سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
بالا تاربيەسىندە حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ باعىتتارى
بالاباقشاداعى تاربيە – بارلىق تاربيەنىڭ باستاماسى. تاربيەشى بالالاردى ادام مادەنيەتىنىڭ الەمىنە، كۇردەلى جانە الۋان ءتۇرلى قارىم-قاتىناستاردىڭ الەمىنە ەرتەتىن ۇلكەندەردىڭ ءبىرى. قازىرگى كەزدە اتا-انانىڭ سۇرانىس دەڭگەيى بيىك. وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتى رۋحاني-ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ ماسەلەسى قازىرگى زامانىمىزدا وزەكتى بولىپ وتىر. بالالاردىڭ ءبىلىم بەرۋدە، ادامگەرشىلىكتىڭ ەڭ قۇندى قاسيەتتەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ تاربيەلەۋدە، ءبىلىم مەكەمەلەرىنەن، ۇستازداردان، اتا-انالاردان شىعارماشىلىقتى تالاپ ەتەدى.

بالانى جان-جاقتى، دەنى ساۋ، ۇيلەسىمدى بولىپ وسۋىنە اتا-اناسى قارجىسىن اياماي دەن قويادى. كىشكەنتاي جاستان مۋزىكا، بي، شەت تىلدەر، سپورتتىق ۇيىرمەلەرگە قاتىستىرادى. ونىڭ بارلىعى، ارينە زامان تالاپتارىنا ساي، ءبىراق ەڭ باستىسى رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيە - تاربيەنىڭ باستاماسى ەكەندىگىن ەشقاشان ۇمىتپاعانىمىز دۇرىس.

ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك العان ۋاقىت ىشىندە قوعامدا قانشاما وزگەرىستەر بولدى. سول وزگەرىستەر تۋعىزعان سوڭعى جاڭالىقتار بالا ومىرىنە تىكەلەي اسەرىن تيگىزىپ جاتقانى بەلگىلى. ەل ەرتەڭى، ۇلت بولاشاعى ءۇشىن ەتنوپەداگوگيكا مەن ەتنوپسيحولوگيا ىلىمدەرىنىڭ جەتىستىگىن تاربيە قۇرالىنا اينالدىرۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى سۇرانىسى. ەگەمەندى ەلىمىزگە ساي ۇرپاق تاربيەلەپ شىعۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى - ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتى ەستەتيكالىق تۇرعىدان شىڭداۋ. وسىنى حالىقتىق پەداگوگيكا ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. حالىق پەداگوگيكاسىمەن اينالىسۋشىلار قوعام دامۋىنىڭ العاشقى ساتىلارىندا-اق تاربيەگە وزىندىك كوزقاراس بولعاندىعىن، ماقساتقا ساي تاربيەلەنۋدىڭ جولدارى ويلاستىرىلعاندىعىن مالىمدەيدى.
ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى - بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا.

ەگەمەندىگىمىز باياندى بولىپ، ەل ەرتەڭى جارقىن بولسىن دەسەك، ۇلت ۇرپاعىنا دۇرىس تاربيە بەرۋ - پارىز! «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»!
تاربيەلەپ وتىرعان جاس جەتكىنشەككە بالا دەپ قاراماي، كىشكەنتاي كۇنىنەن باستاپ ونىڭ ەلىن سۇيەر ءبۇلدىرشىن، ۇلتىن ۇلىق تۇتار ۇلان، ماق¬تا¬نىشىمىزعا اينالار وتان¬شىل ازامات بولىپ قالىپ¬تاسۋىنا تىرىسۋى¬مىز قاجەت. بالا بويىنا تاربيەنىڭ ۇرىعىن سەبەتىن، ەڭ الدىمەن، اتا-اناسى بولسا، ودان ك¬ەيىن، بالاباقشاسى. ءتىپتى ەسىن بىلەر-بىلمەس شاعى¬نان باستاپ كۇنۇزاققا بالا¬ب ا ق¬شا¬دا جۇرەتىن بالا ءۇشىن با¬لا¬باقشانىڭ ىقپالى با¬سىم¬داۋ دەسەك تە بولادى. ەن¬دە¬شە، بالاباقشالارىمىز بالالاردىڭ ۇلتىنا ساي ازامات بولىپ قالىپتاسۋى جولىندا ءتالىمدى تاربيە بەرە الىپ وتىر ما؟!

جازۋشى-پەداگوگ ج. ايماۋىتوۆ: «بالانى تاربيەلەۋ ءۇشىن ءاربىر تاربيەشىنىڭ ءوزى تاربيەلى بولۋى كەرەك. سەبەبى، بالا ايتىپ ۇقتىرعاننان گورى، كورگەنىنە كوپ ەلىكتەگىش كەلەدى. سولاي بولعان سوڭ بالاعا نە جاقسى مىنەز بولسىن، ىسپەن كورسەتۋ كەرەك»، - دەيدى. وسى ءبىر ۇلاعاتتى وي استارىندا وتباسىندا - اتا-اناسىناڭ مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدا – تاربيەشىدەن تالاپ ەتىلەتىن تاعىلىم جۇگى جاتىر. جەر بەتىندە مەكەن ەتكەن ادامزاتتىڭ ءبىر بۇتاعى — ءبىر حالىقتىڭ قانداي دا دارا قاسيەتكە يە بولىپ، قانداي بەت-بەينەسىمەن كورىنۋى — سول حالىقتىڭ مەكتەبىنىڭ بەت-بەينەسىنە، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنە تىكەلەي بايلانىستى. ارينە، وتباسىندا بالا ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە تاربيەلەنىپ كەلىپ، ول تاربيە بالاباقشا مەن باستاۋىش مەكتەپتە جالعاسىن تاۋىپ جاتسا، بالا وتە قۇنارلى ەتنومادەني ءبىلىم مەن تاعىلىم الارى انىق.

