىعىنداعى، وتباسىنداعى، دوستار اراسىنداعى، ءدىني جانە ت.ب. قارىم-قاتىناستار) مەملەكەتتەردە بولۋى مۇمكىن. ازاماتتىق كرعام تار ماعىنادا قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا زاڭنىڭ جوعارىلىعىن قامتاماسىز ەتەتىن، تۇلعانىڭ بوستاندىعىنا، ونىڭ نەگىزگى مۇددەلەرى مەن قۇقىقتارىنا، سونىمەن بىرگە ادامداردىڭ ءوز ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە رۋحاني مۇددەلەرىنە جەتۋ ءۇشىن الۋان ءتۇرلى قوعامدىق جانە ازاماتتىڭ ءوزىن-وزى ۇيىمداستىرۋ فورمالارىنا كەپىلدىك بەرەتىن دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار مەن قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ ءومىر سۇرۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. وسى تۇرعىدان العاندا ازاماتتىق قوعام ادامدىق قاۋىمداستىق رەتىندە قاراستىرىلادى. ازاماتتىق كوعام كىسى ءومىرىنىڭ الۋان ءتۇرلى سالالارىن جانە مەملەكەتتىك ەمەس قاتىناستاردى — ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، وتباسىلىق، ۇلتتىق، رۋحاني، ادامگەرشىلىك، ءدىني، وندىرىستىك، جەكە باستىق جانە س.س. ەرىكتى تۇردە قالىپتاسقان العاشقى مەملەكەتتىك ەمەس قۇرىلىمدىق كاتىناستاردى وزىنە كوسىپ العان. وسىنداي ازاماتتىق قوعام پايدا بولۋى ءۇشىن قۇقىقتىق، دەموكراتيالىق مەملەكەتتىڭ بولۋىمەن قاتار قوعام مۇشەلەرىنىڭ الۋان ءتۇرلى الەۋمەتتىك مۇددەلەرىن كورسەتەتىن، سونىڭ ىشىندە سانى جاعىنان كوپ، ەكونوميكالىك جاعىنان بارىنشا قامتاماسىز ەتىلگەن جانە تاۋەلسىز «ورتا تاپ» مۇشەسىن بەينەلەيتىن دامىعان الەۋمەتتىك قۇرىلىم بولۋى قاجەت. ورتا تاپ ازاماتتىق قوعامنىڭ تىرەگى، ساياسي تۇراقتىلىق پەن دەموكراتيانىڭ الەۋمەتتىك نەگىزى رەتىندە كورىنەدى. بۇگىندە باتىس قوعامىنىڭ الەۋمەتتىك كۇرىلىمىندا ورتا تاپتىڭ ۇلەسى شامامەن 60-70 پايىزدى قۇرايدى.

ازاماتتىق قوعام ەكى نەگىزگى ءارى ءوزارا بايلانىسكان: الەۋمەتتىك جانە ينستيتۋسيونالدىق ولشەۋدە ءومىر سۇرەتىنىن ايتۋىمىز كەرەك. ازاماتتىق قوعامدى قۇرايتىن الەۋمەتتىك ولشەۋىش — بۇل ونىڭ تاريحي تاجىريبەسى. ءوز كەزەگىندە ساياسي تاجىريبە ساياسي ۇردىسكە نەگىزگى قاتىسۋشىلاردىڭ، دالىرەك ايتقاندا جەكەلەگەن ءتۇلعالار، توپتار، بىرلەستىكتەر جانە س.س. قيمىل ارەكەتى ءۇشىن جاناما تۇردە «مۇمكىندىك ءدالىزىن (كوريدورىن)» بەلگىلەيدى. الەۋمەتتىك-تاريحي تاجىريبەنى — ۇجىمدىق جانە دەربەستىك دەپ بولسەك تە، ولار تۇپتەپ كەلگەندە، تۇلعانىڭ ساياسي مىنەز-قۇلكىن، ونىڭ ويلاۋ قالپىن جانە ءتۇلعا ارالىق قاتىناستاردىڭ باسقا دا كوپتەگەن اسپەكتىلەرىن انىقتايدى.

ازاماتتىق قوعامنىڭ ينستيتۋسيونالدىق ولشەۋىشىنە ساياسي ەمەس، ءوز الدىنا جەكە ۇيىمداردىڭ جيىنتىعى جانە قوعامنىڭ ءار ءتۇرلى توپتارىنىڭ مۇددەسى جانە ولاردى مەملەكەتتەن تاۋەلسىز ىسكە اسىراتىن ساياسي سيپات رەتىندە قاراعان ءجون. بۇگىندە ازاماتتىك قوعام تۋرالى عىلىمي زەرتتەۋلەردە ونىڭ ءمانى ءار تۇرلىشە تۇسىندىرىلەدى. مىسالى، عالىمداردىڭ ءبىر توبى «ازاماتتىق قوعام» ۇعىمىن سوسيۋمنىڭ بەلگىلى ءبىر قالىپتى جاعدايىن سيپاتتاۋشى رەتىندە قولدانسا، ولاردىڭ ەكىنشى توبى ازاماتتىق قوعامدى ءتۇسىندىرۋدى سوسيۋمنىڭ بەلگىلى سالاسى — مەملەكەتتىك ەمەس قاتىناستار سالاسى جانە ينستيتۋتتار، ت.ب. سالاسى رەتىندەگى تۇسىنىكپەن بايلانىستىرادى. گەگەلدىڭ پىكىرىنشە، ازاماتتىق قوعام — بۇل ەڭ الدىمەن جەكە مەنشىككە نەگىزدەلگەن قاجەتتىلىكتەر جۇيەسى، سونىمەن بىرگە ءدىن، وتباسى، سوسلوۆيە، تەك مەملەكەتتىك كۇرىلىس، قۇقىق، مورال، پارىز، مادەنيەت، ءبىلىم، زاندار جانە ولاردان تۋىندايتىن سۋبەكتىلەردىڭ ءوزارا زاندىق بايلانىستار جۇيەسى. تابيعي، «مادەنيەتسىز» كالىپتان «ادامدار ازاماتتىق قوعامعا ءوتۋى ءتيىس، ويتكەنى تەك ازاماتتىق قوعامدا عانا قۇقىقتىق قاتىناستار شىندىققا اينالادى».

ازاماتتىق قوعام — ءبۇل دەموكراتيالىق ەلدەردە قالىپتاسقان ادامدار قاۋىمداستىعى، ول، بىرىنشىدەن، قوعامنىڭ بارلىق تىرشىلىك ارەكەتى سالاسىندا قۇرىلعان ەرىكتى تۇردە مەملەكەتتىك ەمەس ءقۇرىلىمداردان (بىرلەستىكتەر، ءۇيىمدار، اسسوسياسيالار، وداقتار، ورتالىقتار، كلۋبتار، قورلار جانە ت.ب.)، ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك ەمەس — ەكونوميكالىك، ساياسي، الەۋمەتتىك، رۋحاني، ءدىني جانە ت.ب. قاتىناستار جيىنتىعىن كورسەتەدى. ازاماتتىق قوعام مەملەكەتتىك، مەملەكەتتىك ەمەس ورگاندار مەن كوزعالىستاردىڭ تەڭەستىرىلگەن ءوزارا باقىلاۋىن، ءوزارا شەكتەۋىن جورامالدايدى. سەبەبى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كىزمەتى اركاشاندا مەملەكەتتىك ەمەس ورگانداردىڭ كاداعالاۋىندا بولۋى كەرەك، ال مەملەكەتتىك ەمەس ورگاندار ءوز كەزەگىندە، قىزمەتىن زاڭعا وراي ۇيىمداستىرۋى ءتيىس جانە مەملەكەتتىڭ وبەكتيۆتى قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرۋى كەرەك.

ازاماتتىق قوعام — بۇل زاڭدى كەزەڭ، ينديۆيدتەردىڭ ءوزىن-وزى كورسەتۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جوعارى فورماسى. ول ەلدىڭ ەكونوميكالىق ساياسي دامۋى دەڭگەيىنە، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا، مادەنيەت پەن سانا-سەزىمىنىڭ ءوسۋى دەڭگەيىنە سايكەس پىسىپ-جەتىلەدى. ازاماتتىق قوعام ناقتى تاريحي ادامزات دامۋىنىڭ جەمىسى رەتىندە سوسلوۆيەلىك-فەودالدىق قۇرىلىستىڭ قاتاڭ شەڭبەرىن قيراتۋ مەن قۇقىقتىق مەملەكەت قالىپتاسۋ كەزەڭىندە پايدا بولادى. جەكە مەنشىك نەگىزىندە بارلىق ازاماتتاردىڭ ەكونوميكالىق دەربەستىگىن الۋعا جانە باسەكەلەس ەكونوميكادا ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىنىڭ پايدا بولۋى ازاماتتىق قوعام قالىپتاسۋىنىڭ مىندەتتى العىشارتى بولىپ تابىلادى. ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋدا سوسلوۆيەلىك ارتىقشىلىقتاردى جويۋ جانە ازاماتتىڭ بارلىق وزگە دە ازاماتتارمەن تەڭ زاڭدى قۇقىققا يە بولعان ازاماتقا اينالعان ادام تۇلعاسى ماڭىزىنىڭ ارتۋى ءماندى العىشارتتار بولىپ ەسەپتەلەدى. تۇلعانىڭ قۇقى مەن بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتەتىن قۇقىقتىق مەملەكەت ازاماتتىق قوعامنىڭ ساياسي العى-شارتى جانە ىرگەتاسى قىزمەتىن اتقارادى. مۇنداي جاعدايدا ادام مىنەز-قۇلقى ونىڭ جەكە باسىنىڭ مۇددەسىمەن انىقتالادى جانە وعان بارلىق كيمىل-ارەكەتتەرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. وسىنداي تۇلعا ءوز بوستاندىعىن، ەركىندىگىن بارىنەن جوعارى قويادى، سونىمەن قاتار ول باسقا ادامداردىڭ زاڭدى مۇددەلەرىنە دە قۇرمەتپەن قارايدى.

دەموكراتيانىڭ دامۋى جانە تارامدانۋى ازاماتتىق قوعامنىڭ تىنىسارەكەتىنىڭ ماڭىزدى جاعدايى بولىپ تابىلادى. تەك دامىعان دەموكراتيا جاعدايىندا عانا تۇلعانىڭ ىشكى ەركىندىگىن جانە ونىڭ ازاماتتىك قوعامنىڭ ءقايسىبىر ينستيتۋتتارىنا ەنگەندىگىنە قاراماستان، تولىق دەربەستىگىن ساقتاۋ قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن بولادى. باسقارۋدىڭ ءتۇرلى فورمالارى بار مەملەكەتتەن ازاماتتىق قوعامنىڭ ايىرماشىلىعى سول، ول ساياسي دەڭگەيدە تەك دەموكراتيا جاعدايىندا ءومىر سۇرە الادى.

ازاماتتىق قوعامنىڭ پايدا بولۋى تۇلعا، قوعام جانە مەملەكەت اراسىندا تىعىز بايلانىس قۇرىلعان، ولاردىڭ ءوزارا تەڭ قۇقىقتارى، ەركىندىكتەرى مەن مىندەتتەرى قامتاماسىز ەتىلگەن سوسيۋم قالىپتاستىرۋدى بىلدىرەدى. ازاماتتىق قوعامنىڭ شىنايى ءومىر ءسۇرۋى انگليا مەن اقش-تا قۇقىق تۋرالى بيلل جانە فرانسيادا ادام قۇقى مەن ازاماتتىعى دەكلاراسياسىنىڭ قابىلدانۋىنان باستالدى. وسىعان وراي باتىس ەلدەرىنىڭ ازاماتتىق قوعام ورناتۋ جولىنا تۇسكەنىن ايتقان ءجون. ازاماتتىق قوعام قالىپتاسۋىنىڭ، جەتىلۋىنىڭ ولشەۋى بولىپ مەملەكەت تاراپىنان ادام جانە ازامات قۇقىنا كەپىلدىكتىڭ بەرىلۋى جانە ونىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنىڭ دەڭگەيىنەن كورىنەدى.

سوڭعى ون جىلدىقتا ازاماتتىق قوعام كۇرۋ ءۇردىسى باتىستان تىس وڭىرلەردە دە باستالدى. مىسالى، شىعىستا ساياسي دەموكراتيانىڭ تۇراقتى سيپاتىمەن جانە دامىعان ازاماتتىق قوعامىمەن ءۇندىستان ەرەكشە كوزگە تۇسۋدە. ءۇندىستان ازاماتتىق قوعامىنا، مەملەكەتكە سالىستىرمالى تۇردە العاندا، ۇلكەن تاۋەلسىزدىككە يە بولعان ءار ءتۇرلى ساياسي پارتيالار، كاسىپكەرلەر ۇيىمدارى، شارۋالار ۇيىمدارى، عالىمدار اسسوسياسيالارى جانە باسقالارى ەنگەن. سونىمەن بىرگە ءۇندىستاندا بۇقارالىك جىكتەردىڭ الەۋمەتتىك جانە ساياسي ومىرگە ارالاسۋعا دەگەن تالپىنىسى رەتىندە قاراستىرۋعا بولاتىن تومەنگى دەڭگەيدەگى ەرىكتى قوعامدار كەڭىنەن تاراعان. باتىستىڭ ازاماتتىق قوعامىنان ءۇندىستانداعى جانە ازيا، لاتىن امەريكاسى، افريكا قۇرلى-عىنداعى ەلدەرىندە ازاماتتىق قوعام قۇرۋ ءۇردىسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن كوپتەگەن ايىرماشىلىقتارى بولادى.

ءقايسىبىر ەلدەردىن، ايماقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنەن تاۋەلسىز كەز كەلگەن قوعامنىڭ نەگىزىن قالايتىن بارىنە ورتاق بىرنەشە يدەيالار مەن پرينسيپتەردى اتاعان ءجون. ولارعا: ەكونوميكالىق ەركىندىك، مەنشىك فورمالارىنىڭ كوپ تۇرلىلىگى، نارىقتىق قاتىناستار، باسەكەلەستىك؛ ادام مەن ازاماتتىڭ تابيعي قۇقىعىن ءسوزسىز مويىنداۋ جانە ونى قورعاۋ؛ بيلىكتىڭ زاڭدىلىعى جانە ونىڭ دەموكراتيالىق سيپاتى؛ زاڭ مەن قۇقىق الدىندا ءبارىنىڭ تەڭدىگى؛ تۇلعانىڭ زاڭمەن سەنىمدى تۇردەگى قورعالۋى؛ بيلىكتىڭ تارماققا ءبولىنۋى مەن ءوزارا ارەكەتتەرى پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن قۇقىقتىق مەملەكەت؛ ساياسي جانە يدەولوگيالىق پليۋراليزم، جاريا وپپوزيسيانىڭ بولۋى؛ پىكىر، ءسوز جانە باسپا ءسوز بوستاندىعى، بۇكارالىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى؛ مەملەكەتتىڭ ازاماتتاردىڭ جەكە ومىرىنە ارالاسپاۋى، ولاردىڭ ءوزارا مىندەتتەرى مەن جاۋاپكەرشىلىگى؛ ازاماتتىق بەيبىتشىلىك، سەرىكتەستىك جانە ۇلتتىق كەلىسىم؛ ادامداردىڭ لايىقتى ءومىر دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتەتىن ءتيىمدى الەۋمەتتىك ساياسات. ازاماتتىق قوعام — بۇل قوعامدىق ءومىردىڭ مەملەكەتتىك ەمەس بولىگى، ادامدار ءوزارا بايلانىساتىن جانە ەرىكتى تاۋەلسىز سۋبەكتىلەر رەتىندە بىر-بىرىمەن ءوزارا ارەكەت ەتەتىن الەۋمەتتىك كەڭىستىك ىسپەتتى.

ءوزىنىڭ قىزمەتىنە ەركىن ماقساتتار قويا الاتىن جانە ولارعا جەتۋدىڭ تاسىلدەرىن انىقتايتىن ەگەمەندى تۇلعا ازاماتتىق قوعامنىڭ باستى ارەكەت ەتۋشى سۋبەكتىسى بولىپ تابىلادى. قالىپتاسقان ازاماتتىق قوعام مەملەكەت تاراپىنان جول بەرىلەتىن ەشبىر كۇش كورسەتۋلەرگە توزە المايدى. ول ازاماتتار مۇددەلەرىنىڭ ەركىندىگى شەڭبەرىندە ءومىر سۇرەدى. وندا الەۋمەتتىك ءوزىن-وزى رەتتەۋشىلىك ىسكە اسادى، بۇل ونى «ءوزىن-وزى يكەمدەۋشى» كوعام ىسپەتتى قاراستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ازاماتتىق قوعامداعى ەلدەردە ادامدار مەملەكەتتىڭ بار ەكەندىگىن شامالى عانا سەزىنەدى جانە ولار ءوز مەملەكەتتەرىنەن كومەكتى وتە سيرەك سۇرايدى. انگليادا ادامداردىڭ مەملەكەتكە ەكى جاعدايدا عانا ءىسى تۇسەدى دەپ ازىلدەيدى: جاشىكتەن پوشتانى العاندا جانە كوشەدەگى ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزعاندا. جانە، كەرىسىنشە، ازاماتتىق قوعام ناشار دامىعان ەلدەردە ادامدار مەملەكەتتەن ءجيى كومەك سۇراۋعا ءماجبۇر بولادى جانە «مەملەكەتتىڭ كوزىن» تۇراقتى تۇردە سەزىنەدى: ول ەرەجەلەرگە باعىندىرادى، بىردەمەگە ۇلىقسات ەتەدى، بىردەمەنى شەكتەيدى نەمەسە تىيىم سالادى، جۇمىس ورنىنا جانە تۇراتىن جەرىنە، تۋريستىك جانە عىلىمي ساپارلارىنا، قاجەتتى تۇرمىستىق تاۋارلاردى ساتىپ الۋىنا جانە ت.ب. رەگلامەنتاسيا (رەتتەۋ) كويۋعا شەيىن بارادى.

وسىمەن بايلانىستى مەملەكەتتىڭ رەتتەۋشىلىك ءرولىن ەڭ از مولشەرگە -مينيمۋمعا دەيىن جەتكىزۋ، اتاپ ايتقاندا: قۇقىقتىق ءتارتىپتى كۇزەتۋ، كىلمىسپەن كۇرەس، جەكە جانە ۇجىمدىق مەنشىك يەلەرىنىڭ قىزمەتىنە، ولاردىڭ ءوز قۇقىقتارى مەن ەركىندىكتەرىنە، بەلسەندىلىگى مەن ىسكەرلىگىنە جانە ت.ب. كەدەرگى كەلتىرمەس ءۇشىن نورماتيۆتىك جاعدايلار جاساۋ قاجەتتىلىگىن ايتۋىمىز كەرەك.

ازاماتتىق قوعامنىڭ نارىقتىك قاتىناستارىن كوزگە كورىنبەيتىن ەكونوميكالىك ىنتالاندىرۋلار مەن مۇددەلەر عانا باسقارىپ قويمايدى. سونىمەن قاتار ونى ءبۇل مەحانيزمدەردى قاجەتتى ارناعا باعىتتاۋعا ارنالعان مەملەكەتتىڭ بيلىكتىك قۇرىلىمدارى ومىردە بولۋى تيىستىگىن اتاپ ايتۋىمىز كەرەك. قازاقستان نارىق ءبارىن ءوزى رەتتەيدى، ءبارىن ءوز ورنىنا كويادى، تەك شىدامدىلىقپەن كۇتىپ وتىرۋ كاجەت دەگەن ءبىرجاقتى «عاجايىپ ارەكەت ەتۋشى» ەرەجەنى باسشىلىققا العان كەزەڭنەن ءوتىپ جاتىر نەمەسە ودان ءوتىپ بولدى. ءبۇل ەكونوميكادا ۇلكەن كولەڭكەلى، قىلمىستىق سەكتوردىڭ، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ، مافيانىڭ پايدا بولۋىنا، سونىمەن قاتار شالاعاي، توناۋشىلىق جەكەشەلەندىرۋگە اكەپ سوقتىردى. بۇگىندە نارىقتىق قاتىناستاردىڭ قالشتاسۋىندا، انارحيا مەن باسقارۋداعى بەرەكەسىزدىكتى تيۋدا مەملەكەتتىڭ بەلسەندى ءرولىنىڭ اسا كاجەتتىلىگى مويىندالىپ وتىر.

قازاقستاندا رەفورما جۇرگىزۋ بارىسىندا مەملەكەتتىڭ ءرولىن السىرەتۋ رەفورماتورلاردىڭ بىردەن-بىر سالماقتى كاتەسى ەدى، ەندى عانا ول بىرتە-بىرتە مويىندالىپ، ازداپ تۇزەلە باستادى. ازاماتتىق قوعامدا ازاماتتاردىڭ مەملەكەت الدىنداعى مىندەتتەرى، شىن مانىسىندە، زاڭعا باعىنۋشىلىق پەن سالىقتار تولەۋگە سايادى. الايدا ءبۇلار، ءبىر جاعىنان، مەملەكەتتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن جانە ءتيىمدى قىزمەتىن كامتاماسىز ەتەتىن، ەكىنشى جاعىنان، تۇلعانىڭ قوعامداعى انىق جانە تەڭ الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق مارتەبەسىن انىقتايتىن مىندەتتەرى بولاتىن. البەتتە، ناقتى جاعدايلار مەن قارىم-كاتىناستاردا ازاماتتاردىڭ قوعامدىق، ەڭبەك، كاسىپكەرلىك جانە باسقا دا ىس-ارەكەتىمەن قىزمەت، اسكەري، وتباسى پارىزدارىن ورىنداۋمەن بايلانىستى باسقا دا مىندەتتەردىڭ پايدا بولۋى ابدەن مۇمكىن.

ازاماتتىق قوعام — بۇل ساياساتسىزداندىرىلعان جانە يدەولوگياسىزداندىرىلعان قوعام. وعان يدەولوگيالىق مونوپوليزم مۇلدەم جات. بۇل -ەركىن دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق، الەۋمەتتىك، وركەنيەتتى قوعام. وندا جەكە بيلىك رەجيمىنە، باسقارۋدىڭ ۆوليۋنتاريستىك ادىستەرىنە، تاپتىق وشپەندىلىككەدوتاليتاريزمگە، ادامداردى كۇشتەۋگە ورىن جوك. مۇندا كەرىسىنشە، زاڭ مەن ءمورالدى، ىزگىلىك پەن ادىلدىك، دەموكراتيا مەن تەڭ قۇقىقتىق پرينسيپتەرىن قۇرمەتتەيدى.

---