ادامگەرشىلىك – قوعامدىق ءومىردىڭ تاريحي – الەۋمەتتىك زاڭدىلىقتارىنا سايكەس، ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جۇيەسىن رەتتەپ وتىرۋعا نەگىز بولىپ تابىلاتىن قاۋىمدىق، حالىقتىق يگى ىس-ارەكەتتەر، مىنەز-قۇلىقتاعى يماندىلىق پەن يناباتتىلىقتى، ادەپتىلىك قالىپتارىن كورسەتەتىن تەرەڭ ءماندى ۇعىم. تاربيەلەۋ، ءبىلىم بەرۋ جۇمىسىنىڭ مازمۇنى مەن فورمالارى بالالاردىڭ مۇمكىندىگىن ەسكەرتۋ ارقىلى ناقتىلانادى. ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەردىڭ قولدان كەلەتىن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ۇردىسىندە، ويىن جانە وقۋ ىسىندە جوسپارلى تۇردە ىسكە اسادى. مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە باعدارلاماسى بالالاردىڭ جان-جاقتى دامۋىن، ولاردىڭ مەكتەپكە دەگەن دايىندىعىن قاراستىرادى.

جاس ۇرپاقتى سانالى، سەرگەك ەتىپ تاربيەلەۋ وتباسى مەن مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىردەن-بىر پارىزى.
قازىرگە كەزدە ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە قويىلعان ماقساتتاردىڭ ءبىرى قوعامعا پايدالى، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتىپ، كىشىگە قامقور بولا بىلەتىن، جان-جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ماڭىزى زور.
حالىقتىق پەداگوگيكا – ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ عاسىرعا سوزىلعان ۇرپاق تاربيەسىندەگى ۇلتتىق ودەت-عۇرىپتارى مەن داستۇرلەرىنىڭ، مادەني ويلاۋ ءۇردىسىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىنىڭ جيىنتىعى.
بابالارىمىزدىڭ يگى داستۇرلەرىن ساقتاي وتىرىپ، ءوز ۇرپاقتارىمىزدى ادال، ۇلكەندى قۇرمەتتەيتىن، ءادىل، ەرجۇرەك، ىزگى قاسيەتتى، ار وجداندى قىلىپ ءوسىرۋ تاربيەشىنىڭ، اتا-انانىڭ باستى مىندەتى. سوندىقتان سانالى، سالاۋاتتى، حالقىمىزدىڭ بارلىق داستۇرىنە، الەم مادەنيەتىنە قانىق، ەل تىزگىنىن بەرىك ۇستاي بىلەتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ ءار وتباسىنا جانە مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداعى ادامگەرشىلىك تاربيەسىنە بايلانىستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسى بۇگىنگى باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى-ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، جاس بۇلدىرشىندەرگە تەرەڭ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ كەرەك دەگەن. مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەنىڭ 2009 جىلعى جاڭا وقۋ ستاندارتى بويىنشا «ءبىز مەكتەپكە بارامىز» باعدارلاماسىندا ۇلتجاندىلىق پەن حالقىمىزدىڭ مادەني –تاريحي داستۇرلەرى كەزىندە تاربيەلەۋ ارقىلى بالا بويىنا جالپى ادامدىق، مادەني جانە ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن دامىتۋ مىندەتتەرى كىرگىزىلگەن. مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمە قىزمەتكەرلەرى باعدارلامالارعا سۇيەنە وتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ ءبىلىم مەن تاربيە بەرىپ وتىرعان مەكتەبىمىزدە حالىق پەداگوگيكاسى نەگىزىندە جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. ءار سالانى، ءبولىمدى وقىتۋ كەزىندە قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس-سالتى، ادەت-عۇرپى، ۇلگىلى داستۇرلەرمەن شەبەر ۇشتاستىرىپ، بالا بويىنا ۇلتتىق ماقتانىش، ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىم قالىپتاستىرۋ، ونى بۇگىنگى كۇن تالابىنا ساي مازمۇندى دا پارمەندى جۇرگىزۋگە كۇش سالۋ ءار تاربيەشىنىڭ باستى مىندەتى.

قازىرگى تاڭدا قوعامنىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق دامۋىنداعى سەرپىندى وزگەرىستەر ءبىلىم بەرۋدى الەمدىك كەڭىستىكپەن ىقپالداستىرۋ تالابىن قويىپ وتىر. جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋگە سوقتىرۋى مۇمكىن رۋحاني ماڭگۇرتتىكتەن ساقتانۋ جانە حالىقتىق تاجىريبەگە ءتان تاربيەنىڭ مازمۇنىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وتكەن تاريحىمىز بەن مادەني مۇرالارىمىزدى زەردەلەۋگە، رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى سارالاپ، ونى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كەشەندى ەندىرۋ ارقىلى ۇرپاق تاربيەسىن ۇلتتىق نەگىزدە قۇرۋعا باستى ءمان بەرۋ وتە ماڭىزدى. قازاق حالقىنىڭ تاريح قويناۋىندا قانشا عاسىر وتسە دە، ءتالىم- تاربيەلىك ءمانىن جوعالتپاعان ۇلتتىڭ بولمىسىنا، سانا-سەزىمىنە، تۇلعالىق سيپاتىنا ساي جالپى ادامزاتتىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتار قاتارىنا جاتاتىن اسىل دۇنيەلەر بار ەكەنى بەلگىلى. وسىنداي رۋحاني قۇندىلىقتاردى تاربيەنىڭ مازمۇنىنا ارقاۋ ەتۋ جەتىلگەن تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ تاريحىنا جاڭاشا كوزقاراستى قاجەت ەتەدى.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